Heimskringla - 02.11.1916, Blaðsíða 3

"WINNIPEG, 2. NÓVEMBER 1916
HFIMSRRINGLA
BLS. S
Loforð og aðgjörðir í
aiheimsmálum.
Thedore Roosevelt, fyrv. forseti
Bsndaríkjanna. skrifar fyrir stuttu
f Metropolitan tímaritið injög svo
Þungorða grein út af aðgjörðum
Washington stjórnarinnar, bæði í
hervarnarmálum og utanríkismál-
dm. Ásakar hann stjórnina um
margt og misjafnt, oins og búast má
við af jafn stækum andstæðing;; en
að hann hafi mikið til síns máls,
munu fáir efast um, sem til þekkja.
1 utanríkismálum kveður hann
stjórnina hafa gefið hvert markleys-
is-loforðið á fætur öðru til bess að
gleðja sentimentalistana; en þegar
leið að þeirri stundu, að fram-
kværna skyldi þessi loforð, varð lít-
ið úr efndum, því það kom í bága
við hagsmuni
lausa þjóð, líkt og hér á sér stað
með Belgfu, að gjöra ekki annað en
belja sein ákafast gegn stríði og æpa
eins að þeim, sem eru að verja hend-
ur sínar, lif og frelsi kvenna og
barna, — má með réttu telja þá
verri en gagnslau^a meðlimi þjóð-
félagsins. Og einmitt þetta hafa
friðarpostular þessarar þjóðar látið
sér sæma.
Það skal tekið fram skilmerkilega,
að vér mótmælum þessari stefnu
friðarpostulanna, ekki einasta sök-
um þess, að hún er heimskuleg
fram úr hófi, heldur vegna þess, að
hún er siðferðislega skaðleg. Menn
þessir hafa ekki dáð til að standa
við það, sem þeir kenna, þegar á
herðir. Þeir eru bleyður, sem hlaupa
frá Skoðunum sínumm af hugleysi
og setjast þannig á bekk með mat
eríalistum.
Ekkert getur verið svívirðilegra
en að senda friðarskip til Evrópu
og skoðanir hinna
^‘gingjörnu og kaldlyndu materíal-1 og að vinna að friði hér, þegar lát-
ista. ið er hjá líða, að mótmæla óhæfunni
Mr. Roosevelt farast meðal annai s | gegn Belgíu og ekkert er gjört fyrir
þannig orð: í málstað hennar. Slíkt var þó í lófa
Hugsýslumennirnir, sem hér ræð- lagið.
ir um, eru ekki framkvæmda-menn;
i>eir eru orða-menn. Materíalistarnir
iesera sig lítt um orðaskvaldur, en
þess minna um, að orð og gjörðir
falli saman í framkvæmdum. Þeim
stendur svo hjartanlega á sama,
Þetta hafa þessir hugsjóna og
draumsjóna menn og friðarins boð-
berar látið sér sæma, og kinnroða-
laust gjörst bandamenn materíal-
ista þessa lands; þeirra manna, er
sagt hafa, að sú eina skylda, sem á
hverju hugsýslumennirnir (senti-j okkur hvíli í utanríkismálum, væri
inentalists) lofa og hverju að stjórn-1 gú, að sjá eigin hagsmunum sem
in lofar sentimentalistunum, svo! bezt borgið.
framarlega, að ekkcrt verði úr þeimj jyióti þessari samsteypu verða góð-
og réttsýnir menn að hefjast
efndum, þegar til kastanna kemur,
nerna þá f þeim sökum, sem eru
niateríalistunum sjálfum til hagn-
aðar.
Orðiti eru stundum innifalin í
samningum — sem eru ioforð. En
stundum eru þau í ræðum og cm-
kættisskrifum æðstu embættishafa
þjóðarinnar og helztu ráðunauta
hans. Sentimentalistarnir verða frá-
muna af gleði í hvert sinn og slíkir
samningar eru gjörðir eða ræða
flutt, og materíalistarnir hafa engin
mótmæli fram að bera, síður en svo,
alt sem þeir hafa á móti er að
samningunum sé framfylgt eða að
læðunni fylgi framkværrdir. — Það
eina, sem materíalistarnir fara fram
á, er; að orð og gjörðir séu sundur-
skilin, og sentimentalistuuum virð-
;st falla það vel í geð. — En afleið-
‘ngarnar af þessari utanríkisstefnu
stjórnarinnar hefir orðið megn fyrir-
itning bæði utan lands og innan.
^entimentalistarnir heirnta frið
undir öllum kringumstæðum og
kiefjast ]>ess, að samningar séu
gjörðir, sem að því miða. Materíal-
ístarnir eru ánægðir með þær ráð-
stafanir; því þeirra vilji er, að þjóð-
m gjöri aldrei neitt l>að, sem komi í
^ága viö hóglífi, vsörð, öryggi. En
alt er ekki þar með búið: Eerillinn
ófagri er orðinn æði langur. Núver-
andi stjórn hefir meðal annara af-
reksverka samþykt kringum 30
samninga, þar sem að Bandaríkin
samþykkja, að rökræða í lieilt ár
hvern þann ójöfnuð, sem þeim yrði
sýndur, án ]>ess að grípa til fram-
kvæmda. Ef þessum samningum
yrði nú framfylgt, iivað yrði uppi á
teningunum? Ef Japan t. d. tæki
Neðri-Californíu með hervaldi, þá
yi'ðum vér að spjalla um ]>að við
Japan í heilt ár, áður en vér gjörð-
um riokkuð í framkvæmdinni. Eins
fæn, ef Þýzkaland tæki St. Thomas.
^ a® báðar þessar þjóðir tækju
Panamaskurðinn, þá yrðum vér að
verja heilu ári í-að rökræða það við
þær. Ef að Bretar og Frakkar tækju
upp á því, að láta tundursendla
siua eða kafbáta drepa á rúmsjó úti
menn, konur og börn þessarar þjóð-
ar, þá yrðum vér að tala um það í
eilt ár, áður en vér gjörðum nokk-
uð til að stoppa slíkt. En þar sem
■stjórnin hefir nú í meira en ár verið
að tala um sökkvun Lúsitaníu, án
hess að hafa komist að nokkrum
máialokum, og í þrjú ár liefir hún
átiö Mexico óhæfuna viðgangast,
áa þess að gjöra nokkuð, svo telj-
andi sé til að grípa í taumana og
skakka leikinn, — þá má eins búast
y>ð því, að hún léti sér hitt f léttu
rúmi liggja. — En sá dagur kemur,
við fáum stjórit í Washington,
s^In trúir ekki á bleyðiskap og að-
gjörðaleysi, en sem skoðar karl-
mensku dygð, og þá verða þessir
samningar, sem aldrei geta komið
að liði, hið mesta hættuspil fyrir
þjóðina.
Á rósemda-tímunum tala menn
þessir digurbarkalega um blessun
þá, sem af lögmáli þeirra og loforða-
stefnu leiði. En hvað skeður svo,
þegar í harðbakkana slæst? — Þá
þegja þeir sem steinar og halda að
sér höndum; — bera alls ekki við,
að ljá þeirri stefnu lið, sem þeir
hafa barist fyrir. Þar í liggur há-
raark óhæfunnar. Aumingjalegri
frammistaða hefir naumast sézt, en
sú, sein þessir friðarpostular hafa
sýnt á þessum ófriðartímum. Þeir
hreyfðu ekki mótmælum, þegar frið-
helgi Belgíu var fótum troðin, og
hana enn þann dag í dag horft þegj-
andi á yfirgang og frumhláup Þjóð-
verja við belgisku þjóðina, í stuttu
raáli látið sig það engu skifta. Sé
0r “Bikar-iímu.”
(Frá síra Matthíasi Jochumssyni til
EINARS BENEDIKTSSONAR
kve'ðið 16. ágúst).
ír
handa. Hún er óverðug þessu landi
og þessari þjóð.
Eg er eindregið þeirrar skoðunar,
að oss beri að gegna skyldum vor-
um gagnvart öðrum. Yér ættum að
meta ininna hóglífi, öryggi, sjálfs-
elsku, peninga eða eigin hagsmuni
í einu orði — heldur en skyldur vor-
ar gagnvart sjálfum oss og öðrum.
En þeim er því að eins hægt að
gegna, að vér séum viðbúnir og víg-
búnir. Nema því að eins, að vér sé-
um sjálfum oss trúir, verðum vér
svikarar við alla aðra og getum því
að eins verið trúir gagnvart sjálfum
oss, að vér séum við því búnir, að
geta varið og verndað sjálfa oss.
Nýlega átti eg tal við mikilsmet-
inn liðsforingja í Stórskotaliðinu,
og fullyrti hann, að ef 100,000 stríðs-
æfðra hermanna frá einhverju Ev-
rópu-landinu, sem nú ætti í ófriði,
kæmu hingað til New York, sigruðu
þeir ekki einasta alla þó herkrafta,
sem vér gætum sent á móti þeirn,
heldur óður en 40 dagar væru liðn-
ir, væru þeir komnir til Chicago og
liefðu lagt undir sig land alt frá
Atlantshafi til Missouri.
Liðsforingjanum var full alvara,
og eg álít, að hann hafi rétt að mæla
— Mín skoðun er, að þjóðin hafi
enga hugmynd um, hversu veik hún
er í raun og veru, ef öflugum her
væri að mæta. Það eitt, liversu bág-
borlega tókst ineð Mexieo leiðangur-
inn, ætti að vera góð sönnun þess,
hverjar ófarir vér myndum fara, ef
vér ættum voldugri hernaðar]>jóð
að mæta.
En það er oss sjálfum að kenna,
að vér skulum ekki vera viðbúnir,
eða þá í önnum að búa oss undir
Það er glæpsamleg heimska, aö vér
í 22 mánuði höfum ekkert gjört, sem
vert er um að tala, til viðbúnaðar,
þó að liver blindur maður liefði get-
að séð á þessu tímabili, að það eina,
sem bjargað gæti heiminum eins og
hann nú er frá botnlausu volæði,
er styrkur þjóðanna. Eg efast mik-
illega um, að nokkru sinni í verald-
arsögunni hafi blindari stjótnarar
setið a ðvöldum en hér hjá oss þessa
hina síðustu 22 mánuði. Aðeins ör-
fáar undantekningar meðal allra
embættismannanna í Washington,
sem sýnt hafa vilja og vit ó, að
gegna vskyldum sínum við þjóðina.
— Það er óréttlátt og glæpsamlegt
gagnvart börnum vorum og b una-
börnum jafnt og oss sjálfum, ef vér
ekki nú þegar gjörum alvarlegar
umbætur.
I utanríkismálum vil cg að fram-
kvæmdir fylgi orðunum. Eg skoða
það beinlínis skaðlegt, að gefa lof-
orð eða að gjöra sámninga í utan-
ríkismálum, sem ekki eru efndir,
ekki er hægt að efna eða á ekki áð
efna. Vér verðum að íhuga giand-
gæfilega, hverju vér lofum og að
hverju vér göngum, og hafa það hug
fast, að þessi þjóð verður að gæta
bróður síns, og vér verðum að játa
það syldu vora, ekki einasta, að
gjöra ekki á hluta annara, hnldur
og jafnframt, að leggja þeim ]>jóðum
lið, sem veikar eru, en sem verða
fyrir yfirgangi af voldugri þjóðum.
En ein *r þó skyldan öllum öðr-
um frerari; Þar til að vér erum þcss
megnugir að verja oss sjálfa, verðum
vér að athlægi, þegar við tölum um
að vernda aðra. Höfuð-sky'da vor
er því sú, að búa oss sem bezt vér
megura til hervarna, svo að vér get-
um verið óhultir, getum varðveitt
oss sjálfa og aðra. Þjóðarheiður vo
er undir því kominn. En slíku” ’.ið
búnaður er ekki einasta fyrir þjóð
arlíkamann, heldur og fyrir sálina
“— Hvar um þvera foldu’ þú fer
foss og hver og þarasker
fagna þér, því fólkið sér
fólgið hér hvar gullið er.
Víst er tál vort tíðarfar,
tildursbrjálið allstaðar,
en upp úr báli byltingar
benda sálir framtíðar.
I því safni auðkendur
áttu nafnið Völsungur —
sem Regins tafni reifaður
rændi Fáfni Sigurður.
Niðjar Ragnars sóttu seim,
sæmd og gagn, er fóru á sveim;
en þú hefir magnað hörpuhreim
og hjartans fagnað sungið heim.
Sparkar hani hauginn sinn,
heimskum vana síbundinn;
undrast svana óðinn þinn,
Argusbani, vinur minn.
Ótal strandhögg (andans seim)
oss til handa kvaðstu heim,
stiklar gandi storðargeim;
stórra anda berðu keim.
Nýja fossa fjörs og blóðs
flyturðu oss með töfrum óðs;
nýja blossa lífs og ljóðs:
Lifi hnoss þíns guðamóðs.
Land og mál er lífs þíns sál,
lægir bál og mýkir stál,
bugar tál og brýtur prjál,
brúar sjálfan dauðans ál.
Víst þín færri fylltu spor,
fáir stærra sýndu þor;
mori smærra er gróðans gor
en gulli stærra landsins v o r !
Þú hefir setrin þrjú eða tvenn,
þolir hretin mörg í senn,
en fár sig getur áttað enn,
eða metið nýja menn. —
“Sjáum gallað sónarvín”,
sumir spjalla milli sín.
En síðla falla fyrir svín
fræningsvalla blóinin þín.
Allar gættir opnist þér,
allar vættir dugi þér!
Hörpuslætti úr höndum mér
hrumum mætti eg fel svo þér!”
-(Þjóðstefnan).
Ný Bók.
það tiigangur lmssara friðarpostula,| því ef að þjóðarsálin er sjúk, getur
aó 1 hvert smn, sem ráðist er á sak- heilsa líkamans «kki verið varanle
mörgu leyti; hún er rituð á þýðu
máli og er sérlega skemtileg. Eg veit
með vissu, að henni verður vel tekið
af Vestur-íslendingum yfirleitt, og
þó sérstaklega af þeim, sem eitt sinn
áttu hcima í nýiendunni í Nýja
Skotlandi. Fyrir þá er bókin aðal-
lega rituð, þetta er landnáms-saga
þeirra, og ]>eim er borin vel sagan,
eins og þeir líka áttu skilið, og þeir
verða höfundinum innilega þakk-
látir fyrir að skýra frá þessum at-
vikum, sem annars, að öllum iíkind-
um, hefðu algjörlega gleymst.
Guðbrandur Erlendsson er einn
með þeim mætustu íslendingum,
sem komið hafa vestur um haf, gáf-
aður maður, vel að sér til munns og
handa, yfirlætislaus og hreinhjart-
aður. — Eg man það, að eg vann hjá
hönum nokkra daga, þegar eg var
drengur, og sagði hann mér þá
marga fallega sögu, sem hann hafði
heyrt í æsku. Sagði hann sérlega vel
frá, og fundust mér dagarnir ekki
langir. Sérstaklega man eg eftir ein-
um björtum góðviðris-degi það
haust. Þann dag var Sigurður
skáld Jóhannesson (frá Manaskál)
með okkur. Þótti mér sönn unun,
að hlýða á tal þeirra, Guðbrandar
og hans, því þeir sögðu marga
skemtilega smá-sögu, og fóru með
marga vel orkta vfsu. Eftir það þótti
mér vænt um kvæði Sigurðar, og
eftir það þráði eg að heyra Guð-
brand segja sögu. — Og nú á eg
kvæðabók eftir Sigurð, og sögu
Marklands-bygðar eftir Guðbrand;
og eg er þeim báðum af hjarta þakk-
látur, bæði fyrir ritverkin þeirra,
og eins fyrir hitt: hvað þeir hafa á-
valt verið mér góðir og vinveittir.
Otto, Man., 14. okt. 1916
J. Magnús Bjarnason.
sig
Og
Tvœr spurningar.
Tlr Canadian Gazette. —
England þarf að leggja fyrir
tvær spurningar og svara þeim
breyta eftir því, sem svarið verður.
En spurningarnar eru þessar:
1. Er Bretaveldi eintómt peninga-
veldi, eða er það veldi bundíð
sainan traustum böndum til-
finninga og bróðurlegs hugar-
fars?
2. spurningin er þessi: Eiga þeir
Bandainenn, sem barist hafa við
hiið vora í baráttu þessari, að
vera oss nokkuð krerari, en þeir,
sem staðið liafa hjá og horft
þurrum augum og með kulda-
svip á alla vora barátcu, á alt,
sem vér höfum lagt í sölurnar,
og hugsað fyrst og sfðast um
]>að, að græða fé á ölium vorum
þrautum og hörmungum?
Sé hin fyrri spurningin lögð fyrir
gamla England eða Canada eða
Ástralíu eða Nýja Sjáland, þá verð-
ur svarið hiklaust og ákveðið: já,
með sárfáum undantekningum. Vér
erum allir Bretaveldjs-menn og vilj-
um hafa sem innilegast og traust-
ast s nband og félagsskap nrilli
allra rarta Bretaveldis. Canada og
Ástrah'a vildu hafa félagsskap þenn
an, áöur en stríðið byrjaði, og nú
miklu fremur. Ráðgjafar Breta vilja
l>að líþa, þó að þeir séu hálfragir og
hikandi og bíði eftir að lyft sé und-
ir þá og þeim ýtt af stað. Og það
verður áreiðanlega gjört, þegar sti .
inu ev lokið.
Hvnð hina spurninguna snertir,
þá liggur það í hlutarins eðli, að
allir svari henni játandi. Vissulega
viljum vér gefa bandaipönnum vor-
um og fóstbræðrum á þessum neyð-
arinnar tímum bctri kjör í öllum
viðskiftum, cn þeim, sem kaldir
stóðu hjá og horfðu á syni vora og
bræður höggna og skotna í hundr-
uð þúsunda og milíónatali.
ligguv í mannlegu eðli, að halla sér
að þeim, sem vel gjöra til manns. —
Að gjöra það ekki, væri gagnstætt
lögum náttúrunnar og siðgæðisins.
Máttur hins Þögla.
Bremen skipin þrjú
Það er nokkuð einkennilegt, að
I þau koma nú upp úr kafinu 3 neð-
ansjávarskipin Þjóðverja, sem heita
öll sama nafninu: Bremen. Alt eru
þetta kafbátarnir miklu, sem áttu
að koma með vörur á eftir þýzka
skipinu Deutchland, sem kom til
Ameríku og var um tíma að bfða
eftir, að Bremen No. 1 kæmi, en
það kom aldrei.
Og nú segir blaðið New York
World, að hið fyrsta Bremen, eða
Bremen No. 1, hafi Bretar tekið f
Dofrasundi. Það hafði tekið upp á
hinu sama og kafbáturinn Deutch-
land, að fylgja ensku skipi djúpt á
liafsbotni, skríða einlægt undir því
eða í kjölfarinu, til þess að sleppa
þar sem liættan var mest, því að
engan mundi gruna, að það væri
nokkuð óhreint niðri undir botni á
stóru brezku skipi. En þó að kaf-
báturinn Deutchland slyppi þann-
ig, þá átti Bremen ekki því láni að
fagna, og Bretar höfðu tekið eftir
kuggnum eða vissu af honum þarna
niðri og voru búnir að búa honum
móttöku og gjörðu boð á undan
sér, ]>eir sem á skipinu brezka voru.
En Bretar aðrir urðu fljótir til og
lögðu net sterkt fyrir kugginn, sem
með botni skreið. Þeir þurftu held-
ur ekki lengi að bíða, því aö Brem-
en(rann á netið og flækti sig sv»
Það ffreinilega í það, að þegar Bretar
drógu það upp með fiski ]>essum,
þá tók það tvo daga, að greiða það
úr netinu og ná sk>I>shöfninni úr
bátnum. Voru þá 5 dauðir af Sidp-
verjum, en hinir allir að dauða
komnir.
Og hið bezta við feng þenna var
það, að á skipi þessu fundu Bretar
póstbréf mörg og skjöl af mörgu
tagi og voru sum þeirra mjög áríð-
andi fyrir Þjóðverja. Var svo skip
þetta flutt til Chatham. En síðan
vita menn ekki um það.
Aftur náðu Bretar öðru stóru
neðansjávarskipi, Bremen No. 2, er
átti að flytja vörur til Ameríku; en
ekkert hefir orðið opinbert um það
og er þvf leyndu lialdið. — Þriðja
skipið, Bremen No. 3, er nú á lcið-
inni og var fyrir helgi búist við bví
til New London á degi hverjum, ef
að Bretar hafa ekki náð því líka.
Sagt er, að Deutchland eigi að
koma til Ameríku aftur í nóvember.
KAUPIÐ
Guðbrandur Erlendsson:
Markland. (Endurminn-
ingar frá árunum 1875—
188*1). Winnipeg, 1916.
Eg hefi lesið þessa bók með mikilli
ánægju. Hún hefir vakið hjá mér
margar hugljúfar endurminningar
frá æskuárum mínum, því hún er
landnáms-saga íslendinga, þeirra,
sem tóku sér bólfestu á Mooselands-
hálsum í Nýja Skotlandi. En þar
átti eg heima frá því, að eg var á tí-
unda ári, og ]>angað til eg var sext-
án ára gamall. Þeir hálsar, þó
hrjóstrugir séu, hafa ávalt verið mér
(síðan að eg var þar) dýrðlegt og
töfrandi æfintýra-land. Allir hólar
og klettar á þeim hálsum voru, í
mínum augum, giæsilegir kastalar
og skínandi Alhambra-hallir, þar
sem ljósálfar og Aladdíns-andar
áttu heima. Þar var livert einasta
tté, að mér fanst, lifandi, skynjandi
vera — óteljandi konungssynir og
konungadætur í álögum — og myrk-
viðurinn kynja-veröld, þar sem ný
Þúsund og ein nótt” gjörðist á
hverjum degi.
Og þegar eg las þessa bók Guð-
brandar Erlendssonar, þá ryfjuð-
ust upp í liuga mínum ýmsir hálf-
gleymdir dagdraumar og dýrðlegar
töframyndir og hugsjónir, sem í-
myndunin hafði skapaö hjá mér á
þeim árum. Og nú vöfðust og flétt-
uðust þessir dagdraumar mínir og
þessar hugsjónir saman við hina
þýðu frásögu Guðbrandar, svo mér
fanst eg aftur vera orðinn lítill
drengur austur á Mooselands-háls-
um. Eg fylgdi höfundinum eftiir (f
anda) spor fyrir spor, ruddi með
honum hinn tröllslega skóg, bygði
með honum húsin, fór 1 guil-leitina
með honuin, sló með honum engið
við ána og liafði íslenzka orfið og
skozka ljáinn, viltist með honum í
skóginum, sáði bók-liveitinu og
skar ]>að upp með sigðinni, og bar
allar þrautir, sem nýbyggjaralífinu
eru samfara; en alt var ]>að svo létt
og svo ljúft, og yfir öllu hvíldi ein-
hver unaður, — einhver ósegjanleg-
ur töfra-bjarmi, sem enginn þekkir
til hlýtar, nema æskuinaðurinn. —
Eg veit, að hvert einasta atriði í
bókinni er satt, og alt er það sagt
blátt áfram, og fordildarlaust, rétt
eins og það gjörðist, en samt fanst
mér sagan öll vera eins og fagurt og
hrífandi æfintýri; og eg las liana af
mesta kappi.
Bók þessi er najög merkileg r.ð
Heimskringlu
Nýtt Kostaboð
Nýir kaupendur að blaðinu, sem senda oss
fyrirfram eins árs andvirði blaðsins, oss að
kostnaðarlausu, mega velja um þRJÁR af
af eftirfylgjandi sögum í kaupbætir :
*«n 1 r *»
oylvia
“Hin leyndardómsfullu skjöl’
“Dolores”
«« T r f r »1
Jon og Lara
“Ættareinkennið”
‘Bróðurdóttir amtmannsins ’
««f r **
Lara
“ Ljósvörðurinn”
“Hver var hún?”
“Forlagaleikurinn’
“Kynjagull”
BORGIÐ
Heimskringlu
Sérstakt Kostaboð
Hver áskrifandi blaðsins er sendir oss borgun upp
í skuld sína má velja um EINA SÖGUBÓK í kaup-
bsetir fyrir hverja $2.00 er hann sendir, TVÆR
SÖGUBÆKUR fyrir hverja $4.00, þRJÁR SÖGU-
BÆKUR fyrir hverja $6.00, og svo framvegis.
Allar borganir sendist oss affallalaust.
Notið tædifœrið. Eignist sögurnar ókeypis