Heimskringla - 29.10.1914, Blaðsíða 7

WrNNIPJEG, 29. OKTÓBER 1914
HEIMSKRINGLA
BLS. 7
Fasteignasalar. Gistihús.
TH0RSTEINSS0N BR0S. Byggja hús. Selja lóðir. Út- vega lán og eldsábyrgðir. Room 815-17 Somerset Block PHONE MAIN 2992 MARKET H0TEL I4t> PrincF88 St. á, móti markat51num Bestu vínföng vinölar og atShlyn- ing góC. íslenzkur veitingamatJ- ur N. Halldorsson, lelöbeinir ts- lendingum. F. O’CONNEL, clKandl WINNIPEG
-
J. J. BILDFELL FASTEIGNASALI. ITiílon Bank 81». Floor No. 820 Selur hús og lótSir, og annaó þar a8 lútandl. Otvegar peningalan o. 11. Ptione Hlaln 2085 W00DBINE H0TEL 40 MATN 8T. Stærsta Billiard Hall f Noröveatur- landinu. Tíu Pool-borÖ. Alskonar vín og vindlar. Gisting og fæöi: $1.00 #t daK oK I»ar yfir. LENNON A HEBB Bigendur

S. A. SIGURDS0N & C0. llásom skift fyrir löncl og lönd fyrir hán. Lftu ofí eldrf&byrgö. Room : 20S Cabdeton Bi.dg Slnal Main 4403 ST. REGIS H0TEL Hmith Street (nálægt Portage) Europpftn Plan. ihisiiiess mannn mAItfðír frá hJ. 12 tii 2, 50o. Ten Course Table De Hote Jinner $1.00, n<eö vfni $1.25. Vér höf- um einuig borfl.sal fiarsem byer einstakliu- gur ber á si.t eigié bt*rö. McCARREY & LEE Plione M, 5fi64

PAUL BJERNAS0N I0ASTIS1GNASAI.1 gelur elds, liís og slysaábyrgB og útvegar peninga l&n, WYNYARD, - SASK.

Þ 0 KUNNINGi
sem ert mikið að heimas frá konu ogbörnum getur veitt þér þá ánægju að gista á STRATHC0NAH0TEL sem er likara heimili eo gistihúsi. Horninn á Main og Rnpert St. Fitch Bros., Eigendur
SkrifBtofu BÍmi M. 3364 Heixnilis sími G. 6094 PENINGALÁN Fljót afgreiðsla. H. J. EGGERTS0N 204 McINTÝKK BLOCK. WlnnlprK - Mnn.
J, J. Swanson
H. G. Hlnrikson
J. J. SWANSON & CO.
PASTKIGNASAI.AR OG
lieninfrn mlWnr
TalHlml M. 2397
Cor. Portnee nnd Gnrry, WlnnlpeK
J. S. SVEINSSON & CO.
Selja ió'ölr I bœjum vesturlandsina
og sklfta fyrlr bújaröir og
Winnipeg lóöir.
Fhone Blaln 2S44
710 MdNTYRE III,OCK, WINNIPEG
Lögfræðingar.
Graham, Hannesson & McTavish
LÖGFRÆÐINGAR
907—908 CONFEDEEATION LIFE BLDG.
WINNIPEG.
Pbone Mnln 3142
GARIAND & ANDERSON
Arni Anderson E. P« Garland
LÖQFKÆÐINGAK
801 Electric Railway Chambers.
PHONE MAIN 1561
Dominion Hotel
523 Main Street
Hestu vlu <>g viudlsr. GieUug f»C<$l,50
AJAltlð ..... .35
Mmi M ÍIBI
B. B. HALLD0RSS0N, eigandí
Hitt og þetta.
A. S. BARDAL
selur líkkistur og annast um út-
farir. Allur útbúnaður sá besti.
Ennfremur selur hann allskonar
minnisvarða og legsteina.
HIli Nherbrnnke Ntreel
Phone Clarry 2152
WELLINGTON BARBER SHOP
undir nýrri stjórn
HárskurÖur 25c. Alt verk vandaö.
ViÖskifti tslendinga óskaö
ROY PMAL, Elganéi
691 Wellington Ave.
Vér hOfum fullar birgólr breinustu lyfja
ot( ir.eöitla, Komiö meö lyfseöla yöar hing*
aö vér gerum meöuiin nék vcemle'ga eftir
ávfsan Ift kuisins. Vér siunum utansveita
rÖDUDum og seijum giftingaleyfi,
COLCLEUGH & C0.
ffolrc Damc Avc. A Shcrbroob. 8t.
Phone Garry 2690—2691
JOSEPH J. THORSON
I8I.KN7.KIJR I.UGKRÆÐ1NGIJR
Arltun:
McPADDKN A THORSON
1107 McArthur Bldg.
Phone Main 2671 Wlnnlpea
Vfr tnknn> i® omh A Mmnlnea bðk-
ficralu.
GJörn npp Jofn«»arrclknln*o mln-
■Strlcgl-
Clark & Kell
RKIKNINGA ^FIRSKODENDTJR OG
BÖKHALDAUAR
3 Gllnca Block
344 PorlnKC Avcnoe, Wlnnlpc*
Tnlmfml Maln 211»
YfirskoBun, bókfœrslu-rannsókn-
Ir. Jafnaóarrelknlngar, afrelknlng-
ar. Kennum skrlfstofuhald og
vlHsklftabókhald.
II. J. PALMASON
Chaf.tkhbd Aocountant
Fhonk Main 2738
807 809 S0MER8ET BUILDING
Læknar.
DR. G. J. GÍSLASQN
Fhyaician and Surpeon
Athygll veltt Augna, Eyrna og
Kverka Sjúkdómum. Asamt
innvortis sjúkdómum og upp-
skurói
18 South 3rd St^ Grand Fofltt. N.D.
RELIANCE CLEANING AND
PRESSING C0.
508 Notre Dame Avenue
Vér hreinsum og pressum klætlnaT>
fyrir 50 cent.
ElnkunnarorD; TreystiTS oss
KlœtSnaóir sóttir heim og skilaTSlr.
DR. R. L HURST
meölimur konnnglega sku-röJmknarftÐsins,
ót-skrifaöur af konutiglega læknaskófarmm
í London. Sétfræöinuur 1 brjóst og taugt-
veiklun ofí kvensjúkdómunn. Skrifstofa 305
Kennedy Btiildimr, Portage Ave. ( iraguv-
Eatons) Talsími Main 814. Til viötals frá
10—12, 3—5, 7—9.
HERBERGI
öjört, rúnigóð, bægileg fást altaf með
pvi aö koma til vor
City Rooming & Renta.1 Burean
Office open 9 a.m. to 9 p m.
Phone M. 5670 318 Molntyre Blk
ÍErt Þú Viðbúin Eldi?
♦
•f
X Cary eða Barnes Safe er yðar ábyrgð og vörn. Biðjið um skrá
X yfir ný og brúkuð, frá $50.00 með vægum borgunar skilmálum.
t Afsláttur fyrir peninga út í hönd.
♦ Geymdu ekki. Það kann að brenna hjá þér í nótt.
I viðbúinn.
Vertu £
♦
4-
Modern Office Appliance Ccmpany
PHONE GARRY 2058
257 N0TRE DAME AVENUE.
WINNIPEG
X
t
.. V.....—
Lærðu að Dansa
hjá beztH Dans kciiBurum WinnipeR ha jar
Prof. og Mrs. E. A. Wirth, á
COLISEUM
Fullkomið kenslu tímnbil fyrir 82 50
Byrjar klukkan 8.15 á hverju kvöldi.
Adams Bros.
Plumbing, Gas & Steam Fitting
Viðgerðun sérstakur
gaumur gefin.
588 SHERBR00KE STREET
cor. Sargent
Ahrif klaustranna
á Islandi.
Eftir Moqtiús Jónsson.
I»að er vafnlaust, að klaustrin á
íslandi hafa hvergi nærri haft önn-
ur eins feikna-hrif á sögu og æfifer-
il þjóðarinnar, einsog þau höfðu i
flcstum öðrum löndum álfunnar um
mikinn part miðalda. Er það reynd-
ar margt, sem til þess bar. En þó
líklcga allra mest það, að sá andi
katólsku kyrkjunnar, er skóp klaust-
ur og hcimsflótta, mun aldrei hafa
náð vcrulegri rót hjá íslcndingum.
Þó að vald kyrkjunnar, eða öllu
heldur biskupanna, væri orðið ægi-
mikið á 14. og 15. öldinni, þá er þar
býsna mikið öðru máli að gcgna.
Það vald studdist að langminstu
leyti við hugsunarhátt þjóðarinnar.
Það var að komið og það var hvum-
leitt þjóðinni. Það sýnist svo, sem
hugsunarhátfurinn islcnzki hafi
stefnt allmjög í aðra átt en inn fyrir
klausiurveggina. íslendingar eru of
rólyndir og katdir til þess að flana
að slíku skjótræði, sem það er að
“hafna heimi og ráðast undir reg-
úlu”. Og það mun sanni næst, að
þcir hafi verið fleiri, er i klaustrin
gengu af einhvcrju öðru en bcint
trúarhita. En þar með var úti um
“súrdeigskraft” klaustranna. Klaust-
ur-hugsunarháttinn vantaði. Hefðu
margir kíausturmunkarnir verið lík-
ir heilögum Þorláki, þá mundu áhrif
klaustranna islenzku á hugsunar-
háttinn hafa orðið alt önnur.
l.iklegu hafa klaustrin venjulcga
verið freniur fámenn. Viðeyjar-
klaustur var t. d. stofnað með 5 kan-
okum, og þegar Jón biskup Sigurðs-
son setti þar Benediktsrcglu um
miðja 14 . öld, vigði hann undir
hana 6 bræður. í Þykkvabæ munu
hafa verið 12 bræður, þegar plágan
mikla kom þar; 6 lifðu og 6 dóu. Þó
sýnist það hafa verið óvenjumargt,
þvi þegar Gizur Einarsson varð bisk-
up, voru þar einungis 5 munkar auk
ábóta. Þegar Helgafellsklaustur var
lagt niður, voru þar 3 bræður auk á-
bóta 1543). Þegar Möðnivall aklausí-
ur brann (1316), sýnist bafa verið
þar 5 munkar. Ormur biskup seldi
klaustrið ó lcigu (1351), og þá var
það í samningum, að 5 bræður ætti
að fæða, en tæpri öld siðar setur
Jón Vilhjálmsson það upp við leigj-
anda klaustursins, að fæða 2 bræð-
ur aðeins. Þetta skýrir einnig, að
nokkru álirifaleysi klaustranna.
Herinn var svo fámennur, auk þess
hvað hann var afskiftalítill. Margir
voru í klaustrin komnir af lifsleiða,
og löngun eftir næði, og voru þvi
sizt í því skapi, að gaurast i neinu.
Fæstir munu hafa alist upp til
klaustralifnaðar.
Ekki er heldur unt að sjá, að nein
veruleg samtök hafi verið á milli
klaustranna. Munkarnir skifta að
visu oft nokkuð um klaustur, eða þá
að munkur úr einu klaustri varð á-
bóti i öðru, en slikt hafði litla þýð-
ingu. Ekkert eitt klaustur gat af sér
hin, einsog oft var annarsiaðar, og
þó að Þingeyrarklaustur sýnist oft-
ast hafa notið cinna mests álits, þá
hafði hvorki það né neitt hinna
klaustranna ncina forustu. . Og ckki
verðum vér þess varir, að þau beiti
sér neitt til þess, að hafa áhrif á
fólkið. Hinar stórkostlcgu bylting-
ar i klaustrunum og voldugu um-
bótahreyfingar, sem hvað eftir ann-
að gcngu yfir.Iöndin, og gáfu murik-
lifnaðinum nýtt fjör og aukinn
kraft, hafa farið fram hjá íslenzku
klaustrunum, hvort scm verið hefir
af útilokun frá straumunum eða ró-
lyndi og værð. Og islenzka þjóðin
frclsaðist alveg undan betlimunkun-
uin, sem strcymdu i þúsundum út
um löndin, heimilislausir, prédik-
andi og æsandi. Það var mikið lán.
En áhrifalaus hafa klau&trin á Is-
landi ekki verið. Þó er hér næsta
óhægt um að dæma, þar sem saga
klaustrannu cr hulin því kynlegasla
inyrkri. Oftast nær er hægt að rekja
sögu þeirra upp á unnála vísu, stikía
á ábótunum, en þar með er þvi lok-
ið, nema þar sem önnur atvik liggja
til. Og sumt er alveg ofurselt getgát-
um cða i livíssu, cinsog t.d. klaustr-
in eða klausturmyndin í Hítardal.
Kemur slíki kynlcga fyrir sjónir,
þar sem vér cinmitt í klaustrunum
væntura að finna fróða mcnn og þá,
er mest rita. Er vér L d. lítum á
Þingeyraábótana Karl, Guðmund og
Arngrím o. fl., þá voru þeir hver
öðrum fróðari, og hafa án cfa kunn-
að sögu klaustursins eða margt úr
hcnni, en engum þcirra datt i hug,
að lita svo nærri sér, að rita sögu
þess. En fyrir bragðið eigum vér
svo ervilt aðstöðu, er meta skal áhrif
klauslranna. og fyrir bragðið gætir
klaustranna svo litið i sögu landsins.
En það er mikill skaði. Og cnginn
vafí er á því, að ítarleg þekking á
sögu klaustranna mundi varpa Ijósi
á ýmislegt í sögu landsins og kenna
oss að skilja margt, sem nú er tor-
velt að átta sig á.
Litum fyrst á bókmentirnar. Þar
bljótum vér að vænta helztu áhrif-
anna frá klaustrunum. Klaustrin
gáfu svo gott næði til lesturs og rit-
starfa. Hversu mikið öldurót, sem
geysaði úti fyrir, innan klaustur-
veggjanna mátti ávalt finna ró og
næði. Og ekki er óliklcgt, að marg-
ur hafi leitað þangað einmitt af
löngun cftir næði til þess arna.. Búk-
sorg og fátæktarbasl og áhyggjur
voru menn og lausir við. Bókakost-
ur hefir vafalaust, þcgar fram í sótti,
verið góður og hvergi bétri en í
klaustrunum. Þar komst t. d. Gizur
Einarsson yfir margan fróðleik, tím-
ann sem hann dvaldi í Veri.
Klaustur á íslandi hafa lika kom-
ist inn á farsælli rás í þessu efni, en
víða ánnarsstaðar. Munkaandlcys-
inu cr við brugðið, en framan af ber
litið á þvi hjá íslcndingum. Og þeir
eru þjóðlcgri miklu en viða annar-
staðar. Sjáum vér á þvi enn eitt
dæmi upp á það, hvé lin tök kyrkj-
nnnar voru hér á landi. Þvi að al-
slaðar, þar sein hún náði haldi á
hugsun manna, ól hún upp í þeim
alheimsborgara-braginn. Hún var sú
alþjóðlegasta stofnun, sem hugsast
getur. Alstaðar vann hún að þvi, að
tengja alt saman og nema burt þjóð-
armuninn. Og ekki sízt mun sú til-
finning hafa lagt undir sig mnnk-
ana, að þjóðamunúrinn væri eng-
inn; allir væru borgarar hins sama
félagsskapar, kyrkjunnar. En ís-
lenzku munkarnir voru þjóðlegir.
Þeir rituðu margir á sínu móður-
máli. Þeir létu grísku og rómversku
fornaldarritin deyja drottni sínum,
— ef þeir þá þektu þau — og dýrð-
lingarnir urðu að mestu að eiga það
undir náð einhverra annara góðra
manna, að kraftaverk þeirra gleymd-
ust eigi. Og þó a§ heimurinn eigi
mikið að þakka þessum andlegu
(eða andlausu) ritvélum, sem enda-
laust voru að rita upp gamalt dót,
já var það þó verulegt lán, að ís-
lcnzku munkarnir urðu ekki fastir i
ivi feni frá byrjun, heldur sneru
sér að þjóðlegum fræðum. Það er
auðséð, hve stórt skarð væri höggv-
ið i fornaldar bókmentir vorar, ef
klaustramunkarnir hefðu ekki tekið
)essa þjóðlegu stefnu.
1 þessu efni hljótum véf þó að
vaða mikinn reyk. Höfundarnir
nefna sig ekki, og ágizkanir eru þvi
oft það eina, er á borð verður bor-
ið. Miðaldamennirnir voru svo afar
dulir á nöfn sin, næstum einsog
karlinn, sem varð hæði liryggur og
reiður, þegar hann sá, að nafnið
sitt hafði verið “sett á prent” á
inarkatöflunni. Einstaklings tilfinn-
ingin var svo sljó fram eftir öllum
miðöldum (alt fram á endurreisn-
artimann), að vér, sem nú lifum, og
helzt viljum að nafn vort sé á hvers
manns vörum, eiguin ervitt með að
skilja. Vér vitum um nöfn konung-
anna, sem lögðu til féð i hinar að-
dáanlcgu miðaldakyrkjur, en nöfn
mcistaranna sjálfra þekkjum vcr
fæst. Rafael, Tizian, Michelangelo
og da Vinci settu ekki nöfn sín á
málverkin frægu. Og þessi andi hefir
einnig náð út til lslands. Eg get hugs
að mér, að niðurlagsorð lslendinga-
bökar, “en ek heitek Ari”, muni hafa
þótt álíka vel viðeigandi, einsog nú
á dögum mundi þykja, ef einhver
auglýsti í blöðunum, að hann hefði
verið dubbaður til riddara af Danne-
broge.
Fyrst skal fra:gar telja: islend-
ingasögur. Ekki getur verið vafi á
þvi, að þær eru langflestar ritaðar
af klerkum. Fyrir 1200 kunnu naum-
ast aðrir að rita að mun. Og þess
utan eru i flestuin sögunum orð og
setningar, sem bcnda ótvírætt til
lærðra manna. Þau fáu höfunda-
nöfn, sem vér þekkjum, eru flcst
nöfn klerka. Sú mótbára, að klerk-
ar hafi eigi getað ritað svo einfalt
og án mærðar, er fyrir ofan garð og
neðan. Ari var klerkur, en hvar er
mærðin i Islendingabók? Sama er
að segja um t. d. Svcrrissögu Karls
ábóta. Vér verðum að muna, að þótt
helgra mana sögur og biskupa væru
oft mærðarfullar, þá var þar alt
öðru máli að gegna. Helgra manna
sögur voru i rauninni skoðaðar sem
prédikanir og uppbyggileg rit, —
miklu fremur cn sagnfræði. Nokk-
uð af þessu slæðist svo inn i sögur
biskupannn. En sami maður, sem
fullur cr af mærð og mælgi i prédik-
unarstólnum, getur verið Látlaus og
jafnvel “þur” þcss utan. Og svo að
lokum getum vér aldrci á þann hátt
sett heila stétt inanan i eitt númer,
og sagt t. d., að klerkar séu fullír af
mærð. Þar kennir vitanlega margra
grasa.
En hvar eigum vér þá að leita að
þessum listfengu klerkum? Mér
finst eðlilegt og sjálfsagt, að leita
einhvcrra, ef ckki margra i klaustr-
unum. Þegar vér þckkjum ckki nöfn-
in, þá hljótum vér að leita höfund-
anna þar, sem mest eru likindi til,
að höfundar hafi getað þrifist, þar
sem mest og flest eru skilyrðin. Og
það er í klaustrunum. — Þetta stað-
festist einnig af ýmsu, cr vér vitum.
Ýmsir af þeim höfundum, sem vér
þckkjum, voru klaustramenn. Þess
utan vitum vér um marga, scm áttu
bæði kyn til og gáfur að vera höf-
undar, þótt ekki sé gctið ritstarfa
þeirra. Eiin er það, að sögurnar
gjörast nálega allar i þeim hlutum
landsins, sem klaustrjn voru í, og
getur naumast hugsast,' að það sé
hcnding ein. Og lokst hefst sögurit-
unin rétt um sama Ieyti, scm helztu
klaustrin eru komin vel á fót — sið-
ari hluta 12. aldar.
En sé svo, að einhvcr hluti íslend-
ingasagna sé upprunninn í klaustr-
unuin, og það cf til vill sumar hinar
beztu, svo sem er Eyrbyggja og Lax-
dæla, þá eiga klaustrin um leið sinn
þátt í þeim ómetnlegu áhrifum, sem
þær hafa haft á hugsunarhátt og
andlegt líf þjóðarinnar fram á þcnna
dag. Á óbein áhrif klaustranna á
söguritunina mun eg minnast éinu
orði seinna.
f klaustrunum er að mestum parti
saminn hinn mikli sagnabálkur,
Biskupasögur svonefndar. En þær
eru ómetanlegar fyrir sögu lands-
ins, og fylla þar upp stóra eyðu.
Ketill Hermundarson, ábóti að
Hclgafelii, mun vera höfundur
Hungurvöku, Þorlákssögu og Páls-
sögu, en þær rekja sögu Skálholts-
biskupa fram yfir 1200. Gunnlaugur
Leifsson, niunkur á Þingcyrum, rit-
aði Jónssögu helga. Lambkárr, á-
bóti i Hítardal, prestssögu Guð-
mundar Arasonar, og Arngríinur, á-
bóti á Þingeyrum, biskupssögu hans.
Styrmir fróði, sem var meira og
minna riðinn við 3 ldaustur, Þing-
eyra. Helgafells og Viðeyjar, mun
hafa samið þætti af Þorvaldi víð-
förla og ísleifi biskupi og eiga mik-
inn þátt i Kristnisögu. Hann hefir
og ritað Landnámu nokkra og hann
var i verki með Karli ábóta við
samning síðari bluta Sverrissöga,
og loks var hann með Snorra Sturlu-
syni i Rcykholti.
Þá mættu Norðmenn vera þakk-
látir klaustrunum íslenzku, einkum
Þingeyrarklaustri.*) Enginn vafi á
því, að þar hefir snemnNa- verið til
mikill fróðleikur um sögu Norcgs,
og i tíð Karls ábóta rituðu munk-
arnir Oddur Snorrason og Gunn-
Iaugur Leifsson báðir ólafssögur og
Karl sjálfur hina ágætu Sverrissögu.
Og ekki er gott að vita, hve víðtæk
áhrif það kann að hafa haft á
Hcimskringlu, að Slyrmir, sem vafa-
laust hefir verið ódæma fróðleiks-
sjór og minnugur, skyldi dvelja þar
í klaustrinu og í kunningssskap við
ulla þessa fróðu menn, og fara þvi
næst i Reykholt til Snorra. Það er
alls óvíst, að Heimskringla væri það
sem hún er. ef þettn airiði hefði
ekki komið til.
GuIIöldin i bókmentum ísiend-
inga varð ekki löng Að þvi er til
kyrkjunnar kemur er henni lokið
að mestu snemma á 13. öldinni. Eg
hygg, að ástæðan til þess sé auðsæ.
Og hún er sú, að vald kyrkjunnar
er farið að aukast og hún er farin
að taka sig út úr. Upphaflega var
kyrkjan þjóðleg í allra sterkustu
merkingu. Hún var bcinn ávöxtur
úr islcnzkum jarðvegi. Jafnvcl
klerkarnir hafa skoðað sig fyrst og
fremst íslcndinga og þar næst kyrkj-
unnar menn. Og meðan hún var það,
gat hún borið uppi þjóðlegar bók-
mentir. En Þorlákur biskup og hans
likar unnu ekki til cinskis. Þó að
honum yrði litið ágcngt hið ytra,
þá fcr nú hugsunarhátturinn að
’) Annars hafa íslcndingar feng-
ið meira að reyna ásælni Norð-
manna en þakklátssemi í þessu efni.
Þeir vilja eigna sér Eddukvæðin,
sagnritunina upphaflegu og Stjórn|
o. fl. Leiðinlegt fyrir þá, að geta
ckki náð Heimskringlu, enda ekki
örvænt um það! Stjórn t. d. ber
nafn Brands Jónssonar og samt hafa
Norðmcnn viljað krækja i hana.
Höf.
breytast Kyrkjan fer að verða fyrir
sig, einsog annarsstaðar, en hættir
að sama skapi að vera þjóðleg. Og
cinmitt þá sjáum vér hvilikur mátt-
arviður hún var fyrir bókmentirn-
ar. Einstaka menn, sem Snorri og
Sturla, rita i sama anda, en svo er
því lokið. Ekki er þetta svo að skilja
að kyrkjunnar menn hætti að rita.
En nú breytist alt. Skapandi aflið
dofnar og “munka-andleysið” fær-
ist yfir kot og klaustur. Menn safna
gömlu, rita það upp og auka ein-
hverju inn í. Alt er þurt og and-
laust. Og nú fara helgisögur og
helgikvæði að vera það helzta og
eina, sem klaustrin framleiða. Það
kyrkjulega tekur við af þvi þjóð-
lega.
“Helgar þýðingar” voru meðal
elztu ritverka lslendinga. Þær hafa
komið strax með kristninni, því að
það heyrði i rauninni til með
“ornamentis et inslrumentis” hverr-
ar kyrkju, að eiga helgra inanna
sögur, að minsta kosti sögu þess, er
kyrkjan var helguð. Þegar klaustrin
komu á fót hafa þau vafalaust verið
beztu verksmiðjurnar fyrir þenna
varning. Við hlið snillinganna, sem
rituðu þjóðleg fræði, hafa frá upp-
hafi verið aðrir, sem sískrifandi
voru helgum mönnum til lofs og
dýrðár. Þegar eftir stofnun Þverár-
klausturs sjáum vér þessa iðn rckna.
Nikulás ábóti yrkir drápu um Jón
guðspjallamann. Nærri má og geta,
hvor,t Þorlákur hafi ekki ýtt undir
slikt verk, i Þykkvabæ. Þar var þá
Gamli kanoki og kveður um Jón
guðspjallamann, svo og guðfræðis-
kvæðið “Harmsól”. Um miðja 1?..
öld er þar ábóti Brandur Jónsson,
iærdómsmaður göður og hinn incsti
sniliingur. Eftir hann liggur hin
lang-elzta biblíuþýðing á Norður-
löndum, “Stjórn” svokölluð. Eru
þar sögubækur gamla testamentis-
ins, Alexandcrssaga i ljóSuin og svo
Gyðingasögur (apókrýfiskar bækur,
Jósefus o. fl.), alt þýtt á meistara-
lega fagurt íslenzkt mál! t sjálfu
Þingeyrarklaustri var fengist við að
semja helg rit, jafnhliða söguritun-
inni; Gunnlaugur munkur diktaði
Amhrósíussögu, sem hann var fram-
úrskarandi niontinn af. Hann þýddi
og Merlínusspá. Þetta nægir til að
sýna, að íslenzku klaustrin voru
ekki alveg laus við þetta sameigin-
lega klaustramark. enila var það
engin von. En sá vai' nninurinn
rriikli, að hér var flest annaðhvort
þýtt eða samið á iálcnzku. Og þó að
ritin hafi flest veri.ð ómerk, þá var
þó málið á þeim ágH-it. Annars er
ekki mögulegt að vita neiít til hlýt-
ar um það, hve margt og mikið af
öllum þeim helgra nianna sögni’.i og
kvæðum honiilium n f!.. sem j>i> var
ungað út, á rút sína að rekja til
klaústranná.
Um miðja í4. öldina er uppi
munkur einn, sem ekki má gleyma,
þegar rætt er um áhrif klaustranna,
því hann hafði hin viðtækustu áhrif
á skáldskap og hugsun, og varpar
nýjum Ijóma yfir klaustrin. Þessi
rnunkur er Eysteinn Ásgrímsson, sá
er kvað hina nafntoguðu “Lilju”.
Eysteinn var munkur í Þykkvabæ,
J og hefir vísast verið stórgeðja og ó-
jvæginn í lund. Hann gjörði cins-
! konar samsæri móti Þorláki ábóta
! sinum, og barði jafnvel á honum,
svo að hann flæmdist burt. Seinna
sinnaðist honam við Gyrð biskup
og orti um hann nið. En með Lilju
hefir hann haft afarmikil áhrif til
góðs á skáldskap íslendinga um
langan aldur. Kvæðið er að öllu
leyti eitt hið ágætasta listaverk. And-
riki og einfaldleiki, kraftur og lip-
urð, lærdómur og skáldaflug fcr hér
alt saman. Kenningar eru sá.íáar,
en alt um það er kveðandinn ávalt
jafn lipur og leikandi. Að fá slikt
kvæði, sein Lilja er, einmitt þegar
smekkur manna var að spillast í
skáldskapnunr, er alveg ómetanlegt.
Og talshátturinn: “allir vildu Lilju
kveðið hafa”, sýnir, að flest skáld
rnuni hafa reynt að stæla hana, og
þá ósjálfrátt orðið fyrir áhrifum af
henni. Um sjálfstæða guðfræði er
ekki að.ræða. En Lilja, með öllum
sínum hollu og góðu áhrifum, hylur
fjölfla synda hjá klaustrunum.
(Niðurlag næst).
Kaupendur Heimskringlu.
eru vinsamlega beðnir, að geta þess
við auglýsendur, þegar þeir hafa
viðskifti við þá, að þeir htfi
scð auglýsinguna í ITkr. Það gjörir
blaðinu og þeím sjálfum gott.