Heimskringla - 21.09.1916, Blaðsíða 2

iJUS. z
HtiMSKKlNGLA.
S
WINNIPEG, 21. SEPTEMBER 1916
Nokkrar frœðandi leksíur um nœringu og heilsu
Eftir
DR. EUGENE CHRISTIAN,
New York.
FORMÁLI.
VJER höfum þýtt þenna litla bækling, sem á
ensku kallast: “Little Lessons in Scientific
Eating”, eftir merkan læknir í Bandaríkjun-
um, Eugene Christian. Þessar leksíur eru 24 alls og
höfum vér þýtt I 2 af þeim. Þessi bæklingur er óð-
um aS útbreicSast um Bandaríkin. Menn gleypa viö
honum. Hann segir mönnum þaS, sem þeir ekki vita
áSur: hvernig menn geti og eigi aS lifa samkvæmt
vísindum nútímans/
Enginn maSur má taka þetta svo, sem vér sé-
um aS skipa mönnum, hvaS þeir skuli eta og
drekka; þeir eru og verSa æfinlega sjálfráSir um
þaS. En hitt er þaS, aS hér geta þeir séS, hvers vís-
indamennirnir hafa orSiS vísari um fæSu mannsins,
eSa um þetta, sem veriS hefir leyndardómur fyrir
alþýSu manna um þúsundir ára: hvernig maSurinn
fari aS lifa og hvernig líkami hans haldi sér viS og
bæti upp eSa endurskapi þa parta hkamans, sem
eySast og slitna. 1 stuttu máli geta menn nú lært
þaS, hvaSa efni menn þurfa aS leggja líkamanum
til, hverju hann slítur og hvaS þurfi aS koma í staS
þess, sem slitnar.
Menn eru farnir aS fræSast um þaS, hvernig
menn skuli fæSa korniS á akri sínum, lömbin og
svínin og kálfana í fjósum, — og hví skyldu menn
þá ekki þurfa aS fræSast eins um manninn, sem er
óendanlega langt fyrir ofan þetta?
Af þessum fáu leksíum geta menn séS, aS menn
þurfa ekki aS týna lífinu, þó aS menn breyti eitthvaS
út frá gömlum vana. Menn geta einnig séS, aS menn
geta spilt heilsu sinni meS röngu matarhæfi; stytt
aldur sinn og bakaS sér kvalir og margra ára þján-
ingar af fávizku einni. Einnig geta menn séS, ef aS
menn vilja taka eftir því, aS menn geta lifaS meS
miklu meiri sparsemi á einn hátt en annan, og haft
samt kröftugri fæSu og aS öllu leyti eins góSa og
ljúffenga, eins og þegar menn voru aS leggja grund-
völlinn til gigtarinnar og hinna þúsund kvilla, sem
manninn þjá frá vöggunni til grafarinnar og loks ríSa
honum aS fullu.
ÞaS er tilgangur höfundarins, sem er víSkunnur
læknir, aS fræSa men um þetta; lengja lífiS, létta
kvalirnar, auka farsæld og vellíSan og um leiS gjöra
manninn sem þróttbeztan og fullkomnastan.
En eitt viljum vér taka fram og vara menn viS:
Menn skyldu ekki ætla, aS þeir séu orSnir færir um
aS lækna sjúkdóma sína og annara, þó aS þeir lesi
ritling þenna. LæknisfræSin er svo vandasöm, aS
hún útheimtir margra ára lærdóm og æfingu. Ætli
menn ólærSir eSa hálf-lærSir, aS fara aS lækna eft-
ir bókum, þá getur ein einasta prentvilla drepiS
bæSi sjálfa þá og aSra, og væri þá ver fariS en
heima setiS. En hitt ætti ritlingur þessi aS sýna
mönnum, hvaS nauSsynlegt er aS leita læknis í tíma
og fylgja öllum ráSum hans.
En þaS er einnig sannfæring vor, aS ef aS menn
fræSast alment um þessi efni, þá verSur mannkyniS
sparsamara, heilsubetra, hraustara og fullkomnara,
bæSi til sálar og líkama. Því aS sálar-hæfileikarnir
fara svo ákaflega mikiS eftir heilsu mannsins og á-
standi líkamans.—Ritstj.
FYRSTA LEKSIA.
Hið þrefalda Iögmál, sem stjórnar öilu lífi á jörS-
unni. — Næringin. — Rétt matarhæfi.
ALLAR myndir lífsins stjórnast af þreföldu grund-
vallarlögmáli. En það er: —
1. Næring.
2. Hreyfing.
3. Sýring (oxidation).
Þessi þrjú lögmál náttúrunnar kallast vanalega að
nærast, að hreyfast og að draga andann. Alt, sem
anda dregur, hlýðir lögum þessum.
Sýring.
Þegar vér drögum andann, þá drögum vér að
oss súrefni, en hrindum frá oss kolasýru loftinu (car-
bon dioxide), sem deyðandi eiturefm. Þessi loftteg-
und myndast einnig, þegar dýra- eða jurta-efni rotna
eða brenna.
Jurtir allar anda öfugt við dýrin; þær hrinda
frá sér súrefninu, sem vér þörfnumst, en draga til sín
kolasýru-gasið úr loftinu.
Þannig er þessari hringferð kolasýrunnar lokið.
Og það er eitt hið dásamlegasta lögmál náttúrunnar.
Hreyfinguna tölum vér um síðar.
Næring manna.
Af því, að vér ætlum að fara með málefni þetta
á vísindalegan hátt, þá verðum vér í þessari fyrstu
leksíu eingöngu, að tala um næringuna, sem hið
fyrsta þessara þriggja grundvallarlaga.
Næringin er meira áríðandi en nokkuð annað í
lífi mannsins. Mest-alla sjúkdóma má rekja til rangr-
ar, óhæfilegrar næringar. Aftur á móti gjörir rétt
matarhæfi manninn svo hraustan, að sárfáir sjúk-
dómar hafa nokkur áhrif á hann.
En af öllum lögum náttúrunnar er það lögmál
næringarinnar, sem menn þekkja miður, en nokkurt
lögmál annað og sem menn oftast brjóta á móti.
Rétt og tiihlýðileg fæða í réttum hlutföllum bygg-
ir upp líkamann, svo að hann verður hæfilega stór
og þungur og hraustur. Og vaxi lífsaflið, þá þarf lík-
aminn meiri hreyfingu. En þetta hvorttveggja veldur
því, að andardrátturinn verður fyllri og sterkari og
styðja og efla þessi þrjú lögmál þannig hvort annað.
Næringin í þremur greinum.
1. Úrval (Selection).
2. Samblöndun (Combination).
3. Hlutfall (Proportion).
I fyrsta lagi verðum vér að velja þær fæðuteg-
undir, sem í sér hafa öll þau efni, sem líkaminn þarf
til að nærast af. Þetta er hið fyrsta grundvallar lög-
mál næringarinnar.
I öðru lagi verðum vér að nærast á þeim fæðu-
tegundum, sem efnafræðislega geta blandast saman.
Þetta er hið annað grundvallar-lögmál næringarinn-
ar, og því betur, sem því er fylgt, því fullkomnari
verður meltingin og því minni úrgangur fæðunnar.
I þriðja lagi ættum vér æfinlega að hafa jafn-
vægi á næringu vorri. Með öðrum orðum: Vér ætt-
um að haga svo hverri máltíð vorri, að vér neytum
ekki of mikils af sumum fæðutegundum, en of lítils af
öðrum. Þetta er hið þriðja grundvallar-lögmál fæð-
unnar. Og því betur, sem því er fylgt, því meira
samræmi verður milli þeirra og því meiri verður
þroski lífsins og sálarinnar.
Önnur atriði.
Til þess að hafa hin fylstu not fæðunnar, sem vér
neytum, þurfum vér að miða hana við: —
1. Aldur vorn.
2. Loftslagið.
3. Starfið sem vér vinnum.
Þegar vér erum búnir að festa í huga og minni
hin sex fyrgreindu lögmál, það er: höfum lært að
velja og blanda saman fæðunni, — þá verðum vér
að neyta hennar eftir aldri. Hið vaxandi barn eða
ungmenni þarf meira af efnum þeim, sem byggja lík-
amann upp, t. d. kolaefnin (Sulphate of lime), sem
eru í korntegundum öllum og línsterkjufæðu, — til
þess að mynda beinin, tennurnar og brjóskið í lík-
amanum. Aftur þurfa miðddra menn og konur lítið
af þessu, að eins til viðgjörða, og gamalt fólk lítið
sem ekkert.
Svo skyldum vér haga fæðunni eftir hita lofts-
ins, Ioftslaginu og árstíðunum, því að hiti og starfs-
þrek (energy) eru eitt og hið sama. Þegar veðrið
er kalt, þá þurfum vér fæðu þá, sem náttúran hefir
fólgið í hita nógan En þegar heitt er, þá ættum vér
ekki að neyta þeirrar fæðu, sem hita veldur. Vér
ættum því, að neyta hitandi fæðu sparlega, þegar
sólin vefur oss hitageislum sínum. Vér þurfum ekki
að kynda stóna í líkama vorum, þegar sólin kyndir
að utan. — Sé brotið á móti þessu lögmáli, verða
menn sjúkir af hitanum, og af því koma sólslög öll
eða flest.
Þá verðum vér og að velja og haga fæðunni eft-
ir starfi því, sem vér vinnum. Vér borðum til þess,
að fá fjör og krafta til að vinna, en með vinnunni
eyðum vér þessum hlutum. Og því nær sem þar fara
tekjur og útgjöld, því styrkari verðum vér andlega
og líkamlega.
Hið eðlilega ástand mannsins.
Heilsan er hið eðlilega ástand mannsins, og því
betur, sem vér hlýðum lögmáli næringarinnar, því
betri verður heilsa vor, og því betur starfa öll líf-
færin, æðar vöðvar og taugar í líkama mannsins.
Þegar bygt er á þessum grundvallarlögum, þá
geta þeir allir, sem fræðast vilja um efni þessi, séð
og skilið, hve einfalt og auðskilið málefni þetta er.
Menn sjá þá, hvernig alt verður eðlilegt, og hver ein-
asta máltíð verður þá mentandi leksía, og þá fyrst
getur máltíðin orðið bæði skemtileg og uppbyggileg,
bæði fyrir unga og gamla.
Vísindalegt borðhald.
Ef að menn með fullri heilsu gæta þessara lög-
mála : að velja, blanda og neyta fæðunnar í réttum
hlutföllum, þá nær líkanmi þeirra hámarki sínu, hvað
þrek og úthald snertir. En sé eitthvað úr lagi gengið,
sem vér köllum sjúkdóm, þá þarf maðurinn undir
eins að breyta til, til þess að nema burtu orsökina
til sjúkdómsins.
Rétt næring. w
Meðan mentaðir menn eta og drekka ranglega
og brjóta eitt eða öll lögmál náttúrunnar, þá verða
þeir einlægt að berjast við sársaukann, sjúkdóma og
kvalir, og þegar menn gæta þess, að mikill meiri hluti
allra sjúkdóma koma af röngu og vitlausu matar-
hæfi, þá ættu merm fljótlega að sjá, að alt er undir
því komið, að vita, hvað maður á að eta og hvað
ekki.
I þúsundir ára hefir því verið troðið og barið
inn í hina mentuðu og hálfmentuðu menn, að sjúk-
dómur einn eða annar sé einskonar óvinur mannsins,
sem lækna megi með einhverjum lyfjum eða ein-
hverju leyndardómsfullu töfralyfi, sem drepi sjúk-
dóminn sem annan draug eða fjanda; og einmitt
fyrir hið leyndardómsfulla við þessar hugmyndir,
hafa þær náð svo ríku haldi á mönnum. Menn halda
oft fastast við það, sem menn skilja ekkert í.
En þó svo hafi áður verið, þá eru allir hinir yngri
læknar horfnir frá þessu og viðurkenna það ekki.
Náttúran sjálf hefir aldrei neitt að gjöra við þessar
töfralækningar eða ‘patent -meðala lækningar. Hin
vísindalega eðlisfræði kennir mönnum, að nema burtu
orsakir sjúkdómanna. svo að náttúran sjálf geti
læknað manninn. Hún vill ekki standa í vegi fyrir
náttúrunni til að hindra hana, heldur gefa henni
tækifæri til þess, að byggja upp aftur hina sjúku
parta mannsins og koma hinum sjúku líffærum í sitt
eðlilega ástand. Það, sem vér getum gjört, er það,
að koma í veg fyrir ranga og skaðlega nautn matar
og drykkjar og fá náttúrunni í hendur efnin eða
verkfærin til að lækna manninn.
Allir sjúkdómar eru afleiðing af því, að brjóta
lög náttúrunnar.
Og heilsan er afleiðing af því að hlýða þeim.
Suður-Ameríka situr á
púðurtunnu.
Venezuela, Peru, Columbia og Ecu-
ador geta farið í hár saman
á hverri stundu.
Charles Stewart skrifar um þetta
frá Buenos Ayres, og segir aö ríki
þessi sitji á púðurhylki, eins og Ev-
rópa sat á fyrir tveimur árum síðan.
Og menn verða að játat að ástandið
þar er að mörgu leyti líkt því, sem
var í Evrópu áður en stríðið mikla
byrjaði. Það er skamt siðan, að
menn bjuggust við, að ríki þessi
færu saman, og menn eru mjög svo
hræddir um, að ilt sé að afstýra ó-
frið þessum. J?að er þar sama undir-
aidan og var í Evrópu, sömu drun-
urnar og dynkirnir, sami undirbún-
ingurinn og sama kveinið þeirra,
sem þurfa að bera allar þessar afar-
þungu byrðar, og allstaðar er lika
fjandskapurinn, undirferlin og ill-
kynjað ráðabrugg.
En fari þessi kviða á stað, þá
ætlar Mr. Stewart að róstan byrji
fyrst milli Chili og Argentínu. En
öll ríkin eiga í landamerkjaþrætum
eitt við annað.
Chili og Argentina voru í hörðum
deilum út af landamerkjum árið
1898. Það gekk svo langt, að bæði
fóru þau að kalla saman her og búa
sig til ófriðar. En Bretar gengu á
miin og gjörðu um málin og iekk
Argentína landspildu all-mikia í
Suður-Patagóníu, sem Chili þóttist
eiga tilkall til. Út af þessu hefir urg-
ur mikill verið milli ríkjanna síðan.
Chili er fátækt land. Og ef að
Chili gæti tekið spildu þessa með
herskildi og haidið henni, þá ætti
ríkið meginið af Suður-Ameríku
sunnan við Argentínu og suður að
Chubuk ánni. En Chubuk er þús-
und mílur norður af suðurodda
Ameríku, og þaðan frá Chubuk átti
þá Chili ailan suðuroddann; því að
eins og menn vita, tekur Chili yfir
aila vesturströndina suður frá Perú,
en hún er ákafiega mjó og ófrjó
þegar suður dregur.
En fengi Chili þenna viðauka, þá
batnaði þar hagur manna, því að
Suður-Patagónía er gripaland og
gott tii beitar og sögur fara af því,
að þar muni mikið vera af steinolíu.
En til þess að fá landið, þarf Chili
að berjást við Argentínu.
. En ]>á myndi Perú skerast í leik-
inn, þvf að árið 1879 og áður áttu
ríki þessi í ófriði og bardögum, og
tók þá Chili tvö syðstu héruðin af
Perú og hefir Perú-mönnum einlægt
sviðið það sáran og viija ná þeim
aftur.
Þá er Boiivia innilokuð milli ann-
ara ríkja og nær hvergi að sjó fram,
en vilja gjarnan hafa tækifæri til
að horfa út á sjóinn.
Og nú liggja þessi tvö héruð, sem
Chili tók af Perú milli Bolivia og
sjávarins, og þar er það, sem Boli-
via vildi helzt hafa gluggann. En
svo kynni Chili að fá þau Boliviu,
heidur en að láta Perú fá þau aftur.
Þá yrði Perú að snúast móti Boli-
viu og yrði það ójafn leikur, því að
Perú yrði sterkari. En þá kæmu til
ríkin Ecuador og Colombia, og
vildu þau gjarnan hjálpa Boliviu að
berja á Perú, þvf að þau eru ein-
lægt hrædd um, að Perú muni gjöra
kröfu til “rubber” landsins, sem
Casement sálugi ritaði frásögu um
fyrir nokkru.
Og svo þykist Columbia eiga iand-
skika í Perú norðan tii, og myndi
nota fyrsta tækifæri til að taka
hann.
En þá kæmi til vinur Perú —
jVenezueia og myndi óðara ráðast á
Colombiu til að ná í landskika
handa sér.
Norður af Argentínu er ríkið
Paraguay. Það hefir orðið að láta
aí höndum land til Argentínu og
aftur. Og margir Suður-Ameríku
vilja Paraquay menn óvægir fá það
búar trúa því fastlega, að Brazilía
myndi fús til að hjálpa Paraguay-
mönnum.
Svona er nú ástandið þarna, og
ætla menn að ekki þurfi nama lít-
inn neista til þess, að alt fari í log-
andi bál.
íslenzkir hestar
til sölu
Árni Eggertsson hefir til sölu
nokkra íslenzka reiðhesta. Þeir,
sem óska eftir að eignast einn eða
fleiri, ættu að snúa sér til hans sem
fyrst. Hestarnir allir fallegir og á-
byrgstir að vera bæði hraustir og
góðir.
Finnið eða skrifið tfl:
A. EGGERTSSON,
302 Trust & Loan Bldg., Winnipeg.
Hospital Pharmacy
Lyfjabúðin
sem ber af öllum öðnim.---
Komið og skoðið okkar um-
ferðar bókasafn; mjög ódýrt.
— Einnig seljum við peninga-
ávisanir, seljum frímerki og
gegp.um öðrum pósthússtörfum
818 NOTRE DAME AVENTJE
Phone G. 5670—4474
Wonder Oii
DRÝGIR GASOLIN STÓRKOSTLEGA.
I>ú leggur ekki í neina hættu með at5 kaupa WONDER OILi. Hún er ábyrgst
at5 gefa þér 25 til 50 prósent meiri vegalengd og meira afl úr sjálfhreyfivagni
þínum, ef hún er brúkutS samkvæmt fyrirsogn. Þat5 er ekkert í þessari olíu,
sem getur skemt hinar fínustu vélar
SpyrjiÖ Mr. Yule, Manager Northern Crown Bank, um áreiðanleik félags-ins.
Spyrjiö Mr. Mundill, frá Ogilvie Flour Mills Co., Winnipeg, Mr. Pope frá Tri-
bune og Mr. Lincoln, frá Tejegram, hvat5 þeir viti af reynslunni um WONDEIl
OIL.
KomiÖ á skrifstofu vora og lesit5 hundrut5 met5mæla frá fólki, sem brúkar
olíuna, — og veit, hvat5 þat5 segir.
Reyniti $3.00 dunk. í>at5 borgar sig ekki at5 vera án olíunnar.
WONDER OIL COMPANY.
1101 McArthur Building, Winnipeg.
Þúertekki of gamall til að lœra
ÍSLENDINGAR í CANADA OG VESTURFYLKJITM
BANDARÍKJANNA,
, Yður stendur nú til boða að mentast á
PACIFIC LUTHERAN ACADEMY
OG BUSINESS C0LLEGE
f PARKLAND, WASHINGTON, U.S.A.
Þessi háskóli býður nú körlum sem konum. hvort heldur
ungum eða gömlum, að koma og njóta fræðslu 'skólans þenna
vetur.
Skólinn er rétt hjá borginni Tacoma, og er kristinn skóli.
Hann er elzti og stærsti lúterski skólinn á Kyrrahafsströndinni
og að öllu leyti betur útbúinn en nokkur annar.
Hann var stofnaður fyrir 21 ári síðan og hefir einlægt haldið
áfram og farnast ágætlega. Á skólanum er mikill hópur hinna
lærðustu og reyndustu kennara. Hann er bygður með hinu
nýjasta sniði, á yndisfögrum stað; hefir nýtt “gymnasium”,
stórt og fjölbreytt bókasafn og verkstofu (Laboratory) ágæta
og svo bað. sem bezt er af öllu: góðan hug og hlýjan aílra nem-
enda, sem þar hafa komið.
Fræðslugreinar í skólanum eru: Language, Science, Norman,
Commercial and Stenographic Education.
Gjöld nemenda lítil, og verður ódýrara að sækja skólann
en að kaupa fæði á hótelum.
SENDIÐ EFTIR “CATALOGUE”, þér fáiS hann ókeypis.
N. J. H0NG, Principal, Parkland, Wash.
B0RÐVIÐUR M0ULDINGS.
Við höfium fullkomnar byrgðir
al öllum tegundum.
Verðskrá verður send hverjum, sem
æskir þess.
THE EMPIRE SASH <& DOOR CO., LTD.
Henry Ave. Ea*t, Winnipeg, Man., Tel.ephone: Main 2511