Þjóðólfur - 27.11.1866, Blaðsíða 6

— 22
(sporadislie Sljerneslmd), er sjást hvcnær sem verk-
ast vill, en í hinum flokknum eru þau, sem sjást
mjög mörg í einu, eða réttara sagt óteljandi mörg
í einu, og, einmitt á vissum eða ákveðnum tím-
um áirsins (periodiske Stjerneskud). Menn telja að
af liinum fyrnefndu geti hver maðr árið um kríng
séð 4 til 5 stjörnuhröp á hverri klukkustundu, en
af hinum síðarnefndu 13 til 15 að meðaltali hvern
klukkutíma, og stundum margfalt fleiri — en þetta
getr ekki átt sér stað á íslandi eins og gefr að
skilja. J>essir reglubundnu eða ákveðnu tímar
ársins, þegar lángmest er um stjörnuhrap, eru
cinkum tveir: 10. ágúst (Lárenzstraumrinn) og
12.—14. nóvember, og sjá menn af því sem að
framan er sagt, að þetta hefir komið lieim nú í
ár hér á landi, nefnilega nóttina milli J3. og 14.
nóvember. |>enna síðara stjörnuhrapsstraum gætu
menn kent við Arltadíus, og kallað Arkadiusstraum,
því að Arkadíusmessu beruppá 13. nóv. einsog Lár-
enzmessu uppá 10. ág. Síðan árið 1799 hafa menn
farið að veita þessum tveimr slórstraumum sljörnu-
hrapanna (að eg taki svo til orða) nákvæma eplir-
tekt. það stóð nefnilega svo á, að hinn nafnfrægi
spekíngr Alexander Húmboldt (-J- í Berlín 1859)
var staddr ásamt öðrnm vísindamanni í Cúmana
í Suðrameríku árið 1799. J>á sáu þeir þar 11 —12.
nóvembr. þessa fögru loptsjón, og lýstu henni í
ritum sínum ; sást hún bæði um Suðr- og Norðr-
ameríku og víða í Európu, einkum á þýzkalandi ;
hafa stjörnufræðíngar jal'nan síðan verið vakandi á
þeim tima árs og aðgætt þessa viðburði, er stöðugt
hafa komið í Ijós í sama mund á ári hverju, og
er einkum merkilegt stjörnuhrapið mikla 12—13.
nóvembr. 1833, er mest kvað að í Norðrameríku.
Tveir náttúrufræðíngar, Olmsteð og Palmer, voru
sjónarvottar að þeim viðburði, og hafa sagt frá
honum, ; taldist þeifn svo til, að þá hefðu á 9
klukkustundum orðið að minnstakosti 240þúsund-
ir stjörnuhrapa, stór og smá, á því svæði, er þeir
gátu eygt yfir. Olbers stjörnuspekingrinn mikli
i Bremen, er fyrstur fann smástjörnurnar Fallas
og Vestu, og sem andaðist 1840, hann hefir sagt
að talsverð líkindi væru til, að mikil brögð myndu
verða að þessu stjörnuhrapi 12—14 nóvembr.
1867. En þó þessi getgáta hans kynni að rætast
í þeim löndum þar sem veðrsæld og heiðríkjur
eiga heima, þá er eigi sagt að slíkt fáist séð hér
á landi, einkum hér sunnanlands, þar sem enda-
laus ský eða dimmviðri drotna yfir oss og banna
mönnum að njóta fegurðar vetrarloptsins nema
einstöku sinnum.
Náttúrufræðír.gar hafa á ýmsum öldum leitaz
við að gjöra sér skiljanlegar orsakir og eðli þessara
stjörnuhrapa, og getið margs til um það. Menn
vita, að sumstaðar í útlöndum, þar sem stjörnu-
hrap hefir komið niður, t. d. í stráþök á húsum,
þá hefir stundum kviknað í; ennfremr, að stórir
eldhnettir, sem fallið hafa til jarðar, hafa sprúng-
ið þar og drepið skepnur og jafnvel menn, hafa
þar þá fundizt eptirsteinar, smærri og slærri, sum-
ir jafnvel vegið marga fjórðunga. J>essa niður-
föllnn steina hafa menn rannsakað, en enginn eins
ítarlega og hinn mikli efnafræðíngur Berzelíus í
Svíþjóð (-j- 1848), og vita menn nú síðan, að, þó
steinar þessir sé innbyrðis ólíkir, þá eru hin sömu
frumefni í þeim öllum, og, að þau cru öll til í
skorpu jarðar vorrar. Ilúmbotdt segir, að menn
hafi íundið 18 frumefni í þessum himinföllnu stein-
um, þar á meðal járn, kopar, tin, o. s. fr. J>eg-
ar steinar þessjr komaniður eru þeir eldheitir, og
sviðnar allt í kríngum þá; utan á þeim er eins-
konar skel eðr skorpa, móleyt og vikrkend; ferð-
in á þeim á fluginu niðr til jarðarinnar, og yfir-
höfuð fallhraði allra stjörnuhrapa, ervenjulega4—
8 mílr á sekúndunni og allt að 20 mílum. Menn
þykjast nú vera koinnir að raun um það, hvernig
á þessum smáu og stórn flughnöttum stendr, og
er það þannig: í heimsrúminu umhverfis jörðina
fram með braut hennar um sólina er til (segja
menn) endalaus grúi af alskonar smáögnum eða
loptsögnum (Meteorer) hnattmynduðum, sumstaðar
hittir jörðin á vegferð sinni minna fyrir af þessu
morijSumstaðar á vissum tiðum ársins miklu meira;
ellegar menn ímynda sér þetta á annan hátt
þannig, að nmhverfis sólina liggi margir baug-
ar, saman settir af siíkum óteljandi smáhnött-
um, eins og sandskýjum, í gegnum þessa bauga
gángi jörðin á vissum dögnm ársins. J>ess-
ar agnir eru dimmar eins og jörðin, komi þær
svo nálægt henni að þær lendi í lopthafi henn-
ar, þá kviknar í þeim af núníngsfyrirstöðunni
(Friction) og sprínga þá stundum og falla tiljarð-
ar. Eptir þessu ættu þá hin einstöku stjörnuskot
að sjást, þegar fátt eitt af þessum smáhnöttum
verða fyrir jörðinni, enhinmörgu eða stórstrauma-
skotin þegar jörðin mætir og gengr gegnum áðr •
nefnda bauga. Að þessar hnattmynduðu smáagnir
séu um allt sólkerfið milli hnattanna, víðar en
braut jarðarinnar, þykir mjög líklegt.
l’áll Melsteð.