Norðlingur - 12.05.1877, Síða 2

189
190
jöfnum höntlum á livortlveggja. Nefndin telr nú fyrst lengi upp
marga kosti við jarðaskattinn og þá eigi síðr galla á lausafjárskatt-
inum. Ilún segir á 23. bls. um jarðaskattinn að hann sð «viss
og óbreytilegr, og þannig væri full vissa fyrir því hversu miklu
þessi skattr mundi nema, og tekjur landsjöðsins af honum því á-
valt ákveðnar og áreiðanlegar». Ennfremr segirnefndin, að »inn-
heimta þessa skatts yrði miklu umsvifaminni, einfaldari og óbrotn-
ari fyrir þá sern skuttinn eiga að beimta», svo *væri það og mjög
þægilegt fvrir greiðanda að geta ávalt gengið að því vísu hversu
mikið hann ætli að greiöa, og með því væri öll tortryggni frá hans
hálfu útibyrgð». Nefndin telr jarðaskattinum það ennfremr til gildis
að hann sé landsetum uppörfun til jarðabóta, sem og það, að hann
sæktist eftir jarðnæði sér við hæfi og sínum efnum. «Ónytjungr
væri og að öllum jafnaði úlilokaðr frá því», segir nefndin, «aðtaka
stóra jörð til ábúðar, þvíað skattrinn yrði honum um megn». »Með
því líka að jörðin ætti að standa að veði fyrir fasteignarskatlinum,
mundu jarðeigendr verða tregari lil að leigja jarðir sínar ónytjúng-
um, og þannig gæti þá fasteignarskattrinn óbeinlínis orðið til þess
að landbúnaðrinn færi heldr batnandi» (23. bls)» l'etta
eru góðar og giidar ástæður, og sannarlega hlýtr lausafjár skattr-
inn að hafa mjög mikla kosti til að bera ef bann á að verða rétl-
látari, lientugri og affarabetri en jarðaskattrinn. En áðr
en vér teljum saman kostina, þá skulum vér líta yfir ókosti þá er
nefndin telr á lausafjárskaUinum, og eru þeir bæði margir og mikl-
ir. Hinir helztu ókostir eru þessir: «Eflir áliti uefndarinnar», segir
hún, «er Iausaféð als eigi áreiðanlegr gjaldslofn». f>ví
að í fyrsta lagi er það, að tii þess að skattrinn verði sann-
gjarn, verðr greiðandi að hafa fullan og vísan arð af gjald-
stofninum». Nú sýnir nefndin, að arðrinn af lausafénu sé ol't
og tíðum næsta rýr og óviss, og telr þartil sem hina helztu ástæðu
vetrarharðindin, horfelli og megurð skepnanna á vorin. Og í ann-
an stað sé arðr af fríðum peníngi jafnvel helmíngi meiri á einum
stað en öðrum; svo og hitt, að tilkostnaðrinn sé hálfu meiri á einni
jörð en annari. Annarr ókostr lausafjárskattsins er sá, segir
nefndin, «að vissa verðr að vera fyrir því að gjaldstofninn sé eign
greiðanda»; en «þess munu allmörg dæmi, að bændr eiga
lausafé sitt alt eðr mest alt í skuld». þriði ókostr á
lausafjárskattinum er sá hjá nefndinni, «að varlega sé farandi í að
ieggja þúngan skatt á aflafé (þ. e. liér = fríðan peníng), með
því að hætt er við að þúngir skattar hnekki mjög aílanum».
Fjórði ókostrinn er sá, »að skattr á tíundarbært lausafé yrði
ósanngjarn að því leyli að hann yrði miklu þýngri á sveitabænd-
um en sjávarbændum», svo og það «að þá yrði als eigi til greina
teknir neinir aðrir kostir jarðanna en sá, hversu mikill
fénaðr þar ■veeri hafðr en als eigi hversu mikinn fénað þar
xneetti liafa, og því síðr hægðin til svávaraflans né önnur
hlunnindi» jarðarinnar (26. og 27. bls.). Ilinn fimti ókostr
lausafjárskattsins er sá, eftir orðum nefndarinnar, «að það er mjög tor-
velt, ef eigi með öllu yfirvöldunum um megn að ná áreið-
anlegu íramtali á tíundarbærum kvikfénaði gjaldanda». llinn sjötta
ókost lausafjárskattsins telr nefndin þann, að «als eigi yrði ætl-
að á um, hverju skattrinn mundi nema ár hvert, þar sem
hæglega gæti svo farið einslök ár að hann yrði þriðjúngi minni en
hann annars væri að meðaltali». Svo telr og nefndin sem hinn
sjöunda ókostinn við lausafjárskattinn þá ástæðu, «að nú liggja
þegar svo mikil gjöld á lausafénu, svo scm bæði til prests, kirkju
og fátækra og einkum til jafnaðarsjóðanna, að eigi sé gjörandi
að fþýngja því, nema sem minsl verðr» (28. bls.), og færir hún
þessu til sönnunar það, að hin síðustu 3 ár hafi jafnaðarsjóðsgjaldið
í suðrumdæminu verið 39 aurar af hundraðinu að meðaltali, og i
vestrumdæminu 39J eyris, og «þetta árið 60 aurar» (30.—31.
his.). Ilinn áltundi ókostr lausafjárskattsins er sá, segir nefnd-
in, «að við þessa álögu skatlsins» verðr «íþýngt öllumþeim
greiðendurn sem eigi eru í skifti tíund» o. s. frv. (32. bls.).
Ökostir þessir á lausatjárskattinum er nefndin telr, eru bæði sannir
og mjög mikilvægir, svo sem hverjum manni rnun skiljast hæglega.
Nú munu menn spyrja, hvað kom þá til þess að nefndin lagði
skatt, og það jafnþúngan skatt á lausaféð, fyrst lausafjárskaltrinn
er, að vitni sjálfrar nefndarinnar, slíkr vammagripr. Að leysa úr
því er þýngri þrautin, og eg segi íyrir mig, eg skil eigi hugsunar-
bátt nefndarinnar né röksemdaleiðslu, og mun aldrei skilja. Eg
skal því láta nefndina sjálfa tala. ílún segir nú (29. bls.), »að sá
sé aðalkostr lausafjárskattsins að hann legst á eptir fjár-
magni og eignum gjaldanda» þetta er sá eini kostr, er nefnd-
in telr lausafjárskattinum til giidis. En bíðum við! .4 28. bls.
heílr nefndin sagt: «Auk þess sem peníngseignin er hér mjög hæp-
in, og bóndinn auk þess getr oft og einalt hafa keypt all-
an sinn fénað í skuld» . . . . þelta er einmitt hið sama
sem nefndin hcfir á 26. bls. áðr talið sem annan ókost lausa-
f járskattsins, svo «aðalkostr lausafjárskattsins» er og
verðr lians annarr óliosír. þessi sögn sjálfrar' nefndarinnar
er þá sú, er menn kaila mótsögn, og liefir liún jafnan þótt hjá
lærðum mönnum heldr léleg röksemd og ótraust til sönnunar!! Er
þá að síðustu að athuga ókosti þá er nefndin telr á jarðaskatt-
inum. Nefndin telr þá galla þann við fasteignaskattinn, að eng-
in «vissa sé fyrir því að hann leggist á greiðendr eftir efnahag
þeirra», heldr geti «svo farið að talsverðr ábúðarskattr legðist á þá
gjaldendr er eigi væri færir um að greiða hann», og «hann getr
komið niðr á þeim, sem . . . verða að þiggja af sveit og hafaeng-
an annan peníng að búa við en leigupeníng einn». þetta er satt
að vísu; en þessi ókostr er þó eigi nema einn af öllum þeim
átta ókostum lausafjárskattsins er nefndin hefir sjálf upp tal-
ið. því nefndin viðrkennir sjálf að sá sé annarr ókostr lausafjár-
skattsins að ltann leggist á gjaldanda eigi eptir efnahag. Svo er
sjálfsagt, að hverr búandi maðr, er þiggr af sveit, býr við tíundbært
lausafé, svo lausafjárskattriDn hiltir hann eigi að síðr. Sáereinúngis
munrinn, að hafi maðr stærri jörð en við sitt hæfi, þá verðr liann
harðara úti af jarðaskaltinum en lausafjárskattinum. En slíkt er einmitt
kostí í raun réttri en eigi ókostr á jarðaskattinum, því hann venr,
sem og nefndin játar, menn á að nota betr ábýlisjörð sína og hafa
hana minni, en að fýkjast eigi eftir að gúkna yfir sem stærstu jarð-
næði, sjálfum sér til skaða, jörðinni til niðrníðslu og aftrfarar, og
öðrum mönnum til meins, þeim er jarðnæðis þurfa. En nú er ann-
arr hængr við jarðaskattinn, segir nefndin. það er jarðamatið.
«Nefndin er þeirrar san n færíngar», svo segir hún sjálf á 24.
bls., að «hið síðastajarðamat hafi mikla galla, og að naumast verði
álagðir nokkrir skattar eftir jarðabókinni 1861, nema því að eins
að bráðr bugr verði að því undin, að laga það jarðamat».
En látum okkr nú rannsaka, lesari góðr, hversu djúp og rótgróin
sé þess þessi sannfæríng nefndarinnar um miklu gallana á jarða-
matinu! Síðar í nefndarálitinu (46. bls.), þar er nefndin er að á-
líta leigumálann á þjóðjörðunum, segir hún: «það liggr í augum
uppi, aðjarðir, sem eru jafnar að dýrleika, ælti hvervetna
að leigast jafnt. Og þó sagt kunni verða, að dýrleiki jarðanna
geti verið nokkuð mismunandi eptir gæðum þeirra, ,þá er sá
munr eigi svo mikill eftir því sem nefndin þekkir til að
hann geti haft nokkur veruleg áhrif á upphæðir jarða-
gjaldanna». — Ágætt! — En hvað er nú orðið af sannfær-
íng nefndarinnar um gallana miklu á jarðamatinu, svo naumast
veröi á lagðir nokkrir skattar cptir því, þar er iiún þó segir sjáif
hér, að eftir sinni þekkíng — og hvað er það er sjálf nefnd-
in þekkir eigi? — sé eigi svo mikill munr á jarðarhundruðunum,
að eftirgjaldið ætti eigi fyrir þá sök að vera nálega jafnhátt á
hverju jarðarhundraðí? llvað er orðið af sannfæríng þinni, heillin
góð, því þótt álnarskattr þinn sé bæði hár og digr, þá er hann
þó eigi nema svo lítill stúfr í samanburði við landskuldina? Ætli
saimíæríng þín verði eigi að rýma sess fyrir þclikíng þinni?
— Eg vona það.
«Jafnan dregr nokkuð til þcss er verða vill», segir máltækið.
Nefndin var rétt* komin að því að leggja skattinn á jarðirnar einar
eltir hundraðatölu. Hún segir svo á 24. hls.: «Væri gallalaust
jarðamat tii eða gæti fengizt, mundi nefndin ekki hika við að
ráða til að leggja skattinn á jarðirnar eingöngu». En
svo kom, til allrar óhamíngju, þessi sannfæring, ernúvarget-
ið, inní höfuðið á nefndinni, og það tók úlyfir, að sannfæríngunni
fylgdi eigi þekkingin er nefndin fékk, líklega þó eigi fyrr en á
46. bls. Nefndin stendr uppi ráðafá, og svo sem á milli steins og
sleggju. En sem hún er að velta fyrir sér, hvort betra muni að
fallast á jurðaskatlinn tneð ókostinn eina og kostina mörgu, eðr
á lausafjárskattinn með ókostina átta, og kostinn eina, verðr henni
það helzt fyrir að taka lalnaband upþúr pússi sínum, og hygst
hún að telja sér til ráðdeild og hyggindi í þessu .ráðaleysi síuu.
það er sannr viðburðr, þótt ótrúlegr megi þykja, að nefndin tekr
skalthæðina sína og deilir henni með allri fólkstölunni í umdæmi
hverju og í flestum sýslum á landinu; en sleppir þó lVeykjavík.
Ilvers vegna ætli hún sleppi Iíeykjavík? — Eg veit bara það eitt,
að nefndin hefði sloppið við mikia fyrirhöfn til einskis, og Iesendr
nefndarálitsins við bennar kýmilegu lokleysureiknínga, hefði hún
getað komið sér niðr á, hversvegna liún skildi Reykjavík und-
an. }>ví hvað á það að þýða að skifta samtölu skattsins, hvort
hann er heldr lagðr á jarðir eðr lausafé, með allri fólkstölunni?
Ætlast nefndin til að allir inenn greiði hann, eðr að hann sé
lagðr á menn sem nefskattr ? Nei, fari það! — En hvað kemr
þá tala ailra þeirra landsmanna, er lausir eru við skattgreiðslu
þessa, skattinum við og upphæð hans? J>að skil eg als ekki.
Eðr hyggr nefndin að bóndi sá, er hefir 5 manns í heimili og tí-
undar 10 hdr., sé helmíngi vcrr farinn en hinn bóndinn, cr og
tíundar 10 hdr., en hefir 10 manns og þaraf 5 ómaga? Já ein-
mitt, segir nefndin; en þvert nei segir heilbrigð skynsemi. Mér
finst nú ljóst af öllu því er nú er sagt, að nefndin hefði hlolið að