Morgunblaðið - 07.07.2000, Blaðsíða 6

6 D FÖSTUDAGUR 7. JÚLÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
sókn S. Shapiro og J. Nass frá 1986
er couvade skilgreint sem röskun
með heilt litróf af sjúklegum við-
brögðum karla við meðgöngu, allt
frá líkamlegum einkennum yfir í
sturlun. Aðrir nefna sálræn ferli
eins og barnsburðaröfund, ótta við
ógnarlega áreynslu konunnar í fæð-
ingu, kvíða yfir að missa stjórn á að-
stæðum, togstreitu andspænis föð-
urhlutverkinu, þörfina fyrir áþreif-
anlega staðfestingu á faðerni o.fl.
sem orsök couvade. Undirrót couv-
ade virðist því geta verið fjölbreyti-
leg. Algengast er að einkenni couv-
ade hefjist í lok fyrsta hluta
meðgöngunnar og nái hámarki í lok
annars hluta hennar, þ.e. þegar
konan er gengin sex mánuði með.
Stundum er sagt að eina lækningin
við couvade sé fæðing barnsins en
það er ekki alveg rétt. í fyrsta lagi
þjást sumir karlar eftir fæðingu á
svipaðan hátt og konur sem fá fæð-
ingarþunglyndi. Hjá örfáum virðist
það geta þróast út í alvarlega geð-
ræna erfiðleika. í öðru lagi er aug-
ljóst að samræður við maka, góðan
vin eða ráðgjafa geta hjálpað hinum
tilvonandi föður og dregið úr ein-
kennum.
Helstu einkenni, samanber t.d.
rannsókn H. Klein (1991), eru
þyngdaraukning, flökurleiki, melt-
ingartruflanir, þreyta, tannpína,
höfuðverkur, óstjórnleg löngun í til-
tekna fæðu, pirringur, viðkvæmni
og þungir þankar, kyndeyfð, slæm
húð, kuldahrollur, hiti, mikil/lítil
matarlyst, hægðatregða, niðurgang-
ur, aukin neysla áfengis, svimaköst
og svefnleysi.
heilshugar þátt í henni og þyng;iast með
konum sínum, kasta upp, verða kvíðnir
og viðkvæmir. Kristín Elfa Guðnadóttir
tók púlsinn á þungun karla.
FYRIRBÆRIÐ sállíkamleg (geð-
vefræn) þungun karla kallast
couvade og er orðið dregið af
frönsku sögninni couver sem merkir
að klekjast. Margir karl-
menn þjást af couvade í
mismiklum mæli og þótt
allir hafi skilning á og
samúð með vanlíðan
kvenna á meðgöngu eru
fáir sem átta sig á að
sumum karlmönnum líð-
ur ekkert skár. Karl-
maður sem þyngist eða
kastar upp á meðgöngu þykir hálf-
hjákátlegur og kannski er það þess
vegna sem karlmenn tala lítið um
líðan sína á þessum tíma. Couvade
er hins vegar ekkert hlægilegt og
sýnir slíkt viðhorf best gamaldags
hugmyndir um kynhlutverk ef eitt-
hvað er. Couvade í skilningnum
sjúkdómsmynd eða heilkenni, and-
stætt couvade sem siðvenju, á sér
langa sögu og bæði afbrigðin hafa ef
til vill fylgt manninum frá upphafi
vega.
Vígsla inn í föðurhlutverkið
Pótt couvade sé ekki nýtt í sög-
unni er það lítt þekkt, samanber að
ekkert orð er til yfir þetta ástand á
íslensku. Gríski landfræðingurinn
Strabo (27 f. Kr.-14 e. Kr.) ferðaðist
víða og rakst á couvade á ferðum
sínum og einnig öllu þekktari ferða-
langur tólf öldum síðar, sjálfur
Marco Polo. Lengst af hefur ástand-
ið verið tengt frumstæðum þjóðum
en ljóst er að það er einnig fyrir
hendi í tæknivæddum samfélögum.
Munurinn er sá að í þeim samfélög-
um þar sem couvade er
eða var hefð er hegðun
og líðan karlsins viður-
kennd og viðbúin. Til-
gangurinn með couvade
er m.a. að styðja konuna,
halda frá henni og barn-
inu illum öndum með því
að draga athyglina að
föðumum og loks tjá á
táknrænan hátt viðbrögð föðurins
við meðgöngu og fæðingu. Oft er
þessi gerð couvade bundin við fæð-
inguna og líkir þá faðirinn eftir fæð-
ingarhríðum og fæðingu.
Líkamleg framsetning á kvíða
Eftir að uppvíst varð að karlmenn
á Vesturlöndum geta fengið couv-
ade-heilkennið hafa læknar og
hjúkrunarfræðingar tekið höndum
saman við mannfræðinga og félags-
fræðinga í rannsóknum á fyrirbær-
inu. Niðurstöðurnar eru hikandi og
enn er fátt vitað um ástæður en
meira um sjúkdómseinkenni. Ymsar
tilgátur eru þó á lofti. Couvade er
þannig talið lífeðlisfræðilegt heil-
kenni þar sem faðirinn tjáir ósam-
kvæmar tilfinningar til barnsmóður
og bams í líkamlegum einkennum.
Flestum ber saman um að couvade-
heilkennið sé einhvers konar iík-
amleg framsetning á kvíða. í rann-
Flestum ber
saman um að
couvade-
heilkennið sé
líkamleg fram-
setning á kvíða
verðandi feður
Meðgangan er síður en svo einkamál
kvenna. Karlmenn víða um heim taka
ARNAR HAUKSSON LÆKNIR
Verðugir full-
trúar komandi
fæðingar
Morgunblaðið/Kristinn
„Meðgangan er miklu meira fjölskyldu-
verkefni en áður var.“
„COUVADE er raunverulega ekk-
ert annað en samsafn ýmissa ein-
kenna sem feður fínna fyrir og
tengjast meðgöngu barnsmæðra
þeirra. I stuttu máli má segja að feð-
umir upplifi svipaða líðan og mæð-
umar,“ segir Arnar Hauksson, yfir-
læknir Miðstöðvar mæðravemdar á
Heilsugæslu Reykjavíkur. „í byrjun
var couvade lýst sem ógleði, vanlíð-
an, kvíða, þreytu ogþyngdaraukn-
ingu en núorðið er tilhneiging til að
tengja þetta fleiri breytingum. Vit-
að er að bamsfeður aðlagast oft
þörfum bamsmæðra sinna á með-
göngu. Þeir byrja að elda og borða
svipað fæði og þær svo dæmi sé tek-
ið. Konur fá oft aukna og afbrigði-
lega matarlöngun á þessum tíma og
karlar draga gjarnan úr hreyfingu
samhliða því sem hreyfigeta bams-
mæðra þeirra minnkar. Fyrir vikið
þyngjast báðir aðilar.“ Að sögn
Arnars er nokkuð um að karlar fái
meltingartruflanir á meðgöngunni,
enda sjálfgert að einhver óþægindi
fylgi breyttu mataræði, sérstaklega
ef það er þyngra, feitara og meira
um sætmeti en áður var. „Einnig er
kvartað undan bakverkjum en þeg-
ar von er á barai taka feður meiri
þátt í heimilisstörfum ásamt því að
sinna fullu starfi utan heimilis, sem
gæti skýrt þessa tegund verkja."
Skortir fó til rannsókna
Amar upplýsir að hvorki hér á
landi né erlendis hafi verið gerð
tæmandi könnun á líðan feðra á
meðgöngu. „Ymsar litlar kannanir
em til með þátttöku tiltölulega
fárra einstaklinga en viðamiklar
rannsóknir á viðhorfi og líðan verð-
andi feðra skortir. Ástæðan er sú að
fjármunir íþennan málaflokk em af
skomum skammti. Það fé sem fæst
er yfírleitt nýtt til þess að auka
gæði umönnunar hinnar verðandi
móður, fæðingaraðstöðu og umönn-
un bams eftir fæðingu. Feðumir
hafa setið á hakanum og athyglin
lítið beinst að þeim. Full þörf er á að
framkvæma viðhorfskönnun meðal
verðandi feðra og vonandi tekst það
fyrr en síðar en á meðan peningarn-
ir era af skornum skammti gerist
auðvitað ekkert."
Að sögn Amars færist í aukana
að hann hitti feður sem ganga nán-
ast inn í meðgönguhlutverkið.
„Þetta em mjög verðugir fulltrúar
komandi fæðingar.
Þeir fylgjast vel með
og eru duglegir að
koma með í mæðra-
skoðun. Þetta er
mjög ánægjulegt og
veitir jafnframt vís-
bendingu um að tími
er til kominn að veita
feðrunum meiri at-
hygli og fræðslu.
Fram til þessa hafa
þeir hfmt oft úti í
horni og láta lítið
fyrir sér fara.“
Amar lætur þess
getið að þyngdar-
aukning karlsins sé
stundum jafnmikil
eða meiri en þyngd-
araukning konunn-
ar. „Svo eiga feðurnir mun erfiðara
mcð að létta sig heldur en konan.
Hún léttist náttúrlega heil ésköp við
fæðinguna en pabbinn verður að
fara í meiriháttar lfkamsrækt ef
hann á að geta náð þessu af sér aft-
ur.“ Amar ítrekar f þessu samhengi
að vitneskja um líðan karla sem
eiga von á bami sé ófullnægjandi
enda sjaldgæft að feður ræði þessi
mál að fyrra bragði. „Feðurnir taka
þetta sjaldan upp sem er ekki skrýt-
ið í (jósi þess hvað þeir fá litla at-
hygli. Einstöku sinnum kemur þó
fyrir að feður biðja mig að koma af-
síðis og tala um að þeir þjáist að
hvimleiðum bakverkjum, höfuð-
verk, eigi erfitt með svefn og séu
kvíðnir. Ég man eftir manni, til
dæmis sem þyngdist um 25 kg á
meðgöngunni og kvartaði að auki
undan bakverkjum. Æskilegt væri
að Ijósmóðir og læknir ættu fmm-
kvæði að ráðgjöf til feðra, en þar
skortir bæði tíma og burði til að
fylgja málinu eftir.
Eg held að couvade sé kannski
ekki alveg eins algengt og lýst er í
bókum. Hins vegar held ég að það
sé algengt að karlar lagi sig að með-
göngunni og lifi sig sterkt inn f
hana. Feður í dag hafa miklu betri
aðstæður en fyrir tíu ámm, þeir em
tekjuhærri, með betri menntun og
meiri skilningur er fyrir hendi hjá
vinnuveitendum og hjá yfírvöldum.
Feðumir njóta því betur meðgöng-
unnar. Fyrir vikið er meðgangan
miklu meira fjölskylduverkefni en
hún var áður.“
Arnar segir íslendinga standa
mjög framarlega í meðgöngu- og
fæðingarhjálp meðal þjóða heims.
Mæðravemd er að flytjast í meira
mæli yfir til heilsugæslustöðva sem
almennur þáttur heilsueftirlits en
stefnt verði að því að sérhæfari
vandmál, stuðningur og fræðsla
verði við miðstöð mæðraverndar.
„Við höfum verið mjög dugleg að
bæta aðstöðu foreldra og styðja þá
á alla lund á meðgöngu. Við emm
komin svo langt að á meðan aðrar
þjóðir em að kljást við grunnvanda-
mál sem snúa að sjúkdómum emm