Heimskringla - 15.08.1923, Blaðsíða 7

WINNIPEG, 15. ÁGOST, 1923
HEIMSKRINCl A
7. RLAÐSIÐA.
The Dominion
Bank
UuKNI NUTHK liA M K A V K. M
SHKHBHOOKB IT.
HöfaSstóll, uppb...I 6,000 000
VarasjóOnr ........9 7,700,000
▲llar eignir, yfir.9120,000,000
Sénstakt athygli veitt vltMtVb
hms kaupmann* og MéiUM#
Sparisjóösdeildin.
Vextir af innstæðufé greiddir
Jatn háir og annanvtaQaor riO-
geng«t
raoni a m>
P. B. TUCKER, Ráðsmaður
-----------------------------
Ferðaminningar
(Framhald frá 3. sfðu)
£gr geri ráð fyrir, og veit að í
þessa efni skara Strandamenn ekki
eins fram úr eins og um votheýs-
gerðlna. En þetta er líka órækt
menningarmerki. Og víða á land-
inu brestur mikið á í þessu efni.
Hús og vegir.
í samanburði við önnur héröð er
yfirleitt mjög vel hýst I Stranda-
sýslu. Miklum mun betur en t. d.
f Eyjafirði og Skagafirði, en ekki
eins vel og t. d. í Borgarfirði.
Er nokkuð jafnt bæði um íbúðar-
húsin og útihús, og þó held eg að
hlöðurnar séu tiltölulega bestar.
Rekinn hjálpar vel til, einkum um
útihúsin. Hann er seinunninn
rekaviðurinn f borðvið.
Um einstaka hiuti er húsagerð
dálítið frábrugðin því sem algeng-
ast er annarsstaðar. Hlöðuþökin
t. d. víða flatari og ekki brotin. Mér
heyrðist á sumum bændum að þeir
myndu hverfa aftur frá því sniði.
Þá var það algengt að sneiða af
hornum torfhúsa, og er það íallegra
og gert vegna veðra vai'alaust.
Vatnsveitur f hús eru allvíða og
rafmagnsstöð er á Hólmavík, en
hefir orðið dýr, enda ekki hægt að
fá vatnsafl. —
En um vegina $r miður glæsilegt
að ræða. Að vísu eru yfirleitt all-
góðir reiðvegir um suður o,g mið-
hluta Strandasýslu, en Stranda-
sýsla hefir orðið mjög afskift, f sam
anburði við önnur héröð, um vega-
lagningar og brúagerðir.
Það heitir ekki að til sé neinn ak-
fær upphleyptur vegur í endilangri
Strandasýslu. Að vfsu er það svo,
um suma hluta sýslunnar, að að-
rtutningar til heimilanna iiggja
hest við sjó. En mikil eru samt
viðbrigðin að koma sunnan úr
Borgarfirði og jafnvei Dölum í þesu
tilliti. Þar sem upphleyptu veg-
irnir eru orðnir svo afarmiklir og
iangir í öðrum héröðum. jafnvel
sumsstaðar komnir sem alla leið
fram til fjallabygða, styrktir ríku-
lega af alþjóðarfé, getur ekki liðið
á löngu áður en hafist verður eltt-
hvað handa f þessu efni þarna
norður frá.
Þó tekur út yfir þegar kemur
norður fyrir Steingrfmsfjörð. Úr
því mega vegirnir undantekningai'-
lítið heita afarsiæmir, bæði mjög
grýttir og brattir. Mesta og sam-
feldasta bratta sem eg hefi fengið
á ferðum mínum, fekk eg í Ing-
óifsfjarðarbrekku.
Svo bætist það ofan á, að á póst-
leiðinni eru miklar og hættulegar
torfærur. Vil eg aðeins nefna eina,
svonefnda Veiðileysukleif.
Vegurinn liggur þar í fjörunni
fyrir opnu hafi og fellur sjór upp
í götuna. iStórgrýti er í fjörunni, en
er rutt við og við, en aflagast vit-
anfega þegar mikið brimar og
sjór er úfinn; þarna er alveg
ófært, þó að reynt sé að sæta lagi
um háfjöruna, og hlaupa milli
bylgja, því að vegurinn er stuttur.
— Þó er þetta minst sem nú hefir
verið isagt. Þarna verður að fara
í flæðarmálinu vegna þess að him-
inhár snarbrattur klettur gengur
þarna í sjó fram. Og yfir höfði
ferðamannsins hanga klettarriir og
mikið af lausagrjóti bæði stóru og
smáu. Verður ekki annað séð að
neðan en að lítið þurfi við að koma
til þess að steinar og heilar skriður
hrapi.
1 góðu veðri og þurviðrum er
sjálfsagt lítil hætta á ferðum. En
þarna eru skriður og steinköst tíð
í leysingum.
Eg inætti póstinum rétt hjá ó-
færunni. Hann sagði inér sögu af
einni ferðinni síðastliðinn vetur.
Með honum var bóndakona að
norðan. Þegar þau komu að kleif
inni var svo hátt í sjó og sjór svo
ókyr að hann taldi réttara að bíða
útfallsins. En þegar þau höfðu
beðið í fáar mínútur , og verið um
það leyti komin í kleifina, hefðu
þau haldið áfram, kom grjótskriða
einmitt á þann stað. í>á hefði ekki
verið sagt frá tíðindum.
Eg álft það illverjandi af ís-
lenska ríkinu að láta einn af
þjónum sínum fara skylduferð eftir
þessari leið þrjátiu sinnum á ári.
l>að verður að finna ráð til þess að
bæta úr þessu.
Mjög lítill kostnaður væri að því
t. d. að láta nokkur skot í hengj
una fyrir ofan og ryðja duglega.
Það sýnist liggja svo laust. Þá
mætti jafnframt bæta veginn fyrir
neðan, svo menn þyrftu ekki að
bíða tfmum og jafnvel dögum
saman eftir því, að fært verði fyrir
sjávargangi. Frh.
Tr. Þ.
—Timinn.
Hrœðslan við berkla-
veikina
e f t i r
Steingr. Matthíasson.
I.
Þegar pestin (svarti dauði) var á
ferðinni í ganila daga þótti ekkert
óbrigðult ráð nema helzt flótti í
tæka tiíð, og koma ekki aftur fyr
enn farsóttin væri liðin hjá. Helzt
var að fara þangað, sem pestin var
/
um garð . gengin nokkru áður.
Læknarnir sjálfir flýöu. Þegar
pestin kom til Hafnar 1622 og 1654,
þá flýði Ole’Worm og aðrir liáskóla
kennarar út í sveit, en skrifuðu áð
ur bækling, sem útbýtt var gefins,
en í honum var nákvæmlega sagt
hvernig menn ættu að haga sér úr
því pestiri væri komin.
Það er enginn efi á, að óttinn
getur stundum hjélpað til að koma
í veg fyrir útibreiðslu næmra sótta.
Svo var t. d. 1918, þegar inflúenzkan
gekk í Reykjavík. Vafalaust átt-
um við mikið að þakka ótta fólks
ins, að sóttvarnir liepnuðust á
Korður og Austurlandi. Menn urðu
svo hræddir, að þeir trúðu ekki
einu sinni læknum um, hvað óhætt
væri og óhætt ekki. Þessvegna voru
pokar geymdir með kartöflum og
ýmvsu skrani í hálfan mánuð úti á
Oddeyri og vakað yfir dag og nótt.
Kartöflurnar frusu og urðu óætar.
Og þessvegna þorðu sumir karlarn-
ir ekki að snerta skipkaðlana, sem
hent var í land þegar skip úr Reykja
vík ætlaði að leggjast við bryggju.
Gott að menn séu hræddir, ef hægt
er fyrir það að forðast pest. En of
mikiö má af öllu gera — og eg sá
eftir kartöflunum og vorkendi körl-
unum, sem trúðu því að skipskaðl-
arnir hefðu inflúenzu.
Það er áreiðanlega bezt, að allar
sóttvarnir séu framtovæmdar af
skynjsamlegu viti, en ekki heimsku-
legri hræðslu.
II.
Enn þá stappar nærri því að suin-
ir séu álíka hrædidr við smitun af
berklum eða hvíta dauða, eins og
menn voru fyrrum við smitun af
smrta dauða. Þetta er ekkert nýtl;
— hræðslan hefir verið algeng f öll-
um sveifum í mörg ár. Þó hefir
]>etta ekki hjálpað til að kveða nið-
ur tæringu. Hún virðist fara í vöxt
í sumum bygðarlögitim. Ef hræðsla
á nokkuð að hjálpa, verður að
vera •öllum ljóst, hvað þurfi að ótt-
aist og hvað ekki. Það duga engin
óhemjulæti, eins og liegar kartöfl-
urnar vom settar í fangelsi. Menn
mega ekki hræðast mest þá berkla-
veikumenn, sem lítil ástæða er til
að hræðast, en ekkert þá, sem geta
verið langtum hættulegri. Þetta á
sér þó oft stað. Og er mönnum
vortoun, því til skamms tima vissu
jafnvel ekki læknarnir betur. Nú
er hingsvegar þekkingin orðin
meiri og Jæknar vita nú eftir sam-
ræmar rannsóknir góðra og athug-
ulla berklalækna.
1. Að men geta verið berlaveik-
ir án þess að sýkja frá sér, og eink-
um ef þeir fara varlega og hafa
lært að hirða sig. Ef berklarnir í
líkamanum eru lokaðir þ. e. engin
útferðarrás fyrir sýklana, þá er að
minsta kosti í bráð loku skotið fyr-
ir, að þeir smiti aðra. Og varúð
og hreinlæti gerir hættuna alveg
hverfandi.
2. I öðru lagi vitum vér, að mörg
brjóstveik gamaimeni, sem hefir
verið þungt fyrir brjósti og með
uppgang í mörg ár. — Þeir eru oft
miiklu hættulegri afsýkjendur, en t.
d. berklaveikir menri, sem hafa ver-
ið á íheiilsuhæli og lært þar varúð-
arreglur, sem mest á rfður. Og það
er a,f þvf að undir nafninu brjóst-
þyngsii og langvínt iungnakvef
leynist oft og tíðum langvinn hæg-
fara Iberklaveiki, sem menn kunna
að ganga með mörg ár, án þess að
gruna, að þeir séu berklaveikir, því
veikin fer svo hægt, en ef hrákar
þessara manna eru athugaðir, toem-
ur oft í ljós, að í þeim úir og grúir
af tæringarbakteríum.
3. I þriðja lagi vitum vér nú, að
bömum innan fermingaraldurs (og
þó allra mest irman 8 ára ald'urts)
er lang—iang hættast við að smit-
ast af berklum. Úr því þeim aldri
er náð eru álMJestir ef ekki allir, ó-
næmir orðnir fyrir berklasmitun.
Ef þeir þá eða síðar (eins og oft
kemur fyrir) veikjast af berklum,
þá er það ekki nýfengnum sótt-
kveikjum að toenna, heldur sótt-
kveikjum er leynst hafa i likaman-
uin frá því þeir smittuðust í
æsku. Sýklarnir lokriðust jiá inni
fyrir góðar varnarráðstafanir í Ifk-
amanum, en varnargarðurinn
raufst fynir einhver atvik síðar
— svo sem veiklun af öðrum sjúk-
dómum, verri aðbúð og fleira.
Yenjulega smitast menn af berklum
á barnsaldri og vinna bug á sýklun-
um. Tuberkúlinrannsóknir benda
á, að í flestum löndum, þar sem
berklaveikin er tíð, hafi flestir orð-
ið fyrir smitun innan fermingar-
aldurs. Og margt bendir til, að fyr-
ir. þá baráttu, sem líkaminn háði íj
bernsku gegn berklasýklunum, hafi
optast fengið ónæmi gegn seinni
árásum sýklanna.
III.
Berklaveikin er eftir þessu með
öðrum orðum barnasjúkdómur, sem
allir eða mikill meiri hluti manna
fær. Margir fá hana svo, að greini-
legt er i ýmsum myndum kirtla-
veikinnar (sem er oftast berkla4
veitoi) eða einnig sem augljósa
iberkla i lungum, eitlum eða annars-
staðar og batnar stundum. En enn
þá fleiri smitast og verður ekki
meira um það en svo, að hvortoi sjá
aðrir nein merki þes.s og heklur
ekki finna þeir til jiess sjálfir. Með
tuberkúlinrannsókn má þó ganga
úr skugga um, að berklasmitun hafi
átt sér stað.
Það er cinkum þrír læknar, sem
hafa getið sér nafn fyrir að haia
komið orðuiii að þessari kenningu
og fært rök fyrir henni. Það eru
norski iæknirin Antvord, þýzki
læknirinn Röiner og austurríski
læknirinn Hamburger.
Með réttum skilningi á þessu
háttalagi berklaveikinnar var það,
að berklaveikisnefndin (Guðin. próf
Magnússon, Sig. yfirlæknir Magnús-
son og Magnús Pétursson alþingis-
maður) samdi frumvarp til berkla-
veikislaga fyrir land vort, sem síð-
an varð því nær óbreytt að lögum.
Eftir þeim lögum er öll áherzla
lögð á að vernda börn i'nnan ferm-
ingaralduns gegn smitun og það
þcss rækilegar, sem börnin eru
yngri.
Það eru börnin, sem verður að
verja gegn hóstandi sjúklingum og
öllum, sem hat'a opin berklakaun.
Böm og simtandi sjúklingar mega
ekki vera saman á heimili.
Það er að vísu langt síðan ýmsir
læknar liéldu því fram, að berkla-
veikin væri ekki nærri cins smiit-
andi og alment væri trúað.
Það er meira en hélf öld sfðan
enskur læknir við berklaspítalann
f Brompton (eitthvert stærsta tær-
ingarsjúkrahús Englendinga) sýndi
fram á það, að iæknar og hjúkrun-
arkonur, sem þar höfðu starfað um
margra ára skeið sýktust ekki
meira en fólk flest þrátt fyrir það
þó þau væru stöðu sinnar vegna
á hættulegri stað hvað smitun
snertir, en alment gorist.
Berkialæknirinn nafnkunni próf.
Sangmann (sem nýlega er dáinn),
aflaði sér vitneskju um berkla-
lækna (sérfræðinga í lungna og
hálssjúkdómum) víðsvegar um
Norðurálfu. Hann leitaði sér upp-
lýsingar um heilsufar þeirra frá þvf
þeir byrjuðu starf sitt. Flestir
þeasara lækna höfðu dagleg mök
við mjög smitandi berklasjúklinga
t. d. sjúkl. með berkla f barkakýli,
sein daglega hóstuðu framan í þá
og vitanlega er, að þéir eru ein-
hverjir allra hættulegustu afsýkj-
endur. Það mætti nú ætJa, að ein-
mitt þessum læknahóp stæði mikil
hætta af að sýkjast öðrum frem-
ur af berklaveiki. Svo reyndist þó
ekki, heldur kom í ljós, að meðal
þeirra voru íkki táltclulega fleiri
með berkla, en meðal manna al'
öðrum stéttum, sem lítil mök hafa
við smitandi . sjúklinga. Sam-
skonar niðurstaða varð um hjúkr-
unarkonur á heilsuhælum. Berkla-
veikin er ineð öðrum orðum ekki
nándar næri eins smitandi fyrir
fullorðna eins og áður var haldið
eða íólk alment hyggur.
IV.
Nýlega hefir verið birt rannsókn
lækna í Noregi um berklasmitun
hjóna. Hún kemur alveg heim við
rannsóknir þær er nú voru nefnd-
ar og sýnir þó enn betur, að jafnved
mjög náið sainlff við sinitandi
berklasjúklinga sé ekki veruleg.i
hættulegt fullorðnum.
Það voru læknarnir Arent de
Besche og F. O. Jörgensen, sem
fyrir skömmu gerðu þessar síðustu
rannsóknir.
Þeir félagar öfluðu sér nákvæmra
upfilýsingu um 742 norsk hjón ogi
athugu heilsufar þeirra. En þessi
742 hjón völdu þeir af þvf, að þeir
vissu á .undan, að annað hjónanna
f þessum 742 hjóriaböndum hafði
um hríð haft berkla í lungum. |_
Mátti þvf fyrirfram hálda, að hitt
hjónana hefði sýkst í sambúðinni
við sjúkan ektamaka sinn.
Niðurst^ðan varð nú sú, að þetta
hafði ekki oft átt sér stað. Þvert
á móti. Það voru aðeins 11 hjóna-
böndin þar sem bæði hjónin vorú
sjúk orðin. Þ. e. 1.48% af 742:—
aðeins hjá þe.ssum 11 bentu nokkuð
sterkar líkur til að smitun hefði
átt sér stað innan hjónabands. En
nota beni aðeins líkur, þvf vel gat
hugsast, að berklar frá barnsaldri
hefðu brotist fram og valdið veik-
inni.
Af þessu miá draga þá ályktun að
sjaldgæft sé að fullorðnir smitist af
berklum, hvort sem það er af því,
eins og margir ætla og eg áður gat
um, að smitunin á barnsaldri gjöii
menn ónæma, eða það er af því, að
menn vaxa frá berklunum og herð-
ast með aldrinum gegn þeim. En
ivo mikið er víet, að jafnvei þar
sem samlífið er nánast, og skilyrði
mest fyrir að sýklarnir berist á
milli, þar er aðeins hverfandi smit-
unarhætta.
Þessi niðurstaða rannsóknanna
er mjög eftirtektarverð og ekki nóg
að iæknar einir fái vitneskju um
þetta. Alla alþýðu varðar miklu
að vita alt sein vitað er sannast
um háttu berklaveikinnar. Og þess
vegna fremur, að hér er mesti far-
aldur af slúðri um hvað berkla-
veitoin smiti jafnt fullorðna sem
börn. Mér hefir t. d. oftar en einu
sinni borist til eyrna að fullorðn-
ir liafi sinittast og sýkst á Akur-
eyrar-spftala, af að liggja nokkum
tima í sama herbergi þar sem lítið
eða ekkert smitandi berklasjúkl-
ingar lágu. Og eg man f fyrra þeg-
ar sumir héldu að allur Fnjóska-
dalur, hvað þá lieldur Vaglaskógur,
mundi útatast af smitaridi hrák-
um og hósta . fjögurra hreinlátra
piita, sem dvöldu þar dálftinn tíma.
tSumir halda að afar mikið þurfi
að óttast smitun af dauðum mun-
um. Þeir vilja1 ausa sóttvamar-
lyfjum yfir búr og bæjargö'ng, fjós
og fjárhús og jafnvel brenna bæ-
inn, þar isem sjúklingar hafa átt
heima. Smithættan úr þessari átt
*r þó hverfandi lítil í samantourði
við hættuna af sjúklingunum sjálf-
um, svo að sennilega væri óhætt að
sleppa öllum sóttvarnarlyfjum, en
aðeins viðhafa almennan þrifnað
og aðeins sjóða eða gufuhreinsa
fatnaðinn.
Það er ekki ætlun mfn með þess-
ari grein að koma fólki til að halda
að ekkert þurfi að óttast berkla-
smitun, þvert á móti. Varlega skal
ætíð farið þegar grunur er um
berklaveiki, en bárnum innan ferm-
ingaraldurs stafar hætta af berkla-
sýkingu öðrum fremur, og þess
vegna verður ætfð að vernda þau
eftir föngum. — En fullorðnu fólki
er aðeins lítil hætta búin. Þess-
vegna þarf ekki að óttast að taka
sjúklinga þó þeim sé ekki algerlega
bötnuð veikin, á heimili þar sem
aðeins eru fullorðnir fy.rir. Þetta
segi eg meðal annars af því, að eg
— eins og fleiri læknar — rek mig
á það annað veifið, að sjúklingar,
sem um hríð liafa verið til lækn-
inga á heilsuhælinu eða sjúkra-
húsi, vegna berkla, þeim er út-
skúfað öllum frá, og fá hvergi að
vera, heldur verða að dvelja áfram
á sjúkrahúsi og kostast af opin-
beru fé, þrátt fyrir ]>að þó fullyrða
megi, að engin eða lítil smithætta
stafi af þeim.
— Dagur.
Til kaupenda
Heimskringlu.
Hér á eftir fer skrá yfir nöfn þeirra, sem góðfúslega hafa iofaS
Heómskringlu að vera uiriboðsmenn hennar, í hinum ýmsu bygðum
Islendinga. Þegar skrá sú hefir verið birt undanfarið, hefir fjoldi
bf vinum blaðsins brugðist við að borga þeim áskriftargjöld sín, og
er blaðið þeim velunnurum sínum mjög iþakklátt fyrir það.' Ef að
J>eir, «em nu skulda blaðinu, heldu uppi þeim goða, gamia vana, og
lyndu umboðsmann blaðsins í sinni bygð að máli, um leið og .þeir sjá
hver' hann er, vaeri það sá mesti greiði, sem J>eir gætu gert blaðinu.
Sumarmánuðurnir eru fjárhagsJega erfiðÍT fyrir blöðin, og vér erum
sannfærðir um, að ef kaupendurnir 'þektu aíla þá erfiðleika, mundu
iþeir ekki draga blaðið á andvirði sinu.
Innköllunarmenn Heimskringlu:
1 Canada:
Árborg.................... .....G. 0. Einarsson
Ámes ..........................F. Finrtbogason.
Ántler..............,..............Magnús Tait
Baldur..................................Sigtr. Sigvaldason
Beckville................................... Björn Þórðarson
Bifröst................................Eiríkur Jóhannsson
Bredenbury................Hjálmar 0. Loftsson
Brown .... ..............Thorsteinn J. Gíslason
Ghurchbridge................................Magnús Hinriksson
Cypress River.................. Páll Anderson
Elfros..................... J. H. Goodmundson
Framnes ...................... Guðm. Magnússon
Foam Lake.....«...........................John Janusson
Gimli .................... ... .... B. B. Olson
Glenboro ........................ G. J. Oleson
Geysir .................... Eiríkur Jóhímnsson
Hecla .... ...,.............. Jóhannes Johnson
Hnausa ........................ F. Finnbogason
Howardville.................Thorv. Thorarinsson
Húsavík....................................John Kernested
Icelandic River ............Sveinn ThorvaJdson
og Thorvaldur Thorarinson
Isafold .......................... Ámi Jónsson
Innisfail .... .... ......... Jónas J. Húnfjörð
Kandahar ......................... A. Helgason
Kristnes .... .................... J. Janusson
Leslie .......................... J. Janussoni
Langruth ................... ólafu* Thorleifsson
Liílesve ..........i ........... Philip Johnson
Lonley Lake................... Ingim, ólafsson
Lundar ............................ Dan. Lindal
Mary HiM ..... ............ Eiríkur Guðmundsson
Mozart............................ A. A. Johnson
Markervitle ................. Jónas J. Húnfjörð
Nes ...: .... ,................... Páíl E. Isfeld
Oak View .... ............. Sigurður Sigfússon
Otto .......................... Philip Johnson
Piney ...........................S. S. Anderson
Red Deer..................... Jónas J. Húrtfjörð
Reykjavík ......................Ingim. Ólafsson
Swan River.................... Halldór Egilsson
Stony Hill .................. Philip Johnson
Selkirk..........B. Thorsteinsson og Jón Elíasson
Siglunes...................... Guðm. Jónsson
Steep Rock ........................ Fred Snidal
Thornnill ....................Thorst. J. Gíslason
Víðir .......................... Jón Sigurðsson
Winnipegosis ................. August Johnson
Winnipeg Beach.................. John Kernested
Wynyard................................... Guðl. Kristjánsson
Vogar .......................... Guðm. Jónsson
Vancouver .............Mrs. Valgerður Josephson

<V

Winnipeg, Manitoba.
ji
i
■w
1
I
ck
vi
I ]
. i
—i
-1
t
a
Blaine Mrs. M. J. Benedictson
Bantry
Edinburg .
Garðar S. M. Breiðfjörð * 1
Grafton i
Hálíson Árni Magr.ússon lf.S
Ivanhoe G. A. Drilmann
Los Angeles .... G. J. Goodmundson
Milton Gunnar Kristjánsson t
Mountain \
Minneota
Minneapölis ’ ’T"
Pembina .... .... Þorbjörn Björnsson > 4'
Point Roberts ... Sigurður Thordarson X
Spanish Fork Einar H. Johnson
Seattle Mrs. Jakobína Johnson
Svold «
Upham Sigurður Jónsson •1
Heimskringla News & Publishing Co.
P. 0. Bor 3171
853 Sargent Ara.
V