Þjóðólfur - 26.02.1863, Page 2

heyrði eg þessa sögu svona í mínu úngdæmi«.
En slíkt er engin furða, þar sem sögurnar eru á
svo ótrúlega marga vegu í ýmsum hiutum lands,
og það er miklu fremr undrunarvert, hve höf-
undrinn með því að safna úr öllum áttum og bera
svo saman hinar ýmislegu frásagnir, hefir getað
viðast hvar fengið hérumbil hinarbeztu sagnirnar,
sem að öllum líkindum eru til af liverri sögu.
Hinn annar aðalflokkrinn, draugasögurnar,
skiptist einnig eins og hinn fyrsti í þrjá flokka,
aptrgaungur, uppvaknínga eða sendíngar og fylgjur.
Er flest í þessum flokk næsta merkiiegt, sem ekki
er að furða, því varla hefir nein trú verið algengari
og sterkari hér á landi en hvers kyns draugatrú,
mega margir enn muna barnæsku sína, er þeir
þorðu varla að gánga um þvert hús, og því síðr
fara lengra úti eða inni, þegar dimt var úti og
draugalegt, sem kallað var. Vitum vér og enn
nokkra menn fullorðna, er varla mega einir vera
sökum myrkfælni; og þó að jafnvel huggóðir menn
og hjátrúarlausir geti stundum verið myrkfælnir,
er kemrþá af veikum taugum, hjartveiki eða öðru
þess konar, þá mun hitt þó miklu almennara, að
myrkfælnin komi af draugasögum eða draugatrú,
scm inn kemst í æskunni; og bæði höfum vér
reynt og séð, hvernig hárin rísa á höfði svo að
segja, og únglíngarnir sitja skjálfandi og titrandi
undir þess konar sögnum, en vilja þó ætíð heyra
fleira og fleira.
Einhverjar hinar voðalegustu þóktu oss þegar
í úngdæmi voru útburðarsögurnar. Er þar bæði,
að sá glæprinn, er móðirin ber út barn sitt nýalið
og snarar því út á víðaváng í óvandaðri dulu, er
svo hryllilegr í sjálfum sér, að fátt er geigvæn-
legra, enda eru líka þessar veslu vofur, er væla
svo ámátlega og byltast áfram á knénu og oln-
boganum, einhvern veginn svo ónotalegar og ótta-
legar fyrir viltan mann í þoku, að varla má verra
heita að eiga við draug, sern er meir magnaðr og
karlmensku þarf við til að hrinda af sér. Vér
leyfum oss að setja hér eina stutta útburðarsögu
úr safni Jóns Arnasonar, sem er algeng, en sýnir
næsta vel það, sem vér nú sögðum um sögur
þessar:
„Einu sinni var vinnukona á bæ. Hún hafói orftiíi
þúnguí), alií) barn og borif) út, sem ekki var mjiig útítt A
lamli h^r meilan harbar skriptir, sektir e?)a líflát voru lógí)
vib slíknm brotum. Eptir þaíi bar svo til eitthvert sinu, af)
halda átti gle?)i þá, er vikivaki nefndist, og alltíbir voru hír
áí>r á landi, og var þessari hinni sómu stúlko boííi?) til viki-
vakans. En af því hún var ekki svo fjölskrú?mg, a?) hún ætti
ikartfót, er sambybi slíkum skemtifundi sem vikivakar voru á
fyrri dógum, en var kona glysgjórn, lá allilla á honni, a?)hún
yr?)i þess vegna a?) sitja heima og ver?)a af gle?)inni. Einu
sinni á málum, me?)an gle?)in stó?) til, var gri?)kona þessi a’b
mjúlka ær í kvíum me?) ö?)rum kvennmailni; var hún þá a?)
fárast nm þa?) vi?> hina mjaltakonuna, a?> sig vanta?)i fót a?)
vera í á vikivakann. En í því hún sleppir orbiriu, heyra þær
þessa vísu kveþna unáir kvíaveggnum:
Mó?)ir mín { kví, kví
kvíddu ekki því, því;
eg skal Ijá þór duluiia mína
a'b dansa í
og dansa í.
Clnoknria sú, sem haf?i bori?i út barn sitt, þóktist þekkja
hér skeyti sitt; enda brá henni svo vi?) vísuiia, a?) hún var?>
vitstola alla æti sí?)iin“.
Af hinum öðrum mörgu draugasögum, er prýða
þenna þátt, er eflaust engin sem er jafn drauga-
leg og þó skáldleg undir eins, sem sagan af djákn-
anum á Myrká. Hún er því ber sett sem gott
sýnishorn þeirra sagna, er dauðir gánga aptr til
að binda enda á eitthvert lieit, er þeir liafa gjört
í lifanda lífi.
„I fyrri daga var djákni einu a?> Myrká í Eyaflrl&i; ekki
er þess geti?>, hva?) hann het. Hami var í þi'ngum vi?> konn
sem GiÆrún hét; hún átti a?) sumra sógn heima á Bægisá,
hinu megin Hórgár, og var hún þjónustnstúlka prestsins þar.
Djákninn átti hest gráföxóttan, og rei?) haim honum jafnan;
þann hest kalla?)i hann Faxa. Einhverju sinni bar svo til
litlu fyrir jól, at> djákninn fór til Bægisár, til a?> bjó?)aGn?)-
rúnu til Júlagle?)! a?) Myrká, ug het hemii a? vitja herinar
í ákveþinn tíma, og fylgja henni til gle?)iiinar a?)fángadags-
Uvöld jólí. Dagana á?)r, en djákninn fór a?) bjó?ia Gu?>—
rúnii, haf?i gjört snjóa mikla og ísalög ; en þann sama dag
sem liann reiTb til Bægisár, kom asahláka og leysíng, og þegar
á leib daginn, var?) áin ófærfyrir jakafer?)um og vatnagángi, á
me?)an djákniim tafþi á Bægisá. pegar hann fór þa?>an, hug?)i
hami ekki að því, sem skipazt hafbi um daginn, og ætla?)i
a?) áin mundi erm liggja, sem fyrr. Ilann komst yflr Yxna-
dalsá á brú; en þegar hann kom til Iiörgár, liaf?)i hún rutt
sig. Hann rít)r því fram me?) henni, uns lianri kemr fram á
múts vi?) Saurbæ, næsta bæ fyrir utan Myrká; þar var brú
á ármi. Djákninn n'br á brúna, en þogar hann er kominn á
liana rui?)ja, brestr húri niíir, en hann fór í ána. Morgnninn
eptir, þogar bóndinn á púfnavöllum1 reis úr rekkju, ser hann
hest me?) rei?)týgjum fyrir ne?)an túni?), og þykist þekkja þar
Eaxa djáknans á Myrká. Ilonum ver?ir bilt vib þetta; því
hann hafbi sé?) til ferþa djáknans ofan hjá daginn ábr, en
ekki or?)i?) var vi?> a'b hann færi til baka, og gruna?)i því
brátt, hva?) vera mnndi. Hann gengr því ofan fyrir túni?);
var þá, sem honum sýndist, a?> þar var Faxi, allr votr og illa
til reika. Gengr hann sí?)an ofan a?) ánni, ofan á svo kalla?)
þúfnavallanes; þar flnnr harm djáknann, rekinn örendan á
nesinu framanver?)u. Fer bóndi þegar til Myrkár og segir
tí?)indin. Djákninn var mjög skaddabr á höfbimi aptanver?)u
af ísjaka, er hann fanst. Var hanu svo fluttr lieim til Myrk-
ár, og graflnn í vikunni fyrir jólin.
1) Jnífiiavellir eru næsti bær fyrir utan Saurbæ, og liggja
nærri saman túnin.