Heimskringla - 16.09.1915, Blaðsíða 4

BLS. 4.
HEIMSKRINGLA.
WINNIPEG, 16. SEPT. 1915.
HEIMSKRINGLA.
(StofnuíS 1886)
Kemur út á hverjum fimtudegi.
Útgefendur og eigendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
Verð blaVsins I Canada og Bandaríkjunum $2.00 um árid (fyrirfram
borgab). Sent til Islands $2.00 (fyrirfram borgab).
Allar borganir sendist ráCsmanni blatSsins. Póst eba banka ávís-
anir stýlist til The Viking Press, Ltd.
M. J. SKAPTASON, Ritstjóri H. B. SKAPTASON, Rábsmabur.
Skrifstofa:
729 SHERBROOKE STREET, WINNIPEG.
P. O. Box 3171 Talalml Garry 4110
Eining þjóðanna hér.
Hið fyrsta, sem hlýtur að vekja
athygli framandi manna, sem hing-
að koma og veita athygli því, sem
fj-am er að fara í landi þessu, er
það, að hér eru menn til af flestum
þjóðflokkum jarðarinnar. Hér .i
Winnipeg til dæmis eru menn úr öll-
um löndum Evrópu; úr Asiu heilir
hóparnir, og sín á milli að minsta
kosti talar hver sína tungu, og það
lengi vel fram eftir. Og svo eru tung-
ur þessar margar að tugum skiftir.
Allir þessir menn hnappa sig í hópa;
því að það er eðlilegt og náttúrlegt,
tð hver og einn vilji vera með sin-
um; heýra sitt feðramál sem hann
skilur. Hann hefir ekkert gagn af
tungumálum annara þjóða meðan
hann skilur þau ekki eða getur gjört
sig skiljanlegan á þeim, i ræðu eða
riti.
Þess vegna hlýtur hver einn ein-
asti maður með fullu viti að sjá, að
einhver þarf tungan að vera, sem
allir nemi og hafi sem miðil til að
koma á félagsskap og samræmi, ekki
einungis á gjörðum eða framkvæmd-
um, heldur á hugsunum, háttum og
venjum. Því að venjur og hugsanir
þjóða þessara eru svo ólíkar, sem
tungumálin eru; og þegar ætti að
fara að koma þessu saman í eina
heild, þá mundi ein venjan striða á
móti annarP og þegar venjum, eða
liugsunum, eða andstæðum hug-
myndum slær saman — þá verður
úr þvi sundurlyndi, illdeilur, ófrið-
ur og hatur.
Þetta hefir hver einasti stjórn-
málamaður séð sem það hefir hug-
leitt. Og hinir framúrskarandi menn
sem stofnuðu nýlendur og bygðir
þessar, sáu það glögt, að fyrsta
skyldan sem lá á herðum þeirra —
fyrsta skyldan, sem að sjálfsögðu
lág á herðum hvers einasta borgara,
var sú, að koma öllu þessu saman;
að gjöra eina þjóð úr öllum þessum
mörgu þjóðabrotum, — eina þjóð,
með einni tungu; þjóð sem elskaði
landið, sem hún lifði í og mannfé-
lagið, sem í landinu bjó. — Hér í
Manitoba hefir aldrei verið spurn-
ing um, hvert tungumálið skyldi
vtra , nema farið sé að vekja hana
rú. Það er enskan. Hún var yfir-
gnæfandi, þegar landið hér—slétt-
urnar allar voru að byggjast. Land-
ið heyrði til hinni ensku krúnu, og
af henni hafa menn þegið landið, og
hún hefir haldið yfir mönnum
verndarhendi, og veitt hinum ný-
komnu gestum frelsi það og mann-
réttindi, sem lítil spurning er, hvort
nokkursstaðar sé jafngott og því síð-
ur fullkomnara.
Þegar nýlendumennirnir úr öll-
um álfum heims komu hingað, þá |
gengu þeir að þessu vísu. Allir fóru
að nema enskuna og láta börn sín
nema hana; — allir sáu, að það var
hið fyrsta skilyrði í landi þessu til
þess að komast áfram, til þess að
geta lifað og að augnamið eldri sem
yr.gri ætti einlægt að stefna að því,
að mynda eina þjóð, að jafna úr hin-
um sundurgjörðu venjuin og hugs-
unurn; að slétta brotin og um Ieið
að menta þjóðina eins fljótt og vel,
eins og inögulegt væri; menta hana,
ekki á neinu tungumáli nýlendu-
mannanna, ekki á grísku eða ítölsku,
eða serbnesku eða tyrkhesku eða
japönsku eða rússnesku eða kin-
versku, ekki á svensku eða dönsku
eða islenzku eða spænsku eða pól-
versku — heldur á landsins máli,
enskunni, sem er töluð meira og
minna um heim allan.
Þetta er aðalatriðið til þess að
allir geti á endanum lifað saman,
sem bræður og systur. Og hvað sem
á móti þvi er brotið — það er að
vinna að sundrungu þjóðarinnar,
vinna að því að hún brotni fyrr
eða síðar í ótal mola, ótal flokka,
sem hver hafi hendur í hári annars,
otsæki og hati hver annan. Bilingu-
alism i skólum landsins er ekki ein-
ungis haft á þroska barnanna, held-
r.r er það frækorn, sem lagt er i
þennan menningar jarðveg þjóðar-
innar hér, sem getur borið ávöxt
sundrungar, illinda og haturs um
lengri tíma en vér höfum hugmynd
um. Það er að berjast móti einingu
þjóðanna allra. Þetta verðum vér
ao varast sem heitan eld.
Þetta, að sameina en ekki sundra,
er því aðal augnamiðið, sem vér ald-
rei meguin missa sjónar á, þó að það
taki marga mannsaldra; þó að það
taki þúsund ár, þá megum vér eða
eftirkomendur vorir aldrei missa
sjónar á því; því að fyrri er þeim
ekki óhætt; og óþarfur er hver sá
maður, sem á móti því vinnur. Alla
þé. tima meðan það er ógjört—lifa
ótal neistar í kolunum, sem geta
orðið að björtu báli áður en nokk-
urn varir. Það er þá engin eining;
engin samvinna; enginn bróður-
kærleiki; enginn friður, svo að full
kominn og öruggur sé.
Hitt er annað, að menn skyldu
fara svo lipurlega og nærgætnislega
að þessu sem mögulegt er. En ein-
lægt skyldu menn gæta þess, að ef
að menn sundra þjóðunum — þá
sundra menn friðinum!
Bilingualism í Banda-
ríkjunum.
Loks er nú fyrir alvöru farið að
hera á voða þeim, sem Bandarikjun-
um er búinn og sem sömuleiðis bíð-
ur Canada. Þetta hafa margir séð
fyrir; en þeir hafa ekki getað feng-
ið áheyrn, er þeir hafa viljað vara
menn við því. Og þetta er mál, sem
ekki verður til lykta leitt á einu ári
eða tveimur, hvorki hér norðan línu
í Canada eða sunnan hennar — i
Bandaríkjunum. 1 Bandaríkja blöð-
um og tímaritum eru nú langar og
harðar greinar um það, — i öllum
merkustu blöðum landsins að minsta
kosti.
Stórblaðið Neiv York Nation tek-
rr til umræðu aðalfund þýzkra
Bandaríkjamanna í San Francisco,
The National German American Al-
liance; og getur þess að þar hafi
verið ákveðið að mynda félög í ríki
hverju, til þess að koma á lögum
að kenna þýzka tungu á skólum
landsins. — Þetta er nú aðalatriðið,
scm uppi er látið; en í því felst
miklti meira. Það er tilgangur þeirra
að kenna mannkynssöguna á skólum
landsins eins og hún er kend á
Þýzkalandi eða frá þýzku sjónar-
miði; og margt er þar fleira, er
íylgir með.
En aðalmál það, sem hinir þýzku
Bandaríkjamenn eru að berjast fyr-
ir, er það: að allir þeir Bandaríkja-
menn, sem eru af þýzku ætterni,
skuli mynda sérstakan flokk og
halda fast við sagnir, siðu, venjur
og tungumál og alla sína menningu,
sem þeir höfðu og fluttu með sér úr
föðurgarði á Þýzkalandi, og á hún
að koma í stað hinnar amcrikönsku
mentunar.
Þetta skýrist alt í ritlingi cinuin
eftir Julius Goebel, prófessor á há-
skólanum í Illinois. Hann er þýzk-
ur að ætterni, sem nafnið sýnir, og
reit hann bækling þenna í janún.'
1914. Hann mælir þar harðlcga á
móti því, að blanda Þjóðverjurr,
saman við aðra Ameríkumenn. og
heldur því fram, að hin eina von
fyrir Bandaríkin sé sú, að taka upp
þýzka menningu, siðu, siðgæði og
hugsunarhátt.
Þegar blaðið hefir farið urn þctta
nokkrum orðum, þá segir það:
“Hvað ætli verði af oss, ef að
hver og einn af hinum mörgu þjóð-
flokkum landsins heimtuðu hver
fyrir sig, að saga lands þess, sem
Jæir frá komu og tungumál \erði
kent á skólum landsins, — Þjóð-
flokkar sem Skandinavar, Gyðing-
ar, Frakkar, Ungverjar, Czeckar?
Vér yrðum þá aldrei ein þjóð, held-
ur samsafn af einhverju rusli; hver
með sínar hugsjónir, hugmyndir og
mismunandi kenningar. í Chicago
hafa Bæheimsmenn lagt fram fé úr
sinum eigin vasa til að kenna börn-
um sínum tungumál þess-lands, er
þeir komu frá. 1 Minnesota eru hin
skandinavisku tungumál kend á
fleiri og fleiri skólum”.
Svo segir Nalion:
Hvað verður þá um menningu
Bandaríkjanna? Um alt, sem þau
hafa verið að berjast fyrir; um alt,
sem þau hafa lagt til menningar
lieimsins; um baráttu þeirra fyrir
frelsi og sjálfstjórn? Þetta verður
alt undir fótum troðið”.
En svo heldur blaðið áfram:
“Þessir hinir útlendu borgarar
vorir geta verið vissir um það, að
hinar æðri hugsjónir Bandaríkja-
manna verða aldrei látnar víkja fyr-
ii hugsjónum Þjóðverja — um hið
sanna, fagra og góða, eða hvað sem
er í menningarlegu tilliti. Ekkert
i öllum heimi getur tekið þessum
hugsjónum fram. — En vér erum
þakklátir”, segir blaðið, “bæði pró-
fessor Goebel og félaginu þýzka, og
óðrum þýzkum mönnum, fyrir að
hafa varað okkur við því, hvað þeir
ætla sér að gjöra í nálægri fram-
tíð”.
Þetta er ákaflega þýðingarmikið
mól, bæði fyrir Canada og Banda-
ríkin. Það er mál, sem tekur fjórð-
ung aldar að ráða fram úr; kanske
miklu lengur fyrir háðar þjóðirnar,
bæði Canadamenn og Bandaríkja-
menn. Og það tekur mikla lipurð og
nærgætni að eiga við það. Að fara
meðalveginn: að varast á annan
bóginn ofsa og ofsókn, og á hina
hliðina að veikja ekki hugmyndina
um almennan borgararétt og sam-
eiginlegt þjóðerni. Til þess þarf
bæði hugrekki, nærgætni og vi.ts-
muni.
En eitt er svo ljóst og skýrt, að á
því getur enginn vafi verið; en það
er þetta: að aldrei má það líðast,
að tungumálin aðskilji börnin eða
lærisveinana á skólunum meðan
skólakensla stendur yfir!
Ef að vér getum nokkuð lært af
stríði þessu, þá er það víst, að það
kennir oss, að vera harðir sem stál
eða tinna og líða aldrei að börnun-
um sé kent að þau séu öðruvisi en
órnur börn, og varast það sem log-
andi eld, að skólinn verði gróðrar-
stía hatursins. — í þúsund ár hafa
börnin í löndum Evrópu drukkið í
sig hatrið til annara þjóða og þjóð-
flokka með móðurmjólkinni.
Og vissulega ætti Canada ríki að
loggja þungar hendur á hvern þann,
sem til þess stofnar, að vekja illindi
meðai hinna mörgu þjóðflokka
landsins.
Herskylda.
Enn er talað um herskyldu á Eng-
landi; og enn er ekki víst, hvort
Bretar neyðast til að gjöra hana lög-
gilda. Þörfin er einlægt söm og jöfn,
og aldrei koma næg skotfæri á víg-
völlinn. Og nú þarf því meira, þar
sem Bretar hafa nú 100 milna her-
garð að verja, í stað 30 til 40 mílna.
Verkamenn á Englandi sendu ný-
lega sinn bezta mann, þingmann
þeirra Ben Tillett, til vígvallanna á
Frakklandi til að sjá, hvernig öllu
liði. Ben Tillett fór og kynti sér á-
sland alt í skotgröfunum, og kom
aftur sjóðandi af hita yfir því, að
aldrei kæmu nóg skotfæri. Þau hafa
að vísu aukist ákaflega mikið; en
Tillett sagði, að þeir þyrftu að senda
fimmfalt eða tífalt meira, ef duga
ætti. En ekkert spursmál er um það,
að Bretar þurfa nú að duga — eða
drepast og þjóðin eyðileggjast.
Síðan Ben Tillett kom heim aftur
og sagði sögu sína, hafa þeir mikið
harðnað, sem heimta löggilding her-
skyldunnar. Og í þeirra flokki eru
taldir mestu og vitrustu menn lands-
ins, — þeir Lloyd George, Lord Cur-
zon og Winston Churchill. En sagt
er, að hinir séu mikið að linast, sem
á móti eru.
Fari svo, að Kitchener verði leið-
ur á stappi þessu og þaufi og heimti
löggilding herskyldunnar, þá má
telja það víst, að henni verði óðara
dembt á. Enginn hópur Englend-
inga rís á móti Kitchener á þessum
tínium.
Hveitið.
Hveitið hefir verið að falla und-
anfarið, og hafa margir kent það
hveitikaupmönnum og svo óttanum
lyrir því, að ef Hellusund opnuðust,
þa myndi hið mikla hveiti Búss-
lands ryðjast inn á heimsmarkaðinn
í þungum og látlausum straumi.
En fyrst og fremst er það, að
Hellusund eru ekki opnuð ennþá, og
svo er hitt, að þó að losnaði um
rússneska hveitið, þá eru litlar lik-
ur til, að Rússar vilji dyngja því á
markaðinn öllu í einu. Þeir gjörðu
með því sjálfum sér mestan skaðann
— því að þá hrapaði hveitið niður
úr öllu valdi. Og svo er annað:
Mikið af hveitinu er uppi landi og
þarf að flytjast á járnbrautum til
hafnstaðanna. En nú er það vitan-
legt, að Rússar þurfa öll sín járn-
brautartæki, alla sína járnbrautar-
vagna til þess að flytja menn og
vistir til og frá og fram og aftur á
öllum þessum 800 til 1000 mílna
lnnga hergarði sínum, og hafa aldrei
iióg. — Og svo er enn eitt, nefnilega:
að Rússar vita ekki fremur en vér,
hvað stríð þetta kann langt að
verða, hvort það verður 2 eða 5 eða
10 ár; og nú er hveitið þeirra lang-
mesta og bezt vara, um leið og það
er hin eina áreiðanlega fæða þeirra.
Þeir verða því að safna því saman
hér og hvar um landið í stórum
forðabúrum — margra ára forða —
og svo sem höfuðstól til að grípa til
þegar annað þrýtur. Og svo hefir
Rússastjórn nú þegar ákveðið, að
hafa eftirlit með því, hvað mikið
hveiti verður sent um Hellusundin,
el þau opnast.
Það má geta þess um leið, að
forseti þingsins (duma) i Péturs-
borg, gat þess þegar Nikulás her-
togi lagði af sér herstjórn, að Rúss-
ar myndu halda áfram striði við
Þjóðverja í 15 ár. Þeir myndu hörfa
undan austur til Ural fjalla áður en
þeir gæfust upp, og menn, sem bú-
ast við þessu og öðru eins, — þeir
gleyma ekki að byrgja sig upp með
fæðu.
Brýndir eru nú Bretar.
Af ræðu Lloyd George hér í blað-
inu má sjá hvílík nauðsyn hinum
vitrustu niönnum Breta þykir vera á
því, að leggja nú fram alla sína
krafta móti ofbeldismönnunum
þýzku. Og það er gamalt máltæki,
að “þegar einum er kent, þá er öðr-
um bent”. Lloyd George bendir
þeim á alvöru tímanna. Vér sjáum
liana ekki og skiljum hana ekki, hér
i fjarlægðinni og höfum eiginlega
aldrei trúað því, að hér væri nokkur
hætta á ferðum, — sízt útlending-
arnir. Enda eru svo ákaflega rnarg-
ir þeirra, sem ekki hafa fylgt gangi
viðburðanna og skilja ekki í því, að
hér verði nokkur breyting á högum
manna í Canada, ef að Þjóðverjar
sigra.
En breyting sú myndi verða svo
mikil, að menn geta ekki hugsað sér
hana. Landið yrði gjört að þýzku
landi á fáum áruin, ef að þeir kæmu
hingað, og þeir þyrftu cngan feikna
fjölda af hermönnum, því að nóg
væri til í landinu af þýzkum og
þýzksinnuðum mönnum.
En Bretar eru nær þeim og þeir
þekkja þýzka miklu betur en vér og
þeir vita og skilja háskann, sem
myndi bíða Breta og allra þeirra,
er væru af brezku kyni og allra ný-
lendanna, sem nú tilheyra hinu
mikla Bretaveldi um heim allan.
Bretar leggja nú fram til her-
kostnaðar 20 millíónir dollara á
hverjum einasta degi — $20,000,000
— og það gjörir engin þjóð að
gamni sínu, nema nauðsyn sé svo
brýn, að fullkomin eyðilegging og
ófrelsi sé annarar handar; því að
auk þess leggja þeir ótaldar hundr-
að þúsundir manna fram í dauðann.
Þeir berjast nú Bretarnir sem þeir
aldrei hafa barist fyrri, og sama er
um allar hinar þjóðirnar. Það er
um lífið að tefla. Og þessu búast
Bretar við að haldi áfram mánuð
eftir mánuð, að öllum líkindum all-
an næsta vetur, ef að ekki skiftir
því fyrri og óvæntara um. Um það
er ekki að tala, að Bretar gefi upp,
eða semji hálfgjörðan frið, sem að
eins standi nokkur ár. Þeir eru mik-
ið vitrari menn en svo, og kjósa ann-
aðhvort engan frið, eða frið þann,
sem gefur þeim vissu um, að þessir
óvinir þeirra rísi ekki upp aftur eft-
ir 10—20 ár og byrji annan leikinn
miklu harðari en þennan, — leik
þann, sem heimurinn ef til vill gæti
ekki hindrað. Því að eins og Þjóð-
verjar og Austurrikismenn nú hafa
Tyrkjana fyrir bandainenn og fóst-
bræður sína, eins gætu þeir næst
haft Japana, Kínverja eða Tartara
fyrir bandamenn og skift völdum
heimsins niilli sín og þeirra.
Þjóðverjum eru öll skærin jafn
góð, ef að þau bíta. ■.
En eins og vér sögðum i byrjun
greinar þessarar, þá nær ræða Mr.
Lloyd George einnig til vor hér i
Canada, — þessi aðvörun manns-
íns, sem nú er talinn með hinum
fremstu stjórnvitringuin heimsins.
Hvað ætlum vér að gjöra, ef að
þessu heldur áfram? Hvað ætlum
vér Islendingar að gjöra? Vér erum
ckki að siga neinum á stað. En vér
vildum óska, að margur landinn
hugleiddi það með sjálfum sér.
Þessir landar, sem farið hafa á
vígvöllinn, hafa komið fram lönd-
um vorum hér — og hvar sem eru
— til heiðurs og sóma. Og margir
eru nú á leiðinni, sumt af þeim for-
ingjar og foringjaefni, og heilar
óskir vorar fylgja þeim öllum: að
þeir afli sér frægðar og frama; að
þeir komi flestir heilir heim aftur.
Vér endurtökum það aftur og aftur,
að þeir halda uppi sóma vorum og
lieiðri; — en — þeir eru langt of
fáir
I stríði.
Er mönnum það Ijóst, að Canada
er í stríði? Er mönnum það ljóst,
að vér erum mcð Bretum að heyja
strið fyrir tilveru Bretaveldis? Er
mönnum það ljóst, að vel getur far-
ið svo, að hálfu fleiri, þrefalt fleiri
menn þurfa ef til vill að fara héðan
úr Canada til að berjasí, — úthella
blóði sínu á völlum blóðsins og hat-
ursins, til að hefta hina óslökkvar.di
valdafýkn og drotnunargirni Þjóð
verja?
Það kom um tíma óorð á oss ís-
lendinga fyrir af ver værmn þýzkir
og þýzksinnaðir. Vcr íetlmn, að vér
höfuin verið hafðir þar fyrir rangri
sök, þó að stöku menn kunni að hafa
verið svoleiðis sinnaðir. En margir
nokkuð hafa farið að berjast og
fengið bezta orð fyrir framkomu
sína. Og margir eru á leiðinni. Vér
vitum ekki, hvað margir. Vér vit-
um dæmi til þess hér í Winnipeg,
að einir foreldrar íslenzkir hafa
lagt 4 sonu sína til stríðsins.
Henry Bergson um
stríðið.
Henry Bergson er frakkneskur
maður og er nú talinn einn hinna
frægustu heimspekinga, sem nokk-
urntíma hafa uppi verið.
Henry Bergson lýsir æði og vit-
firrring Þjóðverja i stríði þessu
þannig, að hann likir þeim við
galdrakonuna i þjóðsögunni, sem
las galdraþulur yfir sópskafti sinu,
og magnaði sópinn til að sækja
vatn í fötum stórum og bera inn í
hellir sinn, sem var neðanjarðar.—
Sópurinn bar vatnið úr ánni ótt og
titt, en kerling var hugsi og horfði
á hellirinn fyllast og gleymdi, hvað
hún skyldi lesa til að stöðva sópinn.
Og endirinn varð sá að hún drukn-
aði þarna í helli sínum.
Stríðið segir Bergson að sé bar-
átta milli lifsins og efnisins. Materi-
alismus Þjóðverja hefir nú slitið
taumana úr höndum þeirra og er að
drekkja þeim. Prússneski herinn
var stofnaður af konungum Prúss-
lands; þeir elskuðu hann og efldu
hann og hlúðu að honum á allar
lundir, þvi þeir voru þyrstir í blóð
og hungraðir og kvaldir af sárri
lóngun til að eignast ný lönd og
þegna. Á dögum Bismarcks var her-
inn þjónn konunganna, þvi að Bis-
mark sá, að ekki dugði að gefa her-
mönnunum lausan tauminn. En svo
magiiaðist iðnaður Þjóðverja svo á
kaflega og hin nýja véla- og verk-
færa-öld færði þeim svo mikinn au5
í hendur, að þeir urðu ölvaðir af
hinu mikla veldi sínu.
Þetta hið nýja og mikla veldi sitt
og auð spentu þeir nú á aktýgi
hnefaréttarins, og helguðu það með
krossmarki guðdómsins (Vilhjálm-
ur keisari af guðs náð). Nú varð
þeim takmarkið ljóst, sem þeir áttu
að keppa að: Þeir áttu að drotna
yfir öllum heimi. Þetta var kent ú
öllum skólum landsins, æðri sem
lægri. Og það gekk fljótt og létt að
móta huga þjóðarinnar þannig. Her-
aginn var húinn að gjöra hana auð-
s’’eipa og hlýðna. öll heimspeki
þjóðarinnar varð hin versta tegund
ir. aterialisma (debased materialism)
og andlegrar siðspillingar.
Þegar hér er komið málum, miss-
ii nornin vald sitt yfir sópnum.
Bergson segir, að aflfræðin hafi
lagt manninum til fleiri og meiri ný
verkfæri seinustu 100 árin, en öll
önnur þúsund eða tugir þúsunda
ára síðan maðurinn fyrst kom á
jörðu. Og hvert verkfæri eða vél
auki afl hans, sem nýjir limir, svo
að líkamskraftar og hæfileikar hans
margfölduðust nærri óendanlega.
Likami hans varð því að segja má
óendanlega stór og fjölhæfur. En
sjaldnast hefir sálin vaxið að sama
skapi og líkami hans. Og þó einkum
hjá Þjóðvei'jum. Þar voru iðnaðar-
framfarirnar ákaflega fljótar og
rriiklar; en sálin var í fjötrum og
því nær kæfð, af því að stjórnin
réði yfir öllum lindum menningar-
innar og uppfræðslunnar og beindi
öllu í materialistiska stefnu.
Hcnry Bergson farast meðal annars
orð á þessa leið:
Meðan mannkynið lagði alt kapp
á að lyfta anda mannsins, voru hin
óæðri (eiginlega: infernal potversi
öfl undirheimanna) öfl, að útbúa
nýja gildru fyrir mannkynið. Og
hver myndi niðurstaðan verða, ef
að hin sálarlausu öfl, sem vísindin
höfðu vakið til að þjóna mannin-
um, tækju hald á manninum og
gjörðu hann sálarlausan eins og þau
eru sjálf? .... Hvað yrði úr mann-
inum, ef að hnefarétturinn, eða
samvizkulaust afl hins máttarmeiri,
kæmi í stað siðgæðis og kærleika?
Hvað yrði úr manninum, ef að hið
siðferðislega afl og siðferðislega
hugmyndir í heiminum snerust all-
ar við, — ef að fram kæmi eitthvert
afl hins neðra heims, sem færi að
bcrjast fyrir því, að gjöra anda
niannsins og alt sem andlegt er að
dauðu afli, — í stað þess að lyfta
óllu upp á andans hæðir?
En nú var þjóð ein til, sem fús
var að gjöra tilraun þessa. Konung-
ar Prússlands höfðu gjört landið að
herbúðum einum. En Prússarnir
gjörðu hið sama við alt Þýzkaland,
og þarna var heil þjóð til þess búin
að ganga fram í fylkingum og brjóta
undir sig heiminn. Stjórnin og her-
valdið gengu í bandalag við iðnað-
arhöfðingjana. Og þegar floti þessi
Iagði á stað, þá dróg straumurinn
liinar þjóðirnar í kjölfar þeirra. —
Hið sama “mechaniska” afl fékk
vald yfir þeim.
En það, sem bjargaði þjóðum
Norðurálfunnar, eftir skoðun Berg-
sons, var Belgía, — hin hrausta og
heiðarlega framkoma Belgíumanna.
Þcgar níðingsverk Þjóðverja þar
bárust út, þá vaknaði heimurinn af
svefni. Hin siðferðislegu öfl heims-
ins risu upp. England brá hætti sín-
um, að liggja óhult á bak við flota
sinn. Það vaknaði og sendi 2 mill-
íónir hermanna til Frakklands.
Upp frá þeirri stundu var enginn
efi, hver úrslitin myndu verða. —
Móti hinu “mechaniska” afli Þjóð-
verja kom hið djúpa andans afl
Bandamanna, — lífsaflið, sem skap-
ar og myndar; mannsandinn, frels-
ið og lífið, móti hinum materialist-
isku kenningum: kúgun og dauða.
Bergson ætlar að þessi dýrkun
Þjóðverja á aflinu og hnefaréttin-
um sé drepandi, seigpínandi eitur,
sem æsir þjóðina, sem áfengi ann-
að, en svæfi hana dauðans svefni,
þegar lengra líður. Þjóðverjar berj-
ast fyrir materialismus; mótstöðu-
menn þeirra berjast fyrir andlegum
hugmyndum og hugsjónum siðgæð-
is, frelsis og réttlætis. Það er eng-
inn efi á, hvort á að sigra, og það er
enginn efi á, hvort þessara tveggja
afla hefir i sér fólgið hið skapandi
oílið, — annað er dauðinn, hitt er
llfiðl