Heimskringla - 04.03.1925, Page 4

I
4. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 4. MARZ, 1923-
|!|eímskrin0lct
(StofnutS 1886)
Krmnr út A hverjum mlDTlkadefL
EIÖENDUR:
VIKING PRESS, LTD.
853 of 855 SARGEBíT AVE., WINNIPEO,
Talmfmi: N-6537
Ver'8 blattslns ar $3.00 Argangurinn borg-
lst fyrirfram. Allar borganir sendist
THE VIKING PILEES LTD.
SIGFÚS HALLDÓRS frá Höfnum
Ritatjórl.
JAKOB P. KRISTJÁNSSON,
Ráðsmaður.
*
UtanAmkrlft tll blaTSnlnm:
TIIB VIKING PRESS, Ltd^ Box 3105
UtanAnkrift tll rltntjArann:
EDITOK HEHISKRINGLA, Box 8105
WINNIPEG, MAN.
“Heimskringla is pnblished by
The VlkinK Prenn Ltd.
and printed by
CITY PRINTING <fe PUBLISHING CO.
853-855 Sarfent Ave., Wlnnlpesr, Man.
Telephone: N 6537
WINNIPEG, MANITOBA, 4. MARZ 1925.
Islenzkt þjóðerni í
Yesturheimi.
» *
R Æ Ð A
EINARS H. KVARANS
— á —
Miðsvetrarmóti Þjóðræknisdeildarinnar
“FRÓNS”.
Eg hefi lofað að segja hér eitthvað í
kvöld út af viðleitni landa minna hér
vestra við það, að halda við íslenzku þjóð-
erni í þessari heimsálfu. Eg finn það, að
efnið er nokkuð viðsjált fyrir mig. Það
er ekki eingöngu hætt við, að mönnum
finnist að ég tali af nokkurri eigingirni
fyrir hönd landa minna austan hafs. Það
er líka hætt við því, að ég geri það.
Það er svo bersýnilega í okkar hag,
sem á íslandi búum, að íslénzk tunga
sé til í Vesturheimi, að menn kaupi hér
íslenzkar bækur, að hér séu til menn, sem
finni sig bundna kærleiksböndum við
þjóðina heima, að það mál þarf ekki að
útskýra. Um það þarf ekki annað að
segja en að kannast við það. Og þar
næst að þakka — þakka þeim mönnum
hjartanlega, sem gengist hafa fyrir því,
að böndin slitnuðu ekki að fullu milli ís-
lenzkra manna, þó að veraldarhafið greini
þá hverjg; frá öðrum, þakka Vestur-ís
lendingum fyrir alla þeirra ræktarsemi
við ættjörð vora og tungu, bæði stofnun-
um og einstökum mönnum, og þá ekki
sízt þeim félagsskap öllum, sem er að
heyja hér þing þessa dagana.
Og áður en ég segi nokkuð um
þetta mál, langar mig til þess að
taka það fram, að minn skiln-
ingur er sá, eftir þann stutta
tíma, sem ég hefi hjá ykkur dvalist, að
íslenzkt þjóðerni standi alt annan veg
hjá ykkur en mér hafði verið sagt. Því
hafði verið haldið fast að mér, að það
væri alveg á förum. Vestur-íslendingar
væru að verða eingöngu kanadiskir menn
eða Bandaríkjamenn. Sumir menn hafa
svo mikið yndi af því, að flytja'ógeðfeld-
ar fréttir og hampa hrakspám. Einkum
var það til fært, að unga fólkið vildi ekki
líta við íslenzkunni, og þar væri ókleift
að reisa rönd við. Eg hverf dálítið að því
efni síðar. En ég ætla að minnast ofur
lítið á það, hvers ég hefi sjálíur orðið var.
Eg hefi þegar átt tal við allmarga
landa mína hér. Alir hafa talað við mig
íslenzku, að undanteknum einstöku litl-
um börnum, og yfirleitt góða íslenzku.
Eg hefi átt tal við menn, sem sumir hafa
verið fæddir hér í landi, aðrir að sönnu
fæddir á íslandi, en hafa fluzt hingað
börn og fengið alla sína mentun hér, og
þeir hafa talað eins góða íslenzku og ég.
Eg hefi komið á heimili, þar sem hús-
bóndinn er fæddur hér í landi, en konan
kom hingað sem barn. Maðurinn er
kaupsýslumaður og er víst alt af að tala
ensku á daginn við atvinnustarf sitt. Á
þessu heimili tala ekki eingöngu hjónin
íslenzku, heldur öll börn þeirra, sum full-
orðin, sum lítil. Eg hefi orðið var við þá
þekking hér á ísl. bókum og ísl. málefn-
um, og þann áhuga á því ýmsu, sem ver-
ið er að segja á íslandi, að í raun og veru
hefir mig furðað mikið á því. Mér hefir
virzt svo, sem það sé ekki svo lítið af
mönnum hér, sem fá þau umhugsunar-
efnin, sem þeim eru hugleiknust, ekkert
síður úr íslenzku máli en ensku.
Þessar vikur, sem ég hefi verið hér, hefi
ég séð einkennilegt dæmi þess, hvernig ís-
lendingar hér í landi finna til sín sem ís-
lenzkra manna. Eg á við mál Ingólfs
Ingólfssonar. Maðurinn er fundinn sek-
ur um morð og dæmdur til lífláts, eins
og því miður er nokkuð títt í þessu landi.
Á fáeinum dögum safnast þúsundir doll-
ara, þó að öllum beri saman um, að hart
sé í ári, og hin ágætasta lögfræðisaðstoð
er fengin, til þess að bjarga manninum,
að því leyti, sem hugsanlegt var, að hon-
um yrði bjargað. Hann átti engan að í
veröldinni á undan þessum ósköpum, og
enginn maður átti neitt við hann að
virða. Nú stendur ekki á vinunum, sem
í raun reynast. Hann hafði ekkert sér til
meðmæla, annað en það, að h’ann er ís-
lendingur. Eg er ekkert að draga úr því,
að menn hér norðan línunnar verði eða
séu orðnir kanadiskir menn. En hitt
finst mén ekki geta dulist neinum, að
meðan annað eins og þetta getur komið
fyrir, séu þeir menn hér, sem af íslenzku
bergi eru brotnir, nokkuð meira en ein-
göngu Canadamenn.
Þá hefir það ekki heldur dulist mér,
síðan ég kom hingað, að íslendingseðlið
hefir enn sagt til sín í því, sem íslenzk-
ast er alls — ljóðagerðinni. Tæplega
kemur svo út nokkurt íslenzkt blað hér,
að ekki séu í því íslenzk ljóð, heil kvæði
eða stökur. Og rétt um það leyti, sem
ég kom hingað, komu út tvær stórar
ljóðabækur. Eg hefi því miður ekki fengið
tíma til að lesa þær enn, hefi haft svo
miklu að sinna í samanburði við kraftana.
En ég sé af blöðunum og heyri á umtali
manna, að þau séu talin höfundunum til
sæmdar og íslenzkum bókmentum gróði.
Þeim er að sögn ágætlega tekið af kaup-
endum. Og sannarlega bendir hið ágæta
rit, Tímarit Þjóðræknisfélagsins, á> alt
annað en dauða ísl. þjóðernis með Vest-
ur-lslendingum.
Að minsta kosti eitt atriði á ég ótal-
ið, sem í mínurn augum skiftir mjög miklu
máli í þessu sambandi, eins og mig lang-
ar til að víkja nokkuru nákvæmara að
síðar. íslenzk þjóð hefir eflst í þessu
landi. Nú eiga íslendingar sæg af vel
lærðum, hámentuðum mönnum í hinum
virðulegustu stöðum Það er vitanlega
afar-örðugt að gera þess grein að fullu,
að hverju leyti ein þjóð er ólík annari, og
það er þá eins um íslendinga og aðra.
En allir kannast við það, að munur sé á
þjóðunum. Áreiðanlega er þá eitthvað til,
sem vér nefnum íslendingseðli. Þetta, að
íslendingar hafa eflst hér að mentun og
öðru gengi, er þá sama sem að segja, að
íslendingseðlið hefir magnast í landinu.
Það skiftir afarmiklu meira máli nú en t.
d. fyrir 30 árum hvað íslenzkir menn
hugsa, segja, vilja og gera.
Mér finst bersýnilegt, að meira væri
um þetta mál að segja, af þeim, sem
nægan kunnugleik hafa en það, sem mér
hafði verið sagt — að íslenzkt þjóðerni
væri að líða undir lok í Vesturheimi.
Áður en ég fer lengra út í þetta mál,
finn ég hjá mér sterka hvöt til þess að
láta þess getið, að ég mundi kveinka mér
mjög mikið við því, ef menn skildu mig
svo, sem ég vilji gerast einhver læri-
meistari Vestur-íslendinga um það,
hvernig þeir eigi að haga lífi sínu og hverj-
ar stefnur þeir eigi að taka. Eg finn það
og veit mjög vel, að þeir þurfa þess ekki,
og að ég hefi engan myndugleika til þess.
Eg sé það, alveg eins vel og aðrir, að
þeirra ferill hefir verið sæmdarferfll, síð-
an þeir komu til þessa lands, og þeir hafa
sjálfir ráðið honum. Eg stend hér og tala
urn þetta efni, af því að forseti “Fróns”
hefir sýnt mér þá góðvild og sæmd, að
mælast til þess að ég segði eitthvað við
ykkur í kvöld, og jafnframt látið uppi þá
skoðun, að þetta efni mundi vera hent-
ugt og verða vel þegið. Mig langar til að
rabba við ykkur sem vinur og gamall
Vestur-íslendingur, sem á sgmeiginlegt á-
hugamál við “Prón” og “Þjóðræknisfé- i
lagið” alt.
Eg hefi áður vikið að því, hve ber-
sýnilegur hagur það sé oss, sem ísland
byggjum, að andlegt samband geti hald-
ist við með oss og Vestur-íslendingum.
En vel er mér það ljóst, að enginn getur
við því búist, að Vestur-íslendingar haldi
þvi sambandi við til lengdar, ef hagurinn
er allur okkar, austanmanna. Málið hlýt-
ur að velta að mjög miklu leyti á því,
hvort menn geta með skynsamlegum
hætti komist að þeirri ályktun, að Vest-
ur-fslendingar geti verið nokkurn veru-
legu bættari fyrir þetta samband við þær
stöðvar, sem þeir eiga ætt sín að rekja
til.
Mjög vel mundi ég skilja það, að Vest-
ur-fslendingar hefðu tilhneiging til þess
að slíta þessi ættartengsli, ef þjóðin á ís - |
landi sætti lítilsvirðing hjá þeim mönnum
annarstaðar í heiminum, sem þekkja hana. j
Það er ekki annað en mannlegt og eðli-
legt, að menn skirrist við að dragast með
nokkuru óvirðing, og þá alveg eins þá ó-
virðing, sem af upprunanum stafar — ef
um hana er að tefla. Eg veit, að mínar
yfirsjónir hafa verið margar og miklar í
lífinu, ekki síður en annara manna. En
ég held ekki, að mér hafi yfirsézt sér-
staklega í því efni að langa til að ala á
neinum þjóðarrembingi eða sjálfsdýrkun.
Samt er ég sannfærður um, að ég segi
ekkert annað en sannleikann, þegar ég
fullyrði, að íslenzk þjóð sé vel metin í
öðrnm löndum, með þeim mönnum, sem
þekkja hana.
Eg ætla að segja ykkur örlítið dæmi.
Stundum er ekki minna að marka smá-
atriði, sem hljótt fara, en þau, er meiri
virðast og mikill hávaði er gerður út af.
Eg segi það að gamni mínu, en ekki af
hinu, að mér komi til hugar, að Vestur-
íslendingum þyki óvirðing að uppruna sín-
um. í haust átti ég í Kaupmannahöfn
tal við mann, sem vel þekkir til þar, eink-
um meðal þess fólks, sem hátt er sett, því
að sjálfur skipar hann mikla virðingar-
stöðu. Samtalið stóð að nokkuru leyti í
sambandi við fáþykkju nokkura, sem verið
hefir um dálítinn tíma með Dönum og
Norðmönnum. Eg vona, að hún standi
ekki djúpt og að lítið verði úr henni, því
að ég teldi það ógæfu, ef Norðurlanda-
þjóðirnar deildu alvarlega. En þessarar
fáþykkju hefir kent í blöðum þjóðanna,
og víst ekki síður úti á meðal manna
Maðurinn fór að tala við mig um árang-
urinn af tilraununum í Reykjavík með
Einar Nielsen sem miðil. “Það er gott,
að árangurinn varð þessi”, sagði maður-
inn. “Mönnum þykir vænt um það hér”.
— Hann sá víst og heyrði, að ég var ekki
sem trúaðastur. — “Jú”, sagði hann,
“menn una því einstaklega vel hér, að
þetta hefir orðið ósigur fyrir Norðmenn-
ina”. — Eg mintist þess, hve örðugt Ein-
ar Nielsen og sá-larrannsóknamálið alt
hefði átt uppdráttar í Danmörku og ég
sagði, að náttúrlega legðu menn hér ekk-
ert upp úr þeim árangri, sem við fullyrt-
um, að við hefðum fengið í Reykjavík. —
“Jú”, sagði maðurinn, “þrátt fyrir alt og
alt leggja þeir mikið upp úr honum hér,
því að þeir eru sannfærðir um að íslend
ingar séu svo gáfaðir”! Við það að heyra
þetta komu mér til hugar önnur dönsk
ummæli, sem fóru í raun og veru í sömu
áttina, þó að þau væru sögð af óvildar-
hug. Þegar viðsjár voru mestar með
Dönum og fslendingum út af sambandi
fslands og Danmerkur, lagðist einn
danskur maður fastast gegn okkur, Dr.
Knud Berlin. Eitt meginatriðið í skrifum
hans var það, hvað Danir mættu alvarlega
vara sig á íslendingum. Danir væru auð-
trúa, aðgæzlulitlir og grunnfærir í aUri
viðureign sinni við íslendinga, en íslend-
ingar væru gáfaðir, þaulhugsuðu sína
bardagaaðferð og merkilega slungnir og
viðsjálir menn.
Hvað sem nú er um þetta, sem vitan-
lega er enginn þáttur í rökfærslu minni,
og gerir svo sem hvorki til né frá, heldur
eingöngu sagt til gamans, eins og ég gat
um á«ðan, þá er það víst, að framfarabar-
áttan á íslandi, sem ég hefi getið um í
mjög ófullkomnu máli í því bindi af Tíma-
riti Þjóðræknisfélagsins, sem er að koma
út þessa daganna, hefir aflað íslenzkri
þjóð hinnar mestu virðingar hjá öllum,
sem hafa gefið gætur að henni.
Eg kem þá að spurningunni: Hverju
eru íslendingar bættari, þó að þeir haldi
við þjóðernisböndunum?
Ekki treysti ég mér til að svara þeirri
spurningu að fullu — ekkert svipað því.
Sérhvað það, sem verkar á tilfinningalíf
og vitsmunalíf mannanna, getur haft óend
anlega mikiu meiri afleiðingar en nokkur
maöur getur séð fyrir fram. En einstöku
bendingar finst mér, að ég kunni að geta
gefið.
Eg held nú til að byrja með, að því
fylgi siðferðilegur gróði. Eg held, að vér
verðum því meiri og betri menn, sem vér
lærum að unna fleirum. Það er eins fjarri
: mér og austrið er vestrinu að vilja spilla
því, að menn unni Canada eða Bandaríkj
unum eða nokkuru því landi eða nokkurri
þeirri þjóð, sem menn hafa tekið sér ból-
festu hjá. En það er nokkuð líkt um
kærleikann eins og sólarljósið. Það verð-
ur ekkert minna í Manitoba, þó að bjart
sé annarstaðar í Canada. Og þó að mönn-
um þyki vænt um eitthvert annað land
| en það, sem þeir búa í, þá þarf það ekki
að vera frá neinum tekið. Eg held líka,
1 að það sé bersýnilegt, að íslenzka þjóð-
ernistilfinningin efli tií muna hluttekn-
ingarsemina, samúðina, kærleikann —
hvað sem þið viljið nú kalla það — með
mönnum hér, geri þetta ólíkt magnmeira
en það mundi vera, ef öll meðvitund um
gamla þjóðernið væri farin forgörðum.
Mér virðist Ingólfsmálið bera nokkuð ó-
rækt vitni um það. Og mér finst mikill
gróði í öllu því, sem eykur samúðina í sál-
um mannanna.
En ég held líka, að viðhaldi
þjóðernisins og sambandi við
Ieland fylgi vitsmunagróði. Það
hafa orðið örlög Vestur-íslend-
inga að lenda í tveim mestu
heimsveldunum, sem til eru á
jörðunni, sem bæði eiga sömu
tunguna og að mjög miklu leyti
sömu hugsjónirnar og viðfangs-
efnin. Þetta, að þau eru auðug
stórveldi, setur að mjög miklu
leyti sitt mót á hugsanir og
starfsemi þjóðanna. Að ýmsu
leyti má- það sjálfsagt teljast lán
að lenda í slíkum þjóðfélögum.
En ég er sannfærður um, að það
er líka dálítið lán að eiga jafn-
framt auðveldan kost á að fá
náin kynni af því, hvernig
minsta mentaþjóðin í veröldinni
hugsar, þjóð sem þarf ekki að
rogast með ábyrgð á neinum
öðrum hlutum heimsins né á á<-
standinu í veröldinni, þjóð, sem
ekki hefir tekið að erfðum neinn
auð né neitt vald stétta né ein-
stakra manna, þjóð, sem treyst-
ir ekki og getur ekki treyst á
ofbeldið í neinni mynd, hugsar
ekki og getur ekki hugsað til
neins annars valds, til þess að
halda uppi rétti sínum, en valds
^saningirninnar og réjttlætisins,
þjóð, sem getur'varið því viti og
þeim efnum, sem hún á yfir að
ráða til þess að efla líkamlega
og andlega heill einstaklinga
sinna. Mér er alveg óhætt að
fullyrða það við ykkur, að úti
um heiminn eru ýmsir farnir að
koma auga á það, að þetta sé
að minsta kosti hugnærn þjóð,
og að það sé ekki ófróðlegt né
óskemtilegt að gefa gætur að
þessari litlu þjóð, innan um all-
ar stórveldaflækjurnar, og
stjórnmálaógöngurnar, alt auð-
valdsöngþveitið og ofbeldisrá*ð-
stafanirnar og alt annað illendi,
sem þjáir mennina í hinum
miklu menningarlöndum.
En við, sem á íslandi búum,
erum ekki eingöngu íslending-
ar. Við erum líka grein af hin-
um veglega Norðurlanda-stofni.
Af þeim skyldleika höfum vér
langmest mótast og sambýlinu
við Norðurlönd. Sumum þykir
of mikið um það og finna okk-
ur það til foráttu, að vér höfum
vanrækt að leita áhrifa frá öðr-
um menningarlöndum. Það má
vel vera. Eg ætla ekki að fara
út í það mál í kvöld. Hitt getur
ekkert deiluefni verið, að næst
því að vera íslendingar eru vér
Norðurlandamenn. Það er göm-
ul og djúpsett og göfug menn-
ing á Norðurlöndum. Áreiðan-
lega er það vitsmunagróði fyrir
hvern mann að kynnast þeirri
menningu. Og leiðin fyrir Vest-
ur-íslendinga inn í kynnin af
þeirri menningu sýnist. mér bein
ust og auðveldust með andlegu
sambandi við ísland.
Eg vona, að þið skiljið mig
eki svo, sem ég sé að gera upp
milli Norðurlandamanna og eng
ilsaxneskra manna, eða leggja
neinn dóm á það, hvorra hugs-
unarháttur sé betri eða heilla-
vænlegri, eða hvorra menning
sé merkari. En ég bendi ykkyr
á það, að hugsunarhátturinn er
í mörgum efnum mjög óh'kur.
Eg skal benda á eitt eða tvö
dæmi.
^KIDNEYJ
■H
DODD’S nýrnapillur eru bezta
nýmameðalið. Laakna og gigt,
bakverki, hjartabilun, þvagteppu,
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney PiHs
kosta 50c askjan, eða 6 öskjur
fyrir $2.50, og fást hjá öllum Iyf*
sölum, eða frá ,
The Dodd’s Medicina Co., Ltd.,
Toronto, Ontario.
Það vildi svo til, að rétt eftir
að hugir manna höfðu komist í
hina miklu hreyfingu út af Ing-
ólfsmálinu, þá fluttu íslenzku
blöðin hér merka grein úr einu
Reykjavíkurblaðinu. Og ég ætla
að nota tilefnið til þess að
þakka íslenzku blöðunum ihér
fyrir það, hvr mikið þau flytja
af því, sem hugsað er og ritað
á íslandi. Það er auðvitað ein af
áreiðanlegustu aðferðunum til
þess að efla þjóðræknismálið.
Þessi ritgerð, sem ég á hér sér-
staklega við, er um frumvarp til
nýrra refsingarlaga fyrir Dan-
mörk. Þetta frumvarp verður
sjálfsagt að lögum í Danmörk
á þessum vetri, þó að einhverj-
ar minni háttar breytingar
kunni að verða á því gerðar.
Og ég geng að því vísu, að Is-
land komi bráðlega á- eftir með
lík lög.
Þið, sem lesið hafið þessa
ritgerð, hafið vafalaust tekið
eftir því, hvað þessi fyrirhug-
uðu lög eru ólík því, sem menn
eiga við að búa í brezka ríkinu.
Imð er nú meðal annars, að
dauðarefsing á að nema úr lög-
um, enda hefir dauðadómur
ekki verið framkvæmddr í Dan-
mörku um mörg ár, né heldur á
íslandi. Norðurlandamenn eru
hættir að una slíkri refsingu,
og alveg eins skilst mér hugs-
unarháttur Vestur-íslendinga
vera í þessu efni. En það er
svo sem ekki eingöngu í þessu
efni, að hin fyrirhuguðu refsi-
lög eru eftirtektarverð og merki
leg og sýna skoðanir, sem eru
gjörólíkar þeim skoðunum, sem
eru ríkjandi með Bretum. í
þeim öllum er svo ríkur mann-
úðarinnar og miskunnseminnar
andi, að það er einkar lærdóms-
ríkt. Eg verð að láta mér nægja
að benda á eitt dæmi, sem ég
rak tafarlaust augun í, þegar
ég var í Danmörku í haust og
frumvarpið var lagt fyrir þing-
ið — af því að ég hafði lesið
svo mikið um þetta atriði f
enskum blöðum.
Mikil togstreita hefir staðið á
Englandi — ég veit ekki, hvern-
ig það kann að vera í Canada
— milli læknanna og lögfræð-
inganna um það, að hve miklu
leyti ætti að taka til greina á-
lit læknanna á því, hvort sumir
sakamenn beri í raun og veru á-
byrgð gjöjda sinna. í |hverju
málinu eftir annað hafa komið
fram vltnisburðir mjög mikils
metinna sérfræðinga í lækna-
stétt. um það, að vitsmunaá-
I stand hinna og annara saka-
imanna'sé þann veg, að þeim
I eigi að ráðstafa inn í geðveikra-
hæli, en ekki inn í refsingarhús
né í gá-lgana. Frá dómstólanna
hálfu og hjá sumum voldugustu
blöðunum, liefir komið fran>
j hinn megnasti mótþrói gegn
því að taka slíkt álit læknanna
nokkuð til greina. Sannast að
segja, hefi é& stundum verið
steinhissa á sumum ummælun-
um um þetta efni, bæði úr dóm-
arasætunum og í ritstjórnar-
greinum sumra helztu blaðanna.
Hin fyrirhuguðu refsilög Dana
höggva þann hnút alveg sund-
ur. Samkvæmt þeim eru dóm-
stólarnir skyldir til að fara al-
gerlega eftir skoðun þar til
settra lækna í þessum efnum.
Eftir því sem ég þekki til, er ég
ekki í neinum vafa um það, að
sama verður ofan á á íslandi,
enda hafa lögfræðingar þar
enga tilhneiging til þess að
streitast móti læknum í slíkum
málum — síður en svo. En
trúað gæti*ég því, að það yrði
þungur og langur róður að
koma slíferi mannúðar og rétt-
lætisráðstöfun inn í löggjöf á
Bretlandi — ef nokkur maður
legði út í það að fá slíku fram-
gengt.
Eg ætla að tilfæra annað
dæmi þess, hvert djúp er í raun
og veru staðfest að ýmsu leyti
milli hugsunarháttarins í Bret-
^landi og á íslandi og öðrum
Norðurlöndum. Það er hjóna-
bandslöggjöfin. Þið vitið sjáílf-
sagt öll, að það er nokkurnveg-
inn ókleift með Bretum að fá
hjónaskilnað, ef ekki er að tefla
um hórdóm af hálfu annars-