Heimskringla - 22.11.1922, Síða 4

►. BLAÐSIÐA.
HEÍMSKRINGLA.
WINNIPEG 22. NÓVEMBER 1922
HEIMSKRINQLA
(HtnfnnB 1S¥«)
Krmnr At A hverjMia nlBTlkadrfl.
CtKefeadur og elceadari
THE VIKÍNG PRESS. LTD.
858 •( 855 SARGBNT AVE.f WINNIPEG,
Tnlsfmlt 5f-«5S7
Tevtl blaVtlM er «3.«« ArKaacarÍBB koic-
lttd fyrir frana. Allar korcaalr Benélat
rá9mmmnmt klaValaa.
Ráðsmaður:
BJÖRN PÉTURSSON
Ritstjórar:
BJÖRN PÉTURSSON
STEF AN EINARSSON
UtanAttkrfft tli 81a»«Inss
THB VIKING PRBSSi Ltd^ B«k 81T1,
Wlaaipeic* ftfaa.
UtaaAttkrlft tll rltatJArantt
EDITÖR UBIMSKRINGLAf Box 8171
WlialM. JHan.
Tha ■'HelmakrÍB,!*” is printod 'and »«*>-
Uake ky the Vlktne Preaa, Llmlted. *t
853 og 855 Sareent Ave., Winnipeg, Mani-
taba. Tetephene: M-SSST.
WINNIPEG, MAN., 22. NÓVEMBER, 1922.
Nokkur orð til kaup-
enda Heimskringlu.
Þá eru li^in um þrjátíu og sjö ár síðan að
Heimskringla fyrst höf göngu sína, og er
ekki ofsögum sagt, að hún hafi oft komist í
hann krappann, og að á brautinni hafi marg-
ar torfærur verið, sem erfitt hefir verið yfir
að komast. Það mun fáum, sem ekki hafa
kynst íslenzkri blaðamensku hér vestan hafs,
geta til hugar komið, hvað miklum og mörg-
im erfiðleikum það er bundið. að koma út
íslenzku vikublaði, og liggja margar orsakir
ti! þess, og skal hér getið aðeins fárra.
Fyrsta og aðalorsökin er, hvað þjóð vor
ei fámenn hér í Iandi og hvað fáir kæra sig
um að kaupa og Iesa íslenzk blöð, eða jafn-
vel nokkuð það, sem út er gefið á íslenzku
máli.
Önnur orsökin er, hvað margir af þeim
fáu, sem blöðin kaupa, vanrækja að standa í
skilum á andvirði þeirra og láta sér vel líka
að meðtaka blöðin ár frá ári án þess að
borga þau; Iíklega hugsa sem svo, að þetta
sé svo ofurlítið, sem þeirra áskriftargjald
nemur, að útgefendurna muni það nú hvorki
ti' né frá, 'hvort þeir greiða borgun sína eða
ekki, eða þá að það tæpast nemi því að
stnda svo lítið í einu sem eins árs áskriftar-
gjald, og Iendir það þá máske stundum al-
veg í gleymsku.
Þriðja orsökin er, hvað kostnaðarsamt
það er, í samanburði við fáanlegan kaup-
endafjölda, að gefa út íslenzkt blað hér í
hrndi. Sá kostnaður hefir margfaldast nú
í seinni árum, og ætla eg að leyfa mér að
gera lítillega grein fyrir því, hvað Heims-
kiinglu áhrærir.
Fjölda annara orsaka væri hægt að tiÞ
greina, en eg ætla að láta hér staðar num-
ið, og aðeins að gefa lauslegan samanburð
á. hvað það kostaði að gefa út blað á stærð
við Heimskringlu 1914, eða árin fyrir stríð-
ið mikla, og hvað það kostar, að gefa út
samskonar blað nú, eins og sakir standa.
Hér á eftir fer þá skýrsla, sem þeim, er hana
vilja athuga, mun hæglega vera hægt að
glöggva sig á.
Ctgáfukostnaður frá okt. 1913 til okt. 1914
Útgjöld:
I lúsaleiga, $35 á mánuði, yfir árið $ 420.00
Ljós, $ 1,00á mánuði yfir árið .... 12.00
Framl. afl fyrir vélar, $1 7 á mánuði.
yfir árið ....-................. 204.00
Sími.............................. 52.00
Prentpappír, 300 pd. á viku á 3J4
pd., yfir árið................. 479.70
Prentsvert, umbúðapappír o. fl. .... 48.00
Prentarakaup, tveir menn, borgað
$44.00 á viku, yfir árið ..... 2288.00
Skrifstofukaup, ritstjóra, ráðsmanns
og annara, $200.00 á mánuði 2400.00
Burðargjald, póstflutningur o. fl. 360.00
Fyrir slit á vélum, er nemur 10%
af $6000.00 ................... 600.00
Eldsábyrgð, kringum .............. 70.00
Samtals .....................$6933.70
Inntektir:
Fyrir 2000 borgandi kaupendur
á $2.00 árg.................... $4000.00
Auglýsingainntektir ............... 2400.00
Áðrar inntektir fyrir vinnu við önnur
verk .......................... 600.00
Samtals útgjöld ..................$6833.70
Samtals inntektir................. 6220.00
Árlegur halli..... .........$ 713.70
Auðvitað verður þessi halli meiri, því
sjaldgæft mun það, að fullir 2000 kaupend-
ur borgi árlega, og auk þess krefjast þeir
sumir hverjir afsláttar og kaupbætis. Einnig
er ýmisiegur smávegis tilkostnaður óupptal-
inn.
Tökum þá nútímann, eða 1921 til 1922.
Útgjöld:
Húsaleiga, $70 á mánuði.........$ 840.00
Ljós, $1.30 á mánuði ............... 15.60
Framleiðslu afl fyrir vélar $17 .... 204.00
Sími ............................ 76.00
Prentpappír 300 pd. á viku, jafnað-
arverð 8J/2C pd................ 1326.00
Frentsvert, umbúðapappír o. fl... 76.80
Prentarakaup, 2 menn, kaupgjald
$67.60 á viku, yfir árið ...... 3515.20
Skrifstofukaup, $300 á mánuði 3600.00
Burðargj. (póstfl. og fl........... 720.00
Fyrir slit á vélum, 10% af
$6000.00 ..................... 600.00
Eldsábyrgð, kringum ................ 70.00
Samtals ....
.... -......$11,043.60
Inntektir:
Fyrir 2000 borgandi kaupendur
með $3.00 ................... $6000.00
Auglýsingainnlektir ......... .... 3200.00
Inntektir fyrir vinnu við önnur verk
kringum....................... 1200.00
árið (summer fallow) kostar framleiðsla
hvers mælis af hveiti 95 cent, en á jörðinni,
cem sáð hefir verið í það árið 70 cent;
að meðaltali verður kostnaðurinn því 82J/2
cent, ef ráð er gert fyrir jafn mörgum ekr-
um af þessum hvorumtveggja sáðjörðum.
A jörðinm, sem ekki var sáð á árið áður, er
framleiðslukostnaðurinn á hverri ekru $19,
en á hinni $14.
Til þess að menn geti nú haft hliðsjón af,
hvað hver liður í framleiðslukostnaði þess-
um nemur miklu, skal hér sýna töflur Ro-
bertsons yfir það, og er þar gert ráð fyrir
honum eins og hann er á hverri ekru á dýrari
jörðinni (summer fallows).
Piæging 1921 ........................ $2.25
Disking 1921 .................... .... 0.50
Herfing 1921 .......................... 0.25
Utsæði 1922 ..........................1.50
Sáning................................. 0.50
Yrking 1922 ...................... 0.25
ívinni ................................ 0.40
Sláttur.............................. 0.75
Dríling (stooking) .................... 0.30
Þresking (20 m. 1 1 c hver) ........... 2.40
Fiutningur til markaðar ............... 0.60
Gopher-eitur........................... 0.10
Engisprettu-eitur................•.... 0.10
Renta af jörðinni (1 ekra í 2 ár) .... 6.40
Renta á vélum ........................ 0.40
Fyrning á vélum .... .................. 0.20
Skattar í 2 ár.......'......;........ 2.00
Vátrygging ............................ 0.10
Samtals ...........
Innheitmu og auglýsinga-
commission borguð ..
......$10,400.00
........ 1180.00
Tekjur .... ‘...........$ 9220.00
Samtals útgjöld .............$1 1,043.60
Samtals tekjur ............... 9220.00
Alls — — — $19.00
Munurinn á kostnaðinum á ódýrari jörð-
inni, eða þeim hluta 'hennar, sem sáð var í
s.l. ár, og hinum, er aðallega fólginn í skatt-
ir.um, rentu og dálftið af verkinu. Að öðru
leyti eru tölurnar á þeim hlutanum hinar
sömu og hér að ofan.
Samtals: $7000.00
Ii 'heimtu og auglýsinga-commission
b.'irguð ....................... 780.00
Tekjur .................$6220.00
Tekjuhalli því............ 1823.60
Þessi skýrsla sýnir því glögt, að jafnvel
með þriggja dollara verði á blaðinu hlýtur
tekjuhallinn að verða meiri nú á blað-
ir.u, beldur en hann var fyrir stríðið mikla.
Við skulum taka annað dæmi. Pappír og út
sending, að undanteknum öllum vinnulaun-
um, kostaði á árunm 1913—1914 fyrir
hvert blað, sem sent var út frá prentsmiðj-
unni rúm 30c að jafnaði, en nú kostar það
ræstum 80c. Það skýrir sig því sjálft, að
beinn útgáfukostnaður hefir vaxið meir en
um heiming.
Hvers vegna að vér, nokkrir íslendingar,
og fáeinir vinir íslenzku blaðanna í þessu
h'ndi, höldum áfram, þrátt fyrir árlegan
tfkjuhalla, að koma út blöðunum, er óþarft
að skýra. Þeir, sem unna íslenzkum mál-
cfnum og sérmálum Islendinga í þessu landi,
vita það bezt. En eitt mætti benda mönnum
á. og það er, að reyna að greiða svo götu
gömlu kunningja sinna, íslenzku blaðanna,
að standa sem bezt í skiium við þau og gera
þeim sem léttast fyrir og kostnaðarminst að
ii nheimta áskriftargjöld sín. Vér höfum
fengið nokkrar umkvartanir um það, að
Heimskringla væri of dýr á $3.00 árgangur-
inn; en eg veit að þeir, sem þetta lesa, muni
skilja, hvað mikil fjarstæða slíkt er.
Útgefendurnir hafa orðið árlega að leggja
fé úr sínum eigin vasa til að geta haldið
biaðinu áfram, svo gróðafyrirtæki er það
sannarle^n ekki.. Óbeinan styrk höfum vér
ekki þegið, og höfum því orðið að treysta á
vini blaðsins, og vér trúum því fastlega, að
þeir muni enn reyna að sýna það í verkinu,
að Heimskringla sé kærkominn gestur og
reyni að auka útbreiðslu hennar, og um fram
alt ekki láta bregðast að senda áskriftar-
giöld sín sem allra fyrst.
Stefna blaðsins framvegis mun verða sem
undanfarandi, að styðja að og útbreiða
fijálslyndar skoðanii meðal Islendinga í
húmálum og stjórnmálum þessa lands, ásamt
ð styrkja af öllum mætti þjóðernismál og
sérmál Islendinga í þessu landi.
Hvað kostar að fram-
leiða hveiti?
Samkvæmt skýrslu, j, er J. G. Robertson,
ritari Saskatchewan Liveslock Breeders fé-
lagsins, hefir nýlega birt ,er kostnaður bónd-
ans við að framleiða hvern mæli hveitis og
flutningur á honum til markaðar 82J/2 cent.
Mr. Robertson gerir ráð fyrir, að í meðal-
ári fáist til jáfnaðar 20 mælar af ekrunni.
Og þá jörð metur hann $40 hverja ekru.
Kostnaðinn við að flytja hveitið til markað-
ar, metur hann á þann hátt, að hann gerir
ráð fyrir 6 mílna vegalend að jafnaði. Enn-
fremur gerir hann ráð fyrir, að bóndinn noti
Yeðurblíðan.
Þegar eg gekk af stað í vinnuna í morg-
un (18. nóv.) heyrði eg fuglana kvaka ó-
vanalega mikið í trjátoppunum fyrir utan
húsið. Þeir hnöppuðu sig á lauflausum trjá-
gteinunum, stungu nefjum saman, lömdu
vængjunum og hoppuðu hver yfir annan.
Þess á miili flugu þeir niður í garðinn, tyltu
sér á girðingarnar og tístu Iífsglaðir og svif-
fráir. Þeir auðsjáanlega réðu sér ekki vegna
veðurbhðunnar. Þessir litlu vængjuðu lík-
amir eru börn náthúrunnar. Þeir eru ósparir
á tístið og sönginn, þegar sól og vor er á
Iofti En þegar þetta skortir, sitja þeir þög-
ulir og hnípnir.
Þegar eg kom niður á götuna, mætti eg
mörgum mönnum. Flestir þeirra mintust á
veðrið. “Þetta er mikil indælis tíð,” sögðu
margir þeirra, og Iofuðu jafnvel skaparann
fyrir það. “Alveg Óviðjafnanleg blíða um
þetta leyti árs. Það kemur sér vel fyrir fá-
tæklinginn, þetta blíðviðri. Það hefir spar-
að honum margt centið. Betur að það héld-
ist sem Iengst”. En ekki náði lpfsöngur þessi
lengra en til peningasparnaðarins, að mér
virtist hjá mörgum. úndantekningar voru
að minsta kosti fáar. “En svo fyrirdæmi eg
þá heldur ekki” fyrir það.
Ennþá fleirum mætti eg. Þar á meðal var
viðar og kolasali. “Auma tíðin þetta,”
mælti hann og var ygldur á brún. “Tap, tap,
stórtap á hverjum degi. Það er auma lífið,
sem maður verður að lifa vegna þessarar
hóflausu veðurblíðu. En svo er vonin, að
úr þessu rakni bráðum.”
Þá urðu tveir menn á leið minni. Annar
var skógarhöggsmaður, en hinn fiskimaður.
Báðir höfðu sömu sögu að segja. Þessi
veðurblíða var óþörf, að þeim virtist um
þetta Ieyti. Annar bað um snjó, en hinn um
frost. Annars biðu þeir tap, mikið tap. “En,
bættu þeir við, “við erum vanir við að tapa. j
Okkur fellur það þess vegna ekki eins þungt
og öðrum. Það er þetta gamla, sem allir
verða að sæta sig við: Kaupmaður vill sigla,
en byr hlýtur að ráða,” sögðu þeir.
^nginn leit til fuglanna í Ioftinu.
Mennirnir safna í kornhlöður, og af því
áttu þessar ólíku skoðanir sér stað um veðr-
ið. Þegar “einn vildi sólskin, vildi annar
regn,” eins og skáldið segir.
Er að furða, þó mennirnir dýrki marga
guði ?
þegar saman kemur. Stjórnir hafa
til þessa látið sig iþetta litlu skifta,
og er það í mesta máta undarlegt.
I fyrsta lagi kemur það almenn-
ingi að meiri notum, að Iáta þær
sitja að þessum .viðskiftum, en
aðrar stofnanir í þjóðfélaginu,
því stjórnirnar verja fénu frekar
tií álmennra fyrirtækja. Og að
hinu leytinu gerir það stjórnunum
auðvéldara fyrir, að leysa af
hendi ýms verk, sem óumflýjanleg
eru fyrir þjóðfélagið, en sem þær
eiga í kröggum með að afla nægi-
lcgs fiár itfl svo að hægt sé að ráð-
ast í þau. Það bætir með öðrum
orðum fjárhagsástæður þjóðar-
irnar.
Stjórnm í Alberta hefir nýver-
ið stigið spor í svipaða átt. Hún
hefir gefið út sparibankaskírteini,
mismunandi að uppbæð, eða alt
frá $5 upp í $10,000, sem hver
og einn á kost á að kaupa, sem
peninga hefir til að leggja inn í
sparibankann. Stjórnin borgar
4J// % vexti. Peninga er einnig
hægt að draga út á skírteini þessi,
hvenær sem þes ser óskað, á skrif-
stofu aðstoðar fjármálaráðherr-
ans í fyikinu.
Að kaupa þessi skírteini stjórn- 3 C 1,111
arinnar, er því hið sama og Ieggja
peninea á sparibanka. Ugglaus
getur hver maður verið um ba<5,
að fé hans er eins vel borgið hjá
stjórninni og í bönkum, sam-
kvæmt þessu fyrirkomulagi. Að
öðru leyti getur betta einnig orðið
til þess, að auka og bæta sam-
vinnu milli stjórna og alþýðu. Þeg
Dodd’s nýrnapillur eru bezta
nýrname'SaliíS. Laekna og gigt,
bakverk, hjartabilunt þvagtepDU,
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney Pill»
kosta 50c askjan eSa 6 öskjur fyr,
ir $2.50, og fást hjá cllum lyrsöl-
um eSa frá Tlie Dodd’s MedJcin*
Co.. Ltd., Toronto. OnL
menta og
hafði hann veriö settur til
oröið “stúdent”, en fyrir öfugstreymj
viðburðanna — svikna ást — leitar
h.mn fróunar í veigum Bakkusar og-
hiapar í neðstu þrep mannfélags-
virðingastigann. — Viðburðirnir ger-
það bil, sem aðflutningsbanre
á áfengi var lögleitt á föðurlandi
voru. Húsbóndi Þóris gamla til-
kynnir honum fjórða í jólum, að
vínbann gangí í gildi á nýárinu, og
harðbannar karli að hafa nokkra
hrtssingu í fórum sínum eftir þann
tíma. Karl tekur þessu þunglega, ere
h( fir ráð á að eignast eina flösku af
dýru Rinarvíni og rólar með hana og
Dánarfreíin.
ar stjórnir sýna það, að þær séu fbr'ndisbik,ir nettargrip, og aleiga
hlvntar allþýðunni, ætti alþýðan *'“,'sins llPP a'ð Stekkjarfossi í
að stuðla að því að greiða fyrir *l,ihsUiðinni fyrir ofan hæinn, á
þe’m, þegar það er auðvelt kostn- Samlárskvöld, og —^ en lengra
aðar og fyrirhafnarlaust að minsta ' 'lI ^1 saSan s°gö hér; en það, ren»
kosti. Þetta spor Albertastjórnar- ^1,11 "t"'nsl ™unu þeir sjá og heyra.
írnar er bví, frá þjóðlegu sjónar- ‘ s-imkomurnar sækja, og gefast
miði skoðað, spor í rétta átt. . kostnr á aS s-iá’ hverni& Ölafur Egg-
_______________________________ ertsson leikur þenna einkennilega karl
garm, sem hefir verið svo meistara-
h‘ga teiknaður úr íslenzku þjóðlífi af
hinum gáfaða unga fræðimanni og
skaldi, Sigurði Nordal. Þeir, sem
þekkja leikarahæfileika hr. Oiafs
Eggertssonar, eru í engum vafa un?
það, að homim muni verulega takast
upp að ieika þetta sérkennilega hlut-
verk.
Einnig kemur ólafur fram í öðru
hlutverki, þar sem hann sýnir “bónda-
son i bónorðsför”. Þar syngur hann:
“Eg vil fá mér kærustu”, og sýnir
með aðstoð “rekunnar”, hvernig ung-
ir menn skuli biðja sér stúlku. Vafa-
laust verður það uppbyggjandi fyrir
ungu stúlkurnar, ekki síður en pilt-
ana, að sjá, hvernig sú athöfn á að
fara fram svo vel fari, og það ætlar
Eggertsson að sýna mjög greinilega.
Ný og vönduð leiktjöld hafa verið
sérstaklega máluð fyrir þessar sýn-
itigar af herra F. Swanson.
“Söngur Ejallkonunnar” er fyrir-
sögná erindi, sem séra Rúnólfur Mar-
ti'nsson flytur. Hvað skyldi hún
syngja? Það fer auðvitað mjög eft-
ii því, hver hlustar. Það er eins með
söng Fjallkonunnar eins og það var
með sönginn í fossinum, sem J.
A laugardagsmorguninn var andað-
ist að heimili bróðttr síns, Suite 3.
3'heodore Apartments á Maryland St.
hér í bænum, Stefán Agúst Bjarnason,
B. A., A. B. ,Sc., eftir langvarandi
heilsuleysi. Stefán heitinn var sér-
stakur hæfileikamaður. Hann var um
eitt skeið formaður fylkisstjórnarinnar
á fyrirmyndarhúi við Morden og síðar
ktnnari í aldinafræði við Californíu-
háskóiann í Berkley. Jarðarför hans Magnús Bjarnason segir frá í Brazi-
fer fram frá gömlu Onítarakirkjunni
við Sargent og Sherbrooke á morgun
(fimtudag). Ræður flytja séra Al-
hert Kristjánsson frá Lundar og Dr.
Rumbaal frá Morden. Hans verður
nánar getið síðar.
Itv, förunum. Svertingja nokkrum, er
var ánauðugtir þræil og fanst kjör
sín döpur miög, hevrðist hann ávalt
segia: “Detta, detta”, detta til að
deyja; en þegar hann var orðinn
friáls
cn
maður.
söng fossinn i eyra
Sameiginlegar
samkomur r
srra Rúnólfs Martcinssonar og
Ólafs Eggertssonar.
ISf WHITEST, LlGHTíSt
Spor í rétta átt.
Bretar bafa reynt margt síðustu árin í þá
átt, að reyna að rétta við hag þjóðarinnar
eftir stríðið. Þeir bafa í smáu sem stóru
gripið öll tækifæri, sem til þess bafa gefist.
E’tt af því, sem þeir hafa nýlega stungið upp
á. er að bvetja allþýðu manna til að nota
meira en hún gerir, sparibankadeild pústhús-
anna. Það er að vísu ekki gert ráð fyrir
besta við jarðyrkjuna, en ekki dráttarvélar. því, að almenningur eigi mikið fé á spari-
Telur bann dráttarvélina kostnaðarsamari. bönkum. En samt sem áður er það fé ekki
Á jörð, sem ekki hefir verið plægð það svo lítið samtals, þó upphæðirnar séu ekki
báar hjá hverjum einstakling. Það safnast
Eins og áður hefir verið getið um
í blöðunum, þá hafa þeir hr. Ólafur
F.ggertsson leikari og séra Rúnólfur
Marteinsson ákveðið að ferðast um
bygðir Islendinga í Manitoba og
halda sameiginlegar samkomur fólki
ti’ skemtunar og fróðleiks. Sá fyr-
ntfndi hefir í hyggju að sýna á leik-
sviði “Siðasta fullið” eftir Sigurð
Nordal . Persónan, sem þar er sýnd,
“Gamli Þórir”, er karlgarmur, sem er
nokkurskonar niðursetningur hjá
frænda sínum, kaldlyndum og búra-
legum bónda á íslandi, þar sem karl-
inn á illa æfi og verður að vinna hin
anðvirðilegustu verk, en hann
fífil sinn fegri, því á yngri
man
POWDER