Morgunblaðið - 25.08.2000, Qupperneq 4

4 C FÖSTUDAGUR 25. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
BÍÓBLAÐIÐ
Sigurður Sverrir
Pálsson
Slepp-
ið hest-
unum
ErikClau-
sen: Drama-
tík og
húmor.
„Slip hestene l0s“ er nafniö
á nýrri kvikmynd eftirErlk
Clausen sem nýlega var
frumsýnd í Danmörku og er
þetta orðatiltæki sótt til Kar-
en Blixen, sem sagði oft:
„Sleppiö hestunum lausum
og skiljið vagninn eftir. “
| ér finnst þetta
orðasamband
lýsa því svo vel að
losna undan sál-
rænu oki," segir Clausen.
„Stór hluti af þrýstingi nú-
tímaþjóðfélags á þegnana er
sálrænn og felst í því að gera
fólk ósýnilegt, að gera sem
minnst úr því og láta fólki
finnast það vera fyrir. Þetta
er frá mínum
bæjardyrum
séð eitt af að-
alvandamál-
unum í
dönsku þjóð-
lífi t dag.
Þessvegna
verður ein-
staklingurinn
að finna kraft-
inn t sjálfum sér, sleþþa sér
lausum, trúa á eigið ágæti
og trúa því að hann sé not-
hæfur.
Þetta hljómar allt mjög al-
varlega og það er það líka.
Þetta er Clausen-mynd þar
sem ég blanda saman alvöru
dramatík og léttleika gaman-
myndanna. Með þessu móti
á ég auðveldara með að
plata áhorfendur til þátttöku.
Það verður að vera ákveöin
lífsgleði til staðar."
Clausen notar umhverfið
kringum skrifstofuna sína á
Amager sem bakgrunn en
sagan segir frá gluggapúss-
aranum Bent, sem Clausen
leikur sjálfur. Bent, sem er
velliöinn í hverfinu ogfljótur
að svara fyrir sig, veröur fyrir
því óhappi að 11 ára drengur
hjólar utan í nýja bílinn hans
og rífur hliðarspegilinn af.
Þetta skapar heitar umræð-
ur í hverfinu um barnaupp-
eldi og öryggiseftirlit en (3eg-
ar Bent í sinni réttlátu reiði
krefst bóta af mömmu pilts-
ins, sem er einstæð (og ein-
mana), gengur hann of langt
og hverfið snýst gegn hon-
um. Hann stendur í fyrsta
skipti andspænis sjálfum
sér og uppgötvar að hann er
í raun einmana, að fjöl-
skyldulífið erí molum og að
vinir hans eru í rauninni ekki
vinir hans. Hann verður
ástfanginn af einstæðu móð-
urinni og samband þeirra
hangir fýrst og fremst saman
á sameiginlegum einmana-
leika þeirra. Þrátt fyrir það
tekst þeim að veita hvort
öðru þann styrk og þann
kjark sem þarf til að sleppa
hestunum lausum. Þetta
hljómar allt frekar alvarlegt
en látiö ekki blekkjast. í
Clausen-mynd er alltaf stutt í
skopið og íróníuna. Þetta
sambland af gleöi og alvöru
minnir að sumu leyti á þá
Forman og Menzel í árdaga
þegar þeir gerðu myndir um
landa sína í Tékkó fyrir ’68.
Jólagleði: The Garden eftir breska leikstjórann Derek Jarman.
Afyrri hluta áttunda
áratugarins var kvik-
myndamönnum frjálst að yrkja um hómósexúalisma eins og þá
lysti. Óskert skáldaleyfi eitt sér dugði hins vegar ekki til. Mynd-
ir um homma urðu að skila arði til að þessar sögur yrðu gjald-
gengar í Hollywood, skrifar Jónas Knútsson í seinni hluta grein-
ar sinnar um samkynhneigð karla í kvikmyndasögunni.
Jarman enn á feró: Kvikmyndin Sebastiane.
Myndarieg þerna: Kvikmyndin La Cage aux Folles.
Bandaríkjamenn virtust, líkt
og Rómverjar forðum,
tengja hómósexúalisma
við útlendinga. Hommar
úr öðru landi voru því lík-
legri til að hljóta náð hjá áhorfendum.
Farsinn La Cage aux Folles náði
miklum vinsældum í heimalandinu
Frakklandi og gekk fyrir fullum hús-
um í Bandaríkjunum. Myndin braut
blað í sögu kvikmyndanna því að
sannað þótti að mynd um homma gat
náð vinsældum. Hommar voru loks
teknir gildir sem söguhetjur í kvik-
myndum.
Enginn er spámaður...
Eins og oft vill verða er besta mynd
sem gerð hefur verið um hómósexúal-
isma hræódýr bresk sjónvarpsmynd.
Rithöfundurinn Quentin Crisp lést
fyrir skömmu en hann var næstum
jafngamall öldinni. Crisp var mikill
sundurgerðarmaður í klæðaburði og
spígsporaði um gervalla Lundúni
með skærblátt hár. Hann átti líkams-
meiðingar yfír höfði sér á hverju
götuhorni og var oftsinnis barinn
sundur og saman. Crisp reit endur-
minningar sínar, Nakti ríkisstarfs-
maðurinn (The Naked Civil Servant),
og sjónvarpsmynd var gerð eftir bók-
inni árið 1975. Leikarinn John Hurt
fór á kostum og gerði þessum furðu-
fugli ógleymanleg skil. Crisp á öðrum
mönnum fremur skilið nafnbótina
hetja. Hann gekk í berhögg við allt og
alla. Öllu mótlætinu tók hann með
jafnaðargeði og gerði óspart grín að
þessum hrakningum líkt og ekkert
væri sjálfsagðara. Ein sér var þraut-
segja hans tU marks um hve kjarkað-
ur maðurinn var. Mesta hreystiverk
Crisps var þó í því fólgið að aldrei var
haft eftir honum styggðai-yrði, hvorki
í ræðu né riti, um þá sem gerðu hon-
um lífið leitt.
Crisp fluttist tU Bandaríkjanna á
gamals aldri þótt flestir menn á svip-
uðu reki væru lagstir í kör. Rithöf-
undurinn settist að í New York,
kiæddist sínu fegursta skarti og lét á
það reyna hvort hann fengi svipaðar
viðtökur og í heimalandinu. Crisp
hélt að hann hefði sungið sitt síðasta
þar sem risastór blámaður kom ask-
vaðandi að honum. Blökkumaðurinn
horfði upp og niður og sagði með bros
á vör, „Þú ert í öllum skrúðanum“ og
gekk leiðar sinnar. Quentin Crisp var
kominn heUl í höfn en hann dvaldi það
sem eftir var af langri ævi í Banda-
ríkjunum, með öllu laus við heimþrá.
Mesti leikstjóri Þjóðverja á ofan-
verðri öldinni, Rainer Werner Fass-
binder, var mikill hommi. Sem betur
fer höfðu Þjóðverjar mildast nokkuð
frá dögum Tacitusar. Þótt fráleitt
væri að flokka myndir eftir Fass-
binder sem hommamyndir lýsir hann
hlutskipti homma í myndum á borð
við Refurinn og vinir hans og Quer-
eUe, sem leikstjórinn gerði eftir
skáldsögunni Querelle de Brest eftir
Jean Genet. Fassbinder var óhemju
fjölskrúðugur í tilhugalífinu. Hann
gekk að eiga konu en tældi svara-
manninn í brúðkaupsveislunni. Aðrar
góðar sögur af honum eru vart prent-
hæfar. ítalinn Pier Paolo Pasolini var
hommi og fór ekki í grafgötur með
það en víkur lítt að hommum nema í
myndinni Salo. Landi hans Luchino
Visconti var eins sinnaður en lét lítt á
því bera þangað til að hann festi
Dauðann í Feneyjum eftir Thomas
Mann á filmu árið 1971. í nóvellunni
segir frá dauðvona rithöfundi að nafni
Aschenbach, sem fellir hug til æsku-
manns í Feneyjum. Visconti fékk
fjármagn með þeim hætti að einhver
starfsmaður hjá Wamer-risanum í
Hollywood lagði blessun sína yfir
handritið en lét undir höfuð leggjast
að lesa það. Myndin er almennt talin
meistaraverk. Dirk Bogarde vann
mikinn sigur í aðalhlutverkinu. Kvik-
myndataka, tónlist og hljóðvinnsla
var til fyrirmyndar. Myndin var valin
til sérsýningar fyrir konungsfjöl-
skylduna bresku og var það til marks
um breytta tíma. Hommamyndir
Einmana kúrekar Andys Warhol:
Kvlkmyndin Lonesome Cowboys.
hafa eflaust verið til frá árdögum
kvikmyndanna. En hommar voru
undir sömu sök seldir og aðrir minni-
hlutahópar. Þótt þeu megnuðu að
gera myndir og dreifa þeim eftir
krókaleiðum var engin lifandi leið að
varðveita myndirnar. Þær hafa orðið
tímanum að bráð. Þegar á leið öldina
tóku höfundar hommamynda ást-
fóstri við svonefndar íramúrstefnu-
myndir enda áttu þeir ekki í önnur
hús að venda. Bandaríski framúr-
stefnumaðurinn Kenneth Anger festi
alls kyns gjörninga á filmu þótt hann
ætti margra ára fangelsisvist yfir
höfði sér. Fjöllistamaðurinn Andy
Warhol gerði þó nokkrar homma-
myndir. Sá sem leikstýrði flestum
þeirra heitir Paul Morissey en War-
hol var eignaður allur heiðurinn að
vanda. Bretinn Derek Jarman var
einn frumlegasti kvikmyndamaður
sem Bretar hafa átt. Jarman var
myndlistarmaður og leikmyndarmað-
ur en leikstýrði mörgum frammúr-
stefnumyndum í fullri lengd. Mynd-
ina Sebastiane gerði hann á latínu og
var sagan greinilega sögð frá bæjar-
dyrum homma. Þótt myndin kostaði
lítið sem ekkert magnaði Jarman
fram fomöldina áreynslulaust og af
meira öryggi en áður hefur verið
gert. Caravaggio var ævisaga ítalska
listmálarans og snillingsins og hver
myndrammi í anda málarans. Ját-
varður annar var nýstárleg útgáfa af
söguhetju leikskáldsins Christophers
Marlowes. Jarman sýktist af alnæmi.
Eftir því sem honum þvarr máttur
urðu myndimar persónulegri en áttu
margar hverjar lítið erindi fyrir utan
veröld homma. Hann lést fyrir nokkr-
um ámm og féll þar frá einn djarfasti
andríkasti kvikmyndamaður sem
Bretar hafa átt í háa herrans tíð.
Á seinni tímum
William Hurt hlaut Óskarsverð-
laun fyrir snilldarlega túlkun á
homma í myndinni Kossi köngulóar-
konunnar árið 1985. Myndin La Cage
Aux Folle var nýverið endurgerð í
Hollywood undir heitinu The Bird
Cage. Myndir um homma bera þess
ekki lengur merki að höfundar þeirra
séu að leggja höfuðið að veði. Síðast-
liðinn áratug hefur eyðniveiran geng-
ið eins og rauður þráður gegnum
hommamyndir (Philadelphia, Long
Time Companion). Tom Hanks vann
Óskarsverðlaun fyrir að leika dauð-
vona homma í myndinni Fíladelfíu.
Gildi myndarinnar var fremur samfé-
lagslegt en listrænt. Sama efni hefur
verið tekið fyrir í ótal sjónvarps-
myndum. f sjálfu sér er allt gott um
þessar myndir að segja. Þær eru á
hinn bóginn hver annarri líkar og
tæpast ódauðleg listaverk þótt höf-
undar þeirra hafi brýnan boðskap að
færa.
Breski rithöfundurinn Anthony
Burgess hélt því fram að eftir því sem
mannkynið fjölgaði sér úr hófi fram
ættu stjórnvöld í hverju landi eftir að
hvetja þegna sína til að stunda ergi
undir kjörorðinu: „Það er hátíð að
vera hommi.“ (It’s sapiens to be
homo). Franski fjöllistamaðurinn og
homminn Jean Cocteau var einn ást-
sælasti og virtasti kvikmyndamaður
Frakka. Einkahagir manna á borð við
James Whale, Cocteau, Jarman og
Gus Van Sant skipta engu máli þótt
þessir menn sjái hlutina frá öðrum
sjónarhóli en flestir hveiju svo sem
það sætir. Ef til vili verða þeir homm-
ar sem setjast í leikstjórastólinn í ná-
inni framtíð nokkuð hversdagslegir í
samanburði við Jean Cocteau, Quent-
in Crisp og Derek Jarman. Þær
myndir sem gerðar hafa verið um
homma undanfarið bera þess hins
vegar merki að pansexúalistar hafa
fengið inngöngu í mannfélagið, þótt
fyrr hefði verið.