Morgunblaðið - 07.07.2000, Blaðsíða 8

8 D FÖSTUDAGUR 7. JÚLÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
Andúð
eykst gegn
tóbaksfíklum
Tóbaksreykingar hafa minnkað á heimsvísu
ekki síst í landinu sem færði heiminum
tóbakið. Reyklausum svæðum fjölgar í takt
við aukið upplýsingaflæði um skaðsemi
reykinga. Tóbaksvarnarnefnd hefur fengið
sterk viðbrögð við nýlegri auglýsingaher-
ferð sem einnig nær til reyklausra.
Fjöldi
Sígarettureykingar á mann
í 4 löndum 1960-1999
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000
TOBAKSREYKINGAR eru
heldur að minnka í Banda-
ríkjunum, þar reykti hver
maður 8% færri sígarettur í
lok ársins 1999 en í byrjun þess. Að
sama skapi hafa tóbaksreykingar
dregist saman um rúm 2% á jarðkúl-
unni allri, að því er segir í frétt frá
bandarísku umhverfissamtökunum
World Watch Institute. Minnkandi
vinsældir tóbaksreykinga vestra eru
sagðar vera vegna þess að fólk fær æ
betri upplýsingar um skaðsemi reyk-
inga, tóbaksverð hefur hækkað,
skattar á tóbak hafa verið hækkaðir
og öflugar herferðir gegn tóbaks-
reykingum verið famar í nokkrum
ríkjum Bandaríkjanna. Þá hefur um-
burðarlyndi þjóðarinnar gagnvart
reykingum minnkað á síðustu árum.
Grátbroslegt þykir að landið sem
færði heiminum tóbakið skuli verða
fyrst til að hafna því.
Reyktum sígarettum á hvem íbúa
hefur fækkað í Bandaríkjunum und-
SLAGORÐIÐ „hver einasta sígar-
etta veldur þér skaða“ þykir áhrifa-
mikið en tóbaksvamameftid hefur
vakið mikla athygli fyrir auglýs-
ingaherferðina sem sett var í gang í
byrjun ársins. Herferðin þykir sterk
enda vom myndimar beinskeyttar
en þær sýna m.a. fitu kreista úr ós-
æð reykingamanns.
Auglýsingamar em ástralskar að
uppmna en Þorgrímur Þráinsson,
framkvæmdastjóri tóbaksvemdar-
nefndar, komst í kynni við auglýs-
ingarruirer hann sótti ráðstefnu í
Sydney. Áætlað er að 190 þúsund
Ástralir hafi hætt að reykja eftir að
hafa lesið skilaboð á borð við þessi:
„Þegar þú reykir rotna lungun í þér
- svo einfalt er það“.
„Við fengum strax mjög sterk við-
brögð við herferðinni. Auglýsing-
amar virtust líka vera umræðuefni
úti um allan bæ,“ segir Þorsteinn
Njálsson, læknir og formaður tób-
aksvamamefndar.
„Áróður er flókið mál að eiga við.
Það er engin ein formúla til sem
dugar á allt og alla,“ segir hann og
tekur til við að lýsa þeirri steftiu sem
þeir Þorgrímur byijuðu með fyrir
fimm árum. „Markmiðið hjá okkur
hefur alltaf verið að koma umræð-
unni í gang í þjóðfélaginu og fá al-
menning til að tjá sig um reykingar.
Einnig fannst okkur mikilvægt að
ná sambandi við félagasamtök, fyr-
irtæki og íþróttafélög; að fara út í
samfélagið," segir Þorsteinn.
Róknar f orvarnir
Þorsteinn segir að ekki sé gott að
finna réttu leiðina til forvama-
fræðslu í skólum. „Ég tel að aðal-
ástæðan fyrir því að krakkar reykja
sé sú að þeir vilji vera fullorðnir.
Þannig að ef samfélagið tekur
ákveðna afstöðu gegn reykingum
hjálpar það til að draga úr reyking-
um krakkanna. Ef reykingamaður
treystir sér ekki til að hætta en vill
samt ekki að bömin sín reyki er
anfarna tvo áratugi. Árið 1980 reykti
hver maður að jafnaði 2.810 sígarett-
ur en í fyrra 1.633 sígarettur, eða 42%
færri rettur yfir árið. Sérhver jarð-
arbúi reiknast til að hafa reykt 1.027
sígarettur árið 1990 en 915 árið 1999,
eða 11% færri sígarettur.
Reykingar eru að dragast saman
meðal næstum allra þeirra þjóða sem
mest tóbak nota, svo sem meðal
Frakka, Kínveija og Japana. Fjöldi
sígarettna sem hver Frakki reykir á
ári hefur hrapað um 19% frá því þeir
reyktu hvað mest árið 1985, Kínverj-
ar reyktu 8% færri sígarettur á árinu
1999 en 1990 og Japanir hafa dregið
úr reykingum sem nemur 4% frá
1992 að því er kemur fram í upplýs-
ingabanka bandaríska landbúnaðar-
ráðuneytisins um tóbak.
Upplýsingar og sannanir um skað-
semi sígarettureykinga verða sí-
fellt umfangsmeiri.
í svipinn eru þekktir 25 sjúkdómar
sem raktir eru til reykinga, þar á
meðal hjartasjúkdómar, heilablóðfall,
sjúkdómar í öndunarfærum, ýmsai-
tegundir krabbameins og getuleysis
meðal karla.
Alþjóðaheilbrigðisstofnun Samein-
uðu þjóðanna, WHO, áætlar að 4
milljónir manna deyi árlega fyrir ald-
ur fram vegna sígarettureykinga.
Um 400 þúsund Bandaríkjamenn
deyja á ári hveiju vegna þessa eða
jafnmargir og landar þeirra sem létu
lífið í heimsstyijöldinni síðari. Áætlað
er að dag hvem deyi 2.000 Kínverjar
úr afleiðingum tóbaksreykinga, eða
álíka margir og ef 5 júmbó-þotur full-
ar af farþegum færust á dag og eng-
inn kæmist lífs af.
Sífellt fleiri sannanir fyrir heilsu-
spillandi afleiðingum tóbaks hafa
smám saman rýrt trú fólks á mál-
flutningi tóbaksframleiðenda þess
efnis að tóbaksreykingar hefðu engin
áhrif á heilsu manna. Þar með þykja
framleiðendumir ekki lengur trú-
verðugir. Þeir fóra að tapa málum
sem fóru fyrir rétt og vora þeir í vax-
andi mæli gerðir ábyrgir fyrir heilsu-
tjóni reykingamanna. I lok nóvember
árið 1998 þurftu framleiðendur að
greiða 50 ríkjum Bandaríkjanna sam-
tals 251 milljarð dala upp í kostnað
sem þeir höfðu orðið fyrir vegna sjúk-
dóma er rekja má til reykinga. Það
samsvarar 1.000 dölum fyrir hvem
Bandaríkjamann.
Framleiðendur hækkuðu tóbaks-
verð til að standa straum af kostnað-
inum. Pakki af sígarettum hækkaði í
Bandaríkjunum frá janúar 1998 til
janúar 2000 um 79%, eða úr 1,31 döl-
um í 2,35 dali fyrir pakkann. Stjóm-
völd létu heldur ekki sitt eftir liggja
heldur hækkuðu skatta sem lagðir
era á sígaretturnar. Þá kröfðust
stjórnvöld þess að Tóbaksstofnunin,
hagsmunasamtök tóbaksframleið-
enda, yrði lögð niður. Dyram stofn-
unarinnar var læst í hinsta sinn 29.
janúar í fyrra og 60 störf þar með
lögð niður. Þar að auki er búið að
banna tóbaksauglýsingar í sjónvarpi
og útvarpi í Bandaríkjunum og
Evrópusambandsþingið hefur sam-
þykkt lög sem banna allar tóbaksaug-
lýsingar frá og með árinu 2006. Þess
er einnig að vænta að tóbaksreyking-
ar verði með öllu bannaðar í banda-
rískum flugvélum. Það sama er uppi á
teningnum á veitingastöðum í Banda-
ríkjunum. Bannað er t.d. með öllu að
reykja á veitingastöðum í fimm ríkj-
um Bandaríkjanna, Kalifomíu, Nev-
ada, Maryland, Minnesota og Ver-
mont. Þá er bannað að
Beittar auglýsingar
örva umræðuna
hann að senda þeim röng skilaboð."
Þorsteini fínnst því mjög mikil-
vægt að auka umræðuna um reyk-
ingar f þjéðfélaginu. „í ársbyijun
fúr nefndin af stað með auglýsinga-
herferð sem þótti frekar gróf. Þetta
gerðum við til þess að fá umræðuna í
gang í samfélaginu. Við höfum öðru
hverju dembt yfir almenning frekar
„hraustlegum“ auglýsingum ef svo
má segja. Það þýðir ekkert að birta
heilsfðuauglýsingar sem enginn les
vegna þess að þær ná ekki að vekja
neina athygli. Við viljum fá fólk til
að hugsa um að það er ekki sjálf-
sagður hlutur að hægt sé að reykja
hvar sem er án þess að taka tillit til
annarra," segir hann.
Á reyklaus.is, vef tóbaksvamar-
nefndar, kemur fram að árið 1997
hafi markað tímamót í sögu for-
vama. Á því ári var heildarsala
tóbaks sú minnsta síðan árið 1954 ef
miðað er við fjölda fslendinga 15 ára
og eldri og horft á tóbakssölu
ÁTVR.
Sala hefur minnkað um 4%
Á vefnum kemur einnig fram að
tóbakssala fyrstu þijá mánuði þessa
árs hafi verið rúmlega 4% minni en á
sama túna árið áður miðað við tölur
frá ÁTVR. Þar kemur einnig fram
að líklega sé það öflugri herferð
nefndarinnar í byijun ársins að
þakka.
„Tóbaksumræðan í Bandaríkj-
unum hefúr líka hjálpað okkur alveg
gríðarlega mikið. Þar er réttur
manna til reyklauss andrúmslofts
metinn mjög mikils. Bandaríkja-
menn viðurkenna að fólk hafi rétt til
að reykja en það fyrirgeri jaftiframt
þeim rétti ef það spillir fyrir öðmm.
Allt sem takmarkar það rými sem
reykingamenn hafa og eykur einnig
tillitssemina gagnvart þeim sem
reykja ekki virðist hjálpa öllum. Það
hjálpar reykingamönnum að hætta
að reykja og auðveldar hinum sem
ekki reykja að vera í hreinu lofti,“
segir Þorsteinn.
Á reyklaus.is kemur fram að
reykingar hér á landi hafa minnkað
um Qórðung á rúmum áratug. Kann-
anir sem gerðar vom fyrir tóbaks-
vamarnefnd sýna að árið 1999
reyktu 27% fullorðinna fslendinga
daglega. Illutfall reykingamanna
hefúr lækkað að meðaltali um 1% á
ári undanfarin ár en árið 1985 töld-
ust 40% landsmanna á aldrinum 15-
69 ára vera reykingamenn.
reykja í opinberam farartækjum og á
vinnustöðum í mörgum löndum.
Kariar óttast getuleysið
Þar til nýlega hafa bandarískir
tóbaksframleiðendur ekki haft mikl-
ar áhyggjur af minnkuðum tóbaks-
reykingum Bandaríkjamanna enda
sáu þeir fram á mikla landvinninga í
þriðja heiminum. Þeim yflrsást að
áróður gegn reykmgum nær þangað
líka. Stjómvöld nokkurra þróunar-
ríkja hafa t.d. lögsótt bandarísk
tóbaksfyrirtæki í Bandaríkjunum
með það að markmiði að tóbaksfram-
leiðendur greiði kostnað sem þau
hafa orðið fyrir vegna tóbakstengdra
sjúkdóma.
Herferðir gegn tóbaksreykingum
fengu heldur betur meðbyr þegar í
ljós kom að reykingar era algengasta
orsök getuleysis meðal karla. Karl-
menn verða oft fyrst varir við
þrengsli og stíflur í smáum æðum,
sem rekja má til reykinga, vegna þess
að þeir fara að eiga í vandræðum með
að fá hold sitt til að rísa. Þessa verður
oft vart töluvert áður en kransæðam-
ar stíflast.
Markmiðið er að minnka
umburðarlyndið
Eftir því sem félagslegar afleiðing-
ar tóbaksreykinga verða ljósari og
þeim sem deyja af völdum tóbaks-
reykinga fjölgar, þeim mun þyngri
verður áróðurinn gegn reykingum í
heiminum. Ríkisstjórnir sem áður
litu á sígarettur sem tekjulind hafa
nú auknar áhyggjur af vaxandi kostn-
aði vegna sjúkdóma sem reykingam-
ar valda. Alþjóðaheilbrigðismála-
stoínun Sameinuðu þjóðanna hefur
ýtt úr vör metnaðarfullu átaki til að
draga úr reykingum alls staðar í
heiminum. Er vonast til að það leiði af
sér samkomulag milli þjóða heimsins
í því skyni að hafa stjórn á tóbaks-
reykingum. Markmiðið er að um-
burðarlyndi fólks gagnvart reyking-
um verði álíka lítið og kostnaður
vegna jieirra er mikill.
HJALPLEGAR SLÓÐIR:
www.krabb.is
www.reyklaus.is
www.ash.org
www.cdc.gov/tobacco
www.committedquitters.com
www.who.int/toh
Þorsteinn er mjög ánægður með
þann árangur sem hefur náðst í bar-
áttunni gegn reykingum. „Þetta er
afrek hjá íslensku þjóöinni." Nýjustu
tölur tóbaksverndamefndar sýna að
í janúar á þessu ári reyktu 23,2%
karla og 20,7% kvenna þannig að
stöðugt dregur úr reykingum.
„Það ríkir sterkur andi meðal
þjóða að ráðast gegn reykingum og
gera eitthvað i málinu." Þorsteinn
tekur sem dæmi að fyrir nokkrum
árum veitti Alþjóðabankinn Ung-
veijum lán með því skilyrði að þeir
notuðu 1% af því til reykinga-
forvama. „Sjötfu prósent austur-
evrópskra karlmanna reykja. Þeir
reykja lélegt tóbak og mikið af því
enda deyja þeir margir hveijir allt
of ungir,“ segir Þorsteinn og á þá
við að þetta séu ekki ákjósanleg skil-
yrði til að byggja upp efnahag þar
um slóðir.
Ein nýjasta auglýsing tóbaks-
vemdameftidar sýnir ungan mann
pissa á glóandi heit kol í gufubaði.
„Það dettur auðvitað engum í hug
að gera þetta en öllum dettur í hug
að reykja allsstaðar. Við erum að
reyna að ná til fólksins sem reykir
ekki. Um leið og það fer að segja:
„Þú mátt ekki reykja nálægt mér“
gjörbreytist þetta og um leið fjölgar
reyklausum stöðum. Það er alls ekki
verið að ráðast á reykingamenn.
Það er þitt mál hvort þú reykir eða
ekki en þú hefur ekki rétt til að
reykja ofan í aðra. Óbeinar reyking-
ar em líka hættulegar."
Þorsteinn er fús til að verða fyrir
svörum um hvað sé á döfinni hjá
tóbaksvamamefnd. „Við höfúm haft
þann háttinn á að hvfla fólk aðeins á
áróðrinum inn á milli. Við emm
núna á fullu við að undirbúa næsta
haust og ég er ipjög bjartsýnn á
framti'ðina. Ef fullorðna fólkið með-
tekur boðskapinn fylgja krakkarnir
með. Svo má ekki gleyma því að það
er aldrei of seint að hætta að
reykja."