Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1897, Page 18

18
Fjall í Olfusi.
Sunnan undir suðausturhorrii Ingólfsíjalls hefir fyrrum stað-
ið bær og heitið fjall. Er þeirrar jarðar getið í Biskupasögum, 2.
bindi, á 3 stöðum: Á bls. 298 er þess getið, að Erlingur Gídason
hafi átt Fjall í Ölfusi, og að Þorsteinn »yngri«, son hans, hafi bú-
ið þar og átt Halldóru Pálsdóttur, Eyjólfssonar frá Hjalla og As-
disar Pálsdóttur systur Ögmundar biskups. Á bls. 661 segir, að
Eydis Helgadóttir, móðursvstir Odds biskups, hafi verið í Fjalli
1604 og átt Jón Ásgrimsson er þar bjó fyrst, en varð eftir það bryti
í Skálholti; en á bls. 675 segir um þenna sama Jón mann Eydisar:
»Hann átti Hóla i Oxnadal og bjó þar fyrst. Eftir það varð hann
bryti i Skálholti og síðan í margt ár ráðsmaður fyrir Fjalls búi«.
Hefir Fjall þá verið orðið eign Skálholtsstaðar. Af' jarðabók Árna
Magnússonar sjest, að jörðinni Fjalli hefir verið skift i 4 býli: Helli,
Laugarbakka, Fossnes og Fjall sjálft. Af þessum býlum hefir F'oss-
nes þó verið stærst, nfl. 10 hndr., en hvert hinna 62/3 hndr., því
að öll jörðin tii samans var 30 hndr. Af þessu sjest, að þá hefir
heimajörðin Fjall verið komin í niðurlægingu, er jarðabókin var
samin. Munu því mest hafa valdið skriðurennsli á túnið. Tún-
stæðið hefir upphaflega verið uppgróin skriðubunga, mynduð afgili,
sem þar er uppundan í fjallinu. Það heitir Branddalsgil, og liefir
nafn af lítilli dalkvos, er Branddalur lieitir, sem þar er uppi ! gil-
inu, en sjest ekki fvr en að er komið. Branddalur er enn grasi
vaxinn; annars er gilið, og hlíðin öll, nú eintóm skriða. Er iíkleg-
ast að nafnið sje dregið af kolabröndum og að þar hafi verið kol
brennd meðan fjallshlíðin var skógi vaxin. Og að svo haíi verið
þarf ekki að efa, því skriðubungan hefði aldrei fengið frið til að
gróa upp, ef hlíðin og gilið hefði ekki áður verið orðið skógi vax-
ið og viðarrætur varnað skriðum. Hefir þá verið fagurt á þessum
stað. Enda segja munnmæli að Ingólfur hafi dvalið hjer veturinn
sem hann var undir Ingólfstjalli. (Þó nefnir önnur sögn til þess
»Holstaði«-, það er grjótmelur vestan undir fjallinu, skammt frá
Hvammi). Með byggingu landsins hófst eyðing skóganna, og með
tímanum hefir mönnum tekizt að gjöreyða þeim víðast hvar, og
einnig í hlíðinni fyrir ofan Fjall. En þá, þegar gilið var orðið
skóglaust, hefir skriðurennslið úr þvf magnast að nýju. Það hefir
spillt túninu og eyðilagt bæinn. Og enn heldur það áfram að
hækka buuguna smátt og smátt; enda er hún nú að miklu leyti
grjóti þakin, nema austan til. Þar er grasflöt, sem enn heitir
Fjallstún. Á henni eru rústir bæjarins. Er of lítið gjört úr þeim
I niunmnælasögunni: »Sœngurkonusteinn« i »Huld< (1. hefti bls. 52.),