Íslendingur - 19.02.1862, Blaðsíða 2

154
rum), og er hún skuld í remmubragði því, sem grösin
hafa; lmn er í húðinni utan á grösunum, og má taka
hana burtu með þvi, að leggja grösin í vatn, sem uppleyst
sje í dálítið af hreinsaðri pottösku eða »soda«. Sumir
taka líka þessa remmu úr grösunum með því, að hella á
þau heitu vatni, og láta standa á þeim svo sem fjórðung
úr klukkustund. f>að er ætlun lækna, að bitra efnið, eða
þessi fjallagrasa-svra valdi því, að þau heldur auka hœgð-
ir, ef sterkt seyði er drukkið af þeim, og víst erum það,
að fjallagrasaseyðið virðist opt að auka matarlöngun. Auk
liins bitra efnis, sem nú var talið, hefur og í fjallagrös-
unum fundizt nokkurs konar fitukennt efni, er menn kalla
■ilJchemtearin«, og enn er fundið í þeim nokkurs konar
samdragandi efni (Principium adstringem), sem iiefur
styrkjandi eiginlegleika á sh'mhimnurnar í maganum og
Iungunum, og vegna þess verður það hœgt að skilja, að
þau eru ágætt lyf í ýmsum lungna- og mnga-sjúkdómum.
|>að þykjast efnafrœðingar vita fyrir vist, að þau að öllum
jafnaði hafi í sjer í hverjum hundrað mörkum að þunga
fullar 80 merkur af hinu smágjörvasta og einna mest nœr-
andi hveitisefni, enda er það trú ýmissa lækna, að magrir
sjúklingar lifni varla jafnfljótt af neinni fœðu, eins og af
vel tilbúinni fjallagrasa-mjólk, eða fjallagrasamauki með
nýmjólk og sykri út á. |>að er og gagnmerkilegt, að
lyfefni fjallagrasanna hafa engin skaðleg áhrif á líkama
mannsins, svo það er auðsjeð, að hinn mikli og alvísi
náttúruhöfundur hefur í þeim geflð oss eigi að eins ein-
hverja hina mest nœrandi jurtafœðu, heldur og ágætt lyf,
er styrkir líkamann og getur varið hann ýmsum sjúk-
dómum.
Efnafrœðingum telst svo til, að ef 2 merkur af þurrk-
nðum fjallagrösum sjeu soðnar með 8 inörkum af vatni,
og sje haldið í suðu svo sem fjórðung úr klukkustundu,
og seyðið eptir það siað frá fjallagrasahýðinu, þá verði
þetta að stinnu mauki, er það kólnar, og þetta mauk má
þá borða með mjólk út á, en þeir, sem vilja krydda mauk-
ið, hafa smámulinn kanelbörk eður aðrar kryddtegundir með
sykrinu. Til þess að remmubragðið alveg hverfi af mauk-
inu, þarf, eins og áður var sagt, eigi annað en láta grös-
in liggja nokkra stund í köldu vatni, er uppleyst sje í of-
urh'tið af hreinsaðri pottösku, og er reiknað, að til þess
sje eitt lóð af hreinsaðri pottösku (eða soda) nóg í 10
merkur af vatni. J>að er auðvitað, að ef fjallagrösin skal
við hafa eigi að eins til nœringar, heldur og sem Iyf, þá
er það einungis til skemmdar, að taka af þeim remmu-
bragðið.
178
um hvað rjett og satt er) er því eigi annað en hnittilega
hugsuð ráðgáta urn það, hvernig almættið hafi skap-
að hnettina, og hún er að eins hnittileg að því leyti, að
henni ber saman við margt af því, sem vjer vitum, og
hneykslar því ekki mannlegt hyggjuvit, en hún er samt
ráðgáta og ekkert annað. La Place ímyndaði sjer, að
hnötturinn væri logandi innan, og þessi hans ímyndun
hefur síðan af mörgum jarðfrœðingi verið talin rjett og
óbilug. J>að, sem mest virðist að hafa styrkt hana, er það,
að hitinn vex alstaðar, eptir því sem grafið er lengra of-
an í jarðarskorpuna, sem kölluð er, og þetta ímynduðu
menn sjer að hjeldi á fram, uns menn væru komnir að
þeim glóandi ofni, þar sem allt væri í eínlægri bræðslu.
J>að er nú raunar ómótmælanlega satt, að jarðhitinn vex
víða á jörðunni við hvert hundrað feta, er menn grafa
ofan í jörðina, nærfellt um 1 mælistig á hitamæli Gehius,
svo að jarðarhitinn 10000 fet undir yíirborði jarðar er á-
líka mikill og sjóðandi vatnshiti, og það er einmitt þessi
jarðliiti, sem hjá oss (þar sem jörðin er svo holótt í sjer,
J>að er sögn grasafrœðinga, að fjallagrös sjaldan fmn-
ist á lægri stöðum, en sem svari 1500 fetum yfir sjávar-
mál, en hjá oss munu þau frá þessari hæð ná á flestum
stöðum allt upp undir snjólínuna. J>jettir, lítið grasi vaxnir
gamburmosar eru þeirra móðurjörð, og eins og almenn-
ingi er kunnugt, dugar varla aö tína grös nema í rekju.
J>á er ein tegund fjallagrasnnna, er maríugrös kallast
(Cetraria niualis), og lýsir Björn llalldórsson þeim all-
nákvæmlega á þessa leið: »J>essi grös eru smærri en
fjallagrös, og líka smærri en hreindýramosi, en eru að
öllu honum lík; þau þurfa mikla suðu, og nær þau fá
hana, eru þau vel æt, og þá eru þau haldin holl brjóst-
veikum mönnum; þau eru fagurljósgul og fallegust allra
þess háttar grasakynja; maríugrös og tröllagrös eru helzt
auðþekkt frá hreindýramosa af því, er þau vaxa í blöðku-
formi, opin, en hann vex uppholur innan og sívalur í grein-
um, en á lit þessara tegunda er eigi mikill munur«. Mosa-
frœðingurinn (Lichenolog) dr. Lindsay, er hjer var fyrir
tveim árum og sem ritað hefur ágæta mosafrœðisbók fyrir
landsmenn sína, Skotana, segir, að geitfje jeti þessi grös,
en eigi talar hann um, að þau sjeu til manneldis höfð.
Iljá oss mun og hafa verið lítið um það, en opt hafa þau
verið við höfð sem lyf móti brjóstveiki, og heyrt höfum
vjer af þeim, er þau hafa borðað, að úr þeim mætti til
búa dáindis-bragðgott mauk.
11. Hreindýramosi (Lichen rangifcrinus) kallast af
hinum nýjari mosafrœðingum »Cladonia rangiferina«.
Mosategund þessi er mjög almenn, og vex nálega alstaðar
hjer á landi; hjá Birni Halldórssyni er honum þannig
lýst: »J>essi mosi er hvítur og fínn; vex á þúfum upp
til fjalla, að mynd sem hjartahorn eða flókin birki-krœkla
afkvistuð; hann er holur innan, sömu tegundar og maríu-
grös eða tröllagrös, og er þessum minni, en hinum stœrri«.
Oddur Hjaltalín lýsir honum nákvæmlega á þessa leið:
»Hann samanstendur af uppreistum, sívölum, marggrein-
óttum, upprjettum bol, ljósgráum og hvítleitum, hvers ytri
smágreinir eru tvískiptar, settar kúlumynduðum dökkum
vörtum; hann heitir og öðru nafni tröllagrös eða mó-
krókaru. Björn Halldórsson segir, að hann megi sjóða
í lím eða kvoðu, og höfum vjer reynt að svo er, og vegna
þess liggur það í augum uppi, að hann hefur í sjer fólgið
mikið af mosaefni eða »Lichenin«, sem er nœrandi bæði
fyrir menn og skepnur. llinn síðast nefndi höfundur
telur liann og »gott lyf handa brjóstveikum mönnum, og
þeim, sem uppdráttarsýki hafa, eins og hann líka sje góð
fœða fyrir hvern mann, sje hann vel saxaður og eitthvert
180
svo að vatnið gelur komizt svo fjarska-djúpt ofan í hana)
af sjer fœðir Geysa vora og liveri. J>essi reynsla gaftil-
efni til, að álykta sem svo: ef jarðhitinn að öllum jafnaði
vex um eitt mælistig fyrir livert hundrað feta, er graflð
er í jörð niður, þá koma menn með slíku áframhaldi við
nokkur þúsund feta dýpt til þess ofns, þar sem allir
málmar og allar jarðtegundir verða að vera i einni hvít-
logandi leðju, það er með öðrum orðum: jörðin verður að
vera glóandi innan, og jarðarskorpan varð eptir þeim
reikningi, er menn gjörðu um jarðhitavöxtinn, að vera
mjög þunn, þegar húnvarborin saman við þvermál hnatt-
arins. J>essar kenningar voru fyrir nokkrum árum taldar
sem nokkurs konar trúarlœrdómar, og þær þóttu koma
einkar-vel saman við álirif eldfjallanna, eldgosin og jarð-
skjálftana; hinn lærði jarðfrœðingur Leopold von Buch,
Elie de Beaumont (sem tunglferðamaðurinn er að skýrskota
til) og ótal fleiri, báru þæráhöndum sjer, og öldungurinn
Jlumholdt gaf þeim samþykki sitt. Ilann taldi því eldfjöll-
in á jörðinni eins og nokkurs konar tryggingarsmugur