Heimskringla - 26.10.1911, Blaðsíða 5

IIEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 26. OKT. 1911.
5. BLS.
Hráka-rœða.
Ef til vill þykir það ekkert íög-
ur yfirskrift orðið “Hráka-ræða”,
en tvísýnt er þó, að nokkurt ann.
að málefni sé þarfara umræðuefni
fyrir liúsráðendur í bæjum og sveit
um, heldur en hráka-málefnið. —
Ekki svo að skilja, að allir þurfi
að hafa málefni þessu þrýst upp
að vitum þeirra, en margir þurfa
þess við, ojr það þyrfti, ef mögu-
legt væri að vera þannig gert, að
athygli þeirra drægist alvarlega að
því og festist við þaði það væri
ekki eingöngn sjálfum þeim til
góðs, heldur fyrst og fremst fjöl-
skyldum þeirra og öðru heimilis-
fóíki, — heldur einnig alþýðu
manna yfirleitt.
En hvers vegna að gera svona ó-
geðslegt málefni að umtalsefni?
Yegna þess að það er ógeðslegt,
og af því það er ógeðslegt þarf
það lagfæringar, en lagfæringin
felst í útrýming ógeðsleíkans.
Hrækinga-vaninn, sem svo mörg-
um af hinum litt siðaðri löndum
vorum er svo tamur, þarf að upp-
rætast. það þarf að "benda karl-
mönnunum á, að það sæmi þeim
bezt, að vera bæði utanhúss og
innan, eins hreinlátir og konurnar
þeirra, sem einatt fá umgengist
annað fólk, án þess að vera sí-
hrækjandi og spýtandi, og fá þó
haldið fullri virðingu, hvar sem
þær kynnast.
það éru fjögnr atriði, sem íhuga
má í sambandi við þetta mál :
1. Uppeldið skapar vanann.
2. Óhreinlætið er viðurstygð.
3. Ilættan felst í útbreiðslu sjúk-
dóma.
4. 111 arfleifð barna.
jþví mun enginn neita, sem nokk-
ur kynni hefir af Islendingum,
hvort heldur þeir eru hér vestra
eða heima á Fróni, að hrækingar-
ósiðurinn tylgir mörgum þeirra,
hvar sem þeir fara. þetta á engan
veginn við þá aTla, en það á við
stóran hóp eða öllu heldur mik-
inn fjölda þeirra, — svo mikinn
fjölda þeirra, að fúll nauðsyn er
afskifta. þeir hafa í heimahögum
eins og drukkið þennan ósið inn
í sig með móðurmjólkinni, og hafa
aldrei séð neitt athugavert við
það. þeir hafa frá barnæsku alist
upp með mönnum, sem liafa ósið
þennan, voru einatt sí-spýtandi og
hrækjandi, hvar sem þeir voru,
hvort sem það var í fiskiveri eða
við aðra vinnu, eða þeir voru í
samkvæmum eða við kirkju. þeir
fengu ekki ummflúið eðli sitt eða
breytt því, og gátu því ekki eða
vildu ekki láta af hrækinga-venju
sinni. þess vegna varð framkoma
þeirra jafn ruddaleg og ógeðsleg,
þegar þeir voru i samkvæmum eða
í kirkjum, eins og liún var í fiski-
vera sjóbúðunum, á engjum, í mó-
gröfuntim eða við önnur algeng
störf þeirra. — Uppefdið skapaði
vanann ; drengírnir sáu þetta fyr-
ir sér frá því þeir fyrst höfðu vit
á að veita nokkru eftirtekt, alt
þar til þeir sjálfir höfðu náð full-
orðins árum, og þá voru þeir
orðnir þessu svo vanir og sjálfir
svo leiknir í listinni, að hún var
orðin þeim ósjálfráður löstur.
þeir lærðu þetta af feðrum sínum
og öðrum karl-nábúum, og þeim
fanst, þó ungir væru, að það væri
karlmannlegt, að líkjast þeim full-
orðnu i þessu sem öðru. Engm á-
stæða var til að ávíta unglmgana
fvrír þetta, meðan þá skorti bæði
skvnsemd og þekking til þess að
sjá og finna hve ljótt það var. En
full ástæða, og meira að segja
brýn skylda, að benda þeim á
þessa vansæmd, þegar þeir hafa
þeim aldri og vitsmuna þroska, að
vænta megi þess, að viðræður við
þá hafi nokkur áhrif.
þetta hrækinga-æði, sem virðist
kvelja suma menn, svo að það er
eins og meðsköpuð eðlishvöt hjá
þeim, að vera sí-spýtandi, hvar
sem þeir eru, jafnt í húsum sínum
og annara, sem á víðavangi úti, —
er megnasta andstygð í augum og
hugum allra þeirra, sem heita má
að hafi nokkurn siðgæðissmekk og
hreinlætistilfinningu. þeir spvta,
livar sem þeir eru staddir ; stund-
um í ílát, ef það er handbært, oft-
ar á gólf eða út í veggi, eftir því
sem á stendur ; og án nokkurs til-
lits til þess, hve mikinn ama
kvenfólkí húsum þeirra hefir af
þessu, því þeirra er verkið nð
þrífa til, halda húsunum hreiuum
og að hreinsa hrákaklessur þessar
af gólfum og veggjum. það starf
ætti að vera jafn ástæðulaust eins
og það alýtur að vera þvingandi
fyrir þær og þeim ógeðfelt ; og ó-
trúlegt er það, að þær — konurn-
ar — finni ekki stundum til þess
og hafi sára skapraun af því, hve
karlar þeir, sem þær neyðast til að
búa með, eru óþroskaðir í fram-
ferði og illa siðaðir. Og má þá
vera, að þær neyðist til að öf-
unda hinar konurnar, sem eiga
hreinlætis og snvrtimennina, sem
hvarvetna koma fram sjálfum sér
til sæmdar og þeim til ánægju,
setn hreinlæti og siöfágun kunna
að meta.
En auk þess, sem þetta hræk-
ingajæði karla er óþrifalegt og ber
sterkan vott um ruddamensku og
siðleysi, þá er það afar-hættulegt
fvrir líf og heilsu þeirra, sem með
þeim búa. það er alment álit
lækna, að tæringarsýkin, sem svo
mikið ber á hér í landi og annars-
staðar, eigi aðal-gróðrarstiu sína
í hrákum, sem slett er á gólf og
veggi húsanna. Flugurnar bera
sjúkdómsgerlana úr hrákunum á
vmsar matartegundir, sem fólkið
borðar. — Vera má og að í fleiru
geti verið sjúkdómskveikjandi ó-
hreinlæti í húsum þessara manna,
en í hrákum þeirra eingöngu, því
það mundi k^ma í ljós, ef rann-
sakað væri, og sannast, að þeir
karlar, sem sífeldlega ata alt út
með hrákaslettum þar sem þeir
eru, séu einnig sóðafengnir á ýmsa
aðra vegu í daglegu framferði sfnu
Svo er hrækinga-æðið illa. þokk-
aö hér í borg, að bæjarstjórnin
hefir samið aukalög, sem leggja
$50.00 sekt við því, ef spýtt er á
gangtraðir borgarinnar. — Ef það
er nú $50.00 sektarsök, að hrækja
á strætin, sem gengið er á, hve
miklu meiri sök er það þá ekki,
að ata alt út með hrákaklessum
inni í húsum ? það gildir atö einu,
þó maður eigi húsin sjálfur ; það
er jafn óþrifalegt og viðbjóðslegt
fyrir því. Og sá maðtir, sem ekki
ber nægilega umhyggju og virð-
ingu fyrir sér og sínu eigin húsi og
sínu eigin skylduliði, til þess að
ganga þolanlega um hús sítt, —
hann er ekki líklegur til þess, að
bæta um siði, þó hann sé í aim-
ara húsum.
Margir eru fátækir og búa í fá-
tæklegum húsakynnum, en enginn
er syo fátæktir, að hann geti ekkj
verið hreinlátur. það er og engin
nauðsyn, að vera sf-spýtandi, —
konurnar gera það ekki og halda
þó fullri heilsu og sönsum. Eigin-
lega er hrækingaæðið bæði velsæm-
is og vitsmuna skortur. Engir sið-
prúðir menn þjást af því, og geta
þeir þó gegnt öllum störfum sín-
um úti og inni.
Enginn getur eftirskilið afkom-
endum sínum annan verri arf en
þann, að ala þá upp við siðleysi
og sóðaskap. þeir búa að því alla
æfi og líða fyrir það á ýmsa vegu
til æfinnar enda. Námið hjá þeim
verður næminu ríkara, og flestir
þeirra ala svo aldur sinn, að þeir
fá aldrei bætt um siði sína, svo
að þeir nái því hámarki menning-
ar, sem þeim var eiginlegt að ná
og sem þeir hefðu náð, ef þeir
hefðu verið aldir upp við hreinlæti
og góða siði.
Líklegast er til of mikils ætlast,
er ráð er fyrir því gert, að gömlu
jálkarnir, sem fyrir siöleysi sitt
og spýtinga-sóðaskap, eru hæfari
til aö byggja nautastíur en al-
menn íbúðarhús, — fari að bregða
vana sínum og venja sig af hræk-
tnga-æði sínu — fyrir áhrif einnar
blaðagreinar. En þess ætti að
mega vænta, að konurnar bendi
bændum sínum, bræðrum og son-
um á sum — að minsta kosti —
af þeim atriðum, sem hér eru tek-
in fram, og að þær leggi alla
stund á, að beita sínttm góðu á-
hrifum á heimilum sínum til þess,
að hrækinga-æðið verði gert þaðan
útlægt, og að örfa karlþjóðina til
þannig lagaðrar heimilisumgengni,
sem sarnboðin er siðuðum mönn-
ttm.
Umbætur í þessu efni kosta enga
peninga, — enginn er of efnalega
fátækur til þess að bæta framferði
sitt. það kostar ekkert annað en
að menn sjái sóma sinn, og læri
að láta sér skiljast það, að það
sé þeim sjálfum fyrir beztu, að
þeir bæti úr hverjum þeim bresti,,
sem bæði þeir og aðrir sjá að er
þeim jafnt til vanvirðu og skað-
semdar.
KVEDJUORÐ.
þegar ég er ntt hingað kominn
til Winnipeg, höfuðborgar Mani-
toba fylkis, — án þess þó að vera
kominn alveg heim til min, get ég
ekki látið hjá líða, að senda mína
innilegu kveðju til hinna lífsglöðu
°g gestrisnu ibúa i Saskatchewan,
þar sem ég hefi dvalið mér til
skemlunar nti í 4 mánuði. Og þeg-
ar ég nú í huganum lít þangað,
ge.t ég ekki án aðdáunar og undr-
unar minst á þann mikla efnahag
manua og fljóttekna auð, sem
landið þar af örlæti sínu hefir á
fáum ártim látið mönnum þar í té.
Einuig get ég ekki án djúprar
þakklátsemi minst á hinar alúð-
legu viðtökur, og kærkomna við-
mót, er ég í hvívetna mætti þar.
Sérstaklega dvalur þó hugur minn
við einn kærkominn stað, og það
var hjá Mr. I’étri Anderson (Eg-
ilsson), bróðursyni mínum, sem
hamingjan hefir svo undursamlega
hlessað nú á mjög fáum árum, að
nú hefir hann ákjósknlegt og elsku-
legt heimili, er getur veitt honum
öll þau gæði, er sómasamlega
hugsandi maður eins og hann
mundi vilja óska sér, — og var ég
stórum hluttakandi i þeim gæðum
og sá aldréi örlæti hans dvína. —
•Fyrir það sendi ég honum, og öll-
um þeim, sem ég kyntist í Sas-
katchewati, mitt innilegt þakklæti
og kæra kveðju.
Winnipeg, 23. okt. 1911.
Pétur Anderson (Árnason).
BANFIELD’S húsgagnabúðin vinsæla
Þessir dagar eru annadagar fyrir búð-
armenn vorra. Frá því á morgnana,
að búðin er opnuð þar til á kvöldin
að henni er lokað,er stöðugur straum-
ur af viðskiftavinum, sem koma og
fara.
Slík vildarkjör sem vér bjóðum eiga
ekki sinn jafninga í Winnipeg eða í
Vestrinu. Vér höfum nýasta snið og bezta á markaðnum, og vér
bjóðum yður alúðlega velkomna að koma og sjá með eigin augum.
Vér útbúum
briggja
herbergi bústað
fyrir $99.00
eða
fjögur herbergi
fyrir $175.
“Mail Order”
deild vor hefir
nýlega verið
gjörbreytt og
fullvissar hún nú
utanbæjar við-
skiftavini að
öllum pöntunum
þeirra verður
sérstakur
gaumur gefins.
Stáss stofu húsgögn klædd leðri
Þrfr munir, setbekkur, ruggustóll og liægindastóll með traust-
um fjaðra sætum, klædd iir úrvals leðri.og tréverkið zn o ^ /w.
eikarmálað. Verð.......................... tpöodlU
J. A. BANFIELD
HINN ÁREIÐANLEGI HÚSGAGNASALI í
WINNIPEG
Búðir: 492 Hain St. & 121 Albert St.
Warehouse & Shipping Department
656 to 662 Young St.
Track Warehouse 108 Princess St.
Urvals Music og Parlor
Cabinet úr Ilirc.li mahoní
55 þuml. á hæð,32 þuml
á breidd. ISpegill 8x16
þund. Verð...............
$ 19.00
Telephones:
Office Garry 1580
Carpet & Furn. Garry 1581
Linens & Drapes Garry 1582
Shipping Dept. Garry 3584
Track Warehouse G. 1123
Ágrip af reglugjörð
um heimilisréttarlönd í C a n a d a
Norðvesturlandinu.
Sérhver manneskja, sem fjöl-
skyldu hefir fyrir að sjá, og sér-
hver karlmaður, sem 'orðinn er 18
ára, hefir beimilisrétt til fjórðungs
éir ‘section’ af óteknu stjórnarlandi
í Manitoba,, Saskatchewan og Al-
berta. Umsækjandinn verður sjálf-
ur að koma á landskrifstofu stjórn
arinnar eða midirskrifstofu í því
héraði. Samkvæmt umboði og með
sérstökum skilyrðum má faðir,
móðir, sonur, dóttir, bróðir eða
systir umsækjandans sækja um
landið fyrir hans hönd á hvaða
skrifstofu sem er.
S k y 1 d u r. — Sex mánaða á-
búð á ári og ræktvin á landinu í
þrjú ár. I.andnemi má þó búa á
landi innan 9 mílna frá heimilis-
1 néttarlandinu, og .ekki er minna en
180 ekrur og er eignar og ábúðar-
jörð hans, eða föður, móður, son-
ar, dóttur bróður eða systur hans.
1 vissum héruðum hefir landnem-
inn, sem fullnægt hefir landtöku
skyldum sfnum, forkaupsrétt (pre-
emption) aö sectionarfjórðungi á-
föstum við land sitt. Verð $3.00
ekran. Skyldur:—Verður að
sitja 6 mánuði af ári á landinu í
6 ár frá því er heimilisréttarlandið
var tekið (að þeim tíma meðtöld-
um, er til þess þarf að ná eignar-
bréfi á heimilisréttarlandinu), og
50 ekrur verður að yrkja auk-
reitis.
I.andtökumaður, sem hefir þegar
notað heimilisrétt sinn og getur
ekki náð forkaupsrétti (pre-emtion
á landi, getur kevpt heimilisréttar-
land í sérstökum héruðum. Verð
$3.00 ekran. Skyldur : Verðið að
sitja 6 mánuði á landinu á ári í
þrjvi ár og rækta 50 ekrur, reisa
hús, $300.00 virði.
W. W. C O R Y,
Deputy Minister of the Interior.
Winnipeg Renovating
Company
H. Schwartz, Custcm Tailor
~biuma fi>t eflir mftli mjðg vcl
og fljött Einnig hrci'. su, pressa
og gera við gömul föt.
557 S ARENT AVENUE
Phore arry 2774
S y 1 v í a 11
‘En hhistaðu nú á, Svlvía ; ég ætla að gefa þér
nokkuð, sem er mikils virði, og sem þvi verður að
gæta eins vel og lífs þíns. Tvndu því ekki, og láttu
engan taka það frá þér. Gevmdu það við hjarta
þitt, og — og, þegar þú ert 18 ára máttu opna það
og —’ meira gat hann ekki sagt, en benti henni að
fara ofan í vasa sinn. llvin stakk bví hendinni of-
an í vasann og dró vipp vvr lionum lítinn, flatan
böf'ml í bókfells umbuðvim. Ilann var hrvikkóttur
ocr óhreinn, en háðvitn endum lokað mcð lakki.
‘Taktu ltann’, hvfslaði hann. ‘Láttu hann við
brjóst þín — og geymdu liann þar. Vissan dag —
Rómurinn bilaði, og höfviðið hné aftur á bak á kodd-
ann. Ilann benti henni að vera kyrrí, svo hun
þagði og þrýsti honum að brjósti sínu. Meðan hvin
sat þannig og liorfði á föður sinn, gœgðist manns
andlit inn um. rifvi á nvilli borðanna í veggnum.
Andlitið var langt og ljótt og atigalokið yfir
vinstra auganti liékk ofan fvrir augað niðtir á kinn.
J>að var ekki eingöngu ófrítt andlit, það var þrælft-
legt ; ágirnd og lvmska skein vit vir avigunum, sem
horfðu á veika manninn og ungu stúlkuna.
‘Ertu þarna ennþá, Sylvía?’ spurði hinn devj-
andi tnaður. ‘Ilefirðu falið böggulinn. Mundu að
geyma hann vel. ]>að ér leyndardómur lífs þíns.
IIve gömul ertvi, Sylvía?’
‘T>rjú ár’, tautaði hann. ‘ó, elsku barnið mitt,
‘Fimtán ára’, svaraði hún.
— ef ég gæti fengið að vera hjá þér. Einmana í
heiminum. Alveg einmana, og að eins barn. En
verði guðs vilji —’. Hann þagnaði, dauðteygjur
sáust í andliti hans. Augtin störðu á hana. með
ástríkri blíðu. ‘Vertvv sæl, Sylvía, fyrir —’.
þegar stúlkan kallaði, kom læknirinn inn með
óhrein spil í hendí sinni, en ‘áflogahundurinn’ stóð í
dyrunum,
- 1-fc.L.- . . 1 uil .1 I u t k
12 Sögusafn Ileimskringlu
Læknirinn hneigðí sig alvarlegur.
‘‘það er buið”, sagði Ivann. ‘‘Komdu með eina
af stúlkunum. — ]>að er liðið }-fir barmið'.
‘Aflogahundurinn’ sneri sér við og rakst þá á
þriðja manninn. þann hinn satna og gægst lvafði
inn á miili borðanna-
‘Ert það þú, Lavorick?’ sagði hann. ‘Farðu
frá’.
‘Hvað gengur á?’ spvirði Lavorick. ‘Eg var að
koma. Er nokkur veíkur?*
‘það er verra en það’.
‘Hamingjan góða’, sagði Lavorick. ‘Eg ætla
að fara inn og vita, hvort ég get nokkvtð hjálpað’
Hann nuggaði saman höndunum um leið og hann fór
fór inn.
II. KAFÍTULI.
S e 1 d á u p p b o ð i.
Iveir dagar liðu og fjórir dagar liðu, og Neville
Lynne var enij kyr. Ilann hafði ekki komið ofan i
tjaldaþorpið, og enginn hafði komið til hans þessa
daga. Ilann hafði ekki heyrt, að búið var að jarð-
setja ]xnna ókunna mann. Hann vann einsamall í
námu sinni og fann ekkert. Stundum, þegar hitinn,
flugurnar og sandfokið var sein verst, fleygöi hann
greflinum og spaðanum eins langt burt og hann gat,
lagðist svo niður á baícið, — ekki til að sofa, heldur
til að hugsa, — Hvigsa ttm heimili sitt á Englandi,
um ættingja og vini, sem hann máske sæi aldrei aft-
ur ; vim kæra, gamla heimilið og lvinar fögrvi, grænvi
engjar í Devottshire. Einu sinni leit hann á það sem
S y 1 v í a 13
rigningasamt pláss og fjörlaust, en nú hefði hann
getað þegið rigningu, eins og hún var heima. Ung-
ur maður af góðum ættum, klæddur fataræflum,
sem át þurt branð að morgninum og óviss um að
geta átt jafn góðan mat til að borða um miðjan
daginn, — ungur maður, sem hefir verið jafn óhepp-
inn og Nevil e Lvnne, hefir mikið að hugsa um.
Gamla konan kom labbandi með tóman mélpoka
og sagði:
‘Pokinn þessi cr tómur, ungi maður’, sagði htvn
blátt áfram.
‘Já, liann er það, og það er ég, og það ertþvv’,
sagði hann, ‘og það er líka námagryfjan hérna’. En
hann stóð upp, tók grefilinn sinn og spaðann og
stökk aítvir ofan í gryfjuna. þetta var strax eft-
ir dagverð á fjórða degi, eftir að læknirinn kom til
hans. Ilann var farinn aö hata gryfjuna, áhöldin
sín, landið og steinana, sem hann gat með naumind-
tun látið upp á bakkann, og þegar hann var búinn
að grafa eina klukkustund, leit lvann upp og hlö.
‘Já’, sagði hann, ‘það er bviið að vera hér, eins
og læknirinn sagði, og ég ætla burt. En hvert?’
Hann horfði yfir sléttuna í eins konar hvvgsunar-
leys;. ‘Til einhvers annars náma, líklega. Til Eng-
lands get ég ekki farið peningalaus ; þá vil ég held-
ur vera hér, þar sem ekkert er fundið að því, þó
maður .sé klæddur í ræfla og berfættur. Fátækt
er álitin glæpur á Englandi, og mér mundi verða
hegnt fyrir hana, eins og ég ætti skilið. Auk þess
—’ hann þurkaði svitann af enni sínu og svipur hans
varð dimmur —, ‘gæti ég ekki látið þá sjá mig og
ekki þolað háðið í Jordan. Nei, ekki til Englands
aftur’.
Svo stundi hann. Gamla konan kom aftur til
hans og liristi tóma inélpokann frammi fyrir honum.
14 S ö g vi s a f n Ileimskringlu
‘Pokinn er eins tómur og liann getur orðið’,
sagði hún.
Neville hoppaði vqip úr grvfjunni, gekk í hægðum
s’num til kofans, opnaði ]>ar koffort og tók upp úr
því rit-áhöld vir sil ri, sem voru hér um bil dollars
virði.
‘þetta er eini verðmæti gripurinn, sem ég á eft-
ir’, sagði hann og liló við. ‘Farðu með hann ofan
í þorpið og reyndu að fá mél fyrir hann. Verið
getur, að einhver, sem kann að skrifa, vilji eignast
haan’.
Gamla konan greip hann nveð óhreinu hendinni
sinni — allar hendur í I/Orn Ilope vorvi ineira eða
minna óhreinar —, og labbaði af stað ofan í þorpið.
Neville gekk aftur að gryfjunni sinni og þreif grefvl
inn.
‘Já’, sagði hann, ‘læknirinn hafði rétt fyrir sér.
það er úti með Lorn Ilope. Ég hefði átt að fara
héðan með félaga mínum. Nvi skal ég höggva sex
sinnum með greflinum, og hætta svo’.
Ilann lyfti greílinum yfir höfuð sér og lijó fimm
sinnum ineð honmn. Ekkert netna sandur og stein-
ar eins og vant var. þegar hann lvfti honum v
sjötta sinni, sagði hann beiskjulega :
‘í sjötta og siðasta sinni, svo sannarlega sem
ég lifi”.
Grefillinn kom niður, rykið þyrlaðist upp, stein-
arnir ultvi niður. Hann flevgði greflinum og sneri
sér við til að lioppa vvpp úr gryfjunni, en um leið
brá glampa fyrir augti hans, þeim fegursta glampa,
sem jörðin á til fyrir augu gulltiemanna. Hann
sneri sér við, féll á kné og gróf í sandhaugnum með
höndunum, þar til hann fann — gullmola.
þessi skvndilegi snúningur á hjóli gæfunnar gerði
hann nærri ringlaðan. það var svo óvænt, að hann
gat naumast trúað því.