Þjóðólfur - 11.11.1870, Blaðsíða 3

— 3 —
sem l'.gfc vorn fyrir hií) sí?.a8ta Ríkisþing. innn þaí) þinginn
kunnugt, aþ stjúrnin lagþi fyrir Alþingi 1869 frumvarp til
laga, er nákvæinar ákvæl)i um hina stjúrnarlegu striþu Islands
í ríkinu, sem aþ í nþalákvrirþnnum sínnm átti vií) aí) styþj-
ast þær skol&nnir mn skipun þessa málefnis, sem komu fram á
ltíkisþinginu viþ umræhur um frumvarp þa% tll laga um fjár-
hag íslands, 6etn )agt var fyrir Bíkisþingií) 1868 — 69, ogjafn-
framt, aþ Alþingií) í álitsskjali sínn nm hi?) fyr nefnda frum-
varP komst aþ þeirri niþrstóþu, aí) ráþa frá því a?) frum-
'arpiíl yrþi a?) lógum gjíirt, og aí> þingií) Jafnframt beiddist
bess, a?) íslandi yrbi árlega veittar úr Itíkissjá?;! 60,000 rd.,
þannig a?) fyrir innstæíin þessa árgjalds yrli geflu út únpp-
aagjanleg ríkisskoldabref.
Nú, ab því slcptu og þítt eigi 6Ö til greina tekií), hversn
frnmvarpi því reiddi af á Alþingi, sem fyrir þaí) var lagt, þá er
þaþ naumast vafamál, at) yílrgnæfandi ástæbur eru fyrir liendi
at) leitast vií) þaí) tvennt: fyrst aí) fá hin helztu stjúrnrótt-
ar (eþr stjúrnarstóbu) atriíii sama frnmvarps lögnm bundin;
ogíannanstab aí) þaþ veríii meí) liigum útkljáþ, hversn
mikiþ árstillag Ríkissjúþrinii skuli greiíla til íslands. }>a?)
sem virbist taka af óll tvímæli um fulla nauísyn þoss, aí)
síþara atribiuu verþi ráþií) svo lil fullnaþarlykta (þ. e. aþ
árstillagi?) verþi fast sett meí) lógum) eins og nú var sagt, er
þetta, aí) vart mún þurfa á þaþ ab ætla, ab íslendingar fari
af alliuga a?) leggjast á óll grunn til aí> verba sjálfum 6Ör
nógir og taki svo í því skyni til allrar orlin siunar og til
allra þeirra hjálparmeíiala (tekju- og gjaldstofna), sem þeir
eiga kost á, — en þetta-verbr einmitt aí) álíta sjálfsagt og
eiuka-skilyrþi fyrir efnnhags-vitgángi og framförnin landsins,
nema því aí) eins aþ 6vofeld lagaákvöiþun um fjártillagiþ
frá Danmörku til íslande gangi fyrir. }>ví á meban viþ Bama
stendr oins og liingab til lioflr verib, a& Ríkisþingin ákvetii
°g gjöri út um fjárhagsáætluu íslands í öllum hennar atrií)-
um smærri sem stærri, þá mnn vart verba undau því komizt,
aþ lslendlngar, til þoss a?) þórfum landsine veríii fullnægt,
haldi uppi kröfum og tilkalli til Ríkissjóþs Dana, og ef at)
uei er viþ þvf kvoíjiþ, at) þá ver?)i Rfkisþinginu um kent og
hatl af þvi ábyrgþarlduta, aí> landiþ taki engum framförnm.
b.n aptr á inóti, þá er gjört væri út um þaí>, hve mikil av)
væri stí tillags- (eþr árgjalds-) nppbæ?) árlega, er íslendingar
mætti ætla upp á úr Rikissjóbnum, þá verbr þeim sá eini
kostr vís ab taka til sinna úrræfca og a?) færast þaþ í fang, er
frauiast megna meí> at) hafa fram þaþ fó, er a'b öþrn leyti
(en þvi sem árgjaldiþ frá Danmörk til nær) á brysti til (stjórn-
ar) sérstakra málefna Islands og til serstakra natihsynja þess
og framfara. Og meí) svofeldu hlýtr ábyrgþin aþ lenda á ís-
leudingnm sjálftim, og þaþ alt ad einn þótt fulltrúaþing ís-
iendinga hefþj |,pr e p t i r, eins og til þessa heflr verií), a?)
eins „meþ-ráþgefanda* atkvæbii til ab gjöta um (,for-
handle-) málefni landsiits, eins og þó aþ þeir fengi „meþ-
áivktan a atkvæþi“ til þess. Aptr (þegar nm hiþ fyrra aí)al-
atriti eor stjórnarstöbtiatriþin cr ab ræba þá) hlaut þab ab
veia einkar þybingarmikií) í stjórnariunar augum, ab þegar
hií) fyr áiniunzta (stjórnarstöím) frumvarp var lagt fyrir Al-
þingi (1869), þá 'ar þab meb bornin orí.um tekib fram: ,,aí)
sú sö fyrirætlnn konungs, aþ þegnr bóiþ vlerí „ab heyra“
1) Jiosai orb höfnm ver eiukeut, og svo alstabar annar-
staíar I þessnm frumvarps-ástælmni. En orbum þoiin og
setiiingnm, sem sett eru milli sviga, höfuni vór bætt inn í
til skýringar. Ritstl
Alþingi, samkvæmt konnngsbr. 23. Sept. 1848, nm þaþ (stjórn-
arstöbu-) frumvarpiíl, sem þá var umtalsefuií), og undir eins
og samþykki Ríkisþingsins væri þar til ánnnib, ab gjöra þá
fyrir fult og alt út um hina stjórnarlegu stölln íslands í rík-
inu. AÍ> gefmim slíkum fyrirmælnm, og ef þrátt fyrir þan
væri því nú skotiþ á frest fram i óákvebinn ókominn tíma
aþ rába þessari fyrirætlun til lykta, þá mætti af því stauda
varhogaverbar afleiþingar fyrir stjórnina og hennar stöbu gagn-
vart Islandi og öllnm landsbúom.
þ>á er lagafrnmvarp þetta var samiíi tii þess a?) þaí) yrbi
nú lagt fyrir Ríkisþingi?) aþ þessn sinui, og liafbar voru til
uiidirstnbu skobanir þær, er her liafa verib teknar fram, þá
þóttn þar allar málalengingar um frnmvarpsefnií) óþarfar,
meíi því aþ málefiiib sjálft hefir ábr verib vandlega rætt af
bábum deildum Ríkisþingsins; og skal her því ab eins taka1
fram uokkrar athugasemdir nm helzta mismuninn milli þessa
frumvarpB annars vegar, og hins vegar þeirra (fyrri tveggja)
lagafrumvarpa um sama málefniíl: Jiess (eus síþara) er stjórnin
1869 lagbi þá fyrir Alþingi, og hins (fyrra, þ. e.) „frunivarps
til laga um stjórnarskipun og fjárhag Islands", eins og þab
frnmvarpií>,er lagtvar fyrir næst-síbasta Ríkisþingiþ(1868—69),
lá (a?) sííinstn) fyrir Landsþinginn mab þeim frágangi og
breytingum, sem á því voru orbnar eptir þá einu nmræbu um
þaþ í Fólksþinginu (þegar þab var gengíb þá í annab sinn
frá Landsþinginu aptr til Fólksþingsins vorib 1869, fám dög-
um áí)r on Rfkisþinginn þá var slitib).
Hin lang-vernlegasta breyting á þessu ftnmvarpi frá báí>-
um hinum áminztu lagafrumvörpnm er sú, aþ ( þeim (báílnm)
var rábgjört, aí) þó þau yríli gjörþ aí) lögum, þá skyldi þau
ekki ná 1 agagi 1 di, fyr en stjórnarskráin om hin sörstak-
legn málefni íslands væri komin í kring; en aptr ( móti er
núætlazttil, aí) iagafrmnvarp þetta, án þess a?) þa?> si: bnndi?)
vi?) fyrnefndan skilmála, skuli fá lagagildi þegar me?) byrjnn
næsta fjárhagsárs (þ. e. frá 1. Apríl 1871). Jiessa nppástungn
lei?)ir mjóg e?)lilega af því, afe me?) þeim undirtektum, 6em
frnmvarpi?) til stjórnarskrár („um hin serstaklegu máleini Is-
lands“), er stjórnin iag?)i fyrir Alþingi 1869, var?) fyrir þar
á þioginu, — eu um þær uudirtektir má vísa til á?)rgreindra
„Aktstykker vedkommende den Islandske Forfatnings- og Fi-
nant6-Sagu — þá ver?)r oigi í þa?) rá¥)i?) (e?r um þa?) sagt)
me?) neinni visso, bvenær1 þa?) mnni takast a?> hafa fram
þvílíka stjórliarskrá, allrasízt neraa því ab eins, a?) stjórnin
færi til og ró?)i af, ab fyrra bragbi,a?) breyta (umsteypa)
A1 þ ingi s- st o fn ni nn i, þrátt fyrir þa?) þó a?) Alþingi hef?)i
ekki or?)i?) fyrra til a?) rá?)a til þess. j: „iait Fald lor saavidt
„Regjeringen ikke maatte bestemme sig til at iværksætte en
„Foiandring i Althings Iustitutionen, som Thinget selv ikke
„havde tilraadet" :|. Eu stjórniu heflr ank þessa litib svo á,
a?) hún me?) þessu (nýa) frumvarpi mundi fara beint ab ósk-
nm Ríkisþingsins, me?) þvi a?> þegar Fólksþingi?) tók frum-
varpi?) til fjárlaganna 1870-1871 til melbfer?)ar í 3. sinu
(í fyrra), þí var því af aiefli haldib þar fram — en þaí> gjöríu
þeir framsógiimabr og formabr fjárlaga-nefndarinnar —, a?) Rík-
isþingi?) mætt ver?)a laust vi?) a?) ræba hin einstókn atribi í
fjárlagaáætlun íslands, og a?) þingife yrfci mikiu Iieldr aí> kjósa
þann kost, a?) fá stjóriiiuni til umrába tiltekna fjáruppliæ?)
til þess a?) standast megi hin sérstaklegu útgjöld íslands (sbr.
1) J>etta eina or?) („naar“) er þannig aubkent í text-
annm. « Ritst,