Heimskringla - 19.09.1923, Side 1

1 Verílaan
ROYAt-1 CROWN gefm fyrir Coupons
1 SOAP
Sandiri eftir vertSlista til og
R0711I Crovrn Sonp Ltil. 654 Maln St., Wlnnlpeg. umbúíir
Verðlaun gefin

fyrir CROWN
Coupons SOAÞ
Og SendlS eftlr vertHista tll . lioyal Crown Soap Ltd. umbuðir 054 Maln St.* Winnipeg;.
XXXVII. ÁRGANGUR.
WINNIPEG, MANITOBA, MIÐVIKUDAGINN 19. SEPT. 1923.
NOMER 5i
Frá íslandi
Ganada.
Baron Renfrew.
Hann kom s. 1. laugardag til
Winnipeg. Ekki stóð hann nema
finnn mínútur við í borginni. Hann
Tiélt áfram vestur í land til High
bústofn sagður r-r.i 120 nauHripir.
Veizlur þiggur geíturinn er.t.ar að
]>essu sinni. Hann er búinn að fá
nóg af slíku og æskir hvíldar. Ijes -:
“Baron Itenfrew" titill varð íyrst
til á Englandi 1398, og er einr. af
titlum prinsins af Wales. í>að sjá
því allir, að hað er hann sem hér
er átt við, því á þessari ferð sinni
gengur hann undir Jiessu nafni.
Þogar Edward (síðar Bretakon-
ungur) heimsótti Bandaríkin fyrir
mörgum árum, bar hann og l>enn-
an titil.
Eld-vatniö komiS.
S. 1. laugardag komu 11 járnbraut-
ar vagnhlöss .af áfengi til Winni-
peg, til vínsölubúðar fylkis-stjórn-
arinnar f Manitoba. Yínið kom frá
Bretlandi og er mikið af því búið
til þar, en sumt f Svíþjóð, Erakk-
landi og Spáni. Svo margar eru
tegundir þess, að okki verður tölu
lákomið. Yerður liyrjað að selja
það f þessari viku. Alt sem til
þess þarf nú að veita sér það, er
því vínkaupaleyfið og borgunin
fyrir brúsann. En eins er vert að
geta. Bað er óvarlegt að neyta
ófengi.s hvar sem er. Eftir lögun-
um virðist helzt hvergi leyfilegt að
neyta þess, nema í heimahúsum. Á
götu úti eða á víðavangi er því
ekki treystandi að hafa það um
hönd, ef eftirlitið verður eins og
það á að vera. Þessa er hér getið
til þess, að minna á hvernig lögin
geta leikið þá, er vínið hafa ógæti-
lega um llönd, og að það er aldrei
of varlega með það farið.
Aukakosning í Winnipeg.
Aukakosning fer fram í Norður-
Winnipeg 24. október n. k. Tilefni
hennar er, að E. J. McMurray, sam-
bandsþingmaður fyrir þann hluta
bæjarins, hefir hlotið ráðgjafa-
stöðu hjá Kingsstjórninni Útnefn-
ingu verQur lokið 10. okt. Emlbætti
það er E. J. MeMurray hlaut, er
má 1 a f ærs lieembæt t i stjórnarinnar
(solicitoitgoneral). Þeir sem
nefndir eru og líklegt er talið að
þreyti kosningu á móti honum, eru
Dr. M. R. Blake íhaldsmaður og
A. A. Heap fyrir hönd verkamanna-
floksins. Dr. Blake var áður þing-
maöur fyrir Norður-Winnipeg.
Sala inneigna í Home-bankanum.
Þeim, sem áttu fé inni í Home-
bankanum, sem hætti að starfa fyr-
ir nokkru, er nú boðið 60—70 cents
1 hvem dollar af inneign sinni. Eru
það menn í Montreaal er þetta
bjóða. Hafa þeir keypt eitthvað
af inneignum manna í bankanum
með þessum hætti. IHvernig því
víkur við með þennan kaupskap
veit enginn. En við tvö bankahrun
í Bandaríkjunum kvað hið sama
hafa átt sér stað og þar varð raun-
in sú, að þeir sem seldu töpuðu á
þvf.
Þakkagjörðardagur.
Þakkagjörðardagurinn í Canada
verður 12. nóv í ár; það er á mánu-
dag, en hinn 11. nóv. vopnahlés-
dagurinn, er á sunnudag, og verða
því báðir dagarnir helgir haldnir
þann 12. mánaðarins.
Kulvísi.
Einn af mönnum þeim, er hingað
komu í haust frá Bretlandseyjum
til þess að vinna að uppskéru, hét
RObert McCormick, og var frá
Skotlandi. Meðan hann var á inn-
ílytjendahúsinu í Winnipeg, var ilt
að halda honum hlýiun á rifeturna.
Hann bað ávalt um meira og meira
ofan á sig og kvað kuldan ætla
sig að drepa. Og í hvert skifti sem
hann bað um ábreiðu, var honum
afhent hún. Loks var farið að at-
huga hvað margar ábreiður Robert
hefði nú. Taldist þá svo til að
I þær væru 45 alls. En samt hélt
hann áfram að kvarta um kulda.
Einn daginn gengur umsjónarmað-
ur á innflytjendahúsinu suður
Aðalstrætið. Sér hann þá hvar
Robert er á undan sér með böggul
af óbreiðum á bakinu. Og eftir
litla stund, skundar Robert inn í
Qyðingabúð eina og selur ábreið-
urnar þar — 18 talsins. Þarf ekki
að sökum að spyrja úr því, og með
Robert var farið inn í dómsalinn.
Játaði hann strax sekt sína og var
hann dæmdur til 2 mánaða fang-
elsis vLstar. Þegar hann var kom-
inn inn í fangaklefan spurði hann
hissa, hvort að hann ætti að vera
hér inni. Þegar honum var svarað,
að svo væri, segir hann að það sé
ómögulegt, því hann sé vissum að
ivann drepLst þar á svipstundu úr
hita. En við þann hita verður
hann nú að búa, þar til að hann
leggur af stað tóim til Skotlands,
því þangað er ráðgert að hann fari
þegar vistin er útrunnin.
Vinsæll gestur.
1 Winnipeg er maður staddur, er
R. L. Beeckman heitir frá Rhode
Island. Hann hefir gengt þar ótal
störfum, og nú sfðast verið fylkis-
stjóri um þrjú kjörtímabil. En nú
í fjÓTða skiftið, er átti að útnefna
hann, neitaði bann með öllu að
gefa kost á sér til starfsins. Traust-
ið, sem íbúar ríkisins 'bera til lvans
má fara nærri um af því, að þeir
skildu ennþá æskja að hann yrði í
vali. Þegar Mr. Beeckman var
spurður að því, hversvegna að
hann tæki ekki útnefningu, svaraði
hann því til, að hann skoðaði
nauðsynlegt, að ungt blóð bland-
aðist saman við hið gámla í stjóm-
málum; hann væri alls ekki sömu
skoðunar og brezkir feður í því
efni, að áljýa ekki soninn fulltíða
fyr en hann væri orðinn sextugur.
Hann sagði þann hugsunarhátt
einn stærsta gallann í sambandi
við skoðanir Breta og fleiri Ewópu
'þjóða. Mr. Beeckman ferðast uni
Canada nokkrar vikur sér til skemt-
unar.
----------XX----------
Önnur löndi;
itv.
Lloyd George.
David Lloyd Georige, fyrrum
stjórnarformaður á Bretlandi kem- •
ur til New York 5. október. í Winni-
peg verður hann 13. og 14. október
og flytur ræðu. Mun margan fýsa
að sjá og hlýða á þennan heims-
fræga stjórnmála grjótpál.
Nýi stjórnarformaðurinn í
Japan.
Sá ee víð stjómarformensku tók
í Japan, að barón Kato látnum,
heitir Gombei Y^mamoto og er
greifi að nafnbót. Hann hefir
verið forsætisráðherra áður. Hlaut
það embætti 1913, en fór frá óri
seinna vegna óreiðu, er átti sér stað
í sambandi við herskipasmíðar.
Nokkrir yfirmenn í sjóhernum, sem
umsjón höfðu með verkinu stungu
geysimiklu fé í sinn vasa í sam-
bandi riið það starf. Varð ráðu-
neyti hans að fara frá er það varð
uppvLst. Yamamoto var aðmíráll í
sjóhernum fyrir 1913, og hefir oft-
ast iiaft eirihver ábirgðar mikil
stjórnarstörf á hendi. Eitt hið
fyrsta af hans stjórnarverkum,
verður nú að ráða á einhvern hátt
fram úr vandræðunum sem af
jarðskjálftunum niiklu stöfuðu.
Hann kom nokkru sinnum til
Bandaríkjanna í sambandi við yf-
irhershöfðingja stöðu sína í sjó-
hernum.
Cuno kemur til Bandaríkjanna.
Dr. Wilhelm Cuno, fyrrum for-
sætisráðherra á Þýzkalandi og að-
al stjórnandi Hamborg-American
skipafélagsins, er væntanlegur til
New York innan skamms. Er þess
getið til, að hann muni flytja
nokkra fyrirlestra í Bandaríkjunr
rim um Þýzkaland og fjármál
Evrópu.
Hugarburður.
Sendiherra Rússa í Berlín segir
söguna um ókyrð og tfppþot í
Moskva og morð Leon Trotzky, séu
hugarburður og skáldskapur frá
rótum.
Trúlofun.
í fréttum frá Brussel er á það
minSt, að belgiska prinsessan,
Marie Jose, og prins Humbert, erf-
ingi konungstólsins ítalska, séu um
það að trúlofast. Belgisku kon-
ungshjónin er'u gestir drotningar-
innar á Italfu um þessar'mundir.
Geddes veikur.
Sir Ackland Geddes sendiherra
Breta í Bandaríkjunum hefir verið
mjög veikur undanfarið. Frétjtir af
honum í byrjun þessarar viku eru
þess efnis, að hann muni ekki ná
heilsu aftur, til þess að gegn sendi-
horra-embætbinu. Hann er á Eng-
landi.
Hnefaleikur.
Laugardaginn 14. þ. m., börðust
hinir heimsfrægu hnefaleikakappar
JackDempsey og Louis Firpo. Lauk
viðureigninni svo, að Dompsey vann
frægan sigur. Orustan var hin
snarpasta. Barði Dempsey Firpo
flatan aftur og aftur, en Firpo
spratt upp jafnhraðan og hefndi
sín. Rak hann Dempsey slíkt
feikna kjaftshögg í fyrstu “umferð”,
að hann hófst á lo^t, kollsteyptist
aftur á bak út af pallinum og sá
8,000,000 stjörnur. Samt enduðu
riiðskiftin svo, að Firpo lá endi-
langur í blóði sínu, meðan dóm-
arinn taldi tíu og vissi hvorki í-
þennan heim né annan.
Viðreisn Rússlands.
Sir Donald Mann og samvcrka-
maður hans, Sir. William Mac-
kenzie, eru einir af hinum stærri
jórnbrautasmiðum sem uppi eru.
Þeir lögðu um 3325 mílur af jóm-
brautum í Vestur-Qandinu og um
2000 mílur í austur hluta Canada.
Og þssiar brautir 4ítn þeir þar til
að Canada-stjórnin fékk þær í
hendur. Sir Donald er um sjötugt,
en hann skoðar sig samt nægilega
ungan ennþá til þess, að ferðast
til Rúsislands, til þess að líta éftir
tækifærum þar til þess að leggja
jámbrautir. Er hann nýkominn
heim úr því ferðalagi, segir blaðið
“Manchester Guardian’’, sem gefið
er út á Englandi, .og hefir blaðið
það eftir Sir Donald um ástandið á
Rússlandi, sem hér fer á eftir:
“Eg fór til Rússlands í von um
að takast þar störf á hendur en
af því hefir ennþá ekkert orðið. ó-
mögulegt að segja hvað seinna get-
ur orðið uppi á teningi. Járn-
brautir á Rússlandi eru ekkí í
slæmu ásigkomulagi. Eg ferðaðist
um 2500 mílur vegar og voru járn-
brautirnar eins góðar og þar sem
eru beztar annarstaðar. Vegstæð-
in oru ágæt. Svefnvagnarnir voru
eins igóðir og þeir gerast annars-
staðar í meginlandinu. Lestirnar
fóru ekki hratt yfir, en þær fylgdu
áætlun nákvæmlega. Eg fór frá
Moskva tH Petrogard, um 400 míl-
ur vegar á tólf klukkustundum.
Binnig ferðaðist eg til borganna
við Svartahafið, Hraði lestanna '
var frá 27—40 mílur á klukkustund.
“Hvað sem sagt hefir verið um
stefnu mína í þjóðfélagsmálum, og
fylgi mitt við auðvaldið, lít eg nú
á það sem hugsanlegt, að Rúss-
lapd verði einna fyrst af öllum
Evrópu þjóðunum, sem tóku þátt
í stríðinu, að rétta við. Landið er
feikna auðugt. Eg ferðaðist um
J>úsund mílur vegar, ]>ar sem ó-
slitnir akrar blöstu alstaðar við
auganu. Og hveiti-akrar voru það
mestmognia Landið er eins frjó-
samt og vestur hlutinn af Canada
er Uppskeran er ekki með bezta
móti í ár, en hún er vel í meðal-
lagi. 1 norður liulta Rússlands,
hafa rigningar gengið og þær eyði-
lögðu uppskéru víða. í suður hlut-
anum oilu þær ekki skaða, og tíð-
in meðan eg var þar, var inndæl-
asta uppskéru tíð. Það var um
miðjan júlf, sém eg kom þangað og
var þá verið að slá og þreskja og
flytja hveiti til markaðar alt í
senn.
Aliar stétttr í Rússlandi, frá
æðsta valdsmanni landsins og nið-
ur að þeim lægsta, vinna af kappi.
Allir virðast hafa jafnan áhuga
fyrir, að gera það bezta sem þeir
geta. Þá fýsir að koma ríkinu á
sem beztan fót aftur. Hvern sem
eg heyrði minnast á stjórnina, var
hlýtt til hennar og breytinga æskja
engir. Rússland átti í sjö ára
strfði, bæði innbyrðis og út á við.
Viðhald bæjanna va.r ekkert á
þeim tíma. Alt var rífið niður, en
ekkert bygt upp. Nú er óðum verið
að reisa alt þetta við í Moskva.
Gamlar byggingar bættar — éf
hægt er, en rifnar niður og nýjar
roistar annars. Og við málningu
og annað sem lítur að því að
skreyta borgina, er nú mikið átt.
Fóikstraumurinn um borgina er
geysiimikill.
Það er um 4300 stórbrýr og bryggj-
ur serii viðgerðar þurfa við. Bíður
þar geysimikið verk einhverra. Um
fjörutfu þúsund járnbrauta vagna
er nú verið að gera við, og geng-
ur verkið ágætlega. Það vakti
mikla undrun hjá mér, að sjá sumt
af því er á Rússlandi bar fyrir
augu, eftÍT blaðafréttirnar, sem
inaður var áður búinn að fá fif
ástandinu þar. Rússland flytur nú
,út í 'Stórum stíl loðvöru, hveiti,
-rúg og við. Þar er nú ekki hið
vanalega sóreignar-fyrirkomulag.
Námur og verksmiðjur og önnur
fyrirtæki eru leigð einstökum
mönnum til skamms tíma gegn upp-
fyllingu ýmsra ákvæða sem stjórn-
in setur. Svo eru og til félög, sem
bæði einstaklingar og stjórnin
rekur sameiginlega. Það er aðeins
tíma spursmál nú orðið, hvenær
Rússland verður farið að gera eins
mikla verzlun við útlönd og það
áður gerði.”
Abyssinía.
Abyssinía hefir sótt um rrpptöku
í Alþjóðafélagið. í Abyssiníu eru
mörg smá-konungsríki, konungar
þeirra hafa samt allir einn konung
yfir sér. Kallar einvaldurinn sig
“konung konunganna”. Segir sig
kominn frá Salómon konungi og
drotnihgunni af Sheba. En hvað
sem því líður, viðgengst í ríki hans
þrælahald og fjölkvæni. Og þar
’sem Alþjóðafélagið hefir gert það
að mikilsverðu atriði í stefnuskrá
sinni, að afnema þrælahald, er
hætt við að það óttist, að félagið
fái það álit á sig, að vera lieldur
sukksamt, ef það veitir Abyssinu
upptök án þess, að einhver höft sé
'fyrst lögð á þessa siði ríkisins.
. — X
----------XX----------—
Stórbruni í Birtingarholti
8 nautgripir brenná inni.
*
Aðfaranótt 18. ág. var stórbruni í
Birtingaholti í Árnessýslu. Brann
til ösku fjós, haughús, hlaða og
skemma, og 8 kýr inni. Björguðust
út úr haughúsinu 3 kálfar, 1 vetr-
ungur, og 2 kýr, önnur dauðvona og
einn kálfurinn. Kýrnar sem ekki
komust út, brunnu svo að segja
til ösku og alt það sem í skemmu
og fjósi var ,en furðu lítið af heyi.
Var hjálpin, að lágt var í hlöð-
unni enn þá, og raki ofan á af töðu-
hita. Var svo mokað mold ofan á
og kæfður eldurinn í heyinu með
því. En allmið brann alt í kring
utan af statbbanum um leið og
veggirnir brunnu af hlöðunni. Elds
ins varð vart nálægt miðnætti.
/
Hefir ofjaust kviknað út frá ösku
sem borin var í fjósið.
Er tjónið allmikið, húsin lágt
vátrygð, miðað við núverandi verð
á byggingarefni, en gripir, hey og
munir allir, þar á meðal sex sekkir
af kbmvöru, var alt óvátrygt. 1-
búðarhúsinu bjargaði torfveggur,
sem á milli þess og þeirra bygginga
sem brunnu, og svo það að logn
var um nóttina. Hefði vindstaðan
verið af bálinu á húsið, hefði það
sjálfsagt ekki arðið varið.
Róðrarbátur fórst
þann 20. ágúst frá Skálum á Langa-
nesi. Voru fjórir menn á bátnum,
3 menn frá Vestmannaeyjum og
fortmaðurinn, Sigfús Jónsson, frá
Bakkafirði, og druknuðu þeir allir.
Landhelgisgæslan fyrir Norður-
landi hefir í fyrsta sinni í sumar
verið eingöngu í höndum íslend-
inga. Jóhann P. Jónsson, skipstjóri
á Þór, hefir haft yfirumsjón henn-
ar á hendi, en til aðstoðar honum
hefir e. s. Kakali verið, undir stjóm
Kristjáns Bergssonar skipstjóra. 1
fyrra hafði foring danska varð-
skipsins yfirumsjónina, en þá var
e. s. Þór undir hann settur.
Tundurdufl rak nýlega við Kóru-
nes á Mýrum. Fer “Fylla” upp eftir
í kvöld eða fyrramálið til að eyði-
leggja það.
Á bifreiðum hafa austursveita-
menn flutt nokkuð af sláturfénaði
hingað í sumar. Þykir þetta borga
sig.^einkum ef ílutningur fæst í
bifreiðarnar hina leiðina. Við
rekstur hingað austan úr Rangár-
vallasýslu er talið að dilkar léttist
að keti um 3 pund.
Dánarfregn. — María Lárusson,
kona Carls Lárussonar, kaupmanns,
andaðist í gærkveldi (23. ágúst).
Þyngsti lax, sem sögur fara af að
veiðst hafi hér á land í sumar, vóg
39 pund og veiddist í Laxá í Suður-
Þingeyjarsýslu. Enskur maður
veiddi hann á stöng og var hálfa
þriðju klukkustund að þreyta
hann.
SÍLDIN.
Fyrir viku síðan höfðu verið salt-
aðar 86 þús. tunnur af síld á Siglu-
firði og Eyjafirði, 16 þús. knr.
kryddaðiar og 50 þús. tunnur brædd
ar, og síldaraflinn því samtals um
150 þús. tnr. Síðan mun ekki hafa
verið saltað mikið meira en svo, að
það fylli 100 þús.
Togararnir að sunnan hafa aflað
allvel, “Glaður” um 5 þús. tnr., og
hinir um 4 þús., eða alt að því.
Búist er við að þeir fari nú að
hætta að veiða til söltunar úr
þessu, en veiði síðan í bræðslu.
Er aflinn ekki meiri en svo, enn
sem komið er, að markaður ætti
að vera nægur. Hefir og veiðin
verið mest inn á fjörðunum allan
tímann, og veiði útlendinga utan
landhelgi því væntanlega lítil. En
vitalega getur talsvert veiðst enn,
því að 2—3 vikur eru enn eftir af
síldveiðatímanum.
Aldurshlutföll.
Þegar manntalið fór fram 1. des.
1920 skiftist þjóðin þannig eftir
aldri:
Innan 15 ára .. .. 3.321 eða 33.1%
15—20 ára............ 8.998 —,9.5 —
20—40 ára............ 27.071 — 28.6 —
40—60 ára............ 17.348 — 18.3 —
Yfir 60 ára.......... 9.708 — 10.3 —
Ótilgreint.............. 244 __0.3___
Samtals 94.690 100.0%
Þessi aldurSskifting er mjög svip-
uð eins#og við manntölin næstu á
undan. Það má því telja svo, að
hér á landi sé hér um bil þriðjungur
landsibúa á barnsaldri (innan 15
ára), hér um bil tíundi hlutinn á
unglingsaldri (15—20 ára) og annar
tíundi lilutinn á gamals aldri (yfir
sextugt), en tæplega, helmingurinn
á því skeiði, sem menn alnient eru
fullvinnandi (20—60 ára).
Þessi hlutföll eru samt alls ekki
eins í bæjunum og í sveitunum,
Stafar það af flutningi fólks úr
sveitunum til bæjanna, sem einkum
er ungt fólk uppkomið. Verður þvi
tiltölulega færra af börnum og
gamalmennum í feæjunum heldur
en aftur á móti tiltölulega fleira á
vinnuskeiðinu. Á aldrinum 20—60
ára voru þannig við manntalið 1920
í Reykjavík 53% af íbúunum þar, í
hinum kaupstöðunum (,sex) 49%, í
verzlunarstöðum með 300 íbúum og
þar yfir 47%, en í sveitunum 44%%.
Yfir sjötugt voru alls 3.830 manns
eða 4% af öilum landsmönnum, en
yfir nírætt voru 85 manns, 62 kon-
ur og 23 karlar. Af þeim bjuggu
68 í sveit en 17 í kauptúnum (með
300 íbúum og þar yfir). 95 ára eða
eldri voru 10 manns, 6 konur og 4
karlar. Elsti karlmaður á landinu
var 98 ára gamall, en tvær konur
voru 99.
G RÆ NLANDSF Ö R.
Stjórn Grænlands hefir boðið Sig-
urði Sigurðssyni forseta Búnaðar-
félagsins að koma til Grænlands, til
þess að hafa kynna af landinu og
bera fram álit um landbúnaðar-
möguleika þess. Verði úr förinni,
mun hann fara héðan í lok þessa
mánaðar, fyrst til Danmerkur og
þaðan til Grænlands og korna aftur
eftir 2—4 mónuði.
Að vísu er það svo, að Sigurður
forsQti er maður sem landbúnað-
urinn íslenzki má ekki lengi af sjá,
og nú í samíband við fyrstu fram-
kvæmd jarðræktarlaganna, sem fela
Búnaðarfélaginu mun meiri störf en
áður, er sérstaklega mikið á liaim
lagt.
En samt sem áður verður að líta
svo á, að með þessu boði sé íslandi,
Búnaðarfélaginu og Sigurði sjálf-
um sýndur svo mikill sómi, og hins-
vegar mætti og af því hljótast
gágn, að sjálfsagt er að hann legg-
ist ekki imdir höfuð að takast þessa
ferð á hendur.
Og vilji hann fara förina, má
telja víst, að stjórn Búnaðarfélags-
ins ljái til þess samþykki sitt.
Bruni. 8. þ. m. brann í Vest'
mannaeyjum bárujárnsskúr, sem
Sís átti. Var þar geymt töluvert
af ull. Giskað er á, að 1/5 hluti ull-
arinnar hafi eyðilagst.
Árbók Háskóla íslands er ný-
komin út og fylgir löng ritgerð eft-
ir ólaf Lárusson prófessor um Grá-
gás.
I -------
Magnús Snæbjörnsson læknir i
Flatey hefir sótt um og fengið
lausn frá embætti.
-------------------------
River, Alberta og ætlar um st md
að gæta nauta sinna þar. Er sá