Morgunblaðið - 09.09.2000, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 9. SEPTEMBER 2000 C 5
BOKMENNTAHATIÐ
Færeyski rithöfundurinn og bókmenntafræðingurinn Jógvan Isaksen segist hafa
skrifaó spennusögur sínar meö það fyrir augum að ósköp venjulegir Færeyingar fái
áhuga á að lesa á eigin tungumáli. Margrét Sveinbjörnsdóttir slóst í för með aðal-
persónu fyrstu tveggja bókanna, rannsóknarblaðamanninum Hannis Martinsson.
Færeyskt samfélag bak
grunnur glæpasagna
AÐALSÖGUHETJAN í tveimur saka-
málasögum færeyska rithöfundarins
Jógvans Isaksen er drykkfelldur
blaöamaður að nafni Hannis Mart-
insson sem lendir í hinum ótrúleg-
ustu ævintýrum. Sögusvið beggja sagnanna er
Þórshöfn en leikurinn berst víða, meðal annars
til Paragvæ, Sviss og Ítalíu, þar sem fjár-
glæframenn og frímúrarar koma við sögu. Báð-
ar eru sögurnar skemmtilegar og kímnar lýsing-
ar á mannlífi í Færeyjum, ekki síst á
bjórklúbbunum þar sem rannsóknarblaðamaö-
urinn kemur gjarnan við í leit að fréttum og til að
slökkva þorstann.
Sögurnar sem um ræðir hafa báðar komið út í
íslenskri þýðingu Ásgeirs Ásgeirssonar hjá Uglu-
klúbbnum: Ljúf ersumarnótt íFæreyjum (1994)
og Grár október (1995). Þriöja sakamálasaga
höfundarins bertitilinn Á Ólafsbku en auk þess
hefurhann sentfrá sérnokkrar bækuríyrirbörn
og unglinga. Þá eru ótaldar bækur hans um fær-
eyskar bókmenntir og myndlist en á síðustu ár-
um hefur hann aðallega fengist viö rannsóknir á
verkum færeysku rithöfundanna William Hein-
esen, Jörgen-Frantz Jacobsen ogHeöin Brú.
Jógvan Isaksen erfæddurí Þórshöfn í Færeyj-
um árið 1950 og er mag. art í norrænum bók-
menntum frá Kaupmannahafnarháskóla, þar
sem hann hefur verið lektor í færeysku máli og
bókmenntum allt frá árinu 1990. Þá stýrir hann
bókaforlögunum Mentunargrunnur Stúdentafé-
lagsins og Antonia, auk þess sem hann hefur
verið meðritstjóri við bókmenntatímaritin Brá og
Café Existens. Árið 1994 hlaut hann færeysku
fagbókmenntaverðlaunin sem kennd eru við
M.A. Jacobsen.
Rannsóknarblaðamaóurinn óttalausi
í báðum fýrmefndu bókunum sem komið hafa
út á íslensku kemst blaðamaðurinn Hannis á
snoðir um ýmisskonar ólöglegt athæfl sam-
borgara sinna. Einn síns liðs kemur hann upp
um glæpina en lögreglan stendur gjörsamlega
ráðalaus gagnvart óútskýran-
legum moröum og mannshvörf-
um. Eins og í mörgum öörum
góðum glæpasögum á hann
vin hjá lögreglunni, Karl, og
eiga þeir meö sér óformlega og
óopinbera samvinnu.
Sagan Ljúf er sumarnótt í
Færeyjum hefst á láti Sonju,
gamallar vinkonu sögumann-
sins, en hún var einnig blaöa-
maður. Skömmu seinna finnst
svo unnusti hennar hálsbrot-
inn. Hannis, sem býr á þessum
tíma í Kaupmannahöfn, fer
heim til Færeyja til að rannsaka
málið. Leikurinn berst um allar
eyjarnar og reynist lykiilinn að
gátunni vera glæsiskúta ein mikil frá Paragvæ
sem liggur við bryggju í Þórshöfn. Eftir því sem
sögumaður kemst lengra í leit sinni að lausn
gátunnar fjölgar moröunum - en rannsóknar-
blaðamaðurinn Hannis óttast ekkert.
Grár október hefst þar sem útvarpsþulurinn
Páll Hansen deyr af blásýrueitrun í beinni út-
sendingu. Fljótlega berast böndin að fyrirtæk-
inu Gaia International, þar sem Páll hafði áður
starfað við að selja löndum sínum hlut í olíusk-
ipum með það að augnamiði að lækka skatta.
Ekki vildi þó betur til en svo að fyrirtækið fór á
hausinn og margir töpuðu aleigunni - ekki síst
ríkissjóður, sem hafði lánaö allt að 70% af
smíöaverði skipanna. Hannis fer að grafast fýrir
um höfuðpaurinn í Gaia International en áður en
hann kemst á slóð Hanusar í Rong hafa þrír aðr-
ir menn látist á voveiflegan hátt. Hannis kemst
að því að auk þess að reka útgerð er Hanus í
Rong trúboði í sértrúarsöfnuöi. Leikurinn berst
um víðan völl, m.a. til Sviss og Ítalíu, þar sem
Hannis kemst að ýmsu misjöfnu um tengsl Han-
usar við fjárglæframenn í ítölsku frímúrara-
reglunni P2.
Eins og Halldóra Jónsdóttir bendir á í grein
sinni um bækumar tvær í Morgun-
blaðinu 4. nóvember 1995 felst
styrkur höfundarins í því hversu gíf-
urlega auðvelt hann á með að koma
fróðleik frá sér sem afþreyingu. í
fyrri bókinni eru t.d. magnaðar upp-
lýsingar um nasista og síöari heims-
styrjöldina og í hinni síðari segir
m.a. af harösvíraöri ítalskri frímúrar-
areglu og Páfagarði.
í viðtali við færeyska dagblaðið
Sosialurin í tengslum við útkomu
bókarinnar Grár október er Jógvan
Isaksen m.a. spurður hvort spennu-
sögur hans séu lýsingar á færeysku
samfélagi. Hann svarar því til að
hann reyni að gefa einhverja mynd
af veruleikanum, eiginlega megi
segja að færeyskt samfélag sé bakgrunnur bók-
anna. Jafnframt segist hann hafa reynt að gera
málið eins létt og lifandi og hann gat, án þess
þó að fara útfyrir velsæmismörk.
Hefði fengið mér aðra vinnu
„Glæpasögurnar mínar eiga fyrst og fremst
að vera spennandi og skemmtilegar. Ég held að
færeyskar bækur séu alltof leiðinlegar,“ segir
hann og bætir við aó hann hafi skrifaö bæk-
urnar með það fýrir augum að ósköp venjulegur
Færeyingur sem situr heima hjá sér á sunnu-
dagssíðdegi og blaðar í bók fái áhuga á að lesa
á eigin tungumáli. Fólk eigi að fá að lesa fær-
eysku sértil skemmtunar.
Hann segist upphaflega hafa fariö að skrifa
til þess að stytta sér stundir, það hafi veriö leik-
ur og tilbreyting frá hinni daglegu vinnu í háskól-
anum. Þegar hann er spuröur hvort bækumar
séu ekki einfaldlega skrifaðar í gróöaskyni svar-
ar hann - kannski eilítið háðslega: „Við skulum
orða það þannig að ef ég hefði viljaö vinna mér
inn aukapeninga hefði égfengið mér aðra vinnu
en að skrifa færeyskar glæpasögur."
Jógvan Isaksen
Grár
október
Rmmtán sekúndur eftir. Þulurinn
seildist í vatnsglasið og skolaöi
kverkamar.
Hann fann að eitthvað var að. En
það fann hann ekki fyrr en hann var
búinn að renna sopanum niöur. Vatn-
ið var beiskt á bragðið og maginn tók
illa vió. Þulurinn varð óðara altekinn
kvölum, hann heyktist í sætinu,
missti glasið og vatnið rann yfir
plöggin á boröinu.
Tæknimaðurinn var að horfa á
klukkuna og sá ekki hverju fram fór
hinum megin rúðunnar. Á slaginu
tuttugu mínútur yfir tengdi hann
hljóönemann.
Þulnum var illt í höfðinu. Honum
var flökurt. Nú stóð hann á öndinni.
Hann stundi og tók á öllum kröftum
til að draga andann en það var ekki
til neins. Hann var farinn að kippast
af krampa. Hann var í þann veginn
að kafna.
Fréttatíminn var hafinn. Fyrst
heyrðu hlustendur korr og stunur en
síðan heyrðist maður æla svo að
ekki varð um villst. Þulurinn var lagst-
ur fram á borðkrílið og hélt báðum
höndum um boröröndina fjær sér.
Hann var rauður í framan, krampa-
kippir fóru um hann ailan og hann sí-
gapti eins og þorskur á þurru landi.
Hlustendur voru hálfnaöir með há-
degismatinn og komu sumir ekki
gafflinum alla leið þegar þessi ólysti-
legu hljóð upphófust. Menn létu þau
þó ekki aftra sér lengi. Þeir sögðu
sem svo að nú hefði vinurinn dottið í
það rétt einu sinni, það væri víst
kominn tími til að senda hann aftur í
afvötnun.
Þegar tæknimaðurinn kom inn í
þularklefann lá þulurinn fram á
grændúkaða borðið og hreyfingar-
laus með öllu nema hvað greina
mátti ofurlitla kippi í handleggjunum
sem héngu og námu nærri við gólf.
Tæknimaðurinn laut yfir þulinn og
leit framan í hann. Þulurinn starði
galopnum augum og skein skelfmg
úr þeim. í sömu svifum þóttist tækni-
maðurinn finna möndlulykt.
Grár október kom út hjá Ugluklúbbi
Máls og menningar 1995 í þýóingu
Ásgeirs Ásgeirssonar.
Linn Ullmann segistsækja meiri innblásturtil norskra þjóösagna en bókmennta Rómönsku-Ameríku en sumir
gagnrýnendur hafa kallaö þaö töfraraunsæi þegar karlmaöur breytist í makríl í bók hennar, Áöur en þú sofnar.
Margrét Sveinbjörnsdóttir komst líka aö því aö Lína langsokkur hefur haft mikil áhrif á höfundinn.
Óútmáanleg áhrif Línu langsokks
LINN Ullmann er norskur rit-
höfundur sem hefur þeg-
ar öðlast heimsfrægð fyr-
ir fýrstu skáldsögu sína,
För du sovner, sem út
kom árið 1998. Bókin hefur nú
þegar verið þýdd á fjölda tungu-
mála og hér kom hún út í íslenskri
þýðingu Solveigar Brynju Grétar-
sdóttur hjá Máli og menningu á
síöasta ári, undir titlinum Áöur en
þú sofnar.
Hér er á ferð fjölskyldusaga sem
gerist í Noregi og Bandaríkjunum
og hverfist aö drjúgum hluta um
brúðkaup. Aðalsöguhetjan er
kjarnakonan Karin Blom. Fjölskylda
hennar er allt annað en venjuleg
og sér í lagi er móðirin mótsagna-
kennd og undarleg. Samt vilja dæt-
ur hennar ekki skipta á henni og
annarri. Henni er lýst sem óham-
ingjusamri, biturri, fullri, snarhringl-
andi galinni - en eigi að síður
ómótstæöilegri. Karin Blom líkist
móður sinni. Að einu leyti eru þær
þó ólíkar: Karin hefur sjálf frum-
kvæði, ekki síst í samskiptum sín-
um við karlmenn. Hún bíöur ekki
eftir því að þeir slái henni gull-
hamra heldur er hún snögg að
tæla þá sjálf. í fyrrnefndri brúð-
kaupsveislu kemur hún til dæmis
auga á mann sem hún telur hent-
ugt fórnarlamb og fangar hann - á
milli rétta.
Maður breytist í makríl
í viötali í norska tímaritinu Filo-
logen (1-1999) segir Linn Ullmann
aö persónan Karin hafi veriö upp-
hafið að sögunni. „Það stendur í
bókinni að Karin hafi um ellefu ára
aldur uppgötvað að það gæti borg-
að sig að skrökva. Að minnsta
kosti ef það kemst ekki upp um
mann. Fyrir mig var það líka ákveð-
in lausn - að ég gæti sagt ná-
kvæmlega það sem ég vildi. Allt
var mögulegt. Karin opnar dyrnar
að margskonar raun-
veruleika og það ger-
ist margt skringilegt.
Það hefur verið kallað
töfraraunsæi, til
dæmis þegar maður
breytist í makríl. Þar
vil ég reyndar segja
að ég sæki meiri inn-
blástur til norskra
þjóösagna en bók-
mennta Rómönsku-
Ameríku. En fyrst og
fremst langaöi mig til
að skrifa um fjöl-
skyldu sem var stór
og villt og sorgbitin LinnUllmann
og yfir sig hamingju-
söm og bitur og hatursfull og ást-
úðleg," segir hún.
„Lína langsokkur - bönnuð börn-
um" sagði sænskur gagnrýnandi
um aöalpersónuna Karin. Linn Ull-
mann þykir það ekki slæm samlík-
ing, þar sem hún hafi löngum verið
hrifin af verkum Astrid
Lindgren. Sögur henn-
ar hafi haft mikil áhrif
á hana þegar hún var
barn og raunar enn
þann dag í dag. „Lína
hafði óafmáanleg áhrif
á mig," segir hún.
Áhrif og innblástur
sækir Linn Ullmann þó
víðar en úr sænsku
Smálöndunum. Hún
kveðst til dæmis hafa
oröiö fyrir jafnmiklum
áhrifum frá Tolstoj og
Chicago Hope. „Ég
elska amerískar kvik-
myndir, eins og til
dæmis Die Hard með Bruce Willis.
Og það er ekki af svona gáfu-
mannaáhuga fyrir B-myndum."
Gat ekki sungið og
var ömurlegur leikari
Fyrir þá sem ekki hafa áttað sig
á því hverra manna rithöfundurinn
er skal upplýst að Linn Ullmann er
dóttir norsku leikkonunnar Liv Ull-
mann og sænska leikstjórans
Ingmar Bergman. Hún er fædd árið
1966 og ólst að stórum hluta til
upp í New York. Auk leiklistarinnar
nam hún bókmenntir við New York
University. Hún býr í Ósló og hefur
undanfarin ár starfaö sem menn-
ingarblaðamaður, dálkahöfundur
og bókmenntagagnrýnandi hjá
Dagbladet. Meðal þess sem Linn
Ullmann gefur upp um sjálfa sig á
menningarvef Dagbladet er eftir-
farandi svar við spurningunni um
hvernig hún varð rithöfundur: „Eig-
inlega vildi ég verða óperusöng-
kona en ég get ekki sungiö. Þá
ákvað ég að verða leikari. Eftir
nokkurra ára nám í leiklistarskóla í
New York sagði kennarinn minn
mér að ég væri ömurlegur leikari.
Móöir mín var alveg sammála. Þar
með varð ég blaöamaður."