Morgunblaðið - 07.07.2000, Blaðsíða 4

4 D FÖSTUDAGUR 7. JÚLÍ 2000
DAGLEGT LIF
MORGUNBLAÐIÐ
-\
Þegar fólk fer út í garðinn
sinn á sólríkum sumardegi
leiðir það sjaldnast hugann
að því fjölbreytta lífríki
sem þar er að fínna eða
hinni hörðu lífsbaráttu
sem þar er háð. Sveinn
Guðjónsson ræddi við
dr. Guðmund Halldórsson
skordýrafræðing um
pöddulífíð og tilveruna í
húsagarðinum. Oddur
Sigurðsson jarðfræðingur
festi dýrin á fílmu.
VALINKUNNUR skógræktarmaður sagði eitt
sinn að ef trén hefðu sál væri hún áreiðanlega
mun fallegri en sálir okkar mannanna. Dr. Guð-
mundur Halldórsson skordýrafræðingur kvaðst
ekki þora að halda því afdráttarlaust íram að
skordýrin hefðu sál enda nógu erfítt að skilgreina
sálina í okkur mönnunum. „Ég vil heldur ekki
fullyrða neitt um tilfínningalíf skordýra en ég get
þó fullyrt að þau drepa ekki af hatri eða illsku
heldur eingöngu þegar líf þeirra liggur við,“ sagði
Guðmundur þegar þessi heimspekilega spurning
var borin undir hann.
Með hækkandi sól tekur náttúran að iða og
suða og allt fer á fleygiferð. Grösin spretta og ým-
is kvikindi, skordýr, margfætlur og áttfætlur,
sem einnig má kalla pöddur, fara á kreik til að
kljást við Iífið og tilveruna. Sjálfsagt eru menn
ekkert að hugsa um iðandi pöddur þegar þeir
fara út í garðinn sinn en einmitt þar er aragrúi líf-
vera sem hver um sig berst harðri baráttu fyrir
tilveru sinni. Þessar lííverur þurfa ekki bara að
vara sig hver á annarri heldur ekki síður á mann-
inum, sem telur sig eiga garðinn og ráða yfír hon-
um. Ef til vill er hann mesti skaðvaldurinn í þessu
fjölskrúðuga lífí-íki þegar öllu er á botninn hvolft.
Varhugaverð íhlutun í náttúruna
Margur garðeigandinn telur það til dyggða að
úða garðinn sinn eitri á hverju ári og er það oft
eitt af fyrstu vorverkunum. Guli varúðarmiðinn
ber þá samkvæmt skilningi garðeigandans
skyldurækni hans fagurt vitni, eða svo heldur
hann sjálfur að minnsta kosti. En ekki er allt sem
sýnist í þessum efnum. Að vísu kemur það fyrir
að stök tré og jafnvel heilu limgerðin líta út eins
og brunarústir eftir kvikindi, einkum blaðlýs og
fírðrildalirfur, og getm- þá verið þörf á að grípa til
róttækra aðgerða. En menn verða þó að gæta sín
á að fara ekki offari í eiturhernaðinum. Eitrið
drepur ekki aðeins skaðvaldana heldur einnig
gagnlegar pöddur eins og til dæmis sveifflugulirf-
ur og sníkjuvespur, sem jafnan vinna af miklum
dugnaði við að halda hinum blaðétandi vágestum
í skefjum. Hætt er við að jafnvægið í lífríki garðs-
ins raskist og jafnvel getur farið svo að allur
fæðupíramítinn hrynji við þessar aðgerðir.
Dr. Guðmundur Halldórsson er skordýrafræð-
ingur hjá Skógrækt ríkisins að Mógilsá. Hann
nam hagnýta skordýrafræði við landbúnaðarhá-
skólann í Kaupmannahöfn með „gróðurskað-
valda“ sem sérsvið. Að dómi Guðmundar er
skefjalaus eiturhemaður í görðum afar varhugá-
verður enda eitrun íhlutun í náttúruna sem menn
ættu ekki að grípa til nema brýna nauðsyn beri
til.
„Eitrun er alltaf neyðarlausn,“ segir hann þeg-
ar talið berst að eiturúðun í görðum. „Oft er engin
þörf á að úða gegn blaðlús og sjaldnast er þörf á
að úða á hverju ári. Eitrun er það síðasta sem
menn eiga að grípa til en hér á landi virðist það
vera útbreiddur misskilningur að þörf sé á að
eitra á hverju ári og gjaman yfír allan garðinn.
Þetta þekkist hvergi nema hér á landi.“
Hvíiðan kemur Islendingum þessi ósiður?
Túnfeti á holtasóley á Vatnsendahæð. Ljósmyndir/OddurSigurðsson
Morgunblaðið/Golli
Dr. Guðmundur Halldórsson skordýrafræð-
ingur rannsakar birki á Mógilsá.
Birkinetvængjulirfa í vígahug, en hún er
afkastamikil blaðlúsaæta.
Fiðrildalirfur á sigurskúfi í Blesugróf.
Fluga dauð af sveppasýkingu.
„Ég held að þetta stafí að sumu leyti af því að
menn em tregir til að skipta út þeim tegundum í
garðinum sem verða fyrir barðinu á blaðætum.
Menn eiga að losa sig við þessa vandræðageml-
inga sem alltaf þarf að úða og oft er það ekki
nema eitt tré eða ein trjátegund sem þannig er
ástatt um.
Gallinn er sá að blaðlús, ef við tökum bara hana
sem dæmi, fjölgar sér margfalt hraðar en rándýr-
in sem lifa á henni. Ef menn eitra rækilega drepa
þeir kannski mutíu prósent af blaðlúsinni og
sama hlutfall af rándýmnum. Þessar örfáu lýs
sem eftir em fjölga sér svo margfalt hraðar en
rándýrin og þar af leiðandi em menn komnir í
enn verri ógöngur en áður. Fyrr en varir blossar
upp sterkur stofn af blaðlús sem erfitt getur
reynst að ráða við.
Auðvitað geta komið upp tilvik, eitt og eitt tré,
sem nauðsynlegt er að gera eitthvað við. En mér
virðist að menn séu yfirleitt að úða allt sem grænt
er í garðinum og það getur ekki verið eðlilegt
ástand. Það næst aldrei jafnvægi í lífríki garðsins
með því móti.“
Ef við tökum bara venjulegan húsagarð sem
dæmi, hvað má búast við að þar séu margar
pöddutegundir við leik og störf?
„Ég efast nú um að þar séu margar tegundir að
leik enda hef ég aldrei séð pöddur leika sér,“ seg-
ir Guðmundur brosandi og bætir við: „Við sjáum
til dæmis fugla oft hafa í frammi leikræna tilburði
sem virðast ekki þjóna neinum tilgangi og hrafn-
ar gera sér oft að leik að stríða öðmm dýmm, svo
sem hundum og mönnum. En atferli skordýra,
svo ég haldi mig bara við þau, virðist eingöngu
miðast við að halda lífi og viðhalda stofninum. Það
er afar erfitt að segja til um hversu margar skor-
dýrategundir em að jafnaði í venjulegum húsa-
garði. Það fer eftir því hvemig garðurinn er sam-
settur og hversu fjölbreyttur hann er. Heildar-
fjöldi skordýrategunda á Islandi er um 1200 og
margar þeirra em mý og aðrar tegundir sem
bundnar em við vatn.“
Guðmundur sagði að nauðsynlegt væri að
greina dýrategundimar í hina ýmsu flokka ef
nokkur von ætti að vera til að fá heildarsýn yfir
fjölbreytileika þess lífs sem iðar og suðar í græn-
um gróðri, á trjáberki, í rótum og í mjúkri mold-
inni. Af nógu væri að taka.
„Ef við byijum á skordýmm sem éta lifandi
plöntur, svokallaða skaðvalda frá sjónarhóli okk-
ar mannanna, þá gætu það verið allt upp í tuttugu
tegundir. Svo er annar eins fjöldi tegunda að éta
Jarðyglulirfa hámar í sig
Brandygla sýgur
jurtaleifar, þær em skaðlausar og raunar mjög
gagnlegar. Við getum kallað þær tegundir „end-
urnýtingardeildina“. Svo höfum við kvikindi sem
em rándýr, það er að segja þau éta aðrar pöddur,
og þau geta líka verið mjög gagnleg. Ekki má
heldur gleyma gagnsemi þeirra dýra sem bera
frjó á milli. Svo er enn ein deildin og það em dýr
sem lifa sem sníkjudýr á öðmm dýmm, þau geta
bæði verið gagnleg og skaðleg."
Hörð lífsbarátta
En hvað með þessar algengustu tegundir sem
fólk sér og allir þekkja, til dæmis ýmsar flugur,
kóngulær, bjöllui- og langfætlur? - spyr blaða-
maður og vÚl nú koma inn í umræðuna dálætis-
pöddunum sínum svo sem fískiflugunni síkviku,
litskrúðugri hunangsflugunni, geðvondum geit-
ungnum, pattaralegri krosskóngulónni með sinn
meistaralega gerða vef og svartgljáandi jám-
smiðnum, að ógleymdri hrossaflugunni leggja-
löngu:
„Ef við nefnum fyrst þessar algengustu teg-
undir sem fólk sér þá em líklega flugumar
fyrirferðarmestar. Það fer væntanlega ekki fram
hjá neinum þegar hunangsflugur birtast í garð-
inum, svo ekki sé talað um geitunga, sem sumir