Heimskringla - 24.05.1922, Page 4

& BLAÐSÍÐA.
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, MAN., 24. MAÍ 1922
HEIMSKRINQLA
(StotMl 188«)
Kemar flt á hv«rjnm mltivIkutleKL
CUeíeoUur off eixendari
THE VIKING PRESS, LTD.
853 o/S 855 SARGENT AVB., WINNIPEG,
TalMfmli N-6537
Vertt hlaVslBR er 83.00 firsuoKnrlna horf-
Ut fyrlr fram. Aiiar borpauir fl«ailat
rflfflmanal hlatUíns.
Ráðsmaður:
BJÖRN PÉTURSSON
Ritstjórar:
BJÖRN PÉTURSSON
STEFÁN EINARSSON
Vtan&akrtft tlh hlatUlmmi
TIIE VlKINvi PRMSS, I.td., Box BlTl,
WluBlpcff, Man.
Utaaftnkrlft tll rltatjðraafl
EDfTOR HEIBSKHI3GLA, Box 8171
Wlnatpt'g, Haa.
Tho “Helmskrlnrla” 1« prlntod uné pdb-
llatc by tho Vlkisr Fress, Limltod, at
863 og 856 Sargent Ave., WinnipeB, Manl-
toba. TMephone: N-8537.
WINNIPEG, MANITOBA 24. MAI 1922.
Peningagengið.
Þó að Canada hafi ekki með öllu farið
varhluta af tapi því, er af gengismun peninga
hefir leitt síðustu árin, er hitt víst, að þeir,
sem hér búa, eiga bágt með að gera sér rétla
hugmynd um það ógnar lap, sem sumar Ev-
rópuþjóðirnar verða fyrir af völdum þess.
I bréfi, sem nýlega birtist í blaðinu Lon-
don Times, eru góðar bendingar gefnar í
þessa átt. .
Sá, er bréfið ritar, segist hafa ferðast frá
Zurich í Svisslandi til Vín í Austurríki. Hann
borðaði miðdegisverð á lestinni rétt áður en
hún fór ut fyrir landamæri Svisslands. Fyrir
máltíðina borgaði hann með 10 franka seðli
svissneskum og fékk 2 fanka til baka. Mál-
tíðin kostaði því 8 franka. Þegar að kvöld-
verði var komið, var lestin komin til Austur-
ríkis. Ferðamaðurinn keypti aftur á þess-
ari sömu Iest, af sama manninum, máltíð, sem
að kostum og gæðnm var alveg hin sama og
sú, er hann keypti áður. Hann borgaði fyr-
ir þá máltíð með þessum tveggja franka
seðli, er hann fékk áður í skiftum til baka.
En þá kostaði máltíðin ekki meira en það,
að hann fékk 1700 krónur austurrískar til
baka. Kvöldverðurinn kostaði 500 krónur,
en gengi svissneska frankans var 1 100 krón-
ur þann daginn. Þegar maður þessi, sem var
frá Englandi, kom til Vínarborgar, tók hann
sér gistingu á einu bezta hóteli borgarinnar.
Þar borgaði hann 700 krónur fyrir herbergi
um daginn og fyrir 1000 krónurnar, afgang-
inn af skiftunum frá kvöldverðinum, gat
hann keypt þrjár máltíðir á hótelinu. I stuttu
máli var reynsla hans þessi. Fyrir verð einn-
ar máltíðar á lestinni á Svisslandi gat hann
keypt 1 2 máltíðir í Vín og herbergi í 4 daga.
I canadiskum peningum eru 8 frankar Sviss-
neskir um $1.50. *■*■■■ Li -
i §umum Evrópulöndunum tapa stjórnirn-
ar a”að prenta bréfpeninga sína. Prentun á
einnar krónu seðH í Austurríki kostar t. d.
meira en krónan gengur eða er verð. Og
eins ér því farið með rúbluna rússnesku;
þess vegna gefur stjórnin þar nú út seðla, sem
gilda 10,000 rúblur. I Vín setur eitt stærsta
ölgerðarhúsið einnar krónu seðil á bjórflösk-
urnar og segir, að sig kosti það ekki meira
en þó að sérstakir miðar væru prentaðir til
þess að setjast á þær; það kallast “krónu
bjórinn”.
Það er ekki laust við, að það sé broslegt,
að hugsa um þetta, en eigi að síður dyljast
ekki hörmungarnar, sem þessu er samfara.
Annar maður, fréttaritari ensks blaðs,
skrifar, að hann hafi verið nokkrar vikur á
ferðalagi um sum Evrópulöndin. Hann
heimsótti höfuðborgir 5 Evrópulanda. Hann
gisti aldrei nema á beztu gistihúsum. Þús-
undum franka, króna, marka og leis eyddi
hann; kaupsýslu rak hann enga og starfaði
ekkert er fé gæfi honum í aðra hönd. Samt
kom hann heim með meira fé í vasanum en
hann hafði, þegar hann fór að heiman. Hann
hafði upp dálítið meira fé en hann þurfti með
til ferðalagsins, aðeins með því að skifta
peningunum 5 eða 6 sinnum.
Það er mikið reynt til að rétta við efna-
hag Evrópu. Þyngsta okið á Evrópirþjóð-
unum er gengismunur peninganna. Viðskifti
öll meðal þjóða eru ókleyf meðan hann er
eins og hann er. En er hægt að minka hann?
Ekki fyr en efnahagur fátækari þjóðanna
batnar og hann stenzt betur samanburð við
efnahag ríkari þjóðanna. Það er lögmáljð,
sem gengismunur peninganna hvílir á. Ef
breyta ætti gengismun þessum, sem óneitan-
lega gerir, eins og hann er, vont verra, að I
því er ástandið snertir, þar sem fátækari
þjóðiranr tapa á honum, en hinar ríkari
græða, þá þarf að breyta lögmáli því, er
hann hvílir á. En ef erfitt er að fá sumt
það að lögum gert heima fyrir hjá þjóðun-
um, hversu nauðsynlegt sem það er, eins og
t. d. beina löggjöf í Canada, af því það kem-
ur í bága við grundvallarlög landsins, þá má
nærri geta, hvort ekki verður erfitt fyrir all-
ar þjóðir að koma sér saman um alþjóða lög,
jafnvel þó þau væru til bóta frá siðferðislegu
og menningarlegu sjónarmiði, eins og t. d.
lög um rýmiiegri gengismun peninga. Það
er gamla sagan, að sá, sem valds nýtur, hvort
sem það er peningavald eða annað, er ófús
á að afsala sér því. Hinum, er fer á mis við
það, þykir súrt í brotið, að njóta þess ekki
einnig. Þannig skapast rnisklíð þjóða og
mannfélagsflokka á milli. Hver vill sitt, eða
það sem hann heldur vera sitt. Þannig hef-
ir það verið frá ómuna tíð. “Fé veldur
frænda rógi,” sögðu forfeður vorir. Það
má með sanni segja, að það orðtak sé eins
satt í dag og það var fyrir mörgum öldum.
Hugmynd Lloyd George um að koma á
viðskiftum þjóða á milli, til að reyna að rétta
við hag þeirra, er bæði fögur og þörf. En
uppástunga hans um að láta þjóðskuldir falla
mður, eða færa þær niður að mun, og gefa
yfirunnu og fátæku þjóðunum með því tæki-
færi til að starfa og reka viðskifti, var feg-
urri og hefði orðið það þýðingarmesta spor,
sem hægt var að stíga þjóðunum til viðreisn-
ar, því það hefði beinna og fljótar ráðið bót
á gengismun peninga en nokkuð annað. En
sú hugmynd strandaði á sama skerinu og
viðskiftahugmyndin á Genúafundinum, sama
skernu og friðsamlegt líf þjóða, bæði inn á
við og út á við, hefir fyr og síðar strandað
á, skeri eigingirni manna og ágirndar til fjár.
Hann er ekki úr lausu lofti gripinn málshátt-
urinn eldgamli, heldur en sumt annað hjá
ættfeðrum vorum, sem á var minst áðan. Það
má lesa út úr honum heilmikið um upptök
stríða og afleiðingar þeirra — um sjálfa or-
sökina að ástandinu nú í heiminum.
s-.—
Hvenær?
Hvenær fara kosningarnar í Manitoba
fram? Það er svo langt síðan að því var
lýst yfir að það yrðu kosningar, að það er
meira en tími kominn til að láta kjósendur
og aðra vita um, hvaða dag eigi að kjósa.
Taylor major, Ieiðtogi íhaldsflokksins,
spurði stjórnina þessarar spurningar nýlega.
Honum virðist sem full ástæða sé til, að
spyrja þannig og dylja hvorki kjósendur né
aðra stjórnmálaflokka þess lengur, hvenær
kosningarnar eigi að fara fram.
Og hann hefir talsvert til síns mál^ Stjórn-
inni, sem með völdin fer, var vísað frá. Vald
hennar nú er mjög takmarkað, og aðeins
fólgið í því, að framkvæma allra nauðsyn-
legustu störf. Og það hlýtur að vera gagu-
stætt áformi fylkisstjórans, er hann fékk
henni bráðabirgðastjórn fylkisins í hendur,
að hún notaði sér það vald til þess að teygja
tímann til kosninga í það óendanlega, til
þess eins að búa flokk sinn sem bezt undir
bardagann.
Að halda bæði öðrum stjórnmálaflokkum
og kjósendum í óvissu um það, hvaða dag
kjósa eigi, er óréttlátt; það gerir þeim á
margan hátt mjög erfitt með undirbúnings-
störf sín fyrir kosningarnar. Stjórnir standa
vanalega betur að vígi við kosningar en hin-
ir flokkarnir. Það er þess vegna mjög óvið-
eigandi, að Norrisstjórnin grípi til þessara á-
minstu ráða, til þess að reyna að búa alt sér í
hag, reyna að sá svo, að hún ein uppskeri.
Kosningadagurinn ætti að vera ákveðinn
undireins. Og stjórnin ætti meira að segja,
að ráðfæra sig við hina stjórnmálaflokkana
um þaS, hvenær hann yrði. Það væri engin
ástæða til þess þá fyrir flokkana, að sakfella
hver annan fyrir sérplægni. Og kosninga-
dagurinn yrði betur valinn með því og kjós-
endum hagkvæmar.
rw7r,iw'rii:.l'ii—i.
Ástandið á Indlandi.
Það dylst fáum, að ástandið á Indlandi er
að verða erfitt Bretum. Hvern enda það
hefir, skyldi iþó ekki dæmt um að svo stöddu.
En margir eru farnir að spyrja, hvort það sé
ekki það haf á milli Evrópu- og Asíumanna,
sem ekki verði brúað. Vestlæg menning,
hugsunarháttur og siðir telja sumir vafasamt
að í Asíu festi nokkurntíma rætur, svo ólík-
ar eru hinar austlægu þjóðir hinum vest-
lægu. Enginn vafi getur þó á því verið, að
stjórn Breta hafi verið til góðs á Indlandi.
Foringi Hindúa, Gandhi sjálfur, neitar því
ekki. En hann heldur því samt sem áður
fram, að vestlæg menning sé mjög blönduð
efnishyggju, en hún sé ekki holl fyrir sálir
Hindúa.
Hvort sem nokkuð er til í þessum ummæl-
um eða ekki, er hitt víst, að óeirðirnar á Ind-
landi eru alvarlegar. Og það, sem í ^einni
tíð veldur því, er einkum það, að Múhameðs
trúarmenn og Hindúar haf sameinast á móti
Englendingum. Þangað til styrjöldin hófst,
voru Múhameðstrúarmenn á Indlandi yfirleitt
hlyntir Bretum. En eftir að Tyrkir gengu í
stríðið á móti þeim, og einkum eftir að hag
Tyrkja var svo mjög þröngvað í friðarsamn-
ingunum, snerust þeir á móti. Er það nú orð-
in hugmynd þeirra, aðstefna Englendinga sé
sú, að útrýma trú Múhameðs.
Múhameðstrúarmenn á Indlandi eru Eng-
lendingum miklu hættulegri andstæðingar en
Hindúar. Gandhi, foringi Hindúa, er frem-
ur trúarleiðtogi en stjórnmálamaður. Hon-
um er það mjög andstætt, að láta koma til
blóðsúthellinga. Uppreisn hans er aðallega
fólgin í því, að neita að fara í heíþjónustu,
greiða skatta og ynna af hendi ýmsar borg-
aralegar skyldur. Og Hindúar trúa á hann
og fylgja honum blindandi. En Múhameðs-
trúarmenn hika hvergi við að berjast og eru
hinir harðvítugustu viðureignar. Þeir eiga
foringja, sem eru slungnir stjórnmálamenn.
osSPSSív
Til ritstjóra
Heimskringlu.
Kæru herrar-
Viljið þér gera svo vel að svara eftirfylgj-
andi spurningum:
1. Var Leifur hepni fæddur í Noregi eða á
Islandi?
2. Eg heyrði Norðmann halda því fram,
að Leifur hafi komið frá Noregi, er hann
fann Ameríku. Er það rétt hermt?
“Minnislaus”
Svar:
Leifur hepni er fæddur á Islandi en ekki
í Noregi. Meira að segja, faðir hans, Eiríkur
rauði, kom ungur til íslands. Sumir Norð-
menn halda því fram, að Leifur sé fæddur í
Noregi, en iþað er ekki á rökum bygt.
2. Leifur fór frá Grænlandi til Noregs. Þar
tók hann kristna trú af Ólafi Tryggvasyni.
Konungur sendi hann í kristniboð til Græn-
lands. Á leiðinni til Grænlands “hrakti hann
vestur um haf ok kom hann að ókunnu
landi,” segir sagan. Þannig fann hann Ame-
ríku.
Það er vel þess vert fyrir Islendinga hér,
að kynna sér það, sem í sögunum íslenzku
stendur og síðan hefir verið skrifað um
Ameríkufund Leifs. Hér í landi á sér mikill
misskilningur stað í því efni. I tveimur fjöl-
fræðibókum enskum, sem vér höfum gáð að
þessu í, segir að Leifur hafi verið Norðmað-
ur. Og í hinni alkunnu fjölfræðisbók barna
(Book of Knowledge) segir, að Leifur hafi
fundið Ameríku frá Grænlandi. Einstöku
menn enskir vita að vísu betur, en svona er
vanþekkingin á þessu samt mikil, að henni
skýtur þannig upp í alfræðibókum þeirra.
Yið heimför
frú Dýrfinnu Jónasdóttur og Jóns
sonar hennar, Þórðarsonar.
17. maí 1922.
Þegar norður fuglar fljúga,
fráum vængjum loftið kljúfa,
vetrarmúra vaktir rjúfa
vorálfar í sálu manns,
— minnast æsku-morgunlands.
Þangað heim er holt að snúa:
heilsa um miðja njólu
sælyftri sólu.
Þangað kærstu kveðjur Ieita
— koss til allra Iandsins sveita. —
Alt, sem fögnuð fremst má veita,
far með ykkur tekur sér.
Líkan kýs sér líkur hver.
Ljúfmenskan og hjartað heita
hlýja vöktu kynning,
—mætustu minning.
Islendingum uppkomunnar,
austursólár göngur kunnar,
þótt þeim Ijóssins bliki brunnar
bjartri á sólarlagsins strönd.
þráir heim til austurs önd.
Heim að njóta náttúrunnar,
nýjast, muna, gleyma;
hreiðra sig heima.
Hvert sem ósk og örlög lyfta
ykkur, mæðgin — himins gifta
megi skýjum sorgar svifta
sólu beztrar gæfu frá.
Birta lífsins ljómi brá.
Vorhugir á vængjum lyfta
vináttu, sem lifir,
Atlanzhaf yfir.
Þ. Þ. Þ.
Heiman og heim,
FerSasögubrot og minningar.
Eftir Rögnv. Pétursson.
í^dodds m
K- tÆ I P* XI ■- Vi
ÍKIDNEYI)
Framh.
(Aths. Dráttur hefir orðið á, að
framhald þessarar ritgerðar birtist
í blaðinu. Er ]>að skukl höf- sjálfs.
Hefir hann haft í mörg horn að líta
undanfarið og ekki gefið sér tfma
til að 'bera saman skýrslur og gögn
aðlútandi ýmsu, er andmælum
Siætti í haust er leið, er hann flutti
þessa fyrirlestra. Skýrslur þessar
hefir hann nú ha'ft í vörzlum sfnum
um all noikkurn tíma, en eigi getað
orðið þess var, að farið bafi verið
rangt með- — G-æta skal þess við
lestur ritgerðar þessarar, að hún er
samin síðastliðið haust, og að breyt
ingar hafa orðið allmiklar á íslandi
síðan, bæði 1 stjórnarfari, atvinnu-
málum o. fl. I-að urðu t. d. stjórn-
arskifti ií landinu á öndverðum
þingtíma. Jón Magnússon og ráðu-
nautar hans véku úr valdasessi.
Aftur er nú skipuð önnur sam-
steypustjórn, bversu sem hún kann
að gefast. En vonandi verður hún hefði Htað ;þrjár inar f ir það»
hinni frá förnu eigi ráðdeildar-
minni- Erfiðara er fyrir þá, sem
nú taka við, að< greiða fram úr
vandræðunum, en vera hefði átt
fyrir hina að stýra fram hjá sker-
inu, er þeir steyttu á. — í>ar sem
umimæli falla í ritgerðinni um
stjórnarfarið, er auðvitað átt við
þá stjórn, er við stýrið sat síðast-
liðið sumar.
I>ogar frásögninni sleit í vetur,
var þangað komið, að sikípið beið
fyrir utan hafnargarð i Reykjavík,
©ftir því að læknir kæmi um borð
og farþegum væri veitt heimild til
að etíga á land. Verður nú þar
tokið til, er áðnr var frá horfið.)
IV. ReykjaVík.
Eldsnemma um morguninn var
siglt inn á höfnina og farið í Iand.
Urðu því allir fegnir, því flestum
þótti súrt í broti, að þurfa að láta
fyrir berast úti á skipi aðeins ör-
fáa faðma undan Iandi alla nótt-
ina, alt vegna þess að, læknirinn, sjálfsforræði. Eigi óttaðist h
9oPHEur-i/».'r'g ^
tpHT’s Dlsift.c .d
ífbw,ABETES
Dodtl’s nýmapillur eru bezta
nýrname'SalitS. Lækna og gigt,
bakverk, hjartabilun; þvagteppu,
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney Pills
kosta 50c askjan eða 6 öskjur fyr.
ir $2.50, og fást hjá öllum lyfsöl-
um eða frá The Dodd’s MecÞctae
Co., Ltd., Toronto, Or.t.
en sú síðasta var ekki birt. Voru
þær lýsing Islands og um sjálf-
stæðisbaráttu Iselndinga. Hvergi
voru írar þar n'efndir á nafn, en
svo mjög þótti frásögunni svipa
' til “frsku málanna”, að hættulegt
þótti að flytja meira um það efni,
og vék þó Dr. Cawl hvergi frá
réttu máli. Brosti hann að þessu
seinna, er hann las mér þessar
greinar í Lundúnum á bakaleið-
inni. “Ofríkisandarnir eru allir
eins til fara,” sagði hann, “yfir
gerValla jörðina, og þekkir hver
þeirra um sig myndina af sjálfum
sér, þegar einum er 'lýst.” Eigi
gat Dr. Cawl um annað talað en
ástandið á írlandi. Lá það eins
og farg á huga hans, og engar
óskir átti hann aðrar til, en að
framúr greiddist fyrir löndum hans
svo þeir næðu fullum réttindum og
er skipa átti fyrir um landtöku-
leyfi fyrir stjórnarinnar hönd, var
kvöldsvæfur og genginn til náða.
Fjöldi manna var fram á bryggju
um morguninn, þó árla væri, og
fagnaði ferðamönum vel. Veður
var bjart og hlýtt. Voru það síð-
ustu leyfar af konungsveðrinu
góða, er þá hafði treinst í sam-
feldar tvær vikur. Sögðu allir, að
aldrei hefði betra veður verið en
vikuna þá, er 'konungur og skyldu''
lið hans dvöldu í landi.
Eigi er (þó eins gott aðkomu
langferðamönnum til Reykjavíkur
og æskilegt væri. Þetta er þó eigi
þeim að kenna, er taka á móti
gestum, því alúðlegri viðtökur er
naumast hægt að hugsa sér. En
það gera húsþrengslin og skortur
almennra gistihúsa í bænum. Bær
inn hefir vaxið afar mikið síðari
ár, en samt eru húsþrengsli og
húsaíeiga afar dýr. Gistihús eru
aðeins tvö og fremur rúmlítil og
voru bæði full þenna morgun, er
Botnia lenti. Hotel Island rúmar
að vísu all nokkra gesti, ef eigi
væru þar all-margir kostgangarar
fyrir, sem búa iþar, en aftur er
Hotel Skjaldbreið fremur her-
bergjafátt, en ágætur verustaður.
Meðal úflendra faýþega, er komu
með skipinu og dvelja ætluðu á
Iandinu um hríð, var einn prófess-
or írskur, en nú búsettur í Lund-
únum, Dr. R. P. Cawl. Hafði
hann lagt stund á norræna fræði
og talaði íslenzku mæta vel. Var
hann nú að fara kynnisför til Is-
lands. Kyntumst við honum nokk-
uð á leiðinni og var hann hinn
Ijúfasti í öllu viðmóti og skemti-
legasti í allri viðræðu. En hlýtt
var honum ekki í huga út af að-
förum ensku stjórnarinnar á Ir-
landi og var það eigi mót von.
Studn hafði hann lagt á fornsögu
Ira, og kynt sér ítarlega Iandnám
Norðmanna til forna á írlandi.
Var nú ferðin farin að nokkru
leyti til þess að kynnast lifnaðar-
háttum Islendinga og athuga, í
hverju þeim svipaði til Ira að
fornu fari, og svo til þéss að
kynna sér stjórnmál íslendinga, ef
sú þekking mætti verða að notum
í frelsisbaiáttu Ira. Hann var
fréttaritari stórblaðsins “Times” í
Lundúnum, hafði samið við það
áður en hann fór þessa ferð, að
senda því nokkrar greinar. —
Sagði hann mér seinna, að hann
íann
kalþóls'kuna þar í landi og var hann
þó prótestant, en sundurlyndið
virtist mér hann óttast allra hluta
mest hjá þjóðinni, er hinir út-
lendu yfirdrotnarar höfðu alið
upp hjá henni öld eftir öld, til
þess að hún skyldi verða þei’m
mun þróttminni og ófærari til allra
samtaka. “Kaþólskan,” sagði
hann, “hvað svo sem blöðin vilja
hégómast yfir henni, nær til að-
eins innan kirkjunnar. Strax og
prestarnir vilja fara að hlutast til
um stjórnmálin, er fylgi þeirra
Korfið sem presta og reynir þá
eingöngu á réttsýni þeirra og al-
menna hagsýni, ef fylgi þeirra á
nokkurt að vera. Orangereglan
ræður meira meðal fáfróðrar
enskrar alþýðu en kaþólskan
meðal hinnar írsku og eru þó báð-
ar hégóminn einber.”
Áður en Dr. Cawl fór að heim-
an, hafði hann vistað sér her-
bergi á Skjaldbreið. Flutti hann
því þangað strax og í iand kom.
En vandræði ætluðu að verða fyr-
ir mörgum, er þá komu með skip-
inu, að fá sér verustað, og leit
helzt út fyrir, að ýmsir myndu
liggja úti þá um nóttina.
Eigi urðum við fyrir neinum
vandræðum, því á móti okkur tók
vinkona okkar, er við vorum hjá
hið fyrra skiftið, sem við vorum
í Reykjavík, frú Margrét Olsen,
ekkja Ólafs Iæknis Guðmundsson-
ar og systir Björns heitins rektors.
Var hún búin að útvega sumum
af ok'kur verustað hjá vinfólki
sínu, en hitt tók hún heim til sín.
Öll vorum við í fæði hjá henni
vikurnar, sem við dvöldum í
Reykjavík. Til húsa vorum við
hjónin hjá Þórði kaupmanni
Bjarnasyni frá Reykhólum. Býr
hann nú í hinu mikla húsi Skúla
heitins Thoroddsens og hefir
keypt það. En ekki hefðum við
fengið þar inni, nema af því að
fjölskylda Þórðar kaupmanns var
uppi í sveit. Og þegar við 'kom-
um að norðan aftur, voru hús hans
full , svo við héldum til síðustu
vikuna á íslandi á Hotel Skjald-
breið.
Eigi verður sagt frá þeirri
breytingu er orðið hefir á Reykja-
vfk síðustu árin. Bærinn hefir
vaxið svo á 9 árum, að ótrúíegt
má virðast. Bygðin er komin
suður um alt nes. Á Landakots-
túni hefir verið reist hvert húsið