Heimskringla - 18.01.1922, Blaðsíða 2

2. BLAÐSIÐA.
HEIMSKRINGLA.
WINNrPEG, 18. JANÚAR 1922
►0€M»’(>‘«H»>(>4BB»>(>‘«»0'^M'(>'M»(>€HH»>()€il»>()‘aH»>0'4
Okanagan.
Gemg eg varSmanns götuna
gyrtur ensku svterSi,
íslendingur, einmana,
utarjlandls — á verði.
Þú sýnist ifögur! “Sunny Olkanagani,”
á suimardegi þegar eygló nís;
og sjalldan var mér betur borguÖ vakan,
né bliíÖri sá eg neina fjalladís,
en hana sem að setiÖ (hefir hjá mér
meö sinna töfra-skuggsj ár myndagnótt,
og vitund minini sökti í augun á sér
um aftan skeið og stjörnubjarta nótt.
H)ún vakti |það s)em var að dvína hjá imér,
viðkvæmni og hugar-vjænlgja þrótt,
að vitja aftur “æskudaisins fríða,"
með engi og tún í faðmi grænna hlíða.
Spentur er miilum fjalla friðarlbogi
'faguríitur, ibeint í vestur átt; ;
en austrið er sem bjartur Ijóssheims iogi
er Iijómar sóil og hækkar sm'átt og smátt;
og fjöillin háu hvelfdum 'lyfta tindum
í hverja átt sem litið verður mér;
en Ihvergi sér hér blik á ibjörtum lindum
né Ibröttum fossi, hvert sem litið er;
akýin bregða á sig undra-myndum
eftir því sem vindinrinn þau ber; ;
og neðra um engið liggur í legu taðan,
og fa’fgefandi ylmur streymir þaðan.
Nú man eg sumt, sem hálfgleymit hefir legið,
sem hreif mig óft og gladdi á fjarri strönd
|>ótt yfir ifleira fjöðuir hafi dregið
fingra^mjúk og iðm tímans hönd.
Þá léttibrýnn dagur Ktur yifir fjöl'Kn
og ileiði eg sjónum hýra umlhverfið ;
l>á daggir höfgar hjúpa grænan völlinn,
og hallast kollvot blómin út ó við;
J>á norðuríjósa björtu boðaföUKn
brjótast fréum um iheiðdimt Ikvöldloftið,
}>á isamt er éitt, sem ekki ber að gleyma,
að öft sá jþettia meira og fegxa heima.
Nú man eg gilögt þá gleði sem eg kendi,
•em gagntók alla vitund mána þá
er breiðab-Iiksins gullna geisla-vendi
á gjörvalt austurílo'ftið ibrá,
|þá leit hún yfir aushiríjölin háu
og öldur Ijóssins flóðu um hálendið
og heltust fram af daísins brúnum bláu
og bárust skáhalt ytfir á ausuturblið;
en fuglar liðu í loifti á vængjum fráum
og ílofuðu hann er gefur sólskinið;
og móti skrnls og skiugga morguntíðar
skiftu Lit um endillangar hliíðar.
Eg man það vel, er sólin sigrað hafði
og síðustu skuggar flýðu í land og gátt;
er blómsaumaða blæjan, -sem alt vafði,
blakti fyrir hlýrri sunnan átt;
}>á elfur gnúði millum hamra hárra
harðsnúinn og sylfurþreyddan streng,
og íkvað'svo Vel að hörpuhilj ómar Párra
hrífa Ijúfri tökum mey né dreng,
en braust svo fram úr gljúfri kletta grárra
um grund og -nes, og j ókl þar heya-ifenig,
þvf fram að ósi um enigjar renni sléttar
hún yndislega kvísikim stfnum fléttar.
t>á lít eg nú í huga um öxil mér aftur
í æskubjartain mynnunganna heim,
og finst mið seiði einhver undrakraftur
eins og 'taug sem vilji draga heim;
þá eg er hér að vappa á varðgötunni
í vemdarskyni brezkum hagsmununum
langt frá því, sem áður me®t eg unni
og orkar þessum hugar bakslögum,
þá virðist einog bera að sama brunni
og börnin ennlþá líkist feðrunum,
því eins og sýnir sögunnar bjárti spegill
svipað gerði iforíaðir vor Egill.
f>ví Aðalsteíni endur Ifyrir ilöngu
Egilll veitti að grimmum hildarleik;
sjálfsagt varð hann þá að stríða í ströngu,
en stöðu'gt sóttj hann fram, og aldrei veik.
Eins veit niðjar Egils einnig reynast
í eldraun sinni dýrmæt ættar-gull;
því vóna eg og, þeir fái fyrst og seinast
frægðarorð og sigurlaunin f-ull.
Sumir munu falla en fleiri skeinast,
en frem-d in verður hvorki skrum né bull,
eg veit þeir muni sækja vef og verjast
en — vi'ta þeir um hvað þeir eru að berjast?
En nú er mál að vakna áf vÖku draumi
—því varðmannsskyjdan bannar hugarsveim
— þó má vera að oftar og í laumi
andinn taki vænigi og svífi heim.
Nú þjóta ótal þúsund lauf á meiði
er þýðlega við þau rjálar andvarinn,
vakinn uppi í fjalldal freimm á heiði
hann ferSku lífi nærir anda minn,
og vekur mig á jninna drauma leiði,
og mjúkum lófum strýkur mér um kinn *
og á þvtf leiði vil eg síðast söfna,
þá sálarkraftar mínir taka að dofna.
Erl. Gíslason
(Kveðið 1917)
Hægri höndin
að mestu eftir Bengt Udforss.
Einhverjir leiðuistu bjánar eru
þeir menn, sem þykjast vera of-
vjtar, og Kta á alt æm við 'ber
eins og þaði væri auðskilið og
ómerkilegt, og það eins þótt í því
fel’ist óleylst gáta fyrir hinum,
sem þráir lausn á vandamálum til-
verunnar. En hversdagslífið sljófg
ar oft undarlega mikið tjílfimiing-
vora fyrir hinu undursamlega, og
þvlí er það, að opið auga fyrir
slíku og.þrá að leysa það, er svo
dýrmæt eign mönmunum.
Hve mörgum mönnum skyldi t. d.
detta í hug, að vér berum í hægri
höndinni ráðgátu, sem engan veg-
inn verður leyst á svipstundu.
hvað kemur til þess að h. u. b.
97 alf 100 miönnum notia hægrj
höndina fremur en þá vinstri?
Uppeldi og gamall vani, svara
einhverjir, og svo þetta, að það
er betra að eiga eitt gott verk-
færi en tvö léleg. En |þá er eftir
að vita, hversvegna hægri hönd.
in hefjr jafnan verið valin, og það
•frá aldaöðli að þvtf er séð verður.
Eins lenigi og .niienii hafa haft ein-
hver trúaibrögð, -sýnast þeir líka
hafa notað bægri hönd.
Tilraunir þær, sem gerðar haífa
verið till þess, að sýna, að ein-
istöku fornþjóðir hafi í raun og
veru notað vinstri höndina meira,
halfa strandað. En alftur á móti má
sýna hig gagnstæða mjög vfða.
Samkvæmt Dómarabókinni Voru
af iBenjamíns-ættkvíslínni ekki
nema 700 örvhen/tir menn af
26700, icða rúmlega tveir af
ihunidraði. I bökmientuim Grjkkja
og Rómverja má sjá m'erki þess,
að þær þjóðir niotuðu hægri
höindina. En þó má finma miklu
eldri merki um þetta sama. Verk-
færi frá steinöld sýna þetta, og
an/dllitsmyndir frá þeim tímum eru
dregnar þannjg, að sjá má að þær
eru dregnar með hægri hendi.
JafnVel málíin bera sama vitnið,
og sýna, að þessi eigimleiki er
e^ldxi en orðin yfir hægri og
vjnstri.
Nú á tímum eiga allar þjóðir
sammerkt í þessu. 1---4,5 af 100
nota hægri 'hönd. Einstaka mota
báðar jafnt, en það eru þá oftast
fábjánar. Nýlfædd böm nota báð-
ar hiendur jafnt, en þó er það
undrafljótt, að hægri höndin tek-
ur 'forystuna, og löngu áður en
ræða getur verið um uppeldi eða
vitandi st'efnu. EnSkur maður
einn gerði tilraun með dóttur sína
fjögurra til tíu mánaða gamla.
Hann hélt hlut Iframmj íyrir barn-
inu. Er hann var rmjög nærri, greip
það með ibáðum hönldum. en ef
fjaríœgðin var aukin upp í 12—
15 þuiml., varð' ibarninu hægri
hiendin lausari í 74 tillfellum af
80.
' Auðvitað hafa mjenn ungað út
'fádæmum af getgátum um orsak-
ir þessara tilhneigjngar manna.
Sumir segja, að það sé upprunn-
ið frá trúarbrögðum. Menn hafi
snúið sér í austur móti uppienn-
andi sól, og þá hafi hægri hliðin
orðið göfugrj við það, að hún
var 'sólarhliðin” þegar fram á
daginn kom! En hvernig er þá
með íbúa suðurhelmings jarðar?
Þeir ættu þá að sama skapi að
vera örvhentir, en það er nú síður
en ®vo sé.
Það er aikunnugt, að hægri
handleggurinn er venjulega tals-
vert þreknari, en sá vinstri. Bæðj
bein og vöðvar eru þar þrodkaðri
og auk þess er hann að meðaltali
1 sm. Iengri. En þessi munur er
ekki með'faeddur, og er því án éfa
afleiðing, en ekki orsök þess, að
hægri höndin er meira notuð.
Það er gkkj heldur alt undir stærð
inni komið. Vinstri ganglimurinn
er t. d. yfiríeitt lengri en sá hægri,
en það veldur ekki nieinum “yfir-
ráðum” vinstrj fótar. — Þá hafa
menn bent á það, að hægri hlið
mannsins sé þyngri vegna þess að
Iiifrin ríðj þar baggamuninn.
Hægri hliðin sé þvtf ífastari 'fyrir
og stöðugri, og geri ihægrj hönd-
inni “hiægra" um vik en þeirri
vinstri. En vandræðaíleg er sú
skýring. Og bæði er það nú það,
að Kfrin, og yfirleitt hægrj hlið
líkamans, er með aiveg sama
hætti hjá þeim, sem er vimstri
höndin tamari, og á hin bóginn
eru til einstaka menn, sem fæddir
eru með þejm óííköpum, að “öllu
sýnist "snúið öfugt þó” innan í
þeim, svo að hjartað er hiæigra
megin en lifrin vinbtra megin, en
er samt hægri höndin jafn töm
fyrir því! Og þá kemur þetta ékki
heim við þá skoðun, að eðlj blóð-
rásarinnar-sé á þá l'eið, að hægri
hélmingur líkamans fái bróður-
partinm, og fái því "yfirlhönd”.
Menn hafa rent augum til dýra-
ríkÍBÍns oig reynt að komast þar
fyrir rætux þessarar gátu. En því
miður héfjr það ekki ilánast að
finna neitt, er svarað gæti til
þessa hægri handaT dáCtætis mann
anna.
Þá er enn sú skoð.un, að mað-
urinn hafi fengið þetta við það,
að ganiga uppréttur, en hvemig,
það eru menn ekki sammála um.
Einna nsest sanni er þó sú skoðun,
að þegar farljxnimir losnuðu við
jörðina hafi þeir ifyrst verið jafn
færir báðir. En sVo byrjaði verka
skiftingin. önnur höndin varð að
fá forystuna. Þegar þessir forfeð-
ur vorir 'lentu nú í bardaga, hvor-
ir við aðxa eða vjð óargadýr, þá
fundu þeir brátt, að vinistri hlið-
in, þar eem hjartað sló, varð sú
hliðim sem hlífa vaíð, því áverki
þar var háskalegur. Þeir létu því
hægri hliðina og hægri armjnn
ganga á undan og héldu þar á á-
rásarvopninu, en með hinni héldu
þeir þá fyrir sér slkíldi. Þetta var
hentugra, og gerði hægri handar
mennina hæfari lí baráttunnj fyrir
tillvemnni en vinstri hanidar menn-
ina. — £n hvað sem um þetta er,
þá er það víst, að nú em aldir
liðnar síðan þörf var á þessu, og
ætti þá að vera íariinn að korrna
ruglingur lí þetta rím, en svo er
ekki.
En nú er Kkllega samt fundin
sennileg skýrjng á þessu einkenni-
lega fyrirbrigði og orsfökin er rak-
tfn tf hjartams, þótt Imeð öðru
móti sé en áður vair nefnt. Leiðin
liggur sem sé um hejlann. Eins og
alkunnugt er, er Stjórn allTa hreyf-
iniga talini koma ifrá hejilanum, eða
ákveðnum stöðvum þar. En það
er það einkennilega, að stöð aú,
er stjóimar hreyfingu h æ g r i
hanidleggs er í vinstra halm-
imgi beilan® og þvert á móti. Nú
hefir það uppátæki mannsins, að
ganga irppréttur, haft í för með
sér niokkra truflun í stöðu og
veitj/r bJllóðinu í vinstra hellming
heilans, er öflugri en hin, og
vimstri h e i'lah el.m/in guri nn, sem
stjórnar hægra hamdlegg, er því
betur alimn em sá hægri. Yfirburð-
jr hægri handarinnaT stafa því af
þessu, að maðurinn gengur upp-
réttur, þó að orsakaleiðin milli
þessara tveggja atvika sé dálítið
önnur en sú, sem fyr var nefnd.
Auðvitð má ýmislegt finna að
þessari skýringu, en þó sýnist svo,
sem hún ætli að haílda vélli. En
sé hún rétt, verður auðsætt, að
yfjrburðir hægri handarinnar eiga
sér falstar og djúpar rætur, sem
ekki er talið vtfts að verði slitnar
að óslekju eins og sumir ‘háfa
halldið fram, sexn vilja láta venja
al'la við að nota jáfnt báðar hend-
ur. Þes® verður vel ð gæta, að
mannslíkaminn er fínigerð vél,
miklu fíngerðari en þe/ir menn
sýnaSt halda, sem vilja ölJu breyta
með uppéldi og adfjniguim. Má t.
d. minna á eitt atriði. I vinstra
helmimgi heilans, þar sem stjóm-
arstöð hægri handarinnar er, er
líka stöð sú, sem stjómar málfær-
inu — ihjá þeim sem em hægri
hanidar menn. Það er þvtf sam-
band millj hægri 'handarinnar og
málfærisims, og þetta getur haft
sínar áfleiðingar. Það hefir komið
í Ijós, að ákafar tilraunir til að
gera báðar hendur jafnvígar, hafa
valda verulegum truflunum á mál
færi, svo að menn hafa farið að
iStama. Kiemur það af því, að
aefing vinstrj handar ve'ldur því,
að í hægri helming heiHans héfir
farið að myndast ný málfæris-
stöð, en það orsakar tvislkiftingu
og truflun í stjórn málfærisins.
Því hefir verið veitt eftjrtekt, að
örvhentir menn stama oft og ein-
att, og ætti það þá að stafa af
því, að verið er aS reyna að
þvinga þá itil' þess að nota hina
höndina.
Það er hættull'egt að ættfa að
neyða j af n viðkvæma vél og
mannsliíkamann út úr eðlilégri
rás. Og — með allrj lotningu fyr-
ir líkamsmentun og ihei'lbrigðis-
aéfingum — þá verður að gæta
þess vel, að það verði ekki til
þess að koma af stað því sem ef
til vill er enn þá alvaríegra en
stamið. Það skyldi ekki vera þetta
sem er þess valdandi, að hinjr á-
gætu kappar og heimsfrægu í-
þróttamenn eru oft og einatt alt
annað ien sérstök gáfnalj ós.
(Eimreiðin)
---í : —-j—