Fjallkonan - 23.11.1898, Side 1
Kemr 4t um miðja viku.
Árg. 3 kr. (erlendis 4 kr.)
Anglýsingar ðdýrar.
GJalddagi 15. jdli Upp
sögn skrifleg fyrir 1. okt.
Afgr.: Þingholtsstræti 18
FJALLKONAN.
XV, 46. Reykjavík, 23. nóvember. 1898.
Um landsins gagn og nauðsynjar.
Eftir Dalliúa.
IV.
Stórlega heflr sjávarútvegurinn breytst á hinum
síðari árum, ekki eízt við Faxaflóa. Þar þjóta þil-
skipin upp, mest þó gamlir kúttarar, sem Englend-
ingar eru að leggja niður, en taka upp í staðinn gufu-
skip til fiskveiða. Enn veiði á opnum skipum er
nálega þrotin þar. Við ísafjörð og Arnarfjörð eru
og fiskveiðar stundaðar á þilskipum. Þetta þykja
nú framfarir, og eru það að því leyti, að á þilskip-
unum geta menn borið sig eftir fiskinum lengra enn
á fiskimiðum fram undan bænum sínum. Enn aftur
er það ókostur við þilskipaveiðar, að ýmsar afurðir
fisksins, svo sem sundmagi, höfuð, lifnr og kútmagi, sera
alt má verða að gagni, þegar menn stunda sjó á opnum
bátum og lenda heima hjá sér að kveldi, verður alt að
eagu og í sjóinn kastað, þsgar fiskað er á þilskipum,
Margir þeir sem veiði stunduðu á opnum bátum vóru
að vissu leyti Iandbændur, eigi eíður enn sjávarbændur,
höfðu hross, kýr og kindur og stunduðu I&ndvinnu, að
minsta kosti sumartímann, annaðhvort heima hjá eér,
eða þá sem kaupamenn til sveita. Fengu þá sjávar-
menn úr sveitinni smjör, kindur og vaðmál o. fi., ým-
ist fyrir vinnu sína eða sjávar-afurðir. Enn þessu
er gersamlega breytt við þilskipaútveginn; hálft árið
eru menn við sjómenskuna, frá marz til ágúst-Ioka,
enn hinn tímann margir gerðahægir. Drengir fara
strax um fermingu á þilskipin og læra þannig aldrei
landbúnaðar vinnn, t. d. slátt. AUar afurðir þilskipa-
sjómenskunnar eru lagðar inn i kaupstaðinn, enn
viðskiftin milli sjávar og sveitamanna hverfa hér-
umbil gersamlega. Þar sem sjómenskan á opnum
skipum styður landbúnaðinn að meira eða minna
leyti, og landbúnaðurinn þannig lagaðau sjávar útveg,
verður landbúnaðurinn og sjómenskan einskonar and-
stæðingar, þegar hún er stunduð á þilskipum.
Eftir því sem þilskipin fjölga, eftir því fækkar
þeim sem landbúnaðinn stunda; enn það er sann-
reynt í öðrum löndum, og svo mun einnig hér fara,
að sjómenskunni fylgi eigi eins reglubundið og sið-
gott líf, eins og landbúnaðinum, og það verð ég að
segja, að slíka sorgar sjón hefi ég aldrei á æfi minni séð,
eins og hinn mikk sæg drukkinna skútu-háseta um
síðastliðin vorvertíðarlok í Reykjavík. Mér gat ekki
annað enn runnið til rifja að sjá þessa vesalings
menn. Sumir riðuðu og skjögruðu, aðrir hlunkuðust
og hlömmuðust áfram, eins og þeir gætu ekki gengið,
eða kynnu ekki að ganga. Mér gat þá eigi annað
enn komið sú ósk í hug, þó hún kannske þyki ekki
falleg, að ef þilskipaútvegurinn gerir æskulýðinn ís-
lenzka að meira eða minna leyti þannig á sig kominn,
þá væri bezt, að fiskiþilskipin væru sem fæst og
helzt engin. Helzt til lítið fanst mér bera á kónga-
blóðinu forna í þessum álappalegu og drukknu sjó-
manna tetrnm, sem ég sá viti sínu fjær álpast á göt-
unum í Reykjavík. En sem betur fer munu marg-
ar heiðarlegar undantekningar meðal sjómanna £rá
þessu ráðlagi.
Þilskipaeigendurnir kvarta sáran, að útvegurinn
borgi sig ekki eða naumast; enn þó hafa þeir ráð til
þess, að borga formönnunnm fyrir 2/9 árs vinnu, auk
fæ ðis, mikið meira kaup enn margur presturinn hefir
árið um kring, en hásetunnm boðin slík vildarkjör,
að engin atvinna virðiet hér á landi borga sig betur.
Enn hér er sama laumuepilið eins og svo víða ann-
arstaðar i viðskiftalífi íslendinga. Hásetarnir fá ekki,
nema ef til vill að einhverjum örlitlum hlut, kaup sitt
í peningum, en verða að taka nauðsynjar sínar hjá
útgerðarmanninum, það er verzla við hann, og þarf
ekki að lýsa því, hvé skaðlegt þetta fyrirkomulag
getur verið, bæði í efnalegu og sjálfstæðislegu tilliti,
fyrir sjómanninn.
Það er engum vafa bundið, að ég ætla, að lands-
mönnum væri hollara að stunda fiskveiðar á gufu-
skipum; á þau þyrfti miklu færra fólk, og þau væru
nokkuð betur löguð til samkepninnar við útlendinga
enn niðurlögðu uppgjafadallarnir, sem landsmenn eru
nú að sækjast eftir. Enn efnin og samtökin vanta
til þess, eins og svo margs annars.
Yfirleitt held ég að fiskveiðar á opnum skipum
hafi verið og séu landemönnum mikln hollari og gagn-
legri enn þilskipaveiðarnar, enn um slíkt er ekki
að tala, þar sem þær eru á sumum stöðum nálega
eyddar.
Þá eru ýms hlunnindi að ganga til þnrðar, svo
sem laxveiði, rjúpnaveiði og selveiði. Yirðist að
minnsta kosti laxveiði og rjúpnaveiði á fullkomnum
eyðileggingar vegi. Mun það engnm vafa bundið, að
rýrnun hlunninda þessara er of mikilli stundun þeirra
að kenna, sem lögin þurfa að hemja. Maðurinn er
og verður hvarvetna sterkasta rándýrið, sem réttsýn
lög og skynsamleg skoðun verður að temja og halda
í skefjum.
V.
Mikið hafa menn þjarkað um stjórnarskrármálið
síðan þingi lauk í fyrra eigi síður enn áður, Það mál
er landsmönnum svo frámunalega leiðinlegt, að varla
les nokkur maður með viti stjórnarskrárgreinarnar í
blöðunum, nema ef vera skyldi helzt i ísafold, nema
sjálfir stjórnarskrárorru8tu-hanarnir, og fer svo sjálf-
sagt með tímanum, að enginn landsmanna vill horfa
á þeirra stjórnskrálegu skrípalæti cða hlusta á
þeirra pólitisku, margtuggnu endileysu. Það mun
hægri og vinstrimönnum í Danmörku koma sam-