Íslendingur - 03.03.1863, Blaðsíða 2

154
það þá, að honum liðnum, optast tortýnzt eða farið víðs
vegar, af því eigandinn ekki bar umhyggju fyrir viðhaldi
þeirra eptir sinn dag, og þeir sem þá hlutu þær, sýndu
þeim litla eða enga alúð. Aptur eru dæmi til, að þó
mörgum hafi verið laust í hendi með fornmenjar, af því
þeim ekki gat hugkvæmst hvað bezt væri að gjöra við
þær, eða og möttu þær minna en vertvar, þá hefur stöku
manni þótt mjög vænt um þær, sem menjagripi frá forn-
öldinni, og því ekki viljað farga þeim, enda til þeirra
manna, er líklegri voru, en hann, til þess að sjá þeim
farborða. j>ó hefur sá hinn sami ekki hugsað um, að
sjá þeim framvegis borgið; svo allt hefur borið að sama
brunni. Á seinni tímum hafa að vísu margir metið mik-
ils fornmenjar og ekki viljað þær glötuðust, en þeir hafa
ekki sjeð neinn betri veg til að viðhalda þeim, en, eins
og fyr var drepið á, að senda þær Dönum. þeir áttu að
eiga þær og sjá um þær, eins og íleira. Nefndum mönn-
um, er þannig hafa þótzt sjá fornmenjunum bezt borgið,
hefur þótt vanta góðan geymslustað fyrir þær í landinu;
og þótt sumum ekki hafi þótt öll vankvæði á því, hafa
þeir haldið, að til lítils væri, að fara að safna fáeinum
fornmenjum, annaðhvort af því þeir hafa örvænt um, að
fleiri myndu svo gjöra, eða þeir hafa ekki gætt þess, að
margt smátt gjörir eitt stórt. ( stuttu máli, gamla skoð-
unin sýnist allt af hafa verið ríkust sú, að íslenzkum forn-
menjum væri bezt borgið hjá Dönum, og að hún hafi
haidist við, síðan Árni Magnússon safnaði og færði Dön-
um allar þær fornsögur og handrit, bæði á pappír og
kálfskinni, er liann gat fest hendi á, um allt landið. En
þó þessi skoðun væri rjett á döguin Árna Magnússonar,
þegar mikið þekkingar- og hirðulevsi á fornmenjum drottn-
aði, gat hún, að rjettu lagi, ekki átt við á seinni tímum,
þegar margir í landinu voru farnir að hafa mætur á ís-
lenzkum fornmenjum. J>ví þá sýndist, sem menn hefðu
átt að fara að safna þessurn fornmenjum fyrir í landinu,
eptir því sem kraptarnir þar til uxu, þó það, eins og kunn-
ugt er, ekki væri gjört. J>ví þóttmargtaf fornmenjum hafi
glatazt, hefurþó til þessa nokkuð verið til af þeim í landinu.
Og utan að þessu, sem til var eða er, var vegur að halda.
En það hefur eins farið í þessu falli sem tleiru, að gamli
vaninn er ríkur og á opt langt í Iand að breytast til batn-
aðar. Á þetta sjer ekki fremur stað í Islandi en mörg-
um öðrum löndum. Og hafi nú þessu þannig verið varið
á seinni tímum, eins og nú er vikið á, hvað íslenzkar
fornmenjar áhrærir, er ekki að furða, þó minni alúð væri
lögð við þær á fyrri tímum, og margt af þeim hafi þá
glatazt, eins og fyr er minnst á. J>ví geta allir nærri
sem þeim tímum eru kunnugir. Og er mönnum það,
eins og fleira, á þeim tímum, virðandi til vorkunar, sök-
um þess að þá var þjóðarandinn orðinn svo mjög niður-
kæfður ogúrkynjaður af öllum þeim hörmungum, erdunið
höfðu yfir landið öld eptir öld, vegna óheppilegrar stjórn-
ar á landinu og annara landplága. Og þegar svona stóð
á, var naumast ætlandi til, að öðruvísi færi, eða að forn-
menjarnar hefðu betri afdrif en svo margt annað ágætt.
Hjer er að vísu stuttlega yfir sögu farið um afdrif ís-
lenzkra fornmenja hingað til, en þó, að ætlan minni, svo
mikið sem nauðsyn ber til; enda er það sem hjer er sagt,
meðfram og einkum sagt í því skyni, að ókunnugir menn,
einkum útlendir ferðamenn ekki þurfi að bregðast ókunn-
uglega við, þótt þeim bregðist von sín um, að sjá fjár-
sjóð eða safu af fornmenjum í landinu, þótt þeir annars,
(þ. e. ef öðruvísi hefði verið ástatt), hefðu liaft ástæður til
að vænta þess í fomsögulandinu mikla.
Eins og það er geðfelt, að eiga fræga fornöld, eins
er það ógeðfelt, að eiga ekkert fornmenjasafn, nje geta
sýnt útlendum mönnum, er koma til að skoða okkar nafn-
kunna land, neitt þvílikt. En eins er varið með þetta,
eins og annaö, er vjer ekki liöfum getað öðlast, að ekki
tjáir þar um að fást; og ekki verður það aptur fengið,
sem misst er til fulls. En úr mörgu má bæta; og svo
má segja um þetta. fljer og hvar á landinu eru enn til
fornmenjar, ef vel er leitað, þó þær sjeu, eins og við er
að búast, mjög á sundrungu. En enginn getur sagt, hvað
þær sjeu margar, eða hve markverðar, fyr en þeirra cr
leitað með alúð og þær geymdar vel og notaðar. Látum
því ekki ásannast, að vjer lengur sjeum hirðulausir með
þær fáu fornmenjar, er sumir af oss enn kynnum hafa
lianda á milli, vita af eða finna. llöldum þeiin saman og
munum eptir því, að margt smátt gjörir eitt stórt, að
þetta fáa, ef saman kæmi í eitt, getur erðið margt, getur
orðið að safni, er bæði væri þjóðlegt og í marga staði
markvert. Illynnum því af alefli að þessum dýrmæta fje-
sjóði. Reynum til að safna fornmenjum og koma saman
á einn stað. Leggjumst á eitt i þessu, og hver leggi sitt
til, af þeim er það geta, og láti í tje, þó ekki sje það
nema einn forngripr, eða fáir. Ilöfum því betri von um
hluttekning annara og aðstoð, sem áform þetta er nauð-
synlegt og fagurt, og margir ágætismenn eru í landinu.
Vitum og að margir af alþýðu eru farnir að skilja í ágæti
fornmenjanna, og meta þær, ef til vill, á við fornsögurn-
ar, eins og þær líka eiga skilið ; og væntum því að þessir
menn geti á sinn hátt, engu síðr en menntuðu mennirnir
á sinn, orðið hinir beztu aðstoðarmenn fyrirtækisins.
þess vegna er ósk mín og von til allra Íslendínga,
er eg veit að sjá nauðsyn á íslenzku forngripasafni engu
síðr en eg, og óska þess af heilum hug 1. að þeir komi
inn hjá sem flestum, þar sem þess þarf, verðskuldaðri
virðing, þekking og ást á fornmenjum landsins. 2. að
þeir sjeu í fyrirspurn um fornmenjar þessar, og nái til
sín því af þeim, semunnter, til þess að frelsa allt þvílíkt
frá mögulegri glötun. 3. að þeir verði samtaka í og sam-
ráða um, að safna öllum þessum fornu hlutum (eða mynd-
um, uppdráttum og lýsingum af þeim hlutum, er ekki yrði
safnað) svo fljótt, sem auðið er, saman, á einn stað í
landinu, og þannig leitast við að landið geti eignast t's-
lenzkt furnmeniasafn. þetta safn, svo lítið eða mikið
sem það yrði, ætti að vera á helzta stað í landinu og í
einu lagi. Og staður þessi er, að ætlun minni, sjálfsagt
Iteykjavík, og ber einkum tvennt til þess 1. þangað koma
flestir, bæði inn- og útlendir menn, tii þess að sjá safnið,
eða hafa gagn af því. 2. J>ar fæst að líkindum bezti
geymslustaður fyrir þvílíkt safn, einkum þegar hið nýja
bókhlöðuhús yrði þar fullgjört. Ættu þá stiptsyfirvöldin og
bókavörður stiptsbókasafnsins (eða ef betur þætti við eiga,
annaðhvort í bráð, eða vegna breyttra kringumstæða, 2—
3 af skólakennurunum) að hafa jafnt umsjón yfir þeim
sem bókunum. En það segir sig sjálft, að ekki mætti
Ijá út neitt af fornmenjunum, enda mun það bvergi gjört
þar sem slík söfn eru. En þetta á heima meðal ákvarð-
ana um geymslu á safninu.
Ný nefnd ósk mín er sprottin af löngun minni og
vilja að hlynna að fornmenjum okkar. Og af því jeg hef
jafnan haft mætur á þeim og verið í fyrirspurn um þær,
hefur mjer tekizt að eignast fáeina þesskyns hluti, er jeg,
samkvæmt tilgangi greina þessara, skal nánara skýra frá,
svo þeir sýni hvaða árangur orðið hefur af viðlcitni minni.
En ekki getur verið ætlan mín, að þessu sinni, að skipta
lilutum þessum í flokka, eptir aldri þeirra eða gildi —
því til þess þurfti ýtarlegri ransókn, en hjer er rúm eða
tími til — heldur ætla jcg fyrst að geta þeirra scm eru
úr trje eða horni, og því næst þeirra, sem eru úr málmi,