Heimskringla - 20.07.1921, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, MAN. 20. JGLI 1921
►<0
ungu listamanna. Því augu þeirra i síSari er gerS ‘samkvaemt beiSni’.
i
I
*
NOKKUR KVÆÐI.
HULDU BÆN
HvaS er um þig hulda mín
hefirSu frá mér snúiS?
Harmur þyngist, hljómur dvín,
hjartaS er yndi rúiS.
Margoft hefi eg húmi í
hvískri þínu unaS,
strengi okkar stilt viS ský, —
storS og aegir dunaS.
Þegar skapiS byngst mér var,
þrautum létti mínum:
Hörpu sló eg huggunar
í huliSsiborgum þínum.
ViS höfum sjaldan, svása maer,
sézt á gleSifundum.
Minn er jafnan bragarblær
blóS úr sollnum undum.
Þín er borgin helg og hljóS,
harm sinn enginn dylur;
þú ein angurs þekkist IjóS,
þú, sem hjörtun skilur.
Veröld hlægir harmahljóS
og hendir aS þeim gaman.
Yfirdrep og andans glóS
eiga hvergi saman.
Fjandinn eigi ’hin fölsku ljóS,
sem fíflin hjáróm gala.
ÞaS eru skærri og hreinni hljóS
ef hjartaS fær aS tala.
Þig eg einnar-bónar biS,
bænin min er þannin:
Tak mig, Hulda, þér viS hliS
heim í gamla ranninn.
Þar sem elds og ísa fjöll
x'pp úr sævi rísa,
þar er borin ást mín öll
og mín fyrsta vísa. —
SkaraSu eld aS arni þeim,
sem elda sannleiks kindir.
Brendu aS ösku úr öllum heim,
argar vanans syndir.
Lof mér aS bera boSskap þinn
bræSrum og systrum mínum,
unz aS dvínar dagur minn
dauSans falinn Iínum.
VIÐ KYRRAHAFIÐ

1. RIMUÐ HVERSDAGSSAGA
Þau hittust úti' á hafi
viS hálfkæring og leik
og létu svella á súSum
viS söng í rá og eik.
En márinn svífur sæll
yfir sænum.
Og borS viS borS þau lögSust
á bátnum sínum þá,
og aftansól þau signdi
í sælli hjartans þrá
En márinn svifur sæll
yfir sænum.
Af helgri ást var unnaS
og ekkert sparaS til,
þó ólík hefSi æfi
og örlög gert þeim skil;
því hröS var vélskeiS hennar,
þaS hrikti í öllum trjám,
en knörinn hans var kæna
og knúinn árum smám.
Þau áttu eigi samleiS,
þótt ynnust bæSi heitt;
og hjörtu, en eigi hugi,
nú hafiS skilur breitt.
En márinn svífur sæll
yfir sænum.
Og heima situr svanninn
■ og sorgir þungar ber,
því sveininn, er hún unni,
hún aldrei framar sér.
I útlöndum hann reikar
á ókunnugum stig. —
ViS hafiS, helzt viS hafiS
þó huggaS fær hann sig,
því márinn svífur sæll yfir sænum.
2. SPORIN I SANDINUM
Nú mundi komin miSaftan stund.
Marinn er spegilskær.
Eg sit viS hafiS — meS hönd undir kinn
og hugsa.
Og minningin legst yfir muna minn,
sem myrkriS yfir hafiS. —
En þá v^ir miSnótt og mjöll á grund
og marinn dimmur og blár,
en máninn lýsti napra nótt
og norSurljósin stigu dans
um himinhveliS stjörnum stráS,
1 fölvum skuggum, í friSi og sæld
um fjÖTUsandinn
liSu tvö hjú svo Ijúf og kát;
þau IifSu í ást og trú.
En hamrar risu himinhátt
viS hafiS iblátt
og lokuSu þeim leiS.
Hvort hurfu þau í hamrana inn?
eSa hafiS út?
ÞaS skiftir engu. MeS skrefum þeim
þau skráSu sinn æfiþátt.
I sandinn tróSust tveggja spor.
En tálgefin unn
þau máSi burt á mætri stund.
Því önnur voru lítil og létt
og létt því hurfu brott;
hin djúp og þung, en drafnar sog
þeim dreifa mundi þó.
T
4
tf..

Svo tvinnast ástin týrum hjá,
en týnist brátt og deyr. —■
Hún drýgSi synd, en dæmdi þó 4
og dómum heimsins hlýddi.
Hún hvarf á braut í heimsitis haf
og hröklaSist meS straumnum,
því hún var upp á heiminn!
En hann var bergbundinn i
meS ljúfa von, en litla heill
og Jæstur sorgar klóm , ,
Hann húmir einn viS hafiS fram
og horfnar stundir dreymir,
því ástarsporin ljúf og létt
sig læstu fast í hjartaS inn
og fylgja honum fram aS gröf.
Hann langar í djúpiS — aS drekkja sér,
aS deyja og gleyma og gleymast. —
Nú mundi liSiS aS miSri nótt.
Marinn er spegilskær.
Eg sit viS hafiS — meS hönd undir kinn
og hugsa.
3. I ÆSKU HITTUST HJÖRTU KÆR
I æsku hittust hjörtu kær
og heitum ástum bundust
og sælli enginn sveinn né mær
í sólarheimi fundust.
Nú horfiS er í heimsins ál
þaS hjarta er unni eg trúast.
En enn þá mynnist sál viS sál
og sorgarhafiS brúast.
Ef sálin Iifir dauSans dóm,
til dýrSar þrautir brjótast:
í himnaríkis helgidóm
skulu hugir tryggir njótast.
MAGNOS Á. ÁRNASON
opnast fyr eSa síSar fyrir þeirri
vissu, aS árunum var þar aS miklu
leyti eytt til ónýtis og aS þaS tek-
ur þá ef til vill jafn mörg ár aS
finna sjálfa sig aftur. Auk þess
ætti Islendingum aS fara aS verSa
þaS skiljanlegt, aS þeir eiga ekk-
ert skylt viS láglendisiþjóSina, sem
dönsku eyjarnar byggir. Eg hefi
heyrt íslenzka nemendur af söng.
listarskólanum í Kaupmannahöfn
hafa þaS eftir kennurum sínum
þar, aS þeim (þ.e. nemendunum)
væri ekki til neins aS vera aS fást
viS aS semja sönglög, því þeir
gætu aldrei gert eins vel og Beet-
hoven! Er þetta nokkur hæfa?
Eg skal viSurkenna þaS, aS þeir
mundu aldrei ná Beethoven; en
þeir gætu orSiS betri á sína vísu.
Enginn taki orS mín svo, aS eg
vilji sérstaklega eggja listamanna-
efni okkar á, aS fara hingaS til
Vesturheims til listanáms. ÞaS læt
eg alveg liggja milli hluta. . Samt
eru tvö atriSi, sem ekki verSur
gengiS framhjá, þegar um Am-
eríku er aS ræSa í þessu sam-
bandi. Og þaS er fyrst og fremst
hiS frjálslega skólafyrirkomulag,
sem hér er. ÞaS er mikill munur
á NorSur- og Vestur-álfunni. Um
þaS get eg boriS af eigin reynslu.
Efast eg ekki um, aS fleiri frjáls-
bornum Islendingum en mér
'mundi falla iþaS vel í geS. Hitt
atriSiS er þó þýSingarmeira og
þaS er aS hér geta menn veriS
“gentlemen” þó þeir vinni, vinni
fyrir sér. I því er Amerfka öld á
undan Evrópu.
Lesarinn hefir ef til vill veitt
því eftirtekt, aS hér aS framan
hefir ekki enn veriS minst á iþá
stefnu, sem sá, er þetta ritar,
mundi geta fejt sig viS. ÞaS er
rétt. Hennar er ógetiS enn. ÞaS
er hugsjónastefnan.
Mjög margir listamenn halda
því fram, aS þaS hafi enga þýS-
ingu hvaS tekiS sé til meSferSar
í listaverki, heldur hvernig meS!
þaS er fariS. ESa eins og GuS-
mundur á Sandi kemst aS orSi:
“Gildi skáldskaparins liggur ekki
í því hvaS sagt er, heldur hvernig
þaS er sagt”. Um þetta má deila
og mun verSa deilt.
Á blómaöld gerbótatímabilsins,
þegar listirnar náSu hámarki sínu
ogh ver snillingurinn reis upp öSr-
um meiri, þá notuSu menn list-
irnar til aS setja fram Iþær æSstu
hugsjónir sem /þá voru efst á
baugi. Þá urSu til flestar ágætustu
Biblfu-myndir. Þá notuSu menn
listirnar til aS útbreiSa kristna trú.
Nútíminn á einnig sínar há-
leitu hugsjónir. Sumar þeirra eru
enn í bernsku og bornar á herSum
einstakra manna. Listamenn eru i greina.
hugsjónamenn, ekki síSur en aSr-j ListamaSurinn verSur aS fram-
ir andans frömuSir. HvaS er þá setja hugsjón sína meS táknum
eySilegra en aS þeir setji hug- þeirra hluta, sem viS iþekkjum og
Þetta er vert þess aS veita því at-
hygii. Ben.. Gröndal segir einnig:
“NauSsyn mannv)tsins gengur í
gegn þörfinni fyrir frelsi listarinn-
ar. ’ ’
HiS ókunna er aS sönnu heill-
andi, eins og ósnert kona. En
þekkingin er varanleg og á sér ó-
takmörkuS sviS rannsóknanna.
Svefninn á síha drauma og dauS-
inn sjálfsagt líka. Mannsandann
hefir altaf veriS aS dreyma. Þess
vegna er guSsmyndin til orSin.
Samt erum viS engu nær og verS-
um líklega litlu nær næstu miljón
árfn. Hversvegna skyldum viS þá
ekki reyna, aS una því sem bezt,
sem í kringum okkur er? Náttúr-
an er full af fegurS og samiæmi,
hvert sem augaS lítur. Alt er ljótt
sem er ónáttúrlegt. Þetta á eins
viS tízkutildur kvenna. List og
fegurS eru óaSskiljanlegar, sem
samgrónir tvíburar. List án feg-
urSar er eins og sálarlaus líkami.
Eg hefi hitt og heyrt svo marga
íslenzka alþýSumenn aS þaS væri
aS hella í fullan mæli, aS eggja
þá á aS líta í kringum sig. Eg dáist
aS eftirtekt þeixra og tilfinningum
fyrir fegurS náttúrunnar. Listin er
vaxin út úr náttúrunni, eins og
lífiS sjálft. Þessvegna trúi eg því,
aS Island verSi framtíSarheima-
land sannra lista. Því þurfu'm viS
líka aS trúa. ViS notum rafmagn-
iS og þekkjum ýmsa eiginleika
þess, en um uppruna þess er okk-
ur ókunnugt. Trúin er máttur, ó-
þektur og of lítiS notaSur. Þar
varSar mestu aS trúa vel. Bölsýn-
iS er ein af þeim spillingum, sem
okkur hafa borist frá Danskinum.
Hver sem læknaS getur þaS þjóS-
atböl, hefir gert skyldu sína í líf-
inu. Svo er máttur viljans mikill,
aS næstum alt sem maSurinn vill,
þaS er eSa verSur. MikiS má ef
vel vill.
BarniS endurtekur ekki iþann
leik, sem þaS einu sinni hefir náS,
heldur byrjar þaS á nýjum og erf-
iSari. Allir menn eru börn, aS
eins mismunandi stór. ListamaSur
inn spreyti'r sg ekki á því sem er
auSveldast, heldur á því sem er
erfiSast. ÞaS fullkomnasta og feg ,
ursta sem viS þekkjum af verkum
skaparans (= lögmál náttúrunn-
ar?) er mannslíkaminn. Hann er
fullkomiS listaverk út af fyrir sig.
Þessvegna skyldi enginn hneyksl-
ast á aS sjá nakinn líkama á lista.
verki. Fötin hylja fegurSina, eink
um þegar þ‘au eru jafn luraleg og
nú á sér staS. Tízkan er líka til j
fyrirstöSu. ÞaS kemur skýrast!
og skoplegast fram, þegar horft
er á gaml'ar kvikmyndir. Tízkan
tekur fegurS og þægindi aldrei til
sjónir sínar fram í listaverkum?
Sú mynd, sem hefir sögu eSa hug-
sjón á bak viS sig, hlýtur aS vera
dýpri aS gildi, heldur en hin, sem
sýnir einhvern ómerkilegan hlut,
þó vel sé gerS. HvaS getur prýtt
meira fagran mann en góSar gáf-
ur? Gáfur eru manngildi.
ÞaS er hlutverk okkar, sem nú
►<0i
►<0
Um listir alment.
NiSurlag.
ÞaS er stefna gamla skólans,
sem okkur er einna bezt kunnugt
um, eSa aS minsta kosti þeim Is-
lendingum, sem dvaliS hafa er-
lendis. ÞaS gerist því eigi þörf aS
fara nema fáum orSum um hana.
ÞaS, sem sérstaklega einkennir
hana, er nákvæmni hennar aS ná
sem bezt Hkingu þess hlutar, sem
hafSur er til fyrirmyndar. Hún tek
ur náttúruna eins og hún kemur af
skepnunni . Þetta er sú tegund list
ar, sem hver einasti maSur getur
lært meS nógu löngum tíma og á-
stundun. Listamenn af þessu tagi
þurfa alls ekki aS hafa neina skáld
lega andagift til aS bera, ef þeir
aSeins eru gæddir dálítilli smekk-
vísi. ViS höfum dæmin deginum
ljósara í okkar fámenna lista-
mannahóp. Því viS eigum bæSi
skapandi listamenn og svo ’mynda
smiSi’. Eg nefni engin dæmi, því
þaS er ekki vinsælt verfc, aS segja
sannleikann. Eg vildi aS eins eiga
gott viS alla menn.
Gamli skólinn hefir til þessa
veriS einráSur um völdin í öllum
helztu listaskólum NorSurálfunn-
ar. Eru NorSurlönd þar alls ekki
undanskilin og sízt Danmörk.
Þessvegna álít eg þaS mjög var-
hugavert, aS senda okkar ungu
listamenn þangaS, og alveg ófyrir
gefanlegt af ungum og efnilegum
mönnum aS fara þangaS af sjálf-
dáSum. ÞaS er erfitt aS brjóta
þaS ok, sem skólarnir hafa einu
sinni lagt á óþroskaSar sálir hinna'
skiljum. Hvernig færi þaS á mál-
verki aS láta t. d. kýr tákna
“Sorg”? ÞaS gæti aSeins átt sér
staS, þegar um “kýr.sorg” er aS
ræSa. ViS skiljum ekki hina ó-
æSri meSbræSur okkar, dýrin,
annars værum vér mizkunnsam- e
ari viS þau. Og hvernig ættuml
viS þá aS skilja guS, sem viS ekki >
erum uppi, aS leggja grundvöll- þe'kkjum og á aS vera manninum
inn undir íslenzka list. ÞaS ríSur j meiri?
því ekki á litlu aS viS vitum og HvaS þekkir þú fegurrá, heldur
skiljum skyldur okkar. I kili skal i en ýturvaxna konu, fagurlimaSa
kjarviSur”. ÞaS hefir sýnt sig, aS | Qg velviljaSa? FegurS er ekki aS
þaS illa er engu síSur til eftir-; ejns hörundsmýkt og vöSvaprýSi,
breytni fyrir óþroskaSar sálir, held J heldur einnig lyndiseinkunn, skap-
ur en hitt, sem vel er gert. ÞaS i fer]j Qg sálartþroski. Konan getur
leiSir af því af sjálfu sér, aS viS veriS tákn og ímynd allra okkar
reynum aS leiSa hesta okkar fram háleitustu hugsjóna, af því viS
hjá foraSi öfganna og göngum þar elskum hana. Alt er fagurt í aug-
t<m heilnæmi býr.
Því verSur ekki mótmælt, aS
myndarlega sé af staS fariS, þar
sem Einar Jónsson gengur í broddi
fylkingar. Menn athugi “Braut-
rySjandann,” myndina á fótstall-
anum áminnismerki Jóns SigurSs.
sonar. Sú mynd er tífalt meira
listaverk heldur en myndin af
manninum sem uppi á stallinum
stendur og tíu sinnum Jónslegri
líka. Enda eru þessar myndir til
orSnar undir ólíkum kringum-
stæSum. Sú fyrri er sjálfstæS
hugcmiíS listamannsins og gjöf. Sú
um ástarinnar.
Stórfé er árlega variS til efling-
ar listum á Islandi; meira en ann.
arsstaSar þar sem eg þekki til,
samanboriS viS fólksfjölda. En
því fé er mjög óviturlega variS,
aS mínu áliti. Listamennirnir,
eídri sem yngri, eru styrktir eSa
þeim gefin dálítil fjáruphæS.
MeS þessu er veriS aS skapa stór-
an betlarahóp, sem hlýtur aS
veikja sóma- og sjálfstæSistilfinn-
ingu listamannsins. ÞaS er sú
hugsjón, sem er allri köllun æSri.
Þessi spilling er á fleiri sviSum en.
skáldskapar og lista. "Samverj-
inn” í Reykjavík stefnir í sömu átt
Manninum er miklu meiri greiSi
ger, meS því aS gefa honum tækii
færi til aS vinna fyrir sér, heldur
en þó fleygt sé í hann mat eSa
máltíS. Sama er tilfelliS meS Iista>
manninn. Þeir eru engir þurfa-
menn. Þeir eiga aS fá borgun.
fyrir þaS, sem þeir 'hafa gert, fyrir
verk sín, en ekki fyrir þaS sem
þeir kunna vel aS gera einhvern
tíma á æfinni. ÞaS cr sama hvaS
maSurinn er efnilegur, þjóSin
hefir ekkert gagn af því í fram-
tíSinni, ef verk hans eru einskis-
verS. “Af ávöxtunum skuiuS Iþér
þekkja þá”. Af verkum þeirra
skuluS iþér dæma þá. Þessvegna
á aS verja styrknum til aS kaupæ
beztu verk þeirra á þjóSsafniS-
eSa meS árlegum verSlaunum
fyrir þaS, sem bezt er gert. Eins
er hitt jafn óviturlegt, frá sjónar-
miSi hagsemdanna, aS kosta unga
rnenn til náms erlendis, þó efni-
legir séu. Því fé er aS miklu leyti
varpaS í sjóinn. ViS verSum aS.
gæta þess, aS gjöld og tekjiur, inn_
flutt og útflutt "vegi salt”. En
þess er ekki nógu vandlega gætt.
PeningaástandiS í landinu sannar
þaS fullkomlega. Þetta er aSeins
eitt dæmiS. Hópur þessara náms-
manna er orSinn þaS stór.aS hann
mundi mynda heilan rfcóla. Sá
skóli ætti aS komast á sero fyrst;;
bæSi til þess aS bægt verSi aSj
skapa íslenzka list og gera nárns-
mönnum hægara aS vinna fyrir
sér og þó aSallega til þess aS bera
ekki íslenzkt fé aS óþörfu til ann-
ara landa. Þeir sem fara utan aS
eins til aS eySa peningum, vinna
landi sínu ógagn meS því, gera
þaS þeim skildingunum fátækara.
ViS þurfum aS læra aS hata fá-
tæktina. — En rfcólinn þarf aSi
komast á.
Engin leiS? Hér er leiSin:
Þegar viS erum búin aS varpa.
kónginuim af valdastóli, þá virS_
ist þaS ekki vera nema sanngjarnt
aS verja kaupi hans til eflingar
listum og vísindum, því eg geri
ekki ráS fyrir neinum eftirlaunum.
— Kóngsi hefir 5 0 — fimmtíu —
skáldalaun. Þó er hann verri en
þýSingarlaus. Því þaS særir sjálf-
stæSistilfinninguna í meSvi'tun
allra sannra Islendnga, aS verSa
enn aS viSurkenna þaS, aS þeir
lúti þessum erlenda kóngi viS
lúti þessum erlenda konungi viS
Eyrarsund. ViS eigum okkar eig-
in 'konunga, sem viS lítum aS
eins meS lotningu aSdáunarinnar,.
konunga andans, skáldin okkar,
listamennina og vísindamennina.
ÞaS eru þeir, sem greiSa götu
mannkynsins og fjarlægja þaS frá
dýrinu, leiSa þaS inn til guSheima
fegurSar og vizku, úr ófegurS al_
heims og fáfræSi.
San Francisco, í nóvember 1920
MAGNOS Á. ÁRNASON
-------o-------
Fréttabréf til Hkr.
ÞaS er eins og menn hliSri sér
viS aS rita héSan úr Gimli-héraS-
inu, aS undanteknum gamla vin
mínu'm Jakob Briem, sem ætiS er
ánægjulegt aS lesa eftir, enda eru
menn hér sífelt “önnum” kafnir,.
eins og K. N. kvaS, en líklega,
eSa svona hálft í hvoru, í dálítiS
annari merkingu. Sumir hafa sagt
viS mig: “Þú ættir aS rita um
þetta eSa hitt,” en þeir blessaSir
menn virSast ekki vita, aS eg er
allra manna óhæfastur til aS rita
fréttapistla. Þó í veikleika sé, og
hafi æfinlega veriS, þá kýs eg
heldur aS segja ei(tthvaS frum-
legt — frá eigin hugsun. —
Einn .merkasti félagsskapur
kvenna, sem bæSi hefir gagnlegar
og VíStækar hugsjónir, er The
United Farm Women of Mani-
toba. — Þess hefir veriS
hlýlega minst í Heimskringlu ný-
lega, en þaS er þess virSi, aS frek-
ar sé um þann félagsskap ritaS.
Þessar konur her hafa brotiS
ísinn meS aS ganga opinberlega f
liS meS bændafélögunum, sem