Norðanfari - 01.06.1862, Blaðsíða 2

42
væri ljeb söknarmönnmn, ef svo viláu, gegn fuiiu reíiog
leigu, þab er hvort sem er frá þeim koinib, oy því vcrb-
ugastir ab njóta þess, ef eittlivert gagn gæti hiotibafþvf.
Slíkra rjettinda njðta líka þeir menn, sem eiga kirkjurnar
og hafa óbul og cignir þeirra í sínum höndum, sem sitt
eigib fje, og þab leiguiaust og vebiaust. Menn eru ab
taia um ab þab sje abal galiinn og ókjörin vib vcrzlun
9
Islendinga, ab þeir eigi hana ekki sjáifir heldur ótlendir
menn, sem dragi allan arb hennar út úr landinu og til
sfn í önnur lönd; hvab er öbru Hkt, cf þab cr ekki þetta,
ab draga allt fje er safnast ýmstim stiptunum og ómynd-
ugum f ríkissjóbinn, og láta þab liggja þar ab lcalla sem
dautt á kistubotninum, í samanburbi vib þab, ávaxtast
gæti, hjer í sóknum eba sveitum.
Eptir sem hugmyndin um nytsemi flspsrnabarsjóbanna“
hefir skýrst og rutt sjer til rúms í mebvitund þjúbanna,
hafa þeir ár frá ári fjölgab og þeim aukist fje, svo ab
þúsundum og milliónum skiptir t. a. m. t Danmörku ciea
þeir nú samtals allt ab þvf 50 milliónir dala. Vjcr Is-
lendingar ættum því í hverju efni sem til góbs horfir,
láta oss þykja sóma í ab fylgja slíkum dæmum, og koma
hinum umræddu „sparnabarsjóbum“ á í hverri sókn eba
hrepp, eba enda þótt ekki væri fyrir þab fyrsta tii reynzlu
nema einn f hvorri sýslu, þvf kæmist siikar stofnanir hjer
á, mundi þab hvetja margann sem nokkur sinna væri í
og ekki víldi verba öbrum til þyngsla, heidur eignast citt-
hvab, ef ab hann kynni seinna ab eiga meb sig sjaffur»
eba óvænt óhöpp eba heiisubrestur ab svipta liann atvinnu
sínni, er hann þá gæti tekib til þessa fjár, sem væri
ávextir kappsmuna hans, reglu og rábdeildar. Já vjer
ætlum margan þann, sem fús yrbi til ab komaþangab fje
því er hann fengi drcgib til muna af katipi sínu eba vinnu
launum, arfi eba öbru, og ef til vill, miklu fremur enn
annars forbast ýms óþarfakaup og eybslu; auk þess sem
siíkir peningar gætu komib mörgu öbru góbu til leibar f
fjelagi manna. Mönnum er kunnugt af reynslunni, hve
' margir, enda þótt efnamenn sje, opt þarfnast peninga, enn
þeir ekki ætíb á Iansu hjá kaupmönntim, og þó ab vara
sje í bobi; þab þyrfti því ekki ab óttast fyrir ab peningum
yrbi ekki kotnib á leigu mót vebi f fasteign, eba einhverri
annari tryggíng Peningar eru eins og ílestir vita, á öll-
um tiinum útgcngileg vara, og aíl þeirra iiluta gjörast
skuiu. Væri þab ekki nuinur cf menn t. a. m leggbu
saman í ab koma sjer npp jarbeplagörbum, þar jarbvegur
Og vebursæld leyfbi, og sem geta, ef vel árar, ab mestu ef
83
aidrei ný kænskuráb til fyritækja sinna, enda græddist
honum svo fje, ab naumlega muriu ríkustu verzlunarmenn
Philadelphia hafa haft jafnmikinn vinnuarb sem hann.
í veitingahúsi nokkru í hjerabi þessu, sat mabur ab
nafni Douglas, hann var af kvekaraflokki naumlega fer-
tugur ab aldri, mebalmabur á hæb, og hraustlega vaxinn.
Andiitsfall hans var rojög sakleysislegt, en þó voru augu
hans fullkomiega vottur um, ab þab var nieir yfirskin
dyggbarinnar, en sibferbisleg hvöt f ebli hans, sem knúbi
hann til ab láta útlit sitt vera hreinskilnislegt. Ðóttir
gestgjafans var ab smáganga þar um herbergib; hún var
ung og fríb stúlka og baub góban þokka af sjer, enda
hafbi sjón hennar næsta mikil áhrif á hjarta kvekarans
og nokkurskonar girndarbros ijek um varir hans; augu
hans einblíndu hvert er hún sneri sjer. Hann var sannur
kvekari í íljótu áliti rábvandur og hæglyndur, en þó í
verunni bæbi slægur og djarfur. í stuttu máli, úlfur í
sauba klæbum
„Svo þjer viljib endilega fara af stabíkve!d“? sagbi
ekki öilu, borgab kostnabinn á fvrsta ári, sem leibiraf því
ab koma þeim upp m .fl, og þaban af hálf ef ekki ■§ jarb-
eplatekjunnar árlega, vel hyrtir, verib hreinn ávinningur
Eba þar sem þessu yrbi ekki vibkomib , tekíb fyrir stærri
eba minni svæbi í túni, á engjum cba í úthaga, til pl-
ingar, sljettunar og yrkingar fyrir gras eba hafra B
tún og engi meb vatnsveitingum á eba af, hlabib túngarða,
vörzlugarba, stíflugarba En hinir sem stundubu sjóinn
legeja saman í útgjörb til fiski- eba hákarlareiba, m. ..
Eins og nú stendur eiga margir minna og meira í
láni hjá öbrum auk katipstabarskulda, en vffa á óvissu
um hvort því verbi nokkurn tíma skilab aptur. f>abm«nu
líka fæstir af þeim, sem þessi smálán eiga, hafa þau á
leigu, enn síbur veb fyiir endurborgun þeirra. Siík lán
eru því eigandanum gagnslaus, og ekki ætíb ab vita, hvab
sá sein ljeb er lánib, hefir varib þvf til þarfa eba óþarfa,
enda þótt Ijeb sje sem hjáip eba í góbri meining. 9um-
um sem lán taka er líka því mibur svo farib, ab þeir
skeita oflítib um ab skila láninu aptnr fyr en þá einhvern-
tíma og einhverntíma, og þá stundum meb því móti, ab
fá lán ab nýju hjá þessum eba hinum, og svona gengur
þab koll af kolli. Einn á þetta Iijá hinum, sem hann
ekki fær og getur því ekki stabib í skiltim vib lánardrott-
inn sinn, og verbur þetta svo einlæg skuldabenda, o* færir
alit of marga í þann dróma og óskil, er þeir máskje ekki
fyrri enn seint og síbar fá sig leysta úr, og nokhrir aldrei;
og hvers vegna ab svo aubvelt hefir verib ab fá hin »máu
lánin, er margur fyrir þab, kominn á kaldann klaka. j>eir
sem þannig lána öbrum, gjöra sjer þá heldnr ekki ætíb
nógu annt um, ab ganga eptir því í tíma, Oggottefekki,
þegar opt hafa sem kvekkst á þeS3U, eins og ab fjárafla
löngun þeirra dofni, til ab safna aptur í skarbib, þvert á
móti því þegar manni græbist fje, mnn optast sannast
orbshátturinn, ab vaxi ágyrnd meb eyri hverjum. þegar
nú þessi smá ián eiga ab kalla hvergi vissan leigustab og
þau optar hafa misjafna útreib, og haka þeim sem gób-
samir eru og lánfúsir, ab þeim verbur einsog ekkert vib
höndur fast, þá er cins og menn komi ab þeirri niðurstöbu,
ab bezt muridi ab öll smærri sem stærri lán, væri ein-
dögub, leigubundin og veb fyrir.
Væri nú hjer „hinir fyrnefndu sparnabarsjóbir“ í
hverjum hrepp eba enda þótt ekki væri nema einn í sýslu,
Og hver gengi ab því vísu, ab þab sem hann hefbi #f-
gangs naubsynjum sínum, fengi hann í sjóbnum geymt og
ávaxtab, mundu margir leita þangab og færri sltildingum
84
veitingamaburinn, sem um leib setti sig nifnr ílegubekk-
inn hjá gesti sínum, „þab verbur kominn hánótt þegar
þjer komizt út fyrir stabarhlibin“.
„þab gjörir ekkert“, sagbi kvekarinn, jeg þarf ab ríba
hjerumbil 5 mflur, og nóttin er einmrtt heutngust til þess
því hinn endurnærandi næturdvaii gjörir bæti mig og
klárinn minn hressari og úthaldsbetri en hiti dagsins, þar
ab auki er himininn svo heibur og blár og tunglsljósib
svo fagurt og skrautlegt.
„þab er reyndar satt“. mælti gestgjafinn; en nótt er
þó og verbur aldrei nema nótt. IJafib þjer sjerlegt flýtirs-
verk á höndttm?“
„þú veizt“. svarabi Douglas, „ab jeg hef nýlega keypt
Ieigtiliba bú nokkurt. Á .Tiorgim hef jeg sknldbnndifc mig
til ab greiba andvirbi þess, sem er 10 þú-nndir Dollars.
(þ. e. ensk spesía ll^T). Og langar mi? nú til ab, rjúfa ekki
loforb mfn, og vona Ifka fastlega ab jeg verbi kominn
heill og óskaddabur, í fyrramálíb þangab sem ferb minn
er heftib“.
„Erub þjer þá ekki hræddir vib lim-Ioi„? sagbi veít-