Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1897, Blaðsíða 25

Hin síðasta ,útbrota; kirkja á íslandi.
•^==w=^
Frarayfir aldamótin 1800 voru fieHtar kiikjur hjer á landi með
torfveggjum og torfþaki, og grindin í þeira raeð því byggingarlagi,
sem kallað var »útbrotabygging«. En aðaleinkenni þess bygging-
arlags var það, að skot voru með báðura veggjum utanmeð aðal-
grindinni, og voru þau kölluð »útbrot«. Þykir eigi óliklegt, að þau
liafi verið nokkurskonar eftiileyfar af byggingarlagi skdlanna hjá
fornmöm.um. A þessari öld var útbrotabyggingin lögð niður ásamt
torfkirkjunum, eða jafnvel á undan þeim, þvi torfkirkjur, er siðast
voru byggðar, hölðu ekki það byggingarlag. Hin siðasta útbrota-
kirkja hjer á landi mun hafa verið Stóra-Núpskirkja í Arnesspró-
fastsdæmi. Hún var rifin 1876 og byggð aftur timburkirkja. Mun
því »útbrotabyggingin« eigi vera framar til hjer á landi. Alít jeg
því vel við eiga, að forngripasafnið eigi eftirmynd þess byggingar-
lags, og að lýsing þess verði prentuð í Arbók fornleyfafjelagsins.
Og þar eð jeg var vel kunnugur »útbrotakirkjunni« á Stóra-Núpi,
veitti henni nákvæma eptirtekt og hygg að jeg muni nokkurnveg-
inn rjett, hvernig hún var, þó liðin sjeu næstura 20 ár síðan hún
var rifin, þá vil jeg nú rita lýsingu hennar.
Eins og á öðrum »útbrotakirkjum« var tóftin við í samanburði
við lengd, en aðalgrindin mjó og fyllti hvergi nærri út í tóftina.
Aðalgrindin hafði sterkar stoðir, 7 hvorum megin að meðtöldum
gaflastoðum, voru endar aðalbitanna greiptir ofaní efri enda stoð-
anna og sátu sperrutærnar þar ofan á; öll var aðalgrindin vel sterk.
I skotunum milli aðalgrindar og veggja voru nokkurskonar viðauk-
ar við grindina, sem voru miklu rýrari og veikeerðari en aðalgrind-
in. Niður frá hverri sperrutá gekk »stuttsperra«, eða framlengíng
sperrukjálkans með sama halla og ris hennar var. Tá »stuttsperr
unnar« hvíldi á »stuttstoð«, sem stóð út við vegginn, en ofan í efri
4