Íslendingur - 08.03.1861, Blaðsíða 2

178
landsins liafl eigi verið beinlínis í höndum alþingis,
er og var við að búast eptir eðli hennar og fyrirkomulagi
þingsins, heldur var hún í hjeraði í höndum hvers goða;
en með því hver maður átti kost á, að bera sig upp und-
an órjettvísi eða stjórnleysi goðanna á alþingi, og fá
dóm yflr honum, er jafnvel gæti vikið honum frá völdum,
þá liggur það í augum uppi, að alþingi hafði full áhrif á
stjórn iandsins. |>ess má og hjer geta, að Islendingar
lögðu á sig almenna skatta, til þess að geta staðizt stjórn
landsins, svo sem þingfararkaupið, tíundirnar, m. m.
|>að, sem vjer nú höfum ístuttumáli sagtum laga-
skipan og stjórn íslands í ströngum skilningi
(den speciflke Retsorden), meðan það átti með sig sjálft,
ætlum vjer að nœgi til þess að sýna, að íslendingar voru
vel skipað þjóðfjelag (organiseret Stats-Samfund), er lög-
gjöf, dómar og valdstjórn landsins fram fór hjer eptir
vissum lögskipuðum reglum, er aðalþing allrar þjóðarinnar,
alþingi, sumpart myndaði, og sumpart lijelt vörð á og sá
um að fylgt væri og eptir væri breytt.
Liti maður á hinar œðri og andlegu þarfir
mannlífsins (de aandelige og intellectuelle Interesser),
sjáum vjer og, að hinir gömlu forfeður vorir hafa verið
komnir lengra á leið, en menn skyldu getaímyndað sjer,
eptir því sem ástatt var í öðrum löndum um sama leyti,
er stjórnin hjer á landi kom ýmsu skipulagi á, er bein-
línis miðaði til að efla og auka andlegt og vísindalegt líf.
Að vísu voru hjer á landi engar vísindalegar stofnanir, er
nú kallast svo, er eigi var heldur við að búast, úr því
önnur lönd höfðu þær því nær hvergi um þær mundir.
Hins má geta, að lögsögumaðurinn var skyldur til að
skýra mönnum á alþinginu lög landsins, og skyldi það
fullgjört á hverjum 3 árum, en þingsköp öll skyldi hann
segja mönnum á ári liverju. Svo skyldi hann og segja
mönnum í hjeraði lög, þeim er um þau spurðu. Svo
voru og stofnaðir hjer 2 biskupsstólar og mörg önnur
andleg embætti, ogþeim lagðar nœgar tekjur og uppeldi.
|>að er næsta einkennilegt, hversu hin fornu landslög vor
báru umhyggju fyrir fátœkum, er þau gjörðu náungun-
um að skyldu, að sjá fyrir liinum uauðstöddu, og þegar
náunga-framfœri þryti, skyldi almenningur eptir vissum
reglum gjöra það, og í þessu skyni var fátœkum gefin '/4
tíundar og matgjaflr, m. m. Sýnir þetta berlega, hversu
langt íslendingar voru komnir áleiðis í því, að skipa al-
mennum málefnum sínum, og höfðu ljósa hugmynd um
skyldur þær, er hvíla á hverju þjóðfjelagi sem er, og er
merkilegt að bera saman við þetta lög Dana og fleiri
Ianda um sama efni, er sýna, að menn þar hafa ekki á-
litið það skyldu þjóðfjelagsins, að gefa lög og reglur um
slík mál, fvr en á seinni tímum. Eptirtektavert er það
og mjög, er hin fornu lög vor kváðu á um, að hver hrepp-
ur skyldi vera cins konar skaðabótafjelag, er bœtti þeim
skaðann, er af einhverjum óhöppum urðji fyrir mikilvægu
fjártjóni af eldsvoða, eða ef drepsótt eyddi búsmala þeirra,
er þvílík skaðabótafjelög sem þessi vitna jafnvel um nánari
fjelagsskap meðal manna hjer á landi í fornöld, en fundinn
verður almennt í öðrum löndum nú á dögum, þar sem stjórn-
irnar venjulega að eins óbeinlínis styrkja þvílíkan fjelagsskap.
Vjer þykjumst nú hafa leitt nœg rök að því, að ís-
lendingar hafi verið skipulegt og lögum bundið þjóðfje-
lag, áður en þeir gengu Noregskonungum á hendur, og
haft mjög Ijósa hugmynd um nauðsyn og helgi stjórnar
sinnar, og leiðir þá aptur af því, að þeir alls eigi hafa
gengið á hönd konungunum í blindni, nje heldur til þess,
að koma hjer á reglulegri stjórn og fullkomnari, en áður
var, heldur að eins lil þess, eins og líka sögurnar og
gamli sáttmáli sýna, að fá öfiugan verndarskjöld stjórnar
sinnar og laga sinna, þar sem Noregskonungar voru. Og
þó nú stjórnin hlyti að breytast nokkuð við það, að þeir
tóku konung yflr sig, liggur það í augum uppi, að allt
það hlaut að standa óhaggað í stjórn landsins, er staðizt
gat með því, að íslendingar viðurkenndu Noregskonung
sem konung sinn. Heim við þetta kemur það og, sem
órækar sannanir eru fyrir, að Noregskonungar fengu ekk-
ert einræði hjer á landi, lieklur urðu hvervetna að semja
við Islendinga og leita samþykkis þeirra, bæði í stjórnar-
og löggjafar-málefnum, og sneru sjer í því að alþinginu,
sem hafði ásamt með konunginum œðsta vald yfir land-
inu (Souverainitet). Af þessu er þá auðsjeð, að ísland,
sem áður hafði fulla þjóðstjórn, hefur geflð sig undir
takmarkaða eður lögbundna konungsstjórn, er íslendingar
gengu á hönd Noregskonungum, er alls ekkert átti skylt
við fyrirkomulagið í Noregi. f>að er og auðsjeð, að eins
og hin einstöku hjeruð í Noregi eða annarstaðar hjer á
Norðurlöndum á miðöldinni aldrei mynduðu slík skipuleg
og lögbundin þjóðfjelög, er vjer höfum sjeð að verið hef-
ur á Islandi, þannig skiptir og allt öðru máli um reglur
þær og viðleitni, er urðu til í hjeruðum þessum, en um
lög þau, er gefin voru hjer á landi, þar sem reglulegt
þjóðveldi (Republik), og því einnig löggjafarvald var búið
að ná fullri festu og viðurkenningu um land allt. Iíon-
355
hlakkaði mjög til alls þess, er hún bjóst við að hann
mundi kaupa og koma heim með. Að síðustu fór hana
að furða á því, hve lengi liann var í burtu; því næst varð
hún hrædd um hann, og vissi eigi, hvað hún álti að hugsa.
Henni datt í hug, að hann kynni að hafa fundizt með
punginn á sjer, og verið handtckinn fyrir þjófnað. Hún
varð ávallt órórri og órórri; en í sama bili kom inn mað-
uraðhenni óvarri, og var það auðsjeð á honum, að hann
var útlendingur. f>að var Farquhar; hann hafði komið til
hjeraðsstjóra að ákveðinni stundu, og fjekk hann þar pung
sinn; varð hann við það glaðari, en frá verði sagt. Ilann
heyrði þar einnig söguna um ráðvendni flskimannsins;
komst hann svo mjög við, að hann ásetti sjer, að leita
hann uppi tafarlaust. Ilann talaði illa frakknesku, og veitti
honum örðugt að koma fyrir sig orðum á þá tungu. Allt
um það skildi Katrín svo mikið, að hann mundi. vera
eigandi pungsins; hjelt lnin, að hann væri kominn til að
heimta liann, og varð fjarskalega hrædd. »Pjetur hafði þó
rjett að mæla«, hugsaði hún. »Hefði það eigi verið rangt,
að halda pungnum, þá hefði jeg nú eigi þótzt vera eins
356
sek, ogjegþykist vera, og eigi skammazt mín eins mikið«.
Yænst hefði henni þótt um, hefði hún getað skilað pungn-
um. Hún var farin að bera eitthvað í bœtifláka fyrir sig,
en það fór allt í ólagi, en þá tók Farquhar punginn upp
úr vasa sjer, og snerist henni þá hugnr allt í einu, er
hún þekkti hann. »Guð veri lofaður«, mælti hún, »að
þjer haflð fengið hann aptur«, og þótti henni, semþung-
um steini v'æri af sjer ljett. í sama vetfangi kom l’jetur
inn, og leiddi Janneton, dóttur sína, við hönd sjer. »Er-
uð þjer Pjetur Leroux?« sagði Farquhar. Pjetur kvað
svo vera. »þjer eruð maður ráðvandur, og jeg er hjer
kominn, til að launa yður fundinn á pung mínum«.
»j>að mál nær eigi til mín, herra!« sagði Pjetur.
»Litla stúlkan þarna fann hann«.
»j>á verð jeg að borga henni það«, sagði Farquhar.
»IIjerna, litla stúlka mín! það er Napóleonsgyllini eitt;
það gef jeg þjer fyrir það, að þú ert gott barn, og fœrðir
forcldrum þínum punginn minn, undir eins og þú fannst
hann«.
Janneton hoppaði af gleði, rjett eins og ungt fjalla-