Heimskringla - 25.10.1917, Síða 5

WINNIPEG, 25. OKT. 1917
HEIMSKRINGLA
5. BLAÐSIÐA
um verður svx> lögð stálbrú síðar.
Þótt verk J>etta hafi gengið treg-
lega og margar verkfræðinga yfir-
sjónir hafi að ]>ví er virðist átt sér
stað, ]>á er nú óhætt að segja, að
örðugustu þrautirnar séu að baki;
því verkið í sambandi við skiþakví-
arnar getur ekki talist öðrum eins
örðugleikum bundið og er að eins
tíma spursmál.
Er Hudson sundið skipgengt?
2?að er hægt að byggja járnbraut
frá hveitisvæðunum til flóans; við
mynni Nelison fljótsins er hægt að
gera stóra og rúmgóða höfn, sem
hæfileg sé fyrir stærstu skip, en er
sund þetta fært til siglinga nógu
lengi á hverju ári til þess að rétt-
læta og gera fýsilega þessa nýju
leið? Undir svari þessarar spurn-
ingar er öll framtíð þessa fyrirtækis
komin. Hudison sund er um fjög-
ur hundruð o&fcfimtíu mílur á
lengd og frá 50 «1200 milna breitt.
Eftir þvl rekur ísjakana frá
Befaál (Eox Qhannel) út f Atlanz-
hafið, og í gegn um sund þetta
verður allur flutningur til og frá
Neison höfninni (Port Nelson) að
íara. Framtfð hafnar þessarar er
alveg komin undir því, hve langan
tíma á hverju ári óhultar siglingar
geta átt sér stað eftir sundinu of-
annefnda.
Að sund þetta sé skipgengt, er
ekki minsta vafa bundið. Hver
fyrst sigldi þarna í gegn vita menn
ekki; en sagan skýrir frá, að 4.
ágúst árið 1610 hafi maður að
nafni Henry Hudson siglt inn fló-
ann á lélegri smáskútu og eigandi
i stríði við uppreistarhug tryltra
skipverja. Sumarið næsta á eftir
tóku skipverjar hans yfirráðin i
sínar hendur, settu hann í land og
héldu svo heimleiðis og er ekki
annars getið, en að þeir hafi kom-
ist heilu höldnu gegn um sundið.
Árið eftir var svo Button sjóliðs-
foringi gerður út af brezku stjórn-
inni til þess að leita hans. Komst
ihann alla leið til Nelson fljótsins
°g tók sér þar vetrarsetu — og
skírði hann fljót þetta í höfuðið á
etýrimaninl sínum, sem lézt þar um
veturinn. Hann sneri heimleiðis til
Englands árið 1613, eftir að hann
var með öllu orðinn vonlaus um að
geta fundið Hudson. Árið 1615
sigldi William Baffiin, sem Baffin-
eyja er skírð eftir, einnig inn sund-
ið og er ekki annars getið, en ferð
hans hafi gengið slysal'aust. Leið
Lessi var einnig notuð af “Hudsons
kaupfélaginu” í meir en tvö hundn
úð ár til þess .að komast til loð-
skinua stöðva sinna. Og þar sem
bessir fornu siglingamenn gátu
komist þessa leið á smáskipum og
án þess að þekkja höfin neitt sem
heitið gat, ætti siglingamönnum
ti'útíðarinnar ekki að vaxa þetta í
augum—, sem völ hafa á sjókort-
uin, vitum og loftskeytastöðvum,
stórum fiotum af ísbrjótum og stál-
klæddum eimskipum með öllum
uútíðar siglingatækjum. Árið 1915
Var leið þessi farin þrjátíu og sex
sinnum án þess að nokkur slys
hæri að ihöndum.
Viðvíkjandi því, hve langan tíma
á hverju sumri að sundið sé fært
til siglinga eru skoðanir manna
Svipaðar. Flestir irðast ganga
tit frá fjóruim mánuðum; seinni
hluta júlímánaðar, allan ágúst,
snptennber, október og fyrri partinn
af nóvember. Skoðun flestra virð-
ist vera sú, að á þessum tima árs
sundið fært til siglinga án
niinstu hættu. Markham, brezkur
®jóliðsforingi, sem árið 1886 kann-
a®i þessa leið, sagði á einum stað i
fikýrsiu sinni, og hefir þessi skýrsla
hfths enn ekki verið hrakin:
í^angað til meiri þekking fæst, er
nærri ómögulegt að tiltaka tima
hann á árinu, sem Hudson sundið
®é fært til siglinga . Að dæma af
npplýsingum þeim, sem eg hefi get-
að afiað*. mér samfara minni eigin
reynslu, er skoðun mín, að það sé
fært til ailra siglinga í að minsta
kosti fjóra mánuði á ihverju sumri
og stundum töluvert lengur. Eg
Cr þess fullviss, ekki f minsta vafa
um það, að á mörgum árum má
sigla sund þetta án minstu hættu
frá byrjun júnímánaðar og þang-
aö til i lok nóvembermánaðar.”—
^fargir aðrir hafa kannað leið
Pessa síðan og hefir flestum þeirra
komið saman um að ekkert ætti að
vera þvi til fyrirstöðu að siglinga-
þessi ætti að geta verið opin
fjöra mánuði á hverju sumri.
Ef gengið er út frá að þetta sé
r^tt, sem virðist lfka hafa við
sterk rök að styðjast, þá ætti Hud-
son flóa brautin að geta borgað
®ig vel á stuttum tíma. Eins og
fyrirkomulagið nú er á ílutningi,
kemst kornið ekki út úr landinu
fyi" en seint og sfðar meir. Eftir á-
gizkurn fróðra og kunnugra manna
stóð flutningur uppskerunnar eft>
r f915 yfir í tvö hundruð daga
og flutningi þessum var ekki lokið
Pegar farið var að flytja kornupí>-
«keru árains 1916 til markaðar.
• aprfl þetta yfiretandandi ár voru

um 35,000,000 bushel af hveiti f Al-
berta fylki, sem eftir var að flytja,
25,000,000 bushel í Saskatchewan og
12,000,000 bushel í Manitoba. Flutn-
ingur þessa konns mun standa yf-
ir þegar Hudson flóa leiðin opn-
ast. En ef vonir manna rætast með
leið .þessa, verður þess ekki lengi
að bíða að kornflutningurinn gangi
greiðlega og betur.
(Meira.)
------o-------
Nýir straumar.
(“Réttur”)
I.
Straumar liggja að landi okkar,
heitir og kaldir. Aðrir koma -norð-
an úr heimskauti, en hinir sunnan
frá miðju jarðar. Svo segja fróðir
menn, að strauroar þessir ráði hér
mestu um veðurátt og árferði, og
að okkur muni sköpuð náttúru-
kjör allfjarri í hinum kvikulu reg-
inhöfum og loftsölum.
— Mannkynið ' er sem útsærinn,
eitt og óskift og brýtur æ meir öll
fjöll, er það hafa skilið. Allir stór-
viðburðir, sem verða hjá einni
þjóðinni, vekja öldugang um heim
ailan. Allar andlegar hreyifingar,
sem þrótt eiga og sannleiksgildi,
verða með tímanum að straumum
í mannhafinu, snerta allar þjóðir
og valda veðrabrigðum í sögunni.
Flastir þekkja hafstraúmana, sem
að landinu liggja. En hitt hafa
menn síður athugað, að mannlifið
sjálft, iifnaðarhættir og hugsunar-,
hættir og öll okkar starfsemi, mót-
ast mjög af andlegmn straumum
utan úr heim^.
Að vísu stör.dum vér fsiendingar
utarlega í mannhafi. En það sést,
ef sagan er mkin, að erlendir
straumar hafa mestum brigðum
valdið f þjóðlifinu.
Erlend alda bar hingað kristp-
ina. Ætla mætti að Sturlungaöld-
in hér væri nokkurs konar bergmál
norsku deilunnar um konungsstól-
inn. l>að getur verið ein af orsök-
um hennar. l>á voru kirkjuveldið,
siðbótin, konungsvalds - kúgunin
og einokunin beinar afleiðingar af
heiimsskoðunuim og menningar-
stefnum, sem drotnuðu um alla
álfuna, hver á sínum tíma.
Dögunin í þjóðlífinu okkar var
einnig erlendum áhrifum að
þakka, Allir endurbótamenn okk-
ar vöknuðu erlendis. Nægir þar
að benda á Magnús Stephensen
með skynsemistrú og almenna nyt-
semdarkenning 18. aldar, og Fjöln-
ismenn, þrungna af eldmóði róm-
atísku stefnunnar og þjóðræknis-
rækt sinna tfma.
II.
Ef við viljum skygnast að fram>
tíð þjóðar okkar verðum við að líta
út yfir pollinn að þeim menningar-
hreyfingum, sem mest ber á í nútíð
og nánustu fortíð.
Nítjánda öldin var öld hinnar
frjálsu samkepni og einstaklings-
frelsis. Saga hennar er sagan um
það, hvernig einkaréttur varð að
víkja fyrir almennum rétti, og lög-
höft fyrir einstaklings frelsi. Und-
irokuðu þjóðirnar rísa undan oki
yfirþjóðanna, til þess að geta bar-
ist óháðar tiL vegs og gengis.
Einkaréttur konunga og æðri
stétta, til að ráða landslögum, er
afmáður og völdin fengin alþjóð
manna.
Einkaréttur til atvinnu á að
hverfa en fult athafnafrelsi að ráða.
Og öllu öðru fremur á einkaréttur
vissra skoðana og kenninga, yfir
hugum manna og máli, að hverfa
úr sögunni. Allir eiga að fá leyfi
til að hugsa, tala og rita eftir sfnu
viti, svo að alt mannvit geti barist
frjálsri samkepni, og hver leitað
sannleikans á sinni götu.
Víðast hvar hefir frelsið sigrað—-
á yfirborðinu. Allir þykjast fylgja
frelsishugsjónunum, þær eru bún-
ar að sigra múginn. En múgurinn
hefir einnig sigrað þær og beygt
undir forna hætti og venjur. Og
eins og nú er komið, er frelsið víða
meira f orði en á borði. Áþjánin
hefir aðeins tekið nýja mynd.
Lögunum — hýðinu — hefir verið
brcytt, en eigi kjamanum, sjálfri
þjóðfélagsskipuninni.
III.
Dekking er vald og auður er afl.
Hversu lýðfrjáls sem löndin era,
verður þó valdið jafnan í höndum
þeirra, sem auðinn eiga mestan og
þekkinguna. Þar, sem mentun er
almenn, og auðnum jafnt skift, fáir
eru fátækir og fáir ríkir—iþar getur
lýðveldi þrifist. En þegar auðvald-
ið eykst, hlýtur höfðingjavaldið að
taka völdin, jafnvel þó lögin séu
hin sömu. I>annig fór á Grlkklandi
og 1 Róm, forðum daga, enda
leyfði aldarandinnn þar fljótlega
harðstjórum og keisurum lögfestan
sess.
Menningu nútímans er að mörgu
líkt farið og menningu Rómverja á
dögum Cæsars.
Einstakir menn safna ógnar auði,
og ná völdum yfir lögum og lands-,
rétti. Deir lifa í- sæliífi og eyði-
loggja þrótt ,sinn og niðja sinna,
með ofnautn og iðjuleysi. Þeir
skapa stórvirki í verklegum fram-
kvæindum, bókmentum, vísindum
og fögrum listum, svo að ljómann
af menningu þeirra leggur tii him-
ins.
Alþýðan lifir aftur við eymd og
volæði og úrkynjast af sulti og of-
þreytu. öll er menningin rotin;
frelsið er fánýt auðvaldsgylling.
Siðgæðið verður að siðfágun. Fá-
tæktin er almennust hjá “ríkustu”
þjóðunum.
Þannig var þessu farið f Róm, og
þessi er stetfnan nú meðal stórþjóð-
anna. Fjöldi hugsandi manna
hræðist það mest, að afdrif Norð-
urálfuroenningarinnar muni verða
þau sömu og hinnar grísk-róm-
versku, ef eigi sé að gert.
Þeir hræðast það, að menningin
hrörni og verði sem kölkuð gröf, en
síðan komi nýir “barbarar” (hinir
gulu menn) og brjóti hana undir
fætur sína.
Eðlilegt er, að leitað sé að mein-
um og þess gætt, hverjir séu van-
kantar á menningaretefnu nútím-
ans. Hafa því risið upp miklir
flokkar manna, er gagnrýna hana,
og vilja breyta mörgu og bylta.
IV.
Nítjánda öldin lagði mesta á-
herzlu á frelsi einstaklingsins og
sérstæði hans. Hún var öld hinn-
ar hörðu baráttu, þar sem sá sterk-
asti ræður f samkepninni — hún
heimfærði kenningar Darwins upp
á roannlífið.
Menningarstefnur skjóta jafnan
yfir rnarkið. Andstæðingar þeirra
hefja þá oft nýjar hreyfingar, sem
fylla f skörðin og eru sterkastar,
þar sem hinar fyrri voru veikastar.
Þessu er einnig þannig farið hér.
Nýir straumar nýjar stefnur hafa
risið upp, sein setja samúðina og
samvinnuna öllu hærra. Þeir, sem
þessuhi stefnum fylgja, hafa djúpa
og hiuttæka samúð með lægri stétt-
unuim. Þeir vilja menta alþýðuna
og jafna hagsældina, og hyggja að
eina leiðin til þess sé samúð og
sainvinna alls mannkyns. — Þessi
stefna keinur frani í ýinsum mynd-
uim. En alstaðar lítur hún björt-
um auguin á llfið, og skoðar tilver-
una með hlýrri samkend. Hún
kemur fram í vísindum og heim-
speki, svo að efniskenningin verður
að þoka fyrir bjartsýnni skoðun-
urn. Flestir náttúrufræðingar við-
urkenna nú t.d., ao samheldni sé
betra vopn í baráttuuni fyrir til-
verunni, en blindur hnefi, og að
sigurinn sé vísari þeim dýrum, sem
vitur eru og samheldin — þó veik-
ari séu sterkum sérgæðingum.
Skáldin tala flest máli hinna und-
irokuðu. Ný “rómantík” roeð hug-
sæi og saimkend, breiðist út um
heiminn (Selma Lagerlöf, Kipling.
o. fl.),
Trúarlífið befir einnig orðið
snortið af þessari samúðaröldu.
Nýja guðfræðin vill samrýma trúna
nútímaþekkingu, og leggur mesta
áherzlu á eftirbreytni frelsarans.
Ótal félög hafa verið stofnuð af
trúuðu fólki til líknarstarfsemi, og
aldrei hefir áður þekst jafnstórt
bræðrafélag æskumanna, sem K.F.
U. M.
Utan við trúarsviðið eru að efl-
ast ýms alþjóðafélög til lfknar og
þjóðheilla (t.d. Rauði krossinn og
Templarar), og svo að segja í hverju
þorpi eru líknarfélög bágstaddra.
En merkastar eru þó þær breyting-
ar, sem orðlið hafa í stjórnmálum
og almennum féiagsmálum, og all-
ar stefnur í samúðar- og samvinnu-
áttina. Má þar nefna Jarðskatts-
menn (Georgista), Jafnaðarmenn
(Sósíalista), Stjórnleysingja (Anar-
kista) og Samvinnufélaga (Co-
operatista).
Að vísu beita þessar stefnur
nokkuð mismunandi aðferðum,
reyna ýmsar leiðir, en allar götum-
ar eru þó samhliða—-leið að sama
takmarki. Allir vilja þeir gera
þekkingu og veJmegun að almenn-
ingseign—með aukinni samúð og
samvinnu. Lífsskoðunin er hin
sama, undistaða kenninganna er
bjartsýnið; trúin á félagsdygðirn-
ar gerir þá alla að samherjum, og
andstæðingum samikepnismanna,
sem telja eigingirnina aðaleinkunn
mannsins og byggja á henni lífs-
skoðun sína.
Stjórnleysingjar era, ef til vill,
bjartsýnastir, þar sem þeir hyggja
að manneðlið sé svo gott, að allir
mundu skipa sér í eðlilegan félags-
skap, og lifa saman 1 eindrægni, óð-
ar en valdokinu yrði létt af. Þeir
vilja byggja alt að neðan, með
frjálsum félagsskap.
Jafnaðarmienn vilja, aftur á móti,
byggja alt að ofan, og láta ríkið
vera 'Uppiiaf alls.
Jarðskattsmenn standa í raun og
veru mitt milli þessara flokka. Þeir
vilja gera nokkum hluta þjóðar-
eignarinnar (jarðarleiguna) að rík-
iseign; en láta hinn hlutann óháð-
an ölluim lagahöftum og hömlum.
En flestar af þessum stefnum eru
nokkuð bráðlátar og hugsa sér að
græða mannfélagsmeinin á tiltölu-
lega stuttum tíma.
Samvinnufélagsskapnum er þann
veg farið, að hann hefir í upphafi
þróast fyrir lífsnauðsyn smælingj-
anna sjálfra. Hann vinnur að
meinabótum í kyrþey, . hvar sem
hann festir rætur, án þess að hugsa
til skjótrar byltingar. Hann lofar
engi gullöld f framtfð, heldur hæg-
fara, raunhæfum endurbótum.
En saínt sem áður er hann hiig-
sjónastefna, samhliða hinuim fyr-
nijtndu; bygð á saroa grundvelli—
samúðinni, bjartsýninu og trúnnt
á félagsdygðirnar.
— Eg hefi nú hér að franian leib-
ast við að sýna fram á, að flestar
andlegar breytingar, sem fæðst
hafa fyrir og eftir siðustu aldamót,
byggja á þessum sania grundvelli.
Og það er alls engin tilviijun. Þæt
eru knúðar fram ■ af öfgum saim-
kepniskenningarinnar og efnis-
kenningarinnar, sem áður ríkti.
Að vísu eru þær öfgakendar sjálíar,
en seinni tíminn mun sverfa af
þeim hornin, þegar þær hafa unn-
ið hlutverk sitt. Allar þessar kennr
ingar eiga saimúðina og trúna &
samvinnuna saman.
Má því nefna þessa stefnu 1
heikl sinni samvinnustefnu, og
verður það gert hér á eftir.
J. S.
OKEYPIS! ? ÓKEYPIS!
Smávöru-, Fræ-
og Bókalistar
með myndum.
Nú tilbúinn til útsendingar—send
ið oss nafn og áitun.
ALVIN SALES CO.
P.O. Box 56, Dept. H., Winnipeg.
t-----------------'
Hafiðiþérborgað
Heimskringlu ?
------------------J
canasa
ÆTTIR ÞÚ AÐ BERJAST
EÐA VINNA HEIMA
?
I
Hermála-yfirvöldin ráða því ekki,
hvort þú verður að ganga í herinn eða
sitja heima. Þetta atriði verður afráðið
af undanþágn-dómstólunum, sem skip-
aðir eru mönnnm sem ekki eru hermenn
Ef þú vinnur landinu mest gagnmeð
því að vera heima, þá verður þú kyr við
atvinnu þína. Foreldrar þínir, eða mað-
urinn,sem þú vinnurfyrir,getabeðið um
að þú sért látinn vera þar kyr.
Til þess, að beiðast undanþágn, þá
tarðu á næsta pósthús, fyrir 10. nóvem-
ber, og hafðn tal af póstmeistaranum. —
Hann segjir þér hvað gera þarf.
Gefið út af
The MUltary Service Council.
II