Norðanfari - 12.12.1874, Side 1
Sendur kaupendum kostnad•
Qi'laust; verd drg, 30 arkir
1 rd. 48 slc.y emstök nr% 8 sk»
*ölulaun 7. hvert•
NOBMFAII.
Auglýsingar eru teknar i blad-
id fyrir 4 sk. hver linam Vtd-
aukablöd eru prentud d kostn-
ad hlutadeigenda.
18. An.
AKURETRI 12. DESEMBER 1874.
M
Iljer með gjörum vjer kunnugt
skiptavinum vorum og almenningi,
að þareð peningabreytingin, sem
nú á komandi nýári öðlast gildi, eigi
alllítið eykur liinar vanalegu nýárs-
annir vorar, þá opnum vjer eigi
sölubúðir vorar til að verzla frá
1. til 11. janúar; aðvarast því
allir um að koma í verzlunarer-
indmn til vor á tímabili þessu,
J>ar vjer eigi sjáum færi á að þeir
verði afgreiddir.
Akureyri 3. desember 1874.
E. E. Möllcr. Eggert Laxdal.
Chr Johnasson.
Úr shólanum koma kcnnimcnnirnir,
sem verka d hvern lim i ölltim Pjód-
líkamanum og kemta gudsord, er ann-
ars rniiudt afbakast og falla i yleymsku,
og hinir verald/egu einbœttismenn,
sem vernda frelsi manna og rjettindi.
Armann á Alþingi I. bls. 201.
þessar tvær stjettir kennilý&ur og yfirvöld
eru guMeg og mannleg skipun undir eins fjelagi
mannanna til farsældar á leít) þess til fullkomn-
unar og sælu. þessu hefir aldrei verib neitat)
og vetbur aldrei neitab af öbrum en ddrengjum,
er kunna annaöhvort eigi hdf heimsku sinni,
og mæla díeihnit^af vörum fratn alla dhæfti, e?
þeim flýgur í hug, hvort sem nokkurt vit er í
þvf, er þeir mæla, e&a eigi; e&a þá af þeim, er
Vilja hefja sjálfa sig í fjelaginu hserra en þeir
hafa sta&ib átur, nífca því þá, er fyrir öfcrum
ganga, en slá gullhamra hinum, metian þeir eru
ab nota þá til þess aö koma sjer á framfæri,
til þess svo, ef þeir fá forræöi, aí) fremja hvert
glappætií) af ööru, og vería bæti vitandi og d-
vitandi verstu harfcstjdrar þeirra, er þeir höftu
til þess ab hefja sig.
Eins og aírir en ddrengir hafa eigi oríi&
til þess aí) neita því, hversu niikinn þátt kenni-
lýfcur og valdsljett á í heillum fjelagsins, svo
hefur þaft einnig haft hin hörmulegustu eptir-
köst, þá*er ddrengjnm hefir tekizt a& sammynd-
azt af slíkum kumpánum, er nokkurt bolmagn
hefir veri& í; er eigi a& sökum að spyrja, þá
er slíkt ver&ur, a& þeir rá&ast þegar á aliar þær
eklpanir, er velfer&, sómi, gagu eg fjelagsins er
undir komi&, allt þa&, er vöndu&um og vel
fræddum mönnum er heilagt, og þá fyrst af
öllu á kennirnenn og valdsmenn, er settir eru
gæzlumenn alls þess, er mannfjelaginu er til
velfer&ar. Koma þá í Ijós aðrar eins a&farir og
hjá 6kelfingai8tjdrninni í Frakklandi í stjórnar-
biltingunni miklu, þá er verstu mönnum, er
veraldarsagan getur, tdkst a& hefjast á örmum
dmennta&s almúga I sæti rjettrar valdstjettar
hie& þvf yfirvarpi, a& þeir skyldu veita öllum
landslýö frelsi og jafnrjetti. En hvert var& frels-
i& og jafnrjettiÖ, er þeir hjetu? Miskunailaust
og samvizkulaust mor& og dráp allra 'þeirra, er
vildu eigi 6egja amen til allra gjörninga þessara
kumpána, og þá lyrst og fremst kennimanna og
yfirvalda Af þeim var engurn hlíft, er ná&ist,
<>g þa& því sí&ur, sem hann var vanda&ri ma&-
Hr og Ijet sjer annara um a& gæta skyldu sinn-
er hann var til settur af Gu&i og mönnum.
Svipa& atferli kom í Ijds f Parísarborg nú fyrir
tfem árum, þá cr Alþjd&afjelagib fjekk um
stund neytt sín svo, a& nú má gjörla sjá, vi&
hverju er a& búast af þess li&ura, ef menn eru
eigi á varbergi fyrir þeim. þar gekk eigi á
ö&ru en drcpa klerka, yfirvöld og alla þá, er
menn hug&u nokkurs um komna, þd a& eigi
væru a&rar sakir, en a& þeir væru vel búnir
og brenna og eyía öllu því, er yfir var& kom-
izt af ágætisverkum mannlegs anda og mann-
legrar íþróttar.
Alþjó&afjelags li&ar dreifa sjer um þessar
mundir um öll si&u& lönd, fiBka f fáfræ&is- og
mcnntunarleysis- og mantivonzkumyrkrunum og
safna sjer þar áhangendum, til þess a& um-
turna allri reglu og öllum meginöflum reglu og
velfarnanar meíal manna, og þá fyrst n^a
kennimenn og valdstjett. Fjelag þetta er a&
nokkru kunnugt af Skírni, þeim sem hann lesa.
Kenningar þessa fjelags bafa lítt gjört vart vi&
sig á Islandi enn sem komi& er, me& því a&
land vort er afskekkt og Alþjd&afjelag nýtt ,til
þess a& gera. En þó aö svo sje, er eigi rá&
nema í tíma sje tekiö, a& blö&in fslenzku hafi
nákvæmar gætur á öllum þeim röddum, er keim
hafa af slíkum kenningum.
I 3. ári Tímans 17.-18. bla&i er rödd ein
frá þjó&hátí&arhaldi Islendinga, er svipar mjög
til kenninga Alþjó&afjelags li&a, kemur fram
me& Bannieiksblæ, þd a& þar kenni eigi alllítin
keim af lýgi jafnframt.
þar er svo a& or&i kve&i&, a& furöu gegni
hva& bænda vorra gæti þar hjer sje engin
menntunarstofnun til í landinu til a& mennta þá.
þetta er a& nokkru leyti satt. þa& er satt a&
. þa& gegnir fur&u, hva& baaida vorra gætir, þá
er litið er til þess, hversu land þetta cr afskekkt
á hnettinum og fjærri binni fjörugu Ilfsrás, er
hreyfir sjer í ö&rum löndum, og mi&lar eldfjöri
Iífs og afls og framtaksemi, þeim er ver&a fyrir
snertingu hennar; þa& gegnir fur&u, þá er litið
er til þess, hversu strjálbyggt landið er, hversu
illvi&ri og dfær& er tí&; samblendi og fjelags-
skapur teppist, hver ver&ur að lifa sjer og nær
varla til annara, þd a& lífsnau&syn liggi vi&;
það er fur&a, þá er liti& er til þess, hversu litl-
ar hvatir bændur vorir hafa haft utanað, til þess
a& sýna rögg af sjer, þar sem tvö máttaröflin
til menningar stjdrnarefnin og verzlunarefnin
hafa lengstum sta&i& í slíkum ramma ríg.
þa& er og satt a& engin menntunarstofnnn
er til í landinu beinlínis til þess a& merrnta
bændur. En er þa& rjett a& ota þessu til þess,
a& þa& stingi því meir í stúf, hversu bændurnir
sitja á hakanum fyrir sýslumönnum og prestum
er menntunarinnar njóta, eins og gjört er í
Tímanum? E&a má ekki, ef rjett er sko&aö,
álíta menntunarstofnanir þær, er sýslumenn og
prestar menntast í, bændum einnig til mennt-
unar?
Úr skólanum koma kennimennirnir, sem
verka á hvern lim í öllum þjó&líkamanum, og
hinir veraldlegu embættismenn, sem vernda frelsi
manna og rjettindi. Fyrir hverja eru þá mennt-
unarstofnanirnar ? Fyrir þá, er njdta gdís af
þeim, er menntast á þeim, allt eins og fyrir þá
sjálfa, er menntunarinnar njdta. Af því hva&
ætlunarverk yfirvalda og kennimanna er ágætt
og mikilvægt mannfjelaginu til heilla og bless-
unar, og af því a& þetta er vi&urkennt af öll-
um gó&um drengjum fjelagsins, hefir þa& lagt
á sig kostnaö, til þess a& reisa og halda vi&
menntunarstofnunum hsnda embættismannaefn-
um sínum, til þess a& þeir, er eiga a& lei&beina
ö&rum, fái vitneskju um kosti og lesti mann-
e&Iisius bjá sjer og ö&rum, og hin almennu
— 125 —
mannrjettindi, kunni sjer því hdf í or&um og
breytni vi& a&ra og hefji a&ra upp til sín en
tra&ki einskis rjetti. Menntunin er því sjálfsagt
beinlínis fyrir þá, er menntnnarinnar njóta, en ó-
beinlínis einnig fyrir þá , er eigi njdta hennar;
því a& fyrir þá menntun, er prestar og sýslu-
menn fá, ver&a þeir hæfir til þjdnustu þeirrar,
er fjelagiö sem samverkama&ur Gu&s fær þeim
í hendur, og ver&a til menntunar þeim, er d-
mennta&ir evu kalla&ir, því a& menntun fæst
ví&ar og me& ö&ru móti en ( skólum. i
þa& er satt, a& engar menntunarstofnanir
eru fyrir bændur hjer á landi; þetta er hrestur
á Islands högum og vafalaust aö þing og þjó&
muni leggjast á eitt til þess a& rá&a bót á því
svo fljótt sem au&ið er. þa& er öll þörf á a&
vekja máls á því, a& landiö hafi engar mennt-
unarstofnanir handa bændum í því skyni a&
koma sjer ni&ur á einhver hyggileg rá& til þess
aö bæta úr þeim bresti, en ekki til þess, eina
og gjört er í Tímanutn, a& þa& skuli stinga
því meir í stúf me& sýslumenn og presta, sem
stórfje er kosta& til a& mennta, og hafa þú
gjört og gjöra sjer líti& far um aö
lei&beina bændum vorum, segir í Tím-
anum.
Til hVers eru slík or& og ummæli? Til
þess a& æsa bændur, ef þeir vildu ver&a ginn-
ingarfífl ódrengja, til þess a& reyna a& rýra
framlögin til menntunar embættisraannaefna sinna,
og vinna sjálfum sjer me& því hi& mesta tjón
og fósturjör&u sinni hinn mesta ósóma. — Ef
íslenzkir bændur væru flysjungar og flón, mundi
þeim Jþykja BÚrt í broti, a& vera a& kosta stór-
fje árs árlega til þess a& mennta þá, er svo a&
öllu búnu gjöra sjer Iíti& far um a& standa f
skyldusporum sínum, og fara sjálfir á mis við
alía roenntun. En bændur á Islandi þekkja all-
flestir bvað þeir eiga í prestinum sínum og
sýslumanninum betur en svo, a& þeir láti neina
fávitra og illgjarna glanna koma sjer tii a&
rýra þa&, er lagt er til menntunar þeirra. þaö
ver&ur aldrei atmúgi bænda, er fæst til a& sam-
sinna því, þó a& þa& sje boriö undir þá, aö
sýslnmenn og prestar bafi gört sjer og
gjöri sjer lítið far ura að leiðbeina
bændum. þa& ver&ur allur þorri bænda, er
metur önnur eins or& ósannindi og illgirni, og
betur ótölub en tölu& helzt á þjóíhátíö, er átti
a& tengja hugi raanna sterkari einingarböndum,
en á&ur haföi veriö, tii þoss a& allir leg&ust á
eitt me& a& sty&ja hver annan í drengilegri
starfserai til frama sinnar öldnu fósturmóður
Islandi og farsældar sjálfum sjer.
Hjer er tekib út fyrir allar æsar; sýslu-
menn og prestar hafa gjört og gjöra sjer
lítiö far um a& lei&beina bændum. Ófagur
°o þungor&ur vitnisbur&ur allra sýslumanna og
presta á Islandi frá alda ö&Ii til yfirstandandi
tíma, ef hann væri sannur. En því fer betur,
a& svo er ekki. því hversu marga afbragðs-
menn hafa Islendingar eigi átt og eiga enn
bæ&i me&al sýslumanna og presta, þá menn, er
N’eriö hafa sann-nefndir lei&togar þeirra, er þeim
hafa verið á hendur faldir. E&a hver ma&ur,
er ann sannleika og gó&girni neitar þeim um
slíkt, þcim síra Birni Hallddrssyni prdf I Sau&-
lauksdal, síra Tdmasi Sæmundssyni, Guttormi
prdf. þorsteinssyni, er gaf gjöfina einmitt tii
þess a& verja vöxtunum af henni til ver&launa
handa þeim, er skrásettu þau rit, er bændura
væru til beztrar lei&beiningar, Steingrími Jdns-
syni, er síðar var& biskup, Jakobi prdf. í Gaul-
verjabæ, Arna biskupi Helgasyni, þorvaldi prdf.