Íslendingur - 19.05.1860, Side 2

26
afc einhver hnöttnr væri ;í ferh milli hans og sólarinnar, og,
ef þessi ókunni hncittnr væri á miöju sundi milli sólar og
Merkúrs, þá hlyti hann aö verajafn Merkúr aö líkamsstœrö.
Nú meÖ því, aÖ slíkur hnöttur var þá eigi fundinn, þá hjelt
Leverrier, aö höggun sú, er gjörÖist á braut Merkúrs, mundi
koma af vöidum, ekki eins hnattar, heldur margra smá-
hnatta þar fyrir innan hann. En er Leverrier haföi gjört
þetta uppskátt, þá komu honum orÖsendingar úröllumátt-
um, aö nú hefÖu stjörnuspekingarnir fundiÖ hnöttinn, eöa
hnettina, sem trufiuöu Merkúr á leiÖ sinni. Brá Leverrier
sjer lítiÖ viö þær frjettir allar, þangaö til í vetur er leiö,
milli jóla og nýárs, þá fær hann brjef frá lækni einum, er
heitir Lescarbault í Orgéres-bœ í Eure et Loire-fylki á
Frakklandi; þar segir svo, aÖ 26. dag marzmánaÖar (1859)
var víÖast dimmt yfir á Frakklandi, nenia á hálendi því, er
Orgéres-bœr stendur á; þar var heiÖríkt þann dag. Lesc-
arbault vitjaöi sjúklinga um daginn, en er honum varö á
milli, tók hann sjónpípu sína og horfÖií sóliria; sjer hann
þá einhverja litla ögn, kolsvarta og kringlótta bera í sólina,
anösjáanlega allt ööruvísi en hina alkunnu sólbletti, eöur
flekki á yfirborÖi sólarinnar. Og er hann hefur horft um
hríö, sjer hann aÖ þetta fer áfram yfir sólina. þóttist hann
nú sannfœröur um, aö þaÖ mundi jaröstjarna, er hann haföi
sjeö. Setti hann nákvæmlega á sig augnablik þaÖ, er hnött-
urinn losnaÖi viö sólröndina og mældi ýms horn. Skýröi
hann Leverricr greinilega frá athugunum sínum og reikn-
ingum. Bar hvorttveggja meÖ sjer öll einkenni sannleik-
ans, enda veröur eigi sagt ósatt frá slíkum hlutum, en sjeu
þeir ósannir, þá er bœgt aö komast fyrir þaö. En á því
furöaöi Leverrier sig mest, aö nokkur stjörnufrœÖingur skyldi
geta fundiö nýja jörö, og þagaö sföan yfir því freka níu
inánuöi á eptir. Ilinn sí&asta dag ársins fór Leverrier, og
kunningi hans einn meÖ honum frá Parísarborg, svo IftiÖ
bar á, kom til Orgéres-bœjar og spuröist fyrir um Lescar-
bault Iækni. Honum var sagt, aö hann væri góöur læknir,
en sá galli væri þó á honum, aö honum hætti til aö horfa
helzt til opt í stjörnurnar, „og tefur þaÖ. hann stundum,
kalltetriö". Gengu þcir Leverrier nú til fundar viö hann,
og datt ofan yfir þá. er þeir sáu, aÖ hann halÖi þar laglegt
stjórnuhús (Observatorium), meö ýmsum áhöldum, er hann
haföi sjálfur flestöll smíöaö sjer. Reyndu þeir verkfœri
hans og þóttu þau góö og nákvæm. Spuröi Leverrier hann
á ýmsa vegu um hina merkilegu uppgötvun, og leysti lækn-
irinn svo vel úr hverri spurningu, aö hinn mikli stjörnu-
spekingur fann, bæöi, aö hjer var viö mesta hugvitsmann
51
ófreskjur, sem raskaö höföu ró hans. Upp frá þessu fer
aö brydda á hjá honuin eins konar undirferli og slœgö inn-
an um hinn nrikla trúarákafa, sem í honnm brann. Skálda-
ímyndanir hans, er hann sjállur segir frá, veröa ljósari og
nákvæmari, og ekki verÖur lengur vart viÖ vitfirring hjá
honum, heldur nákvæmlega íhugaöan lærdóm og grund-
vallarreglur, er vera skyldu undirstaÖa fyrir öllum hans
seinni athöfnum.
þó Ynigo nú væri kominn í álit hjá sumum landa
sinna og heföi vakiö nýjungagirni sumra, ljet hann þaÖ þó
ekki blekkja sig. í staÖ þess aÖ sökkva sjer í heimsku þá,
sem hann áÖur gjöröi, tók hann nú aö efla skynsemina og
JæknaÖi sig meö því, sem hinn vitrasti siöferöislegi læknir
einn mundi hafa viö haft. Ilann kastaÖi nú hinum viÖ-
bjóöslegu lörfum og bjóst hettukápu úr ullu, var hún hrein-
leg, en eigi smágjörö. Hann dró sig frá samvistum manna
og settist aö í hellisskúta í grennd viÖ Manresa, og ritaÖi
lijer sínar „Andlegar œfingar*, fallegar og raælskar sky'r-
ingar yfir bók nokkra eptir Garcia de Sisneros. Allt þaö,
sem í þessari bók átli viö fyrirætlun hans, hagnýtti hann
um aö eiga, þar sem Iæknirinn var, og aö sjálfs hans efa-
semdum um þenna nýja hnött var nú meö öllu lokiÖ. Lækn-
irinn haföi hvorki pappír eÖa penna í stjörnuhúsi sínu, en
krítaÖi allt á fjöl, er honum þótti þess vert. En er fjölin
var krítuö á enda, þurrkaöi hann þaö allt jafnharöan af
henni aptur. Hendingin rjeö því, aÖ skýrsla Leverriers,
sú er fyr var nefnd, barst til eyrna Lescarbaults, og fyrir
því ritaöi hann Leverrier brjefiö, aö öörum kosti mundi
hann, sem endranær, bafa þurrkaö af fjölinni þaö, er hann
haföi á hana ritaö 26. marz 1859, þegar jarÖstjarnan gekk
um þvera sól. Leverrier haföi fjölina og krítartölurnar á
meö sjer til Parísarborgar, og sýndi þar á fjelagsfnndi.
þótti fjölin, sem og var, fásjeÖur dýrdripur og hin mesta
gersemi. Læknirinn fjekk þegar frá keisara sínum riddara-
merki heiöursfylkingarinnar. En f marz eöa septembermán.
í ár hyggur Leverrier aö jarÖstjarnan muni ganga aö nýju
fyrir sólina, og reynist þaö svo, segja menn, aö sveitalækn-
ir þessi muni fá verölaun þau, er hann þykir hafa unniö
til, en þaö eru efni og áhöld til aÖ geta upp frá því alveg
lagt fyrir sig stjörnufrœöina.
Dómar yíirdómsins.
Mánudaginn hinn 30. dag aprílmánaÖar 1860.
Sakamál Friöriks þorkelssonar úr Kjósarsýslu.
t>aö er meÖ játningu hins ákæröa Friöriks þorkels-
sonar og iiörum atvikum nógsamlega sannaÖ, aÖ hann hafi
snemma morgnns í haust, er var, áöur en fólk var komiö
á fœtur á heimili hans Gufunesi, stoliö frá ekkjunni Helgu
HafliÖadóttnr 3 dönskum spesínm heilum, er voru í stokk
í kistu hennar, sem stóÖ þar niöri í stofuhúsi; var bæöi
stofan og kistan ólæst; af peningum þessum hefur hann
skilaÖ aptur 3 rdd. 64 skk., en hinu baföi hann eytt. En
fremur er þaÖ sannaÖ, aÖ hann hafi í fyrra vetur stoliö frá
húsbónda sínum HafliÖa Hannessyni gráuin vaömálsstúf, 3 */4
álnir á lengd og virtum á 1 rd. 80skk., en eigandinn hef-
ur fengiö vaömál þetta aptur. FyrLr þessi afbrot er hann
af sýslumanninum í Kjósar- og GuIIbringusýslum 29. des-
emhermánaÖ.tr, er seinast leiö, dœnvdnr í 20 vandarhngga
refsingu og tii aö endurgjalda hiö stolna, aö því leyti þaö
eigi er komiö til skila, sem og lúka allan af málinu Iög-
lega leiöandi kostnaö. Undirdómariun hefur nú rjettilega
heimfœrt brot hins ákærÖn, sem kominn er á lögaldur í
sakamálum, og hefur hinrr 19. október 1857 veriö dœmdur
í 4 rd. sekt fyrir hnupl á beitu, undir 1. grein í tilskipun
52
meÖ miklum skarpleik, og breytti bókinni svo, aö hún átti
viö lærdómsgreinir hans, og notaöi oröatiltœki höfundarins
meö slíkri heppni og rángfœrandi skarpleik, aö engnm rit-
höfundi mun hafa betur tekizt.
AÖ beygja sig, án þess aö láta af þráa síuum, aÖ stefna
aö takmarkinu í ótal krókum, aÖ hagnýta allt, er aö því
leiÖir, aÖ nota orÖ annara, hngmyndir og upptekna háttu
ásetningi sínum til framkvæmdar, og láta ekkert ónotaÖ, er
einkenni Kristmunkafjelagsins, og svo var og urn Loyola.
Sjervizka hans, heimskupör og dyggÖir studdu þannig liinn
meginsterka vilja hans, til aÖ ná tilgangi lians. Guörœkn-
isoefingar lians í hellisskútanum viÖ Manresa, næturvökur,
pintingar, og föstur höföu eytt heilsu hans og lífsöílum, og
sljóvgaÖ skynsemina; hann var oröinn svo heilsulaus, aö
hann gat ekki gegnt skyldum þeim, er hann sjálfur hafÖi
lagt á sig. Einnig þetta leiörjetti hann hjá sjer, og varaÖi
viö vítum þeim, er honum hafÖi oröiö á. Má ekki dásfi
aÖ þessari skynsemi, þessari samvizkusönm sjálfsprófun og
þessn apturhvarfi hjá manni, sem af trúarákafa næstum haföi
framiÖ morÖ og drepiö sjálfan sig. Aöur bar eigi á þess-