Morgunblaðið - 19.11.1999, Blaðsíða 18

" Ws&Sk
^ÆÆÆÆÆÆÆÆÆÆÆÆ
007~
skapi hetjuna. Illgirni illmennisins þvingar hetjuna til að taka
til sinna ráða, hetjan er óvirk, ekki nema i mesta lagi
biðstöðuhetja, þangað til ómennið laetur á sér kræla og sparkar
hetjunni I gang. Þannig sjáum við Bond I mestu makindum lifa
hinu Ijúfa llfi piparsveins og kvennabósa, hangandi á
strðndum, I spilavltum og á tungumálanámsskeiðum, þar til
hann er kallaöur til vegna einhvers illvirkis illmennis. A
þennan hátt eru illmennin oft aðalhetjur hetjumyndanna, enda
iðulega mun áhugaverðari karakterar en Bond. Meðan Bondinn
er fremur fyrirsjáanlegur og aögengilegur þá er illmennið
slferskt og óvænt, enda eru það illmennin sem skilja að
myndirnar og gefa þeim persónuleika. Góð illmenni skipta
skðpum fyrir gæði mynda og þvl frumlegri sem
heimsyfirráðaplottin og drápsáformin eru þvl betra.
Bestur þelrra vondu
Það kom það engum á óvart að stálkjafturinn Jaws (Richard
Kiel) úr The Spy Who Loved Me skyidi vera valinn besta
illmenni Bondmyndanna. Hann er Ifklega sá eftirminnilegasti
og sá eini sem var nógu mikilfenglegur til að fá að vera I
annarri mynd. Hann virtist enda geta étið Bond með húð og
hári og kjamsaö á beinunum.
Hins vegar þola illmenni illa endurtekningu og það verður að
viðurkennast að höfuðpaur draugasamtakanna SPECTRU,
Blofelt, var orðinn ansi leiöigjarn. Það samræmist ekki kröfum
samtlmans að fylgjast stöðugt með bardaga tveggja
hðfuðandstæðinga. Við viljum annað hvort nýjar hetjur (eins og
I hrollvekjunum) eöa ný varmenni, of mikill stöðugleiki I
átökum er vondur. Besti Blofeltinn var auðvitað Kojac, Telly
Savalas, en Donald Pleasence átti llka góða spretti.
Það sem gerir gott illmenni áhrifarlkt er bæði frumleiki I
illmennsku og hágæöa sadismí, samfara algeru hirðuleysi um
örlög annarra. Á þessu klikkar Jaws til dæmis þegar hann tekur
sig óvænt til og bjargar Bond og bondpfunni I lok Moonraker,
og er óhætt að segja að þaö atriði sé eitt það alsorglegasta I
sðgu Bonds.
Af öðrum ánægjulegum ómennum má nefna Stromberg (Curt
Jurgens) I áðurnefndri Spy Who.. sem býr yfir fallegum
áætlunum um neöansjávarborg og neðansjávarmannkyn. Á leiö
sinni að takmarkinu elur hann hákarla slna á riturum og lætur
lllmenni eru ómissandi
hverri almennilegri hetju.
skip sfn gleypa kjarnorkukafbáta. Og hann ætlar að
láta hákarlinn sinn gleypa Bond (mikið um
gleypingar I Bondmyndunum, ha?). Vúdúmeistarinn
(Yaphet Kotto) og hans krád I Live and Let Die voru
llka ansi skemmtileg, enda höfðu þau fagrar
fyrirætlanir um að gefa krókódllunum sfnum Bond að
smakka. Ekki má gleyma Gullmanninum (Gert Frobe)
f Goldfinger sem ætlaöi að kljúfa Bond f tvennt með
leiser. Frá klofi og uppúr, en ekki I herðar niður. Og
talandi um gull þá var það var gæska illmennisins
Scaramanga I The Man With the Golden Gun sem
foröaöi þeirri mynd frá algerum og frábærum
leiöindum. Christopher Lee var afskaplega
skemmtilega perralegt ómenni, haldið dauðaþrá á
háu stigi, sem fólst I þvl að hann dreymdi um einvlgi
við Bond. Kókalngreifinn (Robert Davi) I Licence to
Kill var ánægjulega sannfætandi, enda nauðakunnugt
yarmenni úr fjölmörgum b-myndum.
Uppáhalds illmenniö mitt er samt ennþá
Christopher Walken sem sérræktaða nasista
ofurmennið I A View To a Kill. Það var eitthvaö svo
Indælt við hvað hann var ofboðslega dekadent. Hinn
megalómanlski Elliot Carver átti Ifka verulega glæsta
spretti. Sérstaklega þegar hann ætlaöi aö láta
sædkikkiö sitt, hinn germanska Stamper (Götz Otto)
pynta Bond til bana. Það átti að gerast með allskonar
sætum krókum sem minntu dáldið á lækningatól
Cronenbergs fyrir konur með vansköpuð móðurlff.
En besti dauðdaginn af öllum hlýtur að vera sá
sem Bond átti að hlotnast milli langra leggja Onatop
í Goldeneye. Það var eitthvað svo ósegjanlega
viöeigandi bráðabani fyrir Bond.
"Give the people what they want" segir Bond svo fallega við
fjölmiðlakónginn Elliot Carver I Tomorrow Never Dies, rétt
áður en hann hendir honum ( vlgtenntan borinn og losar sig
við eitt illmennið enn. Orð þessi má túlka á marga vegu: ein
leið er aö lesa út úr þeim gagnrýni á fjölmiðlafárið sem
krefst slfellt meira ofbeldis. En vegna vannýtingar á
möguleikum þessarar annars greinilega fallegu splattersenu
þá hlýtur að vera Ijóst að Bond fer þarna með rangt mál og
áhorfendur fá alls ekki það blóð og ofbeldi sem þeir vilja.
önnur leið er að Ilta svo á að Bond sé að gefa áhorfendum
illmennið til að tæta f sig; sumsé, gefum fólki almennilegt
illmenni. Er sú skýring nærtækari, enda Ijóst mál að
illmennið er einmitt það sem fólk vill sjá.
Illmenni eru ómissandi hverri almennilegri hetju.
Illmennið er drifkraftur hetjumyndarinnar og leiðarljós
hennar. Það er orðin viðtekin klisja að skoða illmennið sem
spegilmynd hetjunnar, skuggahlið hennar eða illan tvlfara.
Enda er það oftar en ekki sem illmennið ber sjálft sig saman
við hetjuna á einhvern hátt og ógnar sálarró hennar, með þvf
að þvinga hana út f sjálfsskoöun. Slfka speglun mátti sjá f
Goldeneye, en þar er varmennið fyrrum besti vinur Bonds
sem nú hefur svikið hann og gengist á hönd græðginni.
Hann ber sjálfan sig háðuglega saman við Bondarann þar
sem fundum ber saman f rústum Sovétrfkjanna. Þessar
rústir taka á sig bókstaflegt form f styttukirkjugarðinum þar
sem hrúguðust upp hrundar hetjustyttur kommúnismans.
Þær styttur stóðu jafnframt fyrir hinn hrunda
höfuðandstæðings Bondsins, rússagrýlu kaldastrlðsins.
Breytt heimsmynd, breyttar áherslur
Það var sláandi að hótfa uppá hvernig vestrænar
hetjumyndir tlundafáratugarins lentu f kreppu þegar aðal-
varmennið, sjálfur kommúnisminn, hrundi. Þess vegna var
það skemmtilega táknrænt að sjá hið nýja illmenni
standandi innan um fallnar stytturnar, Ifkt og það hafi risiö
upp úr rústum sameignarstefnunnar. Og hvað reis upp úr
rústum kommúnismans? nema kapftalisminn að sjálfsögðu.
Enda ætlar kósakkinn og fyrrum komminn að sölsa undir sig
auð og arð að hætti auövaldssinna; reyndar fylgir sá böggull
skammrifi að vestrænt efnahagskerfi leggst I rúst, svo enn
eimir eftir af kommúnlskri ógn...
Og þá hef ég úttalað mig um pólitlk.
Kreppa hetjunnar I kjðlfar kaldastrfðsloka sýndi vel hversu
háð hetjan er illmenninu; þvl illmennið er ekki aöeins
hestafl hetjunnar heldur mætti segja að illmennið beinlfnis
Úlfhildur Dagsdóttir