Heimskringla - 14.12.1911, Blaðsíða 3

HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 14. DES. 1911.
3. BLS.
Samanburður.
Blaöiö Spanish Fork Press, dag-
sett 23. nóv. sl., flytur svolátandi
ritgerö eftir landa vorn Johntlhor
geirsson í Thistle, Utah :
SíÖan ég kom til Ameríku hefi
éjr þrátt fyrir hina miklu menn-
inj;u landsins ofr mentun þjóðar-
innar, oftlerra spurt sjálfan mig
þeirrar spurningar, hvernig á því
standi, að hér í landi séu morð,
rán og aðrir stórglæpir daglegir
viðburðir, þar sem á íslandi engir
slíkir glæpir hafi framdir verið í
3 síðustu aldir, svo teljandi sé.
það er óneitanlega sögu’egur
sannleikur, að þegar Island fanst
á níundu öld, var það bygt mest-
megnis norskum víkingum og f.iöl-
skyldum þeirra, mestmegnis hind-
eigendum, sem ekki þoldu að láta
kiigast til skattgreiðslu til kon-
unganna í eigin landi sinu, en
kusu heldur að yfirgefa óðui sín
og flvtja til íslands, ásamt með
írum og Skotum með líku lumlar-
fari. línginn sanngjarn sagnaritari
mun neita því, að úrv.il fje.'-sara
tveggja kvnstofna liafi falið i scr
ótakmarkaða dvrfsku og fram-
sóknarþrá, sem ásamt með hug-
prýði og góðum gáfum, sem iain-
an hafa einkent þjóðir þessar, hef-
ir myndað sameiginlega aðalþjóð-
areinkenni hinna fyrstu tslendi-.iga;
og enginn, sem hefir kynt sér
stjórnarskipun þá, sem þeir settn
utip á Islandi á tíundu oh jr.ni,
mun efa réttmæti þessara stað-
hæfinga.
það er víst, aö auk jjess sim ís-
lendingar liafa fram að þessum
degi varðveitt hina gömlu nor-
rænu tungu, þá tala nti tuttug-
ustu aldár íslendingar sama mál-
ið eins og forfeður j>eirra og íhúar
annara Norður-Evrópu landa töl-
uðu fvrir þúsund árum. Bókment-
ir þær, sem forn íslendingar eftir-
skildu oss á fegursta bókfelli, liafa
að geyma alt, eða nálega alt, sem
nú er. þekt um vísindi og listir og
menningu forfeðra hinna ger-
mönsku jjjóðflokka, sem Rómverj-
ar eyðilöp-ðu hjá skandinavisku og
fornþý/.ku kynflokkunum, sem
annars hefðu týnst, eins og það
týndist í Noregi, Danmörku, Svía-
ríki og á Englandi.
En jjetta er að eins aukaatriði,
fráskilið aðalspursmálinu, sem til
íhugunar liggur, sem sé : Hvernig
stendur á jjví, að meðal J>essara
jjrekmiklu, örgerðu og skapstóru
afkomenda þessara herskáu þjóð-
flokka, skuli glæpir vera nær ó-
Jjektir um nokkrar liðnar aldir ?
Viö nákvæma rannsókn sögunn-
ar hefi ég komist að jjeirri niður-
stöðu, að íslendingar, jafnvel á
miðöldunum, auk þess að vera
fróðleikselskandi og lesandi og
skrifandi, og áður en Snorri
Sturluson, föðurlandsvinurinn, var
ráðinn af dögum, jiegar ísland féll
nndir Noreg, — voru lýðveldissinn
aðir og unnu að því að byggja
upp hjá sér lýðveldisstjórn. þegar
þetta óhappatilfelli bar að hönd-
um árið. 1263, þá varð útlend
harðstjórn til þess, að kippa frá
landsmönnum sjálfstæðis og lær-
dómsþrá þeirra. En endurvakning
kom með siðabótinni. þá var öll-
um foreldrum gert að skyldu,
bæði samkvæmt lögum og sið-
venju, að kenna börnum sínum að
lesa, og í mörgum tilfellum einnig
að skrifa og að kynnast öllum
bókmentum jijóðarinnar, sem á
þeim tima vortt að eins til í skrif-
uðum bókum. Fyrst var það
skylda sveitarprestsins, að liús-
vitja í umdæmi sinu einusinni eða
tvisvar að vetrarlaginu, og að
kynna sér mentunarástand barn-
anna, og veita la>rdómslegar leiö-
beiningar um frekara nám þeirra.
J/annig sjáum vér, að mentun á
íslandi hefir ættð verið almenn og
Jtjóðleg, og með j)ví að karlmenn
ertt j)ar jafnan bundnir við úti-
vinnu, þá hefir það verið starf
mæranna, að ala ttpp og menta
börnin, og bendir þetta á sann-
leiksgildi þess málsháttar, sem
segir, að “öll mikilmenni hafi átt
góðar mæðttr’’. — Manntalsskýrsl-
ttr íslands árið 1900 sýna, að 98
af hverju hundraði íbúanna vortt
lesandi og skrifandi.
Eftir margra ára nákvæma í-
hugiin itéfi é<r sannfærst á því, að
upneldið í heimahúsum er van-
metið.
Eftirdæmi foreldranna, einkan-
lega mæðranna, hefir ómetanlega
Jtvðingtt. Hiónaskilnaðir og fjöl-
skvldna snndrttng var fram til
síðari ára mjög sjaldgæf á íslandi,
o<r það er einlæg sannfæring mín,
að svo lengi sem ósamlyndi og
Kíónaskilnaðir Jjróast, eins og nú
t’erist, bá sé lítil von ttm frið og
farsæld f þjóðfélagimt.
Ifeð bessum athugunum er ég
ckki finna að mentakerfi bví,
sem nú viðgengst i alþýðuskóltin-
ttm t Ameríku, heldur vildi ég
benda á, að heimilissiöir vorir
geti og ættu að taka umbótum,
og mér virðist það ætti að vera
hlutverk afþýðuskólanna, að taka
þátt í að hlynna að og örfa ást-
ríka sambáð á heimilunum.
i Ekki heldur held ég því hér
með fram, að íslendingar séu al-
gerlega löghlýðið fólk, því það eru
þeir ekki ; þeir verða oftlega sekir
um smávægileg afbrot. En enginn
sannhygginn maður mttn neita því
að útrýming allra glæpa úr þjóð-
félagintt sé mikilvægt spor í átt-
ina til þjóðlegrar farsældar ; og
útrýming stórglæpa tir íslen/.ku
jtjóðlífi er þess vert, að nákvæm-
lega sé rannsakað með hverjum
hætti sú útrýming hefir tekist. —
sennilegt er, að slik rannsókn
myndi gefa tilefni til þeirrar sann-
revndar, að Jtað sé aðallega með-
al þeirra, scm gæddir eru frjáls-
mannlegutn lyndiseinkunnum og
liugnrýði, sem vér fj'rst allra get-
utn vænst friðsamlegrar um-
gengni og trvggingar lífi og eign-
um.
i Matarverð lækkað.
i
—
j>að hefir verið sannlega sagt,
að eftir J)\ í verði dýrara að lifa,
sem fólkið “lifi dýrara”, eða með
! öðrunt orðttm : Að eftir því sem
: lífskröfttrnar aukist, eftir því
lrækki l.fsnauðsynjar í verði. Og
samkvæmt Jjessu er það sjálfum
tiotendunum að keuna, ltve allar
nauösynjar ltækka ntt óðfluga i
! verði, en ekki kaupmönnum, eins
og alntent er álitið.
! Ef til vill er þetta ekki alger-
lega rétt skoðttn, en talsvert ltefir
hún við aö styöjast. Fyr á tím-
1 um var það siður ht'gginna hús-
mæðra, að fara sjálfar með körfu
i sína á sölutorgið, og velja jtar
j)að, sem be/.t var af matar varn-
ittgi : kartöílum, kálmeti, kjöti og
öðru þvi, scm til heimilisins
jjurfti. Ilún leit eftir því — hygna
húsmóðirin —, að vigt og mál
væri rétt, og borgaði ekki meira
en katipmaðurinn vildi minst
jjiggjh fyrir vöru sína. Svo bar
hún sjálf vörurnar lieim til sín,
sem hún hafði sjálf valið og vissi
verðið á. — Nú er þessi siður ná-
lcga útdauður. Nú dettur hús-
mæðrunum ekki í hug, að fara
sjálfar út fyrir dyr stnar eftir lífs-
björg í búið, heldur nota þær tal-
símann til þess. að spara sér ó-
mak við að fara á sölutorgið, eða
þær senda óskynbær börn eða ó-
nærgætin vinnuhjú eftir heimilis-
þörfttnum. þær, sem ltafa talsíma
í húsum sínum, panta svo á síð-
ustu stundu það sem þær þarfnast
og láta það sjaldan vera meira en
sv'O, að nægi til dagsins. þær biðja
um það bezta — sém vanalega
þýðir það dýrasta, sem til sé, og
heimta að það sé tafarlaust
keyrt heim til sín. þær húsmæður,
sem ekki hafa eða ekki geta náð í
talsíma, en verða sjálfar að fara
til að panta vörur sinar, leggja
sig þó fæstar niöur við það, að
bera vörurtiar heim til sin, lteldur
láta þa>r senda sér þær. Jafnvel
jtær húsmæður, sem ekki hafa næg
peningaráð til að borga jaínóð-
um fyrir fæðtt fjölskyldunnar,
— fylgja sömu reglttnum, að láta
keyra heim til sin jafnvel minstu
böggla. Með þessu móti er hverj-
um kaupmanni gert jtað ómiss-
andi, að hafa talsíma í verzlunar-
húsi sinu og að halda með mikl-
ttm árlegttm útgjöldum menn og
hesta til þess aö verá jafnan til
taks að keyra smábögglana heim
í lttis viðskiftavinanna. þeir veröa
að hafa skrifstofur og bókhaldara
og ýmislegan annan nýtízku út-
búnað, sem ekki var talinn nauð-
synlegur fyr á tímum, en sem alt
miðar til þess, að hækka verð lífs-
nauðsynjanna.
þessi breyting á lifnaðarháttum
fólksins, hefir sannfært hagfræð-
ingana um það, að eitthvað þttrfi
til bragðs að taka til þess að
koma lífsnauðsynjttm niður í svo
hæfilegt verð, að íbúar stórborg-
anna fái haldið lifi ; en deildar
hafa skoðanir verið um það, með
hverjum hætfi verðlækkunin mætti
takast.
Fremstur i flokki þessara ttm-
bótamanna er borgarstjóri Shattk
í Indianapolis. Hann sannfærði
sjálfan sig um ]>að, að smásalar
þar í borginni seldu varning sinn
með langtum hærra verði en nokk-
ur þörf væri til og að þeir liefðtt
samtök til að halda verðintt sem
hæstu. Hann tók því Jtaö ráð, að
byrja það, sem nefna mætti jtjóð-
j eignarverzlun, og b^’rjaði með því,
| að senda menn út um land til
j bænda til þess að kaupa nokkur
! járnbratttar-vagnhlöss af kartöfl-
ttm. Ft-rir J>ær borgaði hann 69c
hvert bttshel, og flutnings og ann-
: ar kostnaður bættist Jtar við, svo
! að lteima, á borgarmarkaðinum,
1 gat hann selt þær fyrir 75 eents ;
en hjá smákatiptn'önnum Jtar í
borginni kostuðu þær $1,60 hvert
bushel. þegar kaupmenn sáu, ltvað
verða vildi, settu J>eir verðið nið-
ur í $1.00 bushel, en hækkuðu það
strax og kartöflur borgarinnar
voru uppseldar.
Næst ke^'pti borgarstjórinn ald-
ini, fugla, smjör og íleira Jiess
háttar, og seldi Jtað með kost-
verði, sem var langt fyrir neðan
algengt verð á þeim vörum hjá
kaupmönnum. K>attpmenn settu
strax niðttr hjá sér hverja vöru-
tegund, sem borgarstjórinti hafði
byrgðir af, meðan þær voru að
seljast, en settn þær svo upp
strax og samkepnin var búin.
Sltank borgarstjóri segir hik-
laust, að hann ætli sér að keppa
við kaupmenn borgarinnar í ver/1-
ttn á 1 fsnauðsynjum, þar til þeir
hætti öllum samtökum sín á með-
al og selji með guölegu verði.
Svo er að sjá, sem borgarbúum
geðjist vel að þessari tilraun borg-
arstjórans til að veita þeim betri
vörttr með lægra verði en þeir áð-
ur fettgu. — En vörurnar voru
ekki kevrðar heim til Jieirra, held-
ur varð fólkið að koma á sölu-
torgið, taka vörurnar þar og
llvtja J>ær heim til sín á eigin
reiknitig, og að borga að fulltt fvr-
ir þær um leið og katipin vortt
gerð.
Borgarstjórnin lætur flytja vör-
urnar á sölutorgið og J^angað
verða allir kaupendur að koma.
Engum talsínia-pöntunum er sint
og ekkert er lánað ; Jtess vegna
legst engitin bókfærslukostnaður á
þær. Fólkiö fær það bezta, sem
landið framleiðir, ferskt frá bænd-
uuum, eit ekki lang-legið í v’öru-
hústtm kaupmanna, og það fær
það með kostverði. — Blöðin léðu
og þessari hreyfingu lið sitt með
])\ í að aug’ýsa starfsemi borgar-
stjórans honum að kostnaðar-
laustt.
Ef nánar er aðgætt, ]>á er það
ekki borgarstjórinn, sem lækkar
vöruverðið, heldur sjálfir borgar-
búar, sem með samtökum sínttm
annast á sinn kostiuið uin kaupin
tneð því að fara á sölutorgið og
flytja sjálfir vörurnar heim í ltús
sin, og með því að gera svo mikla
aðsókn að torginu, að vörurnar
seljist eins fijótt og þær koma
Jtangað ; og með því enttfremur,
að borga fvrir þær út í hönd. Á
þennan hátt tekst allur sá kostn-
aður af varningnum, sem kaup-
maðurinn verður að borga fyrir
geymsluhúsleigu, skrifstofuhald,
innheimtu skttlda, attglýsingar og
ýmislegt fleira.
En — þetta er nýr . verzlunar-
máti Jtar í bænttm. Má vera, að
með tímannm þreytist fólkið á
Jjessu og taki á ný að skifta við
stnákattpmenn, — jafnvel ])ó J)að
með því verði að börga tvöfalt
verð fvrir lakari vöru.
Ágrip af reglufjörð
um heimilisréttarlönd í Canada
Norðvesturlandinu.
Sérhver manneskja, sem fjöl-
skyldu hefir fyrir að sjá, og sér-
hver karltnaður, sem orðinn er 18
ára, hefir heimilisrétt til fjórðungs
úr ‘section’ af óteknu stjórnarlandi
í Manitoba, Saskatchevvan og Al-
berta. Umsækjandinn verður sjálf-
ur að koma á landskrifstofu stjórn
arinnar eða undirskrifstofu í þvi
héraði. Samkvæmt umboði og með
sérstökum skil)>rðum má faðir,
móðir, sonur, dóttir, bróðir eða
systir umsækjandans sækja um
landið fyrir hans hönd á hvaða
skrifstofu sem er.
Skyldur. — Sex mánaða á-
btið á ári og ræktun á landinu i
þrjú ár. Landnemi má þó búa á
landi innan 9 mílna frá heimilis-
réttarlandinu, og ekki er minna en
80 ekrur og er eignar og ábúðar-
jörð hans, eða föður, móður, son-
ar, dóttur bróður eða systur hans.
í vissum héruðum hefir landnem-
inn, sem fullnægt hefir landtöku
skyldum sínum, forkaupsrétt (pre-
emption) að sectionarfjórðungi á-
föstum við land sitt. Verð $3.00
ekran. S k y 1 d tt r :—Verður að
sitja 6 mánuði af ári á landinu i
6 ár frá því er heimilisréttarlandið
var tekið (að þeim tíma meðtöld-
ttm, er til þess þarf að ná eignar-
bréfi á heimilisréttarlandinu), og
50 ekrur verður að 3'rkja auk-
reitis.
I.andtökumaður, sem ltefir þegar
notað heimilisrétt sinn og getur
ekki náð forkaupsrétti (pre-emtion
á landi, getur keypt lieimilisréttar-
land í sérstökum héruðum. Verð
$3.00 ekran. Skyldur : Verðið að
sitja 6 mánuði á landinu á ári i
þrjú ár og rækta 50 ekrur, reisa
hús, $300.00 virði.
W. W. C O R T,
Deputy Minister of the Interior.
Fjárhagslegt sjálfstæði, er það
sem þér þarfnist
Starfstíms mannsins er talimarðaður. Ti) þess að komast bjá því að
vera uppá aðra komnir á elliárunum, verður maður að leggja lyiir, meðan
tækif.eri er til.
Manndómsárin verða að sja elliárunum borgið.
Ég bvet yður til að hugsa grandgætilega um franUiðina og verja
liverjum dollar sem þór haíið sparað til að kaupa hluti í * Lucky Jim Zink”
námijfélaginu. framtíð yðar og fjárhagslegt sjálfsfæði verður þá fyllilega
trvgð, þú getur kevpt
LUCKY JIM
HLUTI FYRIR 40 CENT HÝERN
núna. en það verður ekki lengi Ef yður vantar að verja peuingum yðar
hyggilega, með vissan ábata fyrir augum. þá kaupið eins marga liíuti í
‘ Lucky Jim” scm yður er mögulegt
Lesið hvað Free Press segir 1. des.
Um Winnipegmenn og stjórnarnefnd “Lucky Jim”
Fjillda margir menn f Winnipeg eiga
lilut í “Lucky Jim” Zinknámunni og mun
peim þykja garnan að frétta, að tveir merk-
ismenn í Winnipeg hafa gengið f stjórn
fólagsins — þeir Hugh Armstrong, fjár-
ntála ráðherra og W. B. Lanigan, Assistant
Traffic Manager C. P. R. félagsins. Það
er sagt með vissu, að félagið ætli sér að
byrja þegar á að flytja málminn frá nám-
ttnni á sleðum til Three Forks, pegar sfð-
asti farmurinn var í Kootenny liéraðinn,
J)á seldist zinkið á 5c pundið. blandað óæðri
eftium til helminga. Nú hefir það verið
lnekkað meir en borga flutningskostnaðinn.
Allir þeir, er komu og skoðuðu númuna
nýlega, hafa látið vel yfir henni, og telja
hana [)á beztu eign þeirrar tegundar sem
þeir nokknrn tíma hafa séð. Lanigan segir
svo, að þeir verkfæringar og vfsindamenn,
sem C. P. R. sendi til rannsóknar áður en
brautin vor l<5gð, hafi gefið þá skýrslu, að
náman væri frábærlega gróðavænleg,
MEIRIHLUTI FÉLAGSTJÓRNAR 1
winnipeg;
B Það er Alitið. að hluthafar f Winnipeg og
Vestur Canada muni fá meira traust á hluta-
bréfunum við það, að aðurnefndir herrar
liafa gengið í stjórn félagsins og léta J/ar
til sfn taka. Þegar sá maðurinn í stjórninni,
sem mestu ræðnr um framkvæmdar. G W.
Loper, kemur til Winnipeg, þá má halda
stjórnarfund hvenar sem er, og þegar þeir
ltafa fengið tækifæri til að kynnast hinum
nýju stðrfum sfnum ntá vænta merkilegra
tíðinda um námuna áður en langt um líður.
EFTIRTALDIR HERRAR FÓRU NÝLEGA OG
SKOÐUÐU “LUCKY JIM” NÁMURNAR,
OG LEIZT VEL Á ÞÁ EIGN: —
Hon. R. P. Roblin, stjórnarformaður f
Manitoba; Hon Hugh Armstrodg. fjármála
ráðgjafi f Manitoba: Mrs.T-endrum McMeans
M.P.P., Manitoba; Marhall dómari frá Port-
age la Prairie; Hugo Ross. Winninpeg: R.
L. liichardson, ritstjóri Winnipeg Tribnne:
W. A. Cousins, Medicine Hat. Alta: J. C.
Bremmer, Clover Bar. Alta: W. J. Clubb,
Winnipeg: Charles H. Forrester. Winnipeg,
Öswald Montgomery, Whtnipt'g; Henry
Brynnt, Winnipeg; M. J. Rodney. Winnipeg;
L. S. Vaughan, Selkirk. Man: C. Weaver
Loper, Wibnipeg: A. P.Cameron. Winnipeg
J.Acheson, Spokare, Waslt.. otí Joseþh H.
Morris, Edmonton, Alta.
Notknn Zinks fer stöðugt vaxandi og á síðustu tveimur Arunnm hefir verð þess ha-kknð
um fullan ltelming.
Zink verður altaf f mikilli eftirspurn þvf enginn annar mábnur g< (nr komið f J ess slað
Hagsýnir fjárhyggjumenn verja þeningum sfnnm f góða Zinknftmn hluti, ] ví Jað er
þeim ætfð trygging fyrir öruggum, og miklum ágóða og sem altaf fer vaxandi.
LUCKY JIM ZINK MINES LIMITED
að Kalso, B. C. liefir feikna auðuga Zink n&mn, sem almettt er skoðuð ein
allra ríkasta n&man í Ameríku.
KAUPIÐ NU AÐUR EN YERÐIÐ HÆKKAR
N \
C. P. R. félagið liefir viðurkenj auðæfi námunnar með því að leggja þangað járnbraut
sem kostaði rúmar $100.000. Kaupið nti áður en blutirnir hækka f yerði.
Afmarkaður hlutafjöldi 1 “Lucky Jim” er á lx>ð8tólum nokkra daga á 40c. hver. Borg-
ist með 20c. strax. á hlut hvern, og afgangurinn á (50 dögum. Vextir. 12 prósent verða
greiddir af ákvæðisverði hvers $1.00. Þ. r fáið því aftur 30 cent árlega, af hverjum dollar
sem Jx r liafið varið “Lucky Jim”.
HLUTABRÉFIN TAFARLAUST SEND ÁSKRIFENDUM EF FULLNAÐAR
BORGUN FYLGIR PÖNTUN.
Símið pantanir yðnr á vorn kostnað.Eða komið og finnið oss. Al’ar upplýsingar greiðlega gefnar
P. O. Box 56
IL
bnnua
0PIÐ .Á KVÖLDIN FRÁ 7.30 TIL 9.30
I
Karl K. Albert
708 McArthur Building, Winnipeg, Man.
Phone Main 7328