Morgunblaðið - 11.02.1999, Qupperneq 8

8 B FIMMTUDAGUR 11. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
Iðnaðar- og viðskiptaráðherra á ferð og flugi um tvær heimsálfur
þessar ferðir.
Morgunblaðið/Garðar Ingvarsson
ÚLFUR Sigurmundsson, framkvæmdastjóri ísKem elif., Sveinn Þorgrímsson, deildarstjóri í iðnaðarráðu-
neytinu, og Finnur Ingólfsson, iðnaðar- og viðskiptaráðherra, ásamt tveimur suður-afrískum verkfræðingum
í tilraunaverksmiðjunni í Suður-Afríku.
ráðherra hefur gert víðreist að undanförnu
í því skyni að efna til samstarfs við fjar-
lægar þjóðir á sviði nýsköpunar. Hann er
nýkominn frá Suðaustur-Asíu þar sem
hann fylgdi íslenskri viðskiptasendinefnd
til Malasíu. Þá fór hann til Suður-Afríku
vegna athugunar á hagkvæmni þess að
reisa 100 þúsund tonna pólýól-verksmiðju
á Islandi. Kjartan Magnússon hitti ráð
herrann að máli í Kuala Lumpur, höfuð-
borg Malasíu, og ræddi við hann um
Viðskipt
verksmií
Finnur Ingólfsson iðnaðar- og viðskipta-
NÝSKÖPUN í íslensku at-
vinnulífí er eitt af meginverk-
efhum iðnaðar- og viðskipta-
ráðuneytis. Aðkoma ráðuneytisins er
fyrst og fremst í gegnum rannsóknar-
stofnanir þess, þ.e. Iðntæknistofnun,
Rannsóknastofnun byggingariðnað-
arins og Orkustofnun, en einnig með
rekstri sérstakra stuðningsverkefna
fyrir frumkvöðla og fyrirtæki. Þá
vinnur ráðuneytið að úttektum og
forathugunum á ýmsum hugmyndum
um nýsköpun í atvinnulífínu. I þeirri
vinnu er leitast við að fínna út hvort
viðkomandi hugmynd sé raunhæf,
eigi við hérlendis og hver hlutur
stjómvalda geti verið við að hrinda
henni í framkvæmd. Finnur segist
vera þeirrar skoðunar að stjórnvöld
eigi að búa í haginn fyrir frumkvöðla í
viðskiptalífí og hvetja þá til dáða en
nýta kosti markaðarins til að fjár-
magna góðar viðskiptahugmyndir og
annast rekstrarþáttinn. „Markvisst
er leitað að nýjum viðskiptahug-
myndum. Það er m.a. verkefni Fjár-
festingarstofu Islands, sem i'áðuneyt-
ið rekur í samvinnu við Útflutnings-
ráð og Landsvirkjun, en einnig em
einstaklingar og íyrirtæki stöðugt á
höttunum eftir nýjum möguleikum.
Við könnum hvort grundvöllur sé fyr-
ir viðkomandi verkefnum, myndum
verkefnastjóm, sem lætur kanna
tæknilegar og fjárhagslegar forsend-
ur verkefnanna, og tökum þátt í við-
ræðum við erlenda aðila um bæði
tækniþróun og fjárfestingar. Tilgang-
urinn er að liðka fyrir og auðvelda
einkaaðilum að breyta hugmynd í
raunverulegar og söluhæfar afurðir.
Viðamesta verkefnið og án efa hið
mest spennandi sem ráðuneytið vinn-
ur nú að er forathugun um gufu-
aflsknúna pólýól-verksmiðju hérlend-
is með um 100 þúsund tonna fram-
leiðslugetu á ári. Fjárfesting í slíkri
verksmiðju gæti numið um tíu millj-
örðum króna og er þá kostnaður við
gufuöflun ekki meðtalinn. Til saman-
bm'ðar má geta þess að kostnaðurinn
við byggingu 60 þúsund tonna álvers
á Gmndartanga nam rúmlega 12
milijörðum króna og kostnaður við
100 þúsund tonna stækkun álversins í
Straumsvík nam um 11 milljörðum."
Hugmyndin að byggingu verk-
smiðjunnar er nokkurra ára gömul og
hana má rekja til stofnunar fyrirtæk-
isins ísKem ehf. (IceChem) árið 1994.
Stofnendur félagsins em Bandaríkja-
maðurinn Terry Brix, aðaleigandi fyr-
irtækisins Technology Intemational
Exchange Inc., Samtök iðnaðarins,
Hitaveita Suðumesja, Iðntæknistofn-
un, Vír ehf. sem er í eigu Agústs Val-
fells og Ljósbrá ehf. sem er í eigu
Úlfars Sigurmundssonar en hann er
jafnframt framkvæmdastjóri IsKem.
Auk þess lagði Fjárfestingarstofa ís-
lands til framlag til fyrirtældsins með
heimild til að breyta því í hlutafé síð-
ai'. Tilgangur IsKems er samkvæmt
stofnsamningi að stuðla að notkun
innlendrai' orku í efnaiðnaði með því
að vinna að nýjum viðskiptahugmynd-
um og úttektum á þeim og hrinda
þeim í framkvæmd. Fyrir tæpum
tveimur ámm kviknaði sú hugmynd
að könnuð jrði hagkvæmni þess að
fyrirtækið reisti og ræki pólýól-verk-
smiðju á Islandi vegna nýrra aðferða
við framleiðslu efhisins.
Gjörnýting hráefna
Pólýól er lífrænt grunnefni sem
hingað til hefur verið unnið úr olíu.
Pólýól er í raun samheiti fyrir þrjár
tegundir plastefnis; ethylen glycol,
propylen glycol og glycerin, en þær
eru t.d. notaðar við framleiðslu mat-
væla, lyfja og snyrtivöru. Bandarískt
fyrirtæki, Intemational Polyol Chem-
icals (IPCI), hefur nú þróað nýja að-
ferð til að framleiða plastefni þetta úr
sykri eða sterkju. Hráefnið til fram-
leiðslunnar er í raun sá hluti sykur-
reyrsins, sem ekki nýtist til sykur-
gerðar (mólassi), og er því verið að
nota úrgangsefni sem nú nýtist að
takmörkuðu leyti eða ekki. Heims-
mai'kaður fyrir pólýól er um 15 millj-
ónir tonna á ári og vex árlega um 360
þúsund tonn eða sem nemur þrefaldri
framleiðslu íslensku verksmiðjunnar
ef ráðist yrði í verkefnið. IPCI hefur
byggt tilraunaverksmiðju í Suður-Af-
ríku í samvinnu við heimamenn og
byggist hún á umræddri tækni. Finn-
ur fór til Suður-Afríku í því skyni að
kynnast starfsemi verksmiðjunnar og
koma á samstarfi við rekstraraðila
hennar um miðlun þekkingu og
reynslu ef til þess kæmi að slík verk-
smiðja yrði reist á Islandi.
Suður-Afríkumenn fúsir
til samstarfs
Finnur segir að viðtökumai' hafi
verið góðar og Suður-Aftákumenn
hafi verið fúsir til samstarfs og að
miðla af reynslu sinni. „Unnið er að
könnun á byggingu um 100 þúsund
tonna verksmiðju á þremur stöðum.
íslandi, Suður-Afríku og í suðurríkj-
um Bandaríkjanna. Maður hefði get-
að ímyndað sér að þeir vildu ekkert
með okkur hafa þar sem við værum
hugsanlegir keppinautar en því fór
fjarri þar sem ekki er um mettaðan
markað að ræða. Vel kemur til greina
að reisa verksmiðju á öllum stöðunum
og ef sú verður raunin er hver verk-
smiðja með svo lítinn hluta heims-
framleiðslunnar að menn verða fúsir
að miðla hver öðrum af reynslu sinni.
Reynslan af verksmiðjunni í Suður-
Afríku mun skipta miklu máli þegar
endanleg ákvörðun verður tekin um
hvort ráðist verði í svipaðar fram-
kvæmdir á Islandi og því er það dýr-
mætt fyrir okkur að fá að taka þátt í
slíku samstarfi. Suður-Afríkumenn
buðu okkur m.a. að senda íslenska
sérfræðinga suður til að vinna við til-
raunaverksmiðjuna svo við gætum
kynnst rekstrinum frá fyrstu hendi.“
Finnur hitti m.a. Alec Erwin iðn-
aðarráðherra í förinni. Hann segir
það hafa komið sér á óvart hvað Suð-
ur-Afríkumennirnir voru ákveðnir
og vildu ganga hreint til verks.
„Akvörðun um hvort byggja eigi
verksmiðju í Suður-Afríku í fulhá
stærð á að liggja fyrir í lok ársins og
ef af verður á verksmiðjan að vera
tilbúin átján mánuðum síðar. Við er-
um mun varfærnari, sem er skiljan-
legt þegar litið er til þess hve hag-
kerfi okkar er smátt í sniðum. Jafn-
framt skiptir það miklu máli að fá
tækifæri til að skoða betur reynslu
Suður-Afríkumanna af rekstri til-
raunaverksmiðjunnar, bæði ýmis
tæknileg úrlausnarefni og einnig
ýmsa rekstrarlega þætti.“
ísland hagkvæmast
Þegar liggur fyrir forathugun á
hagkvæmni þess að reisa slíka verk-
smiðju á Islandi sem myndi nota um
120 þúsund tonn af sykri eða sterkju
á ári en áætlað er að það magn skili
um 100 þúsund framleiddum tonnum
af pólýóli. Hagkvæmnisathuganir
hafa einnig verið gerðar með tilliti til
byggingar jafnstórrar verksmiðju í
Suður-Afríku og í suðurríkjum
Bandaríkjanna. Segir Finnur að þær
hafi leitt í ljós að Island sé hag-
kvæmasti kosturinn af þessum
þremur. „Það er ekki spurning um
að greiður aðgangui' að jarðgufu hef-
ur þar mest að segja. Einnig skiptir
miklu máli nægt kælivatn og hag-
kvæmir sjóflutningar.“
Nú hlýtur staðsetning svo stóirar
verksmiðju að skipta miklu fyrir við-
komandi byggðarlag ogjafnvel þjóð-
ina íheild. Hefur eitthvað verið hug-
að að staðarvali?
„Nei, málið er ekki komið svo
langt og þetta þarf allt að gerast í
réttri röð. Fyrst töldum við rétt að
tryggja samstarfið við Suður-Afríku-
mennina og það er blessunarlega í
höfn. Næst er að hefja viðræður við
orkufyrirtæki um gufuöflun og
tryggja jafnframt fjármagn til fram-
kvæmda. Síðast en ekki síst þarf að
fara afar vel ofan í tæknihlið málsins
þar sem um mjög sérstakan iðnað er
að ræða.“
Koma Hitaveita Suðurnesja og
Hitaveita Reykjavíkur ekki einna
helst til greina vegna styrks og mik-
illar afgangsorku ?
„Staðarval ræðst fyrst og fremst
af því hvai- hægt er að fá gufuafl.
Jafnframt þarf verksmiðjan að vera
nálægt háhitasvæði og fá gufu við
nokkuð háan þrýsting, sem ekki er
alls staðar. Það er vissulega rétt að
Hitaveita Suðurnesja býr yfir öllum
þessum kostum."
Umhverfísvæn verksmiðja
Er einhver ríkari ástaeða fyrir Is-
lendinga að byggja slíka verksmiðju
frekar en t.d. enn eitt álverið eða
magnesíumverksmiðjuna sem fyrir-
huguð er á Suðurnesjum?
„Hér er um gerólíka hluti að ræða.
Pólýól-verksmiðja yrði afar umhverf-
isvæn þar sem hún notar hráefni sem
ella þyrfti að farga að miklu leyti.
Sjálf framleiðslan er lífrænt plastefni
sem dregur um leið úr notkun á
margvíslegum ólífrænum efnum.
Hugmyndafræði slíkrar verksmiðju
er í fullu samræmi við Kyoto-sam-
komulagið. Nefna má að af hverju
tonni sem framleitt er af slíku plast-
efni er talið að sex sinnum meira
bindist af koltvísýringi við ræktun
sykurreyrsins. Hins vegar er bein
mengunai'hætta samfara álveri eða
magnesíumverksmiðju eins og allir
vita og því þurfa stjómvöld að hafa
strangt eftirlit með slíkri starfsemi.“
Hvenær má reikna með að ákvörð-
un verði tekin af eða á um byggingu
pólýól-verksmiðju ?
„Verkefnisstjómin mun vinna
áfram að undirbúningnum. Fyrstu
kynningarfundir með erlendum fjár-
festum verða nú í vor. Afram verður
unnið að tæknilegri skoðun á þeim
hluta framleiðsluferlisins sem snýi'
að notkun jarðgufunnar og jafnframt
þarf að tryggja að gufuorkan verði
tiltæk þegar á þarf að halda. Að lok-
um þarf að fylgjast með framvind-
unni í Suður-Afríku, en reynslan það-
an mun geta orðið mikilvægur þáttm'
í ákvörðunartökunni. Myndin mun
skýrast smátt og smátt og má vænta
þess að um mitt næsta ár liggi flestir
drættir ljósir fyrir,“ segir Finnur.
Fleiri verkefni
I fór Finns til Suður-Afríku var
einnig rætt um samstarf við heima-
menn á flehi sviðum. Meðal þehra
voru þrjú önnur verkefni sem tengj-
ast IsKem. Eitt snýst um framleiðslu
á ostalíki úr jurtaolíum en markmið
verkefnisins er að kanna hvort hag-
kvæmt sé að nota sömu aðferð við
framleiðslu ostalíkis úr fiskolíum hér-
lendis. „Ég heyrði mjög vel látið af
þessu verkefni en tilraunaframleiðsla
frá Mjólkursamlagi KEA á Akureyri,
sem Suður-Afríkumenn hafa kynnt
sér, fékk lofsamlega dóma. KEA hef-
ur unnið að tækniþróun framleiðsl-
unnar sem byggist á bandarískum
einkaleyfum. Suður-Afríkumenn eru
hrifnir af þessari framleiðslu m.a.
vegna þess að mjólkuróþol mun vera
mjög algengt þar. Samstarfsverkefn-
ið gengur því út á yfirfærslu tækni-
þekkingar frá Islandi til Suður-Af-
ríku,“ segir Finnur.
í þriðja lagi er um að ræða fram-
leiðslu á iðnaðaralkóhóli hérlendis.
Verkefnið byggist á aðgangi að alkó-
hólblöndu frá Suður-Afríku, banda-
rískum einkaleyfum til að skilja
blönduna sundur og aðgangi að hag-
kvæmri jarðgufu á Islandi.
Fjórða verkefnið snýst um flúor-
húðun á plasti, en aðferðin hefui' ver-
ið þróuð af suður-afríska fyrirtækinu
Atomic Energy Corporation.
Tæknisamstarf milli íslands
og Malasíu?
Fi'á Suður-Afríku fór Finnur til
Malasíu þar sem hann var í forystu
fyrir viðskiptanefnd íslenskra kaup-
sýslumanna, auk þess sem hann hitti
ýmsa ráðamenn að máli. Finnur seg-
ist hafa verið ánægður með ferðina
þegar á heildina er litið og vona að
hún skili sér í auknum viðskiptum á
milli þjóðanna.
„I hugum flestra er Malasía svo
fjarlægt og framandi land að þeir telja
að varla sé þangað mikið að sækja. Eg
tel aftur á móti að Malasía geti orðið
okkur mikilvægur samstarfsaðili um
ýmsa hluti. Þessa ályktun dreg ég af
viðræðum mínum við þá sem ég hitti,
einkum þá sem sóttu kynningarfund-
inn um íslenskt efnahags- og við-
skiptalíf og kaupstefnuna sem fylgdi í
kjölfarið. Þessar samkomur sóttu á
annað hundrað manns og varð ég ekki
var við annað en að áhuginn á okkar
litla landi og því, sem við hefðum að
bjóða, væri mjög mikill. Það kom líka í
Ijós að þarlendh’ fjölmiðlar fylgdust
með þessum atburðum og var all-
nokkuð um þá fjallað bæði í sjónvarpi
og blöðum. Þetta fyrsta strandhögg
virðist mér þvi hafa heppnast einkar
vel. Því verðm' þó að fylgja eftir af
festu og reikna ég með að sendinefnd-
in hittist öll fljótlega eftir að heim
kemui' til að meta árangurinn og
ákveða næstu skref.“
Finnur átti meðal annars viðræðm'
við iðnaðar- og viðskiptaráðherra
Malasíu, írú Seri Rafidah Aziz, og
ræddu þau um samskipti þjóðanna og
hvemig þau mætti auka, báðum til
hagsbóta. „Viðræður okkai' snerust að
talsverðu leyti um gagnkvæma tækni-
yfirfærslu. Henni er vel kunnugt um
sterka stöðu okkar í sjávarútvegi og
daginn áður hafði ég kynnst áætlun-
um og fi'amkvæmdum Malasíumanna
í uppbyggingu hugbúnaðariðnaðarins.
Þeir hafa náð sérlega áhugaverðum
árangi'i í upplýsingatækni og beina nú
sjónum einkum að margmiðlun. A
þessum tveim sviðum getum við áreið-
anlega lært nokkuð hvorh' af öðrum.
En önnur mál voru einnig rædd, t.d.
var þeirri hugmynd varpað fram af
frú Rafidah hvort ekki væri ástæða til
að huga að gagnkvæmum fjárfesting-
arsamningum milli landanna," segir
Finnur að lokum.