Morgunblaðið - 25.08.2000, Blaðsíða 5

MORGUNgLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 25. ÁGÚST 2000 C 5
BÍOBLAÐIÐ
Heilagur Frai
af Zoetro
Varla líöur sú vika aö ekki birtist fréttir
um ný samstarfsverkefni íslenskra kvik-
myndafyrirtækja og erlendra. Væntanleg
samframleiösla íslensku kvikmyndasam-
steypunnar og Zoetrope, fyrirtækis
Francis Ford Coppola, á kvikmyndinni
The Godfather 1.
I upphafi: Coppola leikstýrir Fred Astaire í Finian ’s Rainbow.
Monster, sætir þar ekki minnstum tíðind-
um. En Coppola er ekki aðeins framleiö-
andi bíómynda; umfram allt er hann
einn fremsti kvikmyndahöfundur Banda-
ríkjanna síöustu fjörutíu ár, þótt hallaö
hafi undan fæti í seinni tíö, eins og Árni
Þórarinsson greinir frá.
Apocalypse Now.
ZOETROPE hefur
ekki notið stöðugrar
guðs blessunar alla
þá þrjá áratugi sem
félagið hefur starfað;
fjárhagslegir öldu-
dalir hafa verið djúp-
ir og um hríð leit úr fyrir að Francis
Ford Coppola missti það úr höndum
sínum. En hann er seigari en flest
sem seigt er. Á þessum tíma hafa
myndir fyrirtækisins hlotið 15 Ósk-
arsverðlaun og 68 tilnefningar. Enn
er það í framvarðasveit tæknilegrar
tilraunastarfsemi og metnaðarfullr-
ar nýsköpunar í bandarískri kvik-
myndagerð, hefur gert ýmsum hæfi-
leikamönnum kleift að njóta sín, en
bestu myndir þess eru engu að síður
þær sem frumkvöðullinn, Francis
Ford Coppola, hefur sjálfur gert
best.
Seigla og útsjónarsemi hans, sam-
fara ríkri tjáningarþörf og sköpun-
argleði, birtust strax í æsku, þegar
hann fékk snert af lömunarveiki níu
ára að aldri og hafði ofanaf fyrir sér
og öðrum með því að setja á svið
leikbrúðusýningar og taka 8 mm
kvikmyndir. Hann var baldinn í
skóla fyrst í stað en fékk síðan útrás
fyrir ólguna á skapandi hátt þegar
hann fór að leikstýi’a skólasýningum
og skólamyndum. Öfugt við vini
hans og félaga, „undradrengina“
svokölluðu, sem fóru að láta að sér
kveða í kvikmyndagerð seinni hluta
sjöunda áratugarins, Martin Scors-
ese, George Lucas, Steven Spiel-
berg, Brian DePalma, Paul Schrad-
er, John Milius o.fl., ólst Coppola
upp á rótgrónu menningarheimili.
Faðir hans, Carmine Coppola, var
tónskáld, móðirin var leikkona, og
systir hans Talia Shire fylgdi í henn-
ar fótspor, frændinn Nicolas
Cage er meðal helstu stjama
Hollywoodhvelfingarinnar og
nú hefur dóttirin Sofia
Coppola, eftir heldur mis-
heppnaðan leiklistarferil,
kvatt sér eftirminnilega
hljóðs sem leikstjóri með
The Virgin Suicides, sem
í ár hefur víða hlotið
góðar viðtökur.
Byrjað í Ijósbláu j
og b-hrolli
Þegar Francis Ford
Coppola hóf kvik-
myndagerð, eftir að
hafa stundað nám við VHH
kvikmyndaskóla Kalif- ^H
orníuháskóla í Los Angel- ^H
es, réðst hann ekki strax í H
menningarleg stórvirki. ^
Hann byrjaði að vinna fyrir sér '
við gerð Ijósblárra klámmynda; i
Tonite For Sure heitir ein j
(1961), Playgirls And the Bell- I
boy er önnur (1962), en Coppola
skammast sín ekki fyrir þessi
bernskubrek meira en svo, að hann
hefur látið svo ummælt að hann gæti
vel hugsað sér að gera bíómynd, sem
sameinaði klámmynd og alvöru
dramatík. Gengisskráning hans í
kvikmyndum hækkaði örlítið þegar
hann gerðist 24 ára að aldri lærling-
ur hjá B-myndakónginum Roger
Corman, sem fékk nógu mikla trú á
honum til að leyfa honum að leik-
stýra hrollvekjunni Dementia 13
(1963). Þama hlaut hann þjálfun,
ekki aðeins í kvikmyndagerð yfir-
leitt, heldur einnig í ódýrri kvik-
myndagerð, en myndin var tekin á
þremur dögum. Sú lexía, að filma
ódýrt og hratt, entist honum þó ekki
ævina.
Fyrsta „persónulega“ mynd
Coppolas kom 1966, æskugrínmynd-
in You’re a Big Boy Now, sem hann
bæði skrifaði, leikstýi'ði og fram-
leiddi meira og minna fyrir eigin
pening. Hún er full af gleði og
gáskafullum hundakúnstum manns
sem veit af hæfileikum sínum en
kann ekki enn að virkja þá, eins kon-
ar þroskasaga um pilt sem býr
við ofvernd for-
eldranna en
kemst til
sjálfs sín
með kynnum
af ungri leik-
konu. Minn-
isstæðar em
sviðsetning-
aríNewYork
Hann beygði inn á persónulegan af-
leggjara með ódýrri vegamynd, sem
í raun var á undan sinni samtíð hvað
efni snerti. í The Rain People (1969)
fjallar Coppola um kvenfrelsisbar-
áttu sem þá var framundan fremur
en að baki: Húsmóðir (Shirley
Knight), segir skilið við hjónalíf,
stekkur upp í bíl þótt barnshafandi
sé og ekur burt. Þetta er ekki galla-
laus mynd, en athyglisverð og vel
leikin, ekki síst af James Caan I hlut-
verki heilaskemmds mðningsbolta-
manns, sem verður á vegi konunnar.
Það var skömmu eftir að hann
lauk við The Rain People að Coppola
flutti sig um set frá Hollywood til
San Francisco, þar sem hann stofn-
aði Zoetrope og safnaði til sín ýms-
um hæfileikamönnum úr hópi vina
og skólafélaga. Það blés ekki byi'-
lega í upphafi. Fyrsta myndin sem
Zoetrope framleiddi, vísindaskáld-
skapurinn THX 1138 (1971) eftir
George Lucas, fór langt með að sliga
fyrirtækið í fæðingu, m.a. vegna
vondra samninga um fjármagn frá
Warner Brothers.
Blessun guðföðurins
Það var Lucas sem bætti fyrir
þann skell með því að beina Coppola
í átt að smelli fyrir Paramountfélag-
ið til að bjarga fjárhagnum. Útkom-
an, The Godfather (1972) og fram-
hald hennar, The Godfather II
(1974), em trúlega bestu glæpa-
og tónlist The Lovin’ Spoon-
ful.
Alfaraleið
og afleggjarar
Einhverjir ráðamenn hjá
Warner Brothers létu hrífast
og veittu Coppola stóra tæki-
færið, rándýra söngvamynd,
Finian’s Rainbow (1968) með
Fred Astaire, Petula Clark og
Tommy Steele. Hann
gi'eip þetta tæki-
færi vegna þess,
eins og hann
hefur sjálfur
I sagt, að hann
| hafði verið al-
i inn upp við
söngleiki og
„óg hélt að
faðir minn
| yrði stoltur af
mér ef ég
fengi allt í einu
að leikstýra
söngleik í
Hollywood, því
hann hafði sjálf-
ur viljað starfa á
því sviði.“ Myndin
var skemmtilegur
skellur.
Coppola dró saman
peningaseglin á næstu
mynd og sneri af al-
faraleið Hollywood.
myndir sem gerðar hafa verið. Þar
hjálpaðist margt að: Coppola sýndi
snerpu sína sem handritshöfundur
með því að skera niður og hefla
breiða og losaralega bók Mario Puzo
í hnitmiðaðar kvikmyndir með
mögnuðum dramatískum þunga í
bland við ósvikna skemmtun, að
sönnu blóðuga á köflum. Leikstjór-
inn Coppola fann myndunum dimm-
lýstan stíl, sem minnir einatt á mál-
verk, við undirleik tónlistar Nino
Rotha. Afburða leikhópur, Marlon .
Brando, A1 Pacino, John Cazale,
James Caan, Robert Duvall og
Robert DeNiro, fór á kostum í túlk-
un glæpona sem svífast einskis
gagnvart andstæðingum en halda í
heiðri ströng siðalögmál gagnvart
fjölskyldu og samherjum. Myndim-
ar um Guðföðurinn eru í raun um
ranghverfu ameríska draumsins, hið
frjálsa einkaframtak eins og það
birtist í starfsemi mafíunnar og
spillingu valdsins. Þær nálgast eins
konar shakespearska örlagasögu.
Og með Guðföðurnum II tókst ^
Coppola að afsanna að framhaldið sé
ævinlega lakara en frummyndin.
Guðföðurmyndirnar komu Copp-
ola aftur á kúrs, vel sóttar og vel
metnar og Óskarsverðlaunaðar í bak
og fyrir. Þarna stóð Coppola á há-
tindi ferils síns, því sama ár og ann-
ar hluti Guðföðurins sá dagsins Ijós
(1974) sendi hann frá sér annað önd-
vegisverk, sem minna fór fyrir, sam-
særistryllinn The Conversation.
Gene Hackman gerir alltaf vel en
túlkun hans á hinum einmana hler-
unarsérfræðingi Harry Caul, sem
kann að rjúfa einangrun annarra en
ekki sína eigin, er einhver eftir-
minnilegasta mannlýsing kvikmynd-
anna. Handrit Coppolas er snjöll >
skoðun á tæknilegu og pólitísku um-
hverfi okkar, þar sem friðhelgi
einkalífs og ábyrgð einstaklingsins
eru skiptimynt. Einnig hér sá hann
lengra en nef hans náði; viðfangsefn-
ið er enn tímabærara nú en þá, eins
og sjá má af fréttum, ekki síður en
nýlegum samsæristrylli, Enemy Of
the State, þar sem Hackman endur-
leikur í raun hlutverk Cauls.
Á heljarþröm
Eftir þessi snilldarverk var
Francis Ford Coppola einn valda-
mesti maður í Hollywood. Honum
stóðu allar dyr opnar og allir sjóðir
til ráðstöfunar. Og hann greip tæki-
færið, eins og venjulega, og hellti sér
út í ævintýri sem nánast reið honum
að fullu, bæði fjárhagslega og and-
lega.
Apocalypse Now (1979) átti að
verða stórvirki, myndin mikla, rétt
eins og Citizen Kane fyrir Orson
Welles. Og Apocalypse Now varð
stórvh'ki og er enn ein magnaðasta
bíómynd sem gerð hefur verið.
Coppola tekur skáldsögu Josephs
Conrad, Heart Of Darkness, og fær-
ir leit hennar að hinum myrku öflum
mannshjartans yfir til Víetnam, þar
sem hryllingur stríðsrekstrar spegl-
ast í trylltum augum persóna á helj-
arþröm. Þessi sérstaka blanda ab-
súrdisma og vægðarlauss raunsæis
er greinilegur áhrifavaldur í t.d. ný-
legri stríðsmynd, Three Kings, sem
gerist í Persaflóastríðinu.
Hér er fjöldinn allur af eftirminni-
legum atriðum sem ekki mynda jafn