Heimskringla


Heimskringla - 23.07.1924, Qupperneq 4

Heimskringla - 23.07.1924, Qupperneq 4
4, BLAÐSIÐA H EIM SKRINGLA WINNIPEG, 23. JÚLÍ, 1924. ffeímskrinjjla: <S«ofnntS 1886) Kemnr öt ö hverjum rniTSvikudegri. EIGENDDR: VIKING PRESS, LTD. 853 of? 855 SARGENT AVE., WIlfNIPEG, Talsimi: N-0537 Vert5 blaðsins er $3.00 árgangurinn borg- ist fyrirfram. Allar borganir sendist , THE VIKING PREfíS LTD. SIGFÚS HALLDÓRS frá Höfnum Ritstjóri. UtanAskrfft tfl blnbnfnH: VIKING PRESS, Iitd., Box 3105 UtanfiMkrfft tfl rif st jórans: EDITOIt HEIMSKRINGLA, Box 3105 WINNIPEG, MAN. THE “Heimskringla is published by The VikfDK PreMM Ltd. and printed by CITY PRINTtNG «fe PUBLISHING CO. 853-855 Sargrent Ave., Winnfpegr, Man. Telephone: N 0537 WINNIPEG, MANIT0BA, 23. J0L1, 1924. Dálítiðum stjórnmála- horfur latneskra þjóða Evrópublöðin tala nú ekki um annað meira af því, er á stjórnmálasviðinu gerist, en fund þann, sem kallað var til nú í miðjum þessum mánuði, af bandamönnum, til þess að ræða tillögur Dawes-McKenna, um skulda llúkningu Þjóðverja. Á þeim fundi sitilr Kellogg, sendiherra Bandaríkjanna í Eng- landi. Lloyd George hefir látið það álit í Ijósi er mjög virðist fara saman við álit flestra stórblaða í Norðurálfunni, að því er sjá má af fréttum, að þetta muni verða helzti fund- urinn, og mest af honum leiða, af öllum þeim, er haldnir hafa verið meða^ bandamanna síð an friður var saminn. Eina aðalástæðu fyr- ir þessu telur hann þátttöku Bandaríkjanna í fundarhaldi, og það, að skuldalúkningar- tillögurnar, sem fundurinn á að fjalla um, eru komnar frá Bandaríkjamanni að miklu eða mestu leyti. Varlegra mun vera, að gera sér ekki alt of glæstar vonir um fundarárangur. Þeir leru orðnir nokkuð margir fundirnir, sem stjórnmálaskúmar Norðurálfunnar, hafa haldið með sér, til þess að kippa ýmsum aflaga förnum limum á alþjóðalíkamanum í liðinn, alt frá friðarsamningsskrípinu í Versa^'es og fram að þessu. Tillögum Dawes hefir verið tekið með mestu gleði- látum beggja megin hafsins, af því, að menn eru orðnir svo langþreyttir á boladansinum í Ruhr-héraðinu, að alt virðist betra en bað stímabrak. En hætt er við, að fæstir þeirra, sem hæst hafa gaulað gleðilagið við tillög- ur Dawes, hafi í raun réttri gert sér nokkra skynsamlega hugmynd um, hve framkvæm- anlegar þær væru. Þjóðverjar hafa gengið að þeim, segja þeir. Já, að vísu, en Þjóð- verjar hafa í neyðinni gengið að svo mörgu síðustu árin í orði, sem þeim hefir aldrei dottið í hug, og aldrei haft nein úrræði til að halda á borði, að ennþá er mjög van- séð, hvert stórum betur muni fara nú. Það er sorgleg reynsla marera alda, sem mann- kynið hefir ótrúlega Itið reynt, að færa sér í nyt, að allar hrafnaþings-aðgerðir stjórn málagarpanna fá aldrei meiru til leiðar kom- ið en þjóðirnar sjálfar eru viljugar og fær- ar um að taka á sig. Og þó eru velferðar- mál þeirra undantekningarlítið aldrei fvrir þær lögð. hvernig ræða skuli, fyr en eftir ’dúk og disk. Ekki skal því þó neitað, að miklu bjart- ara er nú vfir framtíðarvonum Norður- og Austur-Evrópu. sem stendur, en verið hefir sfðan í ófriðarlok. Ræður bað mestu um, að slíkir menn og þeir MacDonald og Herriot nú sitja við aktauma tveggja voldugustu og áhrifamestu ríkjanna í hemúnum. Sérstaklega hefir mikil breyting orðið í æðstu sætunum á stiórnarskrifstofum Frakka. Herriot er ólíkt hlýrn { garð Þjóð- verja, en fyrirennari hans, Poincaré. Og fengi hann að ráða, er htill vafi a því, að tillögur Dawes fengju að revna sig. Og hvert sem þær nú vrðu sérstaklega affara- sælar fyrir mannkynið í heild sinni og Norð- urálfuna sérstaklega, þ»á hafa þær aldrei verri afleiðingar í för með sér, en það á- star.d, er nú ríkir, og sennilega eru þær það skársta, sem stórveldin gætu komið sér sam- an um fvrst um sinn. hó hær séu stórgallað- ar, og vér hyggjum lítil líkindi til þess að þær séu framkvæmanlegar. Um hær má hebt se<?ia, að hær eru sæm'Uga nothæfur grund- völlur, til bráðahirgðahrófat'ldurs, lík- lega eini aðgengilegi grundvölVnnn fvr«t um «inn og þess eins vegna er bað vonandi, að tillögurnar fái hyr á fundmum. — En annars er Herriot hví miður fremur laus í sessi, að því er virðist. Fyrir nokkrum dög- um síðan, neituðu sósíalistar honum alger- lega um atkvæði sitt til fjárveitingar, til þess að halda við setuliðinu í Ruhr. Varð hann að berja þá fjárveitingu í gegn með tilstyrk hægrimanna. Nú eru þeir aftur á móti að safna liði, til þess að reyna að koma í veg fyrir það, að gengið verði að Dawes til- lögunum. Er hann upp á náðir beggja flokka kominn og því býsna valtur í sessi. Að honum sjálfum er það fyllilega Ijóst, sézt bezt á því, hve fús og jafnvel ákafur hann var að berja það inn í þingmenn, að hann hefði til einskis skuldbundið sig, í iþá átt, að samþykkja þau ákvæði, er þessi fund- ur, er bandamenn nú hafa stofnað til, kann að samþykkja. Annars blæs ekki sérlega byrlega fyrir hinum tveimur smá-NapóIeónum Suður Evrópu, þeim herrum Mussolini á Italíu og Primo de Rivera á Spáni, er völdin hafa hrifsað í sínar hendur. Mussolini hefir að vísu, að nafninu til komist heill á húfi úr óveðrinu, er um hann rauk, eftir að upp- víst varð um morðið á þingmanninum Matteotti, sem all-ítarlega hefir áður verið getið um hér í fréttadálkum blaðsins, en hann er langt frá því að vera enn úr allri hættu. Það virðist vera lítilí vafi á því, að hann verði að lúta beirri hjóðarkröfu, að Fascista sjálfboðaliðið verði hér eftir að sameinast, eða ganga í hinn fasta lögskipaða her, og hlýða boði og Jbanni vfirherstjórnar- innar. en fram að þessu hefir betta sjálf- boðalið leikið lausum hala og framið ótal hermdarverk í skjóli Mussolinis. 0g senni- lega verður hann að rýra vald sitt frekar * á ýmsum öðrum sviðum. Ennþá er reynt að binda fyrir munninn á miótstöðumönnum Fascista með ritsíun (censure) en iþó berst svo mikið af fregnum gegnum þá síu, að stjórnarandstæðingar hljóta að vera mikið sterkari. en nokkurn hefði grunað fyrír fáum vikum síðan. Altaf eru að berast fregn- ir um blóðugar skærur milh’ Fascista og ann- ara flokka, sérstaklega iafnaðarmanna. um hvera og endilanga ftalíu. Ófriðarblika hvílir yfir landinu, og má eins veí búast þar við mannskæðum innanlandsóeirðum hvað af hverju. Annars þykir nú fullsannað, hver orsök- in var til þess að Matteotti var myrtur. Hann hafði nýlega verið í London f stjómmála- erindum. Þegar heim kom sendi hann opið bréf til eins blaðs þar, sem hefir allþungar á- kærur að bera á Fascistana. Bæði hafði hann sönnunargögn { höndum um fjárdrátt ýmsra háttstandandi emhættismanna, t. d. Finzi, er getið hefir verið um áður í sam- bandi við olíuna, og bar að auki mótmælti hann því fastlega, að ítalía ætti Mussolini stjórninni nokkuð gott upp að inna. Hann fullyrti. að áþreifanleg og vaxandi velmeg- un Italíu tvö síðustu árin, væru alls ekki stjórninni að þakka, heldur ýmsum fjárhags- legum straumhverfingum, sem fært hefðu auðæfin á land, hvert sem stjórnmálafor- maðurinn hefði heitið Mussolini, eða eitt- hvað annað. Þar að auki bar hann á móti því, að útgjöld við ríkisstjórnina hefðu minkað, — en það telur Mussolini sér til á- gætis — heldur þvert á móti aukist, þó reikn- ingum hafi verið ruglað svo, að á yfirborð- inu væri sparnað að sjá. Hélt hann því fram, að þó embættismannatalan hefði að vísu verið færð niður um 5000, þá hefði kostnaðurinn við ríkisrekstur aukist um 100, 000,000 Iíra. Kostnaðurinn við jámbrauta- rekstur væri alveg hinn sami og áður hefði verið. um 900,000,000 líra. — Ekki er auðvelt að segia, hvert þetta er algjörlega rétt hermt. Tölur er lengi hægt { að þvæla, og hvast má deila umi óljósar or- J sakir ýmsra hluta. En þá er maður veit, hve j þungar sakir þær eru, sem Matteotti hefir i borið á Fascistana, og opinberað þær í ensku I blaði þá þarf naumast að undra sig á æfi- I lokum hans, ef menn hafa fylgst nokkuð j með ærslagangi, ofstopa og barnalegum- I hryðiuverkum Fascistanna, alt frá því að sá flokkur hófst. Þeirra meðul hafa verið hin sömu og Jahve notaði: svipan og þræls- óttinn. Þeir hafa heldur ekki lært neitt af hrakförum júnkaranna þýzku í því efni, ekk- ert lært af bandamönnum sínum í stríðinu. Belgíumönnum um að nútíðamenn verða seinlegast yfirunnir með íporðdrekum og skorpíónum. Primo de Rivera yfirhershöfðingi á Spáni hrifsaði völdin í sínar hendur í fyrra, að dæmi Mussolinis, og bar það fyrir sig, sínum málstað til sáluhjálpar, að amlóða- háttur Spánverja í Marocco ófriðnum væri að kenna stjómmálarotnun og hálaunagræðgi heima fyrir, og væri því nauðsynlegt, að herinn með drifhreina æru og óflekkaðan skjöld, tæki ríkið upp á sína náðararma, flæmdi alla frjálslynda menn í útlegð, þá sem tii næðist, og ræki Mórann út úr Marocco með mikilli háðung, af mikilli hreysti. En það hefir nú svo skríti lega farið, að hreyst- in hefir aðallega tekið sér bólfestu í arm leggjum og hjörtum Móranna, en undir tungu rótum Spánverjanna, síðan de Rivera tók við stjórninni. Háðungin hefir aftur á móti verið tryggur fylgifiskur Spánverjanna, og haldið sér eingöngu við þá, þetta síðasta ár. Næst síðasti verulega glæsilegi ávöxt- urinn af þeirri sambúð var það, að de Rivera ætlaði sér að kaupa frið við þá mórauðu, með því að hefja upp í veldisstól soldáns, allra illræmdasta ræningjaforingjann; sem völ var á að fá sunnan úr fjöllunum, er girða Marocco að sunnan, Raisuli að nafni. En Mórinn vildi ekki kaupa soldánstignina aftur í land sitt svo dýru verði, sem því, að verða að lúta hans yfirráðum. Fór sú fyr- irætlan því alveg út um þúfur, að því er virðist, og geisar nú ófriðurinn á ný, og eng- in miskun hjá hvorugum Magnúsinum. Drepa hvorirtveggja alt 'kvikt er fyrir verður. Hafa Spánverjar nýlega beðið aftaka ósigur, að því er séð verður engu minni, nema verri sé, en þann, er um stundarsakir batt enda á “krossferð” þeirra í hitteðfyrra. Til þess að reka harma sinna hefir sú háðung, er fylgt hefir vopnum þeirra blásið þeim í brjóst, að fleygja sprengikúlum úr flugvélum yfir nokk- ur þorp suður í eyðimörkinni. Er það glæsi- legasta afreksverkið, er þeir hafa um að herma úr þessum ófriði, því fluggarparnir komust óskaddir úr orrahríðinni, eftir að hafa varpað um 600 stóreflis vítisvélum á leirkofaþorpin. Segir fréttastofa hersins í Tangier svo frá hreystiverkum: “Sagt er, að karlar hafi verið allir á burt, annaðhvert í orustum, (að murka lífið úr Spánverska fót- gönguliðinu!) eða þá á ráðstefnum. en kon- ur og böm vora fyrir í þorpunum.” iÞannig ðr þá kc*rrvð brevs/tibrögðum beirra manna, er telja Vasco da Gama og Hernandez Cortez ti! forfeðra sinna, og ó- tal afreksmenn aðra, sigurvegarana (con- quistadórana) miklu, er lögðu nálega allar nýlendur heimsins undic veldissprota Spán- arkonungs. Grimdina eina virðast Spán- verjar hafa að erfðum tekið frá forfeðrum sínum, enda höfðu beir nógan forða af henni í marga ættliði. En þeir böfðu meira en grimdina eina til brunns að bera. Afls og hreysti, fræknleiks og framsóknarvilia þurfti beim enginn maður að frýia. Nú virðist barla lítið af þessu vera eftir hjá niðium beirra, og því minna. sem hnefaréttur her- liðsin<? hefir aukist að styrk heima fyrir. Sannleikurinn er, að klerkavaldið og herínn, hafa í sameiningu slieriðið Spáni fram á erafarbarminn. Og öll aðferð Primo de Rivera hefir sýnt bað og sannað, að úr hvorugri þeirri átt á þjóðin sér nokkra við- reisnarvon. Hernaðaraðferð hans í Marocco minnir eftirtakanlega á þá kvenskratta, sem algengir eru í frönskum sögum, er í magn- lausri reiða skvetta brennisteinssvru í andlit mótstöðumanna sinna og meðbiðla, þegar sigurinn hefir gengið sjálfum þeim úr greip- um. Endurreisn Spánar hefst áreiðanlega ekki j með Primo de Rivera. Hún hefst, ef til vill, með einhverjum þeirra manna, er hann hef- ] ir flæmt úr landi. Þess verður kannske held- | ur ekki svo langt að bíða, þó hamrama fá- fræði sé við a$ etja á Spání. Að minsta kosti hafa afrek Spánverja í Marocco vakið þann úlfaþyt heimafyrir aS alraeðismaðurinn i spánverski má teljast býsna valtur í sess- inum. Um miðjan þenna mánuð var ennþá ekk- ert afgert um forsetakosninguna í Mexico, en þó mun mega telja víst, að Calles yfir- hershöfðingi nái kosningu. Hann hefir ver- ið einna ótrauðastur fylgismaður ágætis- mannsins Obregon, er nú situr á forsetastóli, maður friálslyndur og mun ætla að halda í sama horfið og fyrirrennari hans. En aðal markmið Obregons hefir verið, að menta (alþýðuna og losa bændalýðinn, peónana, sem bar eru kallaðii* úr hinu dæmalausa niðurlægingarástandi er stóreignamannastétt- in hefir haldið þeim í, í margar aldir alt síð- an á dögum Cortezar. Hefir hann neytt stór- eignamennina til þess, að leggja landspildur til bújarða af mörkun við þá, og af því spratt uppreistin í vetur, ásamt undirróðri am erískra olíuhákarla. er áratugum saman og sérstaklega síðan 1912 hafa verið að reyna ?ð sölsa undir sig vfirráðin og helzt að inn- lima Mexico í Bandaríkin. Eiginlega benda hmar mismunandi aðferðir og hugsunarhátt- nr þeirra Obregons í Mexico, og Primo de Rivera á Spáni, og sífeldar hrakfarir Spán- veria og valdatap síðan á dögum Cortezar, er Mexico vann til handa Spánarkonungi, og samtíðarmanna hans, að líkt hafi farið bar og í Noregi forðum, er Haraldur Iúfa braust til ríkis, að beztu menn bjóðarinnar hafi farið af landi burt, þó orsakir hafi ver- 'ð aðrar, opt ágæti kyn«tofnsins, því haldist betur við í hinu nýnumda landi, en heima á ættjörðinni. Því bó margt hafi á tréfótum gergið í Mexico, þá er þó enginn efi á því, að miklu meiri dugnaður og þrek, frjálslyndi og framfaravilji er í Spánverjum þar en heima fyrir. Mexico hefir t. d. hrint klerka- valdinu hjá sér fyrir Ætternisstap- ann, en það hefir riðið Spáni sem mara fram á iþenna dag. Salmagundi. Some weeks ago a body of representatives of the Lutheran church in the U. S. A. met in one of the larger cities to discuss their commqn problems. One of these it seems, was a devilish problem and downright tough. In fact it was hellish, baving horns and hoofs. It was hell. Hell, the reader is led to infer, had become somewhat of a pro- biem with at least a number of these august guardians of the faith. From being, as of old, a bulwark and mainstay of that same faith, when fear played a larger part in matters concerning Kíngdom Come than it does today, it had degenerated into a down- right nuisance. And as such they dealt with it-to their credit be it said. They ruled hell out of ex- istence, bag and baggage. They cancelled its age-old charter. Hell is no longer on the Lutheran map, and the devil is a homeless vaga- bond, without where to lay his head. ) ---------------- It would be interesting to know just what induced these repre- sentatives of the faithful-job-Iill' ies and grand panjandrum himself to take tbis fateful step. We can only speculate. But crazy as this spinning old world, is, there still are reasons to be found for most tbings if only we look deep en- ough and far enough. And this one is probably no ex- ception. What, then, was the rea- son? Can it be that hell has served its purpose? Why take this con- solation away from the vengeful, who could conveniently consign their enemáes to any one of its steaming pots for ever and aye? There must be a reason. i ______ Was this purely an ecclesiasti- cal matter, or had public opinion anything to do with it? Without knowing, we suspect the latter. Public opinion has such an insid- ious way about it, and is always gnawing at the roots of accepted things. Even hell was not exempt. It was showing signs of the blight. It was pale about the gills, and obviously anaemic. So the august fathers decided to put it out of misery. And there you are. We have no hell. The church has never been not- ed for rapid advancement in thought, profane or secular. It is essentially conservative in its nature. It has a way of holding onto things long overdue in Iimbo When finally it gives them up it does so tpo late and then only with bad grace. Public opinion is always forcing its hand. So with this little matter of hell. It has been in bad standing with the average pew-holder. lo, these many years. But the pulpit sustained it tenaciously, if Iess and Iess vehemently. The exact relations between hell and the pulpit of late would be hard to define, but it was felt to be always in the background. Without mentioning the matter, the pulpit stood between it and the pew-holder. Now hell is gone, and the pulpit must turn to the task of saving the pew-holder from himself or something. No longer is it a simple matter of “believe or sizzle”. Saving souls bas become a man-size job. We were in hopes that the re- cent Icelandic Lutheran Synod would take up the question on the cue of their brethren across the boundary. Our hope was def- erred. The question is a hot one and the days were hot. We do not blame them for shelving it. lAnyway, the question of hell is not a pressing one any more. It is more or less of a joke in the public mind. Left to itself it will die a natural death without calling for extreme unction. Our church fathers are probably wise to let it work out its own destiny with- out aid. — L. S. Einar Ben. um bókmh. Islands (Framh. frá hls. 1.) er, ag hve miklu leyti íslenzka þjóð- in í frjálsu samneyti við hinar Norðurálfuþjóðirnar getur verndað og þroskað hreina íslenzka tungu á sígildum grundvelli. I>að er ósköp skiljanlegt, ihversu mikla örðugleika þjóð vor á við að stríða i þessu efni, og sérstaklega hefir hið innra ásig- komulag þar sín áhrif. Hin alveg dæmalausa lestrarfýsn fólksins um land alt, í sveitunum fyr meir, var lífsstyrkuj- bóka og tímarita í svo stórum stíl, að ókunnugum var það óskiljanlegt. En smám saman hafa verið stofnuð lestrarfélög urn alt landið, og með því hafa bókaverzl- anirnar mist aðalstoðina til verndar islenzkum bókmentum. Síðan kemur fólksstraumurinn úr sveitunum til bæjanna, og með þvf minkar lestrarlöngunin hjá miklum fjöida verkalýðsins. Og loks er nú lesin feiknin öil af vel skrifuðum erlendum heillandi ásta skáldsög- um (Rómaner) í stað íslenzkra skáldrita (Fiktion), sem maður einnig verður að viðurkenna að séu fremur einnig verður að viður- kenna að séu fremur léleg í saman- burði við góð erlend skáldsagnarit. En þrátt fyrir ait þetta verður spurningunni, um hvort hin dásam- lega íslenzka tunga skuli vera vernduð og notuð á sígildum grund veili, skilyrðislaust svarað játandi, og í því tilliti koma alveg sérstak- ar ástæður til greina. í Norður- Ameríku geta íslenzkar ibókment- ir reiknað sér 20—30,000 lesendur. I Kaupmannahöfn og hingað og þangað á Norðurlöndum og í Dýzka landi, er þó nokkur markaður fyrir íslenzkar bækur. Og að iokum sæikj- ast bókavinir um heim allan eftir sjaldgæfum eða t.fti rtektaverðum íslenzkum ritum. Á öllum þessum svæðum má gera réð fyrir, einmitt vegna takmarkanna, að .íslenzkum bókmentum sé mikil athygli veitt. — Hvernig virðist horfa við í nú- tíðarbókmentunum á íslandi í samanburði við hinar Norðurlanda- þjóðirnar? — Mitt álit er skilmálalaust, að eins og skemtandi bókmentir í ó- bundnu máli verða að teljast smá- vægilegar eins er meðal ótölulegs fjölda íslenzkra skálda kominn tjl sögunnar nýr skóli, þar sem lisþ hins bnndna máls er mikil og und- ursamleg. Hingað og þangað um alt land ið sér maður í blöðum og tímarit- um stöðugt ný og ný skáld koma fram á sjónarsviðið með kvæði, bú- in fegurð og krafti, sem um langan aidur hefir óþekt verið hjá hinni nafnkunnu Ijóðskáldskapar þjóð, ís. lcndingum. Dessi nýi skáldaskóli er því einkennilegur fyrir skarp- sýni á hinum sígilda hugsunarskáld- skap, með beygingamýktinni og hinum almáttugu eiginleikum tung- unnar, til þess að endurspegia það, sem hrærist í mannssálinni. Biómg- un máisins gerist á þennan hátt fyr- ir stöðugt djúpsækari skáldlista- rækt hjá hinum fjöigáfaða og skáld- hneigða æskulýð íslands. Að endingu nokkur orð: Mér skilst að hóksalarnir geri alt of lítið til þess að auka sðlu bók- menta vorra erlendis, m. a. hér f Kaupmannahöfn og í Kanada. Bg hefi einu sinni lagt það til, að rfk íð ætti gegnum Landshókasafnið, að gera tiiraun með að koma þvf til leiðar, að skifta á erlendum iðn- aðar- og vísindaritum fyrir íslenzk- ar bækur. .Síðan voru víst hafin Ibréfa/skifti ’miili landsbókavarðar og British Museum í Lundúnum f þessu skyni, en um árangurinn er mér ókunnugt. Sannarlega ætti ekki að láta neins ófreistað til þess að styðja ís* lenzku þjóðina í hennar mésta nauðsynjamáli: verndun vorrar dá- samlegu norrænu frumtungu.

x

Heimskringla

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.