Íslendingur - 26.03.1860, Side 5

5
brotnu, svo aö segja út í bláinn; þeir veríia og ab efla
sálarkrapta sína, læra aÖ þekkja náttúruefnin, og lög þau,
er þau faraeptir; því anriars er aliur starfi þeirra til langt-
um minni nota, en verÖa má, og þeir vinna þannig allt af
fyrir gýg, án farsællegra nota fyrir sig og aöra.
A meÖan mannkyniÖ var í barndúmi sínum, haíöi þaö
cnga hugmynd um annaö, en aÖ fnllnægja binnm fyrstu
lífsþörfum sínum. þar sem náttúran var blíö, liföu menrt
einkum á jarÖarávöxtunt þeim, er vaxa á trjánum, og þeg-
ar mannfólkiö dreiföist, og kom til binna kaldari landanna,
fór þaö aö lifa af veiöum, og meö því d)TÍn fælast allan
veiÖiskap, og fara á flútta undan veiÖimanninnm, dreiföust
hinir fyrstu heimsbúar þannig smátt og smátt í allar áttir.
Um þessar mundir þekktu menn eigi annan klæönaÖ en
dýrahúÖir, eins og sjá máaf hinum elztu sögum mannkyns-
ins. En dýrinhrukku, eins og þegar var sagt, undanveiöi-
manninum, og þá fór hann aö temja þau og aia upp sjálf-
ur, svo aö þau yröi manneUk og hlypi eigi úr höndum
honum. Svona liöu margar aldir, og má enn þá sjá þetta
bernskulíf mannkynsins bæöi í suöurálfu, eyjaálfunni og
í Vesturheimi. þaö liöu aö öilum líkindum margar aldir,
þangaö til mannkyniö iærÖi aÖ yrkja jöröina, og nota á-
vexti hennar sjer til fæÖu, og sú menntun, sem til þess
þarf, á enn þá iangt í land lijá allmörgum þjóöuin. þaö
er aö eins hinar menntaöri þjúÖirnar, sem á vorum döguni
hafa aflaö sjer þeirrar þekkingar, sem nauösynleg er, til
aÖ geta aukiö og notaÖ grúöa jarÖarinnar.
Svona er þaö, hvar sem vjer lítum, í öllum greinum
mannlegs lífs; þekkingin veröur hvervetna aö ganga á und-
an skynsamlegum framkvæmdum í hverju eíni sem er, og
vanti hana, má ganga aÖ því vísu, aÖ framkvæmdin verÖ-
ur eigi í því la"i, sem óskandi væri og sainboöib er eöii
gjöröa þeirra, er framkvæma skal, því aö þekkingarieysiö
veldur því, aÖ viöburöirnir í framkvæmdunum veröa eigi,
eins og þeir ætti aö vera, eÖa fara miöur höndulega.
þegar vjer lítum yfir mannkynssöguna, eins og hún nú
liggur fyrir oss, þá sjáum vjer, aö mannkyninu hefur á
hinum síöustu öidum fleygt svo á fram, aö furöu gegnir,
og varla mundu nokkrir þeir spekingar, er liföu á dögnm
Griklcja og Rómverja, þá er ríki þessi voru í blóma sínum,
hafa getaö liugsaö sjer þaö, sem nú er fram komiÖ.
Imyndiim oss, aÖ hiö mikla rúmverska veidi stæöi nú á
vorum dögum búiö til orustu rnóti Frakklandi, og Róm-
verjar heföu eigi meiri kunnáttu, en þeir höföu, hvaÖ ætla
mundi veröa úr því móti þessari nýju hernaÖarkunn-
9
færöur til fööurhúsa. þó öll nærgætni og forsjáini liaföi
veriö viö höfö, vesnuöu þó sár hans, því hristingurinn á
buröarstólniim hafÖi espaÖ sára-sóttina. Læknirinn hlaut
aö beita kníft sínum og öörum verkfærum viö l'ót hans aö
nýjn, og þoldi hann þann sársauka meö venjulegri hörku
sinni, en hann varö eptir þaö mjög máttdreginn, og missti
alla matarlyst, svo aö læknar gáfust upp viö hann og töldu
hann dauövona.
Daginn fyrir Pjeturs- og Pálsmessu var Ynigo sagt,
aö dauöinn væri honum vís, ef engin breyting til batnaÖar
kæmi fyrir næsta miÖnætti. Hann tók meÖ rósemi og hug-
rekki viÖ þessum boÖskap, orkti lofsöng um hinn helga
Pjetur, og lagöist rólegur til svefns. Breytingin kom um
nóttina, og hann fjckk nú vissa von um, aÖ komast til
heilsu aptur; en þaÖ lá fyr;r honum, aö falla í önnur veik-
indi. Kyrröin á heimili hans, hinar guÖrækilegu hugsanir,
sem hann sökkti sjcr í, hugsanaflug þaö, er hann komst í
á þann hátt, apturbatinn, sem hann þakkaÖi bænum sínum
og nýnefndum Iofsöng, hiö íjöruga ímyndunarafl hans, er
áttu ? þaö væri eytt á fáum mánuöum, og þaö jafnvel af
langtum minni þjóÖ en Frakkar eru nú á dögum; mundu
forfeöur vorir fyrir rúmum niannsaldri hafa trúaö því, aöaf-
komendur þeirra mundu sigla um höfin meö fleygiferö móti
straum og vindi, og þaö jafnvel meö álíkaferÖ, og þeir
gátii siglt í góöum byr? mundu þeir hafa trúaö því, aö
menn þytu um jöröina nærfellt eins skjótt og fuglinn fljúg-
aridi? Mundu þeir eigi hafa hlegiö aö því, ef einhver
heföi sagt þeim fyrir rúmnm mannsaldri, aÖ menn aÖ þess-
um tíma liönum fengju frjettir Iand úr landi, og jafnvel yiir
hafiö, um þaö, sem gjiirzt heföi nokkrum tíma áÖur, og aö
frjettaboöinn væri eirþráöur, eigi digrari en gildur bandprjónn?
þetta er nú sarnt frain komiö, eins og allir vita; gufuskip-
in þjúta landa á milli meö íleygiferö, svo nú fara menu
opt a þeim a einum degi yfir meira sviö hnattarins, en
þeir aÖur fúru a heilli viku eÖa meir. Frjettirnar, sem
um síöustu aldamút þurftu hálfan mánuö, til aö komast frá
miöjaröarhafinu aÖ Eystrasalti, fljúga nú yfir hina sömu
leiö a nokkrum tímum. þegár siiöurgöngurnar tíökuöust
a miööldunum, þa munu menn hafa þurft Iiöuga 3 mán-
uÖi, til aö komast fra Eystrasalti suöur í Rúmaborg; nú
fara menn þessa hina siimu leiö á þrein dögum.
Fyrir rúmum 20 árum fann einn nafnfrægur náttúru-
fræÖingur upp á því, aö brenna ýmsan jaröargróöa, til aö
sjá, hvers kyns jaröarefni væri í plöntunum, því aö meÖ
þessu móti hafÖi hann hugsaö sjer aö geta fundiö, hvaöa
jaröartegund ætti viö hverja plöntu og hvern annan jarö-
argróöa. Hann liöaöi sundur öskuna úr hverri plöntu fyrir
sig, leysti frumefni hennar gundur, og vóg þan hvert út af
fyrir sig, og ineÖ þessum liætti fjekk Iiann fulia vissu um,
livers kyns jaröartegund hver planta, hvert gras og hver
jaröarávöxtur þarf meÖ, til aÖ geta þróazt og vaxiö, sem
mest má veröa. þessi maÖur var hinn nafnfrægi próf.
Liebig, og hefur þessi fundur hnns haft hin happasæiustu
áhrif á jarÖræktina hjá ýmsum þjóöum. þaÖ fór reyndar
meö þennan fund eins og allar aÖrar nýjungar, aÖ þær
veröa aö ryÖja sjer til rúnts smásaman, því aÖ þaö er
einn af ókostum mannkynsins, aÖ þaÖ tekur hvervetna
dræmt undir allar nýjungar, og tortryggir þær, og þess
vegna varir þaö opt lengi, áÖur þær geti aö fullu rutt sjer
til rúms, því aö sjervizka, hleypidúmar og nenningarleysi,
aÖ læra þaÖ, sem þarflegt er, og reyna þaÖ í framkvæmd-
inni, á sjer meira og minna staö í öllum löndum og tef-
ur allt þetta mjög fyrir framförum þjóöanna, þar sem þaÖ
drottnar um of. (Framh. síöar).
10
lypti huga hans til hins yfirnáttúrlega og heilaga, og Ijet
hann gleyma hinu starfsama dátalífi, allt þetta kom til
leiöar hjá honum einhvers konar iiálfvita-ástandi blönduÖu
saman af skynsemi og vitleysu; ljet þaö sig ekki í Ijósi
sem auökennileg vitfirring, en halöi þó eindrcgin áhrif á
allan lifnaöarhátt hans og ástand. Fótur hans, sem haföi
smámulizt í bardaganum, haföi veriö illa læknaöur, og nú
varÖ aptur aö grípa til knífsins og sagarinnar, til aÖ ráöa
bót á yfirsjón læknis þess, er fyrst haföi meÖhöndlaÖ hann,
því hann var oröinn haltur. Af því hann var hermaöur, og
honum, þrátt fyrir trúarákafann, þœtti vænt urn og gjöröi sig
til af líkamlegri fegurö sinni, lafÖi enn viÖ hann þessi fá-
fengilegleiki hermanna, sem er svo líkur ástaveiöum kvenn-
fólksins. Hann Iagöi sig aptur undir kníf og sög læknisins.
Sköflungurinn á honum var sagaÖur í sundur og lagöur í
skrúfufarg, til aö gjöra hann beinan, því Ynigo vildi held-
ur þola þessa kvöl, en vcra haltur. þaö tá fyrir honum,
aö láta þetta þolgæÖi og hugrekki koma fram á annan h.ítt.
Eptir þetta byrjaÖi ný tilvera fyrir Loyola. Nú tók