Morgunblaðið - 09.09.2000, Blaðsíða 10

io c LAUOAHDAGUR 9. SEPTPÍMBER 2000
BÓKMENNTAHÁTÍÐ 2000
MbRGUNBLAÐIÐ
Breski rithöfundurinn Magnus Mills leikur sér meö fáránleikann, rambar iöulega á barmi fantasíunnar og
tekst á þann máta aö setja fram dæmisögur um misnotkun valds og þaö hvernig venjulegir menn veröa
óafvitandi valdir aö sinni eigin eyöileggingu. Fríða Björk Ingvarsdóttir fjallar um hraöferð Mills inn í
breska skáldsagnagerð.
Taumhald á mannskepnunni
RITHOFUNDURINN og
strætisvagnabílstjórinn
Magnus Milis spratt
óvænt fram á
bókmenntasviöiö áriö
1998 meö fyrstu bók sinni The
Restraint of Beasts (sem gæti út-
-^lagst Taumhald á skepnum). Bók-
ina skrifaði hann t vaktahléum sín-
um sem bílstjóri. í kjölfar þess aö
frumraun hans á ritvellinum var
umsvifalaust útnefnd til Booker-
verölaunanna varö Mills vinsælt
umfjöllunarefni breskra dagblaða,
enda saga hans ævintýri líkust.
Fréttirnar af útnefningunni fékk
hann í vinnunni þar sem hann sat
við stýrið á vagni nr. 159 sem
gengur á milli Suður-London og
Oxford Cirkus.
En þó hann ynni ekki til verð-
launa þegar allt kom til alls var
skammt stórra högga á milli hjá
Mills, hann sendi fljótlega frá sér
sína aöra bók, All Quiet On The Or-
► ient Express (Allt með kyrrum kjör-
um í Austurlandahraölestinni)
(1999) og hlaut hún jafngóðar viö-
tökur. Gagnrýnendur hafa flestir
veriö á einu máli um aö Mills hafi
fyllilega unnið til þeirrar athygli
sem þessar tvær bækur hafa vak-
ið, þó einhverjum hafi fundist nóg
um allt það umtal sem verið hefur
um atvinnu hans.
Magnus Mills fæddist í
Glouchestershire í Englandi áriö
1954. Þrátt fyrir aö hafa lokiö
námi í hagfræöi viö Wolverhamp-
ton Polytechnic, vann hann lengst
af fyrir sér sem farandverkamaður
í landbúnaöi þangaö til hann flutti
til London til aö keyra strætó.
Meðfram þeim starfa fékkst hann
viö aö skrifa greinar í blöö áður en
hann ákvaö að láta til skarar
skrtöa og skrifa skáldsögu.
Barnslegur einfaldleiki
og fyndnar uppákomur
Bókin The Restraints of Beasts
er að nokkru leyti byggö á reynslu
hans sem farandverkamaöur. Aöal-
söguhetjurnar, Tam og Ritchie, eru
sendir út á land ásamt enskum yf-
irmanni sínum til aö setja upp girð-
ingar. Skoskir I húö og hár, og þar
af leiðandi ákaflega tortryggnir f
garð yfirmannsins sem einnig segir
söguna, eiga þeir í stöðugum úti-
stöðum viö allt og alla. Þeir eyða
deginum í endalausum smókpás-
um og hýrunni á kránni á kvöldin.
Persónusköpun tvímenninganna
er með miklum ágætum og þeir
eiga samúö lesandans bókina á
enda þó ýmislegt skondiö og miöur
geðslegt gangi á. Þeir eru barns-
lega einfaldir og er sá eiginleiki
ekki síst þaö sem gerir verkstjór-
anum erfitt fyrir. Sam-
skipti Tam og Ritchie
viö vinnuveitanda sinn
eru meö miklum ólík-
indum, enda virðist
vinnuveitandinn tæp-
ast heill á geösmun-
um. Hann greiöir ekki
launin á tíma og
stendur fyrir stuttum
fundum sem minna
meira á yfirheyrslur
Gestapó en vinnu-
fundi.
Styrkur Mills í The
Restraint of Beasts
liggur ekki síst í pers- Magnus Mills
ónulegum stíl sem er
ákaflega hnitmiðaóur og fyndinn.
Mills leikur sér meö fáránleikann,
rambar iöulega á barmi fantasíunn-
ar og tekst á þann máta aö setja
fram einskonar dæmisögu um mis-
notkun valds og þaö hvernig venju-
legir menn veröa óafvitandi valdir
að sinni eigin eyöileggingu.
í seinni skáldsögu sinni, All Qu-
iet on The Orient Express, fjallar
Magnus Mills um áþekkan efnivið.
Að mati flestra gagnrýnenda vekur
seinni bókin þó dýpri kenndir meö
lesandanum, enda byggist frásagn-
arhátturinn ekki eins mikið á farsa-
kenndum uppákomum þó þessi
bók sé ekki síður fyndin. Mills finn-
ur hér nýjan styrk í
persónusköpun en
hann virðist hafa
ákaflega glöggt auga
fyrir mannlegu eðli.
Gildra mannlegrar
hegðunar
Aðalsöguhetja bók-
arinnar sem jafnframt
er sögumaöur, er Ijúf-
ur náungi sem ekki
getur fengið af sér að
móðga eóa særa
nokkurn mann. Hann
hefur sterka þörf fyrir
aö falla inn í sitt nán-
asta umhverfi og geðj-
ast öllum. Lesandanum veröur
brátt Ijóst að flestir þeir sem á
vegi söguhetjunnar veröa reyna að
notfæra sér hann, þrátt fyrir að
sögumaöurinn leggi mikið á sig til
þess aö réttlæta gjöröir samferða-
manna sinna og afsaka þá erfiðu
aöstööu sem hann sjálfur lendir í.
Sögumaðurinn er ferðalangur
sem fariö hefur upp í sveit til þess
aö átta sig á tilverunni áöur en
hann leggur af staö í lengra feröa-
lag yfir þvera Asíu. Hann tekur aö
sér að vinna ýmis verk á tjaldstæði
til að spara sér leiguna. Fyrr en
varir er hann orðinn hluti af lífinu f
þorpinu og orðinn sjálfsagöur gest-
ur á þorpskránni. Eftir því sem tím-
inn líður veröa ástæöur hans til
brottfarar óljósari, en þegar hann
loks ákveöur aö fara er hann fast-
ur í gildru mannlegrar hegöunar,
þar sem hans eigin sómatilfinning
kemur í veg fyrir aö hann geti gert
þaö sem honum er fyrir bestu.
Mills tekst vel að lýsa því sem
margir myndu ef til vill álíta horn-
stein bresks hegöunarmynsturs,
viljanum til aö gera öllum til hæfis
og valda engum ónæöi. Um leið af-
hjúpar hann þann tvískinnung sem
felst í slíkri hegðun og þeirri til-
finningalegu valdbeitingu sem hún
getur leitt til.
Magnus Mills hefur tekist að
láta kveöa viö nýjan tón f breskri
skáldsagnagerð, en hann á þó ræt-
ur sínar í hefðinni. Margir þykjast
merkja áhrif frá rithöfundum á borö
við Thomas Pynchon (sem lét svo
lítið að skrifa á bókarkápu fyrri
bókarinnar) Martin Amis og James
Ellroy, þó Mills fari samt sem áöur
sfnar eigin leiðir. Hann heimsækir
svipaöar söguslóöir í báöum bók-
um sínum, þó aöstæöur og pers-
ónusköpun sé meö ólíkum hætti. í
seinni bókinni tekst honum sér-
staklega vel aö ffnpússa þau
mannlegu átök sem sagan leiðir í
Ijós og skapa sagnaheim sem ber
hans eigin listræna svipmót.

>
Staöa Bókmenntakynningarsjóðs hefur styrkst umtalsvert á nýliónum árum á þann veg aö verksvið
hans er smám saman aö veröa víðtækara, segir Jónína Michaelsdóttir formaöur sjóösins.
Kynning íslenskra bókmennta
BOK.IS
ókmenntakynningar-
sjóður gegnir því hlut-
verki samkvæmt
reglum frá 1982, „ að
kynna fslenskar bók-
menntir erlendis, í þeim tilgangi,
aö íslensk skáldverk verði gefin út
á erlendum málum í bókarformi,
birt f tfmaritum, flutt í leikhúsum,
útvarpi og sjónvarpi." Sjóðurinn
veitir nú styrki tvisvar á ári, 15.
apríl og 15.nóvember. Þurfa um-
sóknir að hafa borist á þar til
geröum eyðublööum, síöasta dag
mánaöarins á undan.
Staða Bókmenntakynningar-
sjóðs hefur styrkst umtalsvert á
nýliönum árum, á þann veg aö
verksviö hans er smám saman aö
veröa víötækara. Stjórnir Bók-
menntakynningarsjóös hafa hver
af annarri lagt áherslu á að nýta
þaö fjármagn sem sjóöurinn hefur
haft til ráöstöfunar, til að styrkja
þýöingar á íslenskum síðari tíma
fagurbókmenntum. Styrkir hafa þó
einnig veriö veittir í tengslum viö
margs kyns bókmenntakynningar,
svo sem bókastefnur í Gautaborg,
Normandí, bókakynningu í Madrid
og víöar.
Á Noröurlöndum og víöar, eru
starfandi bókmenntakynningar-
miöstöðvar.
Umfang þeirra og starfsemi er
talsvert mismunandi, en þær hafa
á liönum áratugum skapað sér
sess f því samhengi sem þær
starfa f.
Framkvæmdastjórar þessara
miöstööva á Norðurlöndum hafa
starfaö saman aö norrænum bók-
menntakynningum, sem Norræna
ráöherranefndin í Kaupmannahöfn
hefur beitt sér fyrir. Af þessum
sökum hafa myndast tengsl milli
miöstöövanna og í framhaldi af
því samstarf, í þeim tilvikum sem
það er talið hagkvæmt. Formaöur
Bókmenntakynningarsjóös hefur
tekið þátt í þessu samstarfi á veg-
um menntamálaráðuneytisins.
Styrkir til þýðinga,
kynninga og ferðalaga
Lengi hafa veriö uppi hugmyndir
um aö setja á stofn kynningar-
miöstöö fyrir íslenskar bókmenntir
hér á landi og ýmsar skoöanir reif-
aöar um hvert hlutverk slíkrar miö-
stöövar ætti aö vera. Lögö hafa
verið fram álit og frumvapsdrög
um stofnun Bókmenntakynningar-
stofu, en þær tillögur hafa ekki
fengiö framgang.
Spyrja má hvort nútíminn þurfi
samskonar ramma utan um slíka
starfsemi og gengið var út frá fyrir
einum eöa tveimur áratugum.
I ársbyrjun 1999, bauðst Bók-
menntakynningarsjóöi skrifstofu-
aðstaða á Túngötu 14, að tilhluta
menntamálaráöherra, þar sem fyr-
irspurnir erlendis frá og hvers
kyns verkefni sem beint var til
sjóöins, fóru sívaxandi.
Vinnur formaður sjóösins á
skrifstofunni í hluta-
starfi. Þegar sjóðurinn
var kominn meö heim-
ilisfang, síma og net-
fang, ákvaö stjórnin að
nýta netfangiö sem yf-
irskrift starfseminnar,
Bok.is. Orð eins og
Bókmenntakynningar-
sjóður vefst fyrir út-
lendingum og segir
ekki mikiö, en bok.is
tengir saman bækur
og ísland og bok er
nægilega skylt þeim
orðum sem annars-
staðar eru notuð yfir
bækur, til að það skilj-
ist víöast hvar.
Gera má ráö fýrir aö starfsemi
Bok.is taki með tímanum á sig þá
mynd sem hæfir verkefnum sem
sjóönum berast, sem og hug-
myndum stjórnarmanna um frum-
kvæði hans og hlutverk almennt.
Stjórnendur íslenskra bókforlaga,
að minnsta kosti hinna stærri,
búa til dæmis yfir viðamikilli þekk-
ingu á útgáfumálum og mörkuöum
erlendis, hafa aflaö sér mikil-
vægra sambanda og komiö höf-
undum sínum á framfæri erlendis.
Aörir gera þaö ekki betur. Aftur á
móti er hægt aö koma að sömu
málum frá mismunandi hliðum,
svo aö gagn veröi af.
Á barna-og unglingabókastefn-
unni í Bologna á Ítalíu, var Bok.is
með kynningarrými, ásamt bók-
menntakynningarmiöstöövum Nor-
egs, Svíþjóðar og
Finnlands og er það
fyrsta skiptisem
miöstöövarnar
standa sjálfar aö
slíkri kynningu. Sam-
starf á bókastefnum
f Leipzig, Varsjá, og
viðamiklar
bókmenntakynningar
f Þýskalandi árió
1997, voru á vegum
norrænu ráöherran-
efndarinnar eins og
áöur sagði.
Menntamálaráð-
uneytiö vísar málum
sem þangaö berast
á sviði bókmennta í vaxandi mæli
til Bókmenntakynningarsjóós.
Þannig veitir sjóöurinn nú feröa-
styrki til rithöfunda og hefur um-
sjón meö farandsýningu um Hall-
dór Laxness, sem og framkvæmd
á þriggja ára samningi ráöuneytis-
ins og Literarishes Colloquium í
Berlín um gagnkvæmt boö til rit-
höfundar/þýðanda um dvöl f viö-
komandi landi einn mánuö á ári,
svo eitthvað sé nefnt.
Samstarf um
heimsóknir þýðenda
Bókmenntakynningarsjóöur hef-
ur átt ágætt samstarf viö Rithöf-
undasamband Islands, Stofnun
Sigurðar Nordal og Félag íslenskra
bókaútgefenda. Ekki er ágreining-
ur um mikilvægi góðra þýðenda ís-
lenskra bókmennta yfir á önnur
tungumál, en álitamál hvort þessa
mikilvægis gætir í launum og lofi.
Bókmenntakynningarsjóöur og
Stofnun Sigurðar Nordal hafa
tvisvar sameinast um að bjóöa
þýðendum íslenskra bóka erlendis
til ráöstefnu hér á landi, 1991 og
1998 og tókust þessar ráðstefnur
meö miklum ágætum.
Það er augljós ávinningur fyrir
þann sem býr erlendis og starfar
viö aö þýöa íslensk skáldverk, aö
fá tækifæri til aö koma til íslands
öðru hvoru og helst að dvelja hér
um tíma. Nú í vikunni samþykktu
stjórnir Bókmenntakynningarsjóös
og Rithöfundasambands íslands
aö standa saman aö því, að bjóöa
árlega einum þýöanda að koma til
íslands og dvelja í mánuö í gesta-
íbúöinni f Gunnarshúsi.
Bókmenntakynningarsjóöur mun
greiöa fargjald viökomandi og
styrk að upphæö kr. 80.000,-
áttatíu þúsund. Geta þýöendur
sent inn umsóknir til Bok.is eöa
Rithöfundasambandsins nú þegar
um vist í Gunnarshúsi á næsta
ári.
í stjórn Bókmenntakynningar-
sjóðs sitja Elísa Þorsteinsdóttir og
Hávarr Sigurjónsson, tilnefnd af
Rithöfundasambandi íslands og
Jónína Michaelsdóttir, formaöur
sem er skipuð af ráðherra án til-
nefningar Allar frekari upplýsingar
um Bok.is/Bókmenntakynningar-
sjóð er hægt að fá í sfmum 552
8500 og 861 0408. Netfangið er
bok@bok.is
Jónfna Michaelsdóttir

é
VAKÁ HEICÁFEUL
§í&yt*óirA §, w§
EIMSKIP
ÍSLENSK ERFÐAGREINiNG