Heimskringla - 19.05.1926, Qupperneq 2

2. BLAÐSIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 19. MAÍ, 1926.
Nokkur orð.
Reyndar er eg nýkominn hingaS til
Ganada, en þrátt fyrir þaS þykist eg
hafa ástaeðu til aS spyrja um, hvern-
ig* á því standi aS þessi jtvö íslenzku
blöS, sem eg hefi séS hér, Heims-
• kringla og Lögberg, skuli birta ein-
ungis einhliSa fréttir frá Islandi, sér-
staklega þó Lögberg. Eftir því sem
eg hefi séS í því blaSi, tekur þaS
Islandsfréttir sínar eftir Morgun-
blaSinu í Reykjavík. Eg vil leyfa mér
aS spyrja: Vita ritstjórar íslenzku
blaSanna hér, aS MorgunblaSiS er
eign nokkurra manna. í Reykjavík,
og aS meiri partur þeirra manna eru
stórauSugir danskir kaupmenn, og
vita ritstjórar Heimskringlu og Lög-
bergs, aS því er stjórnaS a.f tveimur
mönnum, sem flestir, hvaSa flokki
sem fylgja, gera háS aS fyrir ein-
feldni og rii^itunarskort. Og vit.i
ritstjórar íslenzku blaSanna hér þaS,
aS MorgunblaSiS er orSiS alment
viSurkent heima fyrir úsannan frétta-
'burS, og þaS meira aS segja af þess
eigin flokksbræSrum ?
Mér finst þaS bdnlínis kylda mín
aS segja frá þessu, þar sem veriS
getur aS menn ekki viti þetta.
ÞaS sem kom mér til þess aS skrifa
um þetta, eru fréttir þær sem eg hefi
séS í Lögbergi um kaupdeilurnar
heima. Mér fanst aS minsta kosti
þaS vera sanngjarnt, gagnvart svo
fjölmennum flokki sem AlþýSuflokk-
ur'inn heima er, aS kaupdeilan og á-
stæSur hennar.væru skýrSar frá hans
sjónarmiSi líka. En því hefir nú
ekki veriS aS heilsa, sem raun ber
vitni um, hver sem orsökin kann aS
vera. En hart má þaS heita, ef þaS
er fyrir vanþekkingu á ástandinu hjá
löndum okkar eystra, aS Lögberg
flytur aSrar eins endemislygar eftir
MorgunblaSinu, sem raun ber vitni
um. MaSur þarf ekki aS vera sósí-
alisti eSa neitt annaS þess leiSis, til
aS manni hætti aS standa á sama,
þegar maSur sér, annaS eins og það
í Lögbergi, a.S foringjar verkamanna
í Reykjavík haldi verkfallinu þar til
streitu, þvert á móti vilja verka-
manna sjálfra. Þvt þannig er máliS
vaxiS, aS verkamenn þóttust ekki und
ir neinuin kringumstæSúm geta unnig
fyrir þa.8 kaup sem þeir höfSu og
hafa haft hingaS til, svo aS þeir
heimtuSu nýjan samning, en at-
vinriurekendur sögSu nei viS öllu.
KaupiS hefir veriS kr.'1.20 um tím
ann í eyrarvinnu. ÞaS væri þolan-
legt ef menn hefSu stöSuga atvinnu
áriS um kring, en því hefir nú ekki
veriS aS heilsa. Margif hafa orSiS
aS ganga atvinnulausir sex mánuSi
af árinu, og sumir lengur, og getur
því hver maSur séS, hva$ þetta. tíma-
kaup hrekkur til í annari eins dýr-
tíS og er í Reykjavik, og yfirleitt á
Islandi. Dæmi eru mörg til um þaS,
sem sannanleg eru, aS húsaleiga hafi
gleypt helminginn af árstekjum
sumra, og getur þó víst eljki einu
sinni MorgunblaSiS eSa Lögberg
. haldiS því, fram aS verkamenn i
Reykjavík búi “flott”. Og þegar nú
helmingur árstekna sumra fer fyrir
þenna eina útgjaldaES, hvaS geta
þeir þá veitt sér fyrir hinn helm-
ingirin, og þaS þótt ekki væru í heim-
ili nema 4—5 menn? (AuSveldast
mun vera aS fá svar viS því hjá
fátækranefnd Reykjavikur eSa sveit-
arskýrslunum. Ætl i aS MorgunblaS-
iS gæti ekki lánaS Lögbergi “gratis’’
eitthvaS af þessháttar skýrslum?).
Og svo kemur' MorgunblaSiS og tal
ar um hiS gifurlega háa kaup, sem
verkamenn fái, en gleymir aS minnast
á miljónagróða atvinnurekenda, og
vilar sér ekki viS að hampa því fram
an í lesendur sína, aS þeir, sem á
sveit fari, fari þaS fyrir leti. I
Sannleika, MorgunblaSiS er frægt ad
endemum. Og . Lögberg bergmálar
undir. Mér finst, og fleirum,- þaS
ganga svikum næst gagnvart löndum
hér vestra, aS bjóSa þeim ppp á
aSrar eins fréttir og MorgunblaSiS
hefir aS bjóSa. AS^ flytja ósannar
fréttir er sök sér, ef menn vita ekki
. betur, en undir þeim kringumstæS-
ur, aS þeir gcehi vitaS betur, ef þeir
wldit, er farinn aS koma nokkuS
einkenilegur bragur á tilgang þeirra.
Já, og jafnvel flytja háSvísur eftir
MorgunblaSinú um verkamenn heima
og foringja þeirra. á meS-an þeir eru
aS berjast við af öllum mætti aS fá
þaS hátt kaup, aS þeir geti haldiS líf-
inu í sér og sínum, án þess aS fara
á sveitina. Var ekki alveg óhætt fyr-
ir Lögberg aS sleppa aS minsta kosti
háSvísunum. ESa voru þær þar bara
til aS punta upp á ósannindin? Mér
þætti vænt úm aS fá svar viS því,
okkar íslendinga vegna, sem ekki geta
sætt sig viö aS fá einungis ósannar
fregnir í blöSunum hér, af ba.ráttu
stéttarbræSra okkar heima, fyrir til-
ru sinni. Mér finst aS minsla
krafa, sem viS hér vestra gætum gert
til vestur-íslenzku blaSanna, sé sú,
aS þa.u birti aö minsta kqsti hlut-
dríbgnislausar fréttir frá Islandi og
því sem þar gerist, og eg er sann-
færSur um aS þaS geta þáu, ef þau
vilja, því þeim er varla borga.S neitt
fyrir aö flytja sögur ^lorgun-
blaSsins, eins og því sjálfu.
A. G. M.
Um rannsóknir
á Herjólfsnesi.
Eftir Matthias Þórðarson■
flutti búferluih til Grænlands, sem ekki aö Herjólfsnesi fyr en 4. júlí
mun hafa verið skömniu fyrir áriS
1000. Þorkell er sagöur hafa veriö
“nytja-maör ok hinn bezti bóndi.
Hann tók viS Þorbirni ok öllum skip
verjum hans um vetrinn. Þorkell
veitti þeim sköruliga,” ^egir enn-
fremur, og var þó hallæri þá. Þar
hjá honum á Herjólfsnesi var það
og þá um veturmn aS Þorbjörg Lttil-
völva kom og sagöi fyrir um óorSna
hluti og örlög GuSríSar dóttur Þor-
bjarnar. Er frásögnin um það alt
mjög merkileg. Mun hún frá Guð-
riöi komin og líklega margt/ fleira í
‘Eiríkssögu.
I Skáld-Helga-rímum er getis um
Herjólfsnes. Er Helgi kom til Græn-
fyrir hafís, enda. varð varla átt viS
neinar rannsóknir þar fyr, sökum
frosts í jöröu. Er Herjólfsnes þó
miklu suntiar en Reykjavík; þaö er
á 60° n. br., hún á 64° 8,4’. NesiS
er vestan við mynni HerjólfsfjarSar:
hann er lítill og gengur til noröurs
inn í landiö. Nesiö er yzt, á allniikl-
um fjöllóttum skaga, en er sjálft lítiS
og lágt. Svo er aS sjá sem þaö hafi
sígiS nokkuð í sjó síöan í fornöld, og
hafa staöhættir þá iS líkindum breyzt
mjög viö þaö. ÞaS er nú í eyöi, en
á 18. öldinni hafa Skrælingjar hafst
þar viö all-lengi. Fundu þeir þar
meSal annars kirkjuklukkuna og
brutu sundur alla i smáagnir, sem
ÞaS er raunalegt viSfangsefni fyr-
ir Islendinga: saga og afdrif Græn-
lendinga- Þá kemur aö manni sökn-
uöur, eins og harmur eftir bróöur,
sem oröiö hefir úti eöa fengiö ann-
an enn ömurlegri dauSdaga. — Nú
væri fögnuSur aS því, aö hitta hand-
an af Grænlandi fólk, sem talaöi á
okkar tungu, og riú væri gaman aö
heimsækja þar forna fræn^ur af ís-
lenzku bergi brotna.
Samt er þaS hugnæmt aö hvarfla
um sveitirnar þar vestra; — og þótt
ekki sé nema í huga sér»og eftir sö'gu
sögn, og þaS nútímamanna helzt, er
um líf og háttu Grænlendinga á miS-
öldunum er aö ræöa, og afdrif þeirra.
Frá þeini tímum er fátt um þá. Þessi
smáþjóö varS einstæöingur á eySi-
hjarni, þar sem "alt er ömurlegt út-
noröur i haf”, — og segir fátt af ein-
um. — Þótt margt sé líklega ófund-
iö og órannsakaS enn af fornum Ieif-
um á Grænlandi, er skotiö gæti skimu
í myrkriö, sem hvílir yfir lífi þeirra
og örlögpm, er samt nokkuö leitt ,í
ljós, einkum um staöháttu og helztu
örnefni, bygSarlög og bæjarleifar. j og fremst og miSar aSra ‘staSi "vjs
Hér skal uú sagt nokkuö frá hinum j þaS> bæSi fyrir austan þa8 og vesfcan
síöustu fornleifarannsóknum þar, hins I (þ. e. sunnan og „orSan). Segir hann
aS vip Herjólfsnes sje höfn, er sand-
lands, um 1017, bjó Þórunn á Herj-iþeir notuSu i örvarodda. Frá 1834
ólfsnesi, ekkja eftir Skeggja hinnltil 1877 haföi grænlenzka verzlunar-
prúöa, er þar hafSi búiS; var hún ;félagiö þar stöö.—Sjórinn vár búirin
a^iðug og gekk Helgi aö eiga hana. JaS brjóta af suSurvegg kirkjugarös-
Bjuggu þau á Herjólfsnesi, sennilega j ins, en þá voru þó enn 12—13 m.*'
um 25 ár, og þar heimsótti Þorkatla
elskhuga sinn; en siöan flutti Helgi
bú sitt í BrattahliS. Va.r hann- lög-
sögumaSur á Grænlandi. .
1 GuSmundar sögu góSa er fyrst
getiS greftrunar á Herjþlfsnesi; var
þaS lík Einars Þorgeirssonar frá
Hvassafelli í EyjafirSi; hafSi hatfn
oröiS úti uppi á jöklum er hann leit-
aSi bygöar eftir aS skip hans hafSi
farist i óbygöum; sennilega hefir þaö
veriö um 1200.
Ekki er víst, hvenær fyrst var reist
kirkja á Herjólfsnesi, en líklegast
má þykja, aS þau Skáld-Helgi og
Þórunn hafi bygt þar kirkju, hafi
hún ekki verið komin upp áSur. I
Flateyjarbók er kirknatal á Græn-
landi, líklega írá 12. eSa 13. öld, og
er þar sögS vera kirkja á Herjólfs-
nesi, hin austasta (þ. le. sySsta) af 12
í Eystri-bygS; þrjár ein-ar eru taldar
í Vestri-bygS. En af óskiljanlegum
ástæSum og sennilega fyrir gleymsku
sakir er kirkjunnar á Herjólfsnesi
ekki getiS í hinni merkilegu Græn-
lands-lýsingu Ivars Báröarsonar, sem
var lengi ráSsinaSur viS byskupsstól-
inn v GörSum um miöbik 14. aldar
Herjólfsnes getur hann um, og meira
en svo, því aS hann nefnir þaö fyrst
danska fornfræöings dr. Páls Nör-1
lunds, er ha.nn gróf upp kirkjurúst-
ina og leifarnar af kirkjugarSinum á
Herjólfsnesi í EystribygS sumariö
1921. Skýrslur um rannsóknir hans*
eru nú prentaöar nýlega í “Meddel-
eíser om Grönland” LXVIl.
óbrotnir af garSinum sunnan viS
kirkjurústina. Nú var brotiö af upp
aö kirkjunni og nokkuS af suöurvegg
hennar vestfist, eri 20—30 grafir fund
ust þó enn sunnan viö kórinn. Kirkju-
garSsveggirnir höfSu veriö hlaönir úr
grjóti, noröurveggurinn úr stórum
steinum og 1J4 til 2 m. á þykt, en
austur- og vesturveggur úr srnærra
grjóti og torfi aö utan og innan. —
Garöurinn hefir veriS ferhyrndur en
ekki rétthyrndur; npröurveggurinn
er 26 metra.r aS lengd, en aS sunnan-
veröu hefir garöurinn veriö miklu
víSari, varla undir 45 m.. Milli norS-
urveggjarins og kirkjunnar er 4]/2—6
m. og liefir svæöiö sunnati viö kirkj-
tina því fyrrum veriS- meira en
helming? breiöara én noröan við.
Austan viö kótinri er aðeins úm 4
m. breitt bil, en biliö vestan viö er
8—12 m.. Nú vottar hvergi fyrir
sáluhliöi á garöinum. ViS hinar
fyrri rannsóknir, 1840, þótti mönnum
serii þaö heföi veriö á noröurveggn-
um vestan til, á,móts v% kirkjphorn-
ið. Var þar aö sönnu beinast aS
ganga í* kirkju fyrir þá sem komu
I heiman frá bænum. Helzt mætti ætla.
áS hliö á þeim vegg hafi verið
nokkru austar eöa á honum miSjum;
sárfáar grafir íundust noröan kirkju
á víöu svæði. og dvra varð vart á
noröurvegg kirkjunnar nær miöju.
Kirkjurústin er aö innanmáli 14þí
m. aö lengd og er kórinn 3; breidd-
nesi.
Noröurfrá kirkjunni smáhækkar
landiS og viröist allmikill grasvöxtur
fyrrum hafa veriö þar á nokkurra
htindraSa metra víSu svæði. VirSist^
þaö hafa veriö rutt einhverju sinni
og vera hiö forna túnstæði, en hvergi
sést fyrir túngaröi. Hinar fornu
bæjarrústir standa. á þessu svæSi, 45
m. fyrir noröan kirkjugaröinn. Nokk-
uö var grafis í þær 1840 og enn
nokkuö 1921, en aö mestu leyti megp
þær heita óranpsakaSar enn. Húsin
hafa veriö bygö úr torfi og grjóti,
eins og hér tiSkast enn, nema eitt,
sem var hlaSiö úr höggnu grjóti, er
lagt hafði veriS í deiglumó, bygt eins
og Garða-dómkirkja og nokkuj? önn-
ur hús á Grænlandi. Deiglumór
(klíningur) kvaS *' finnast um 3—4
km. frá Herjólfsnesi. Hús þetta var
áfast viö bæjarhúsin hin, sySst þeirro
og ekki innangengt í það; þaö er aS
lengd 11 m. og breicld Sy2—5^4 aS
innan. Veggir vel hlaönir en ekki
allir, jafnþykkir. Niöri viö undir-
stöður þessa húss, í ösku- og sorp-
dyngju, fanst dálítiS brot af rínsku
leirkeri, sem ekki er eldra en frá 15.
öld. — Gólfiö i húsinu var hellulagt
og hellurnar lagSar í deiglumó. Hjús-
iS virtist eldra en hin bæjarhúsm og
þó helzt frá hinurn síSari ölduni
Grænlandsbygðar. Ef til vill hefir
það verið vöruhús kaupmanna, Um
10 metra fyrir noröan bæjarrústiria er
fjósrústín, meS áfastri hlöðurúst eSa
öllu heldnr heygarögrúst. Lengdin
er alls um 25 m., en aS innanmáli er
fjósrústin sjálf 13,3 m. aS 1. og 3,5
til 3.7 aS br.
Um 30—40 m. norðar var stakt
hús, um 10 m. langt og 2y2 m. að
breidd, aS innanmáli; og 40 m. fyrir
norðvestan fjósiS var annaö, tim 9
m. aS 1. og 4 aS br. ,Hafa þetta lík-
lega veriö peningshús.
ur heiti og sje almannahöfn fyrir
NorSmenn og kaupmenn. — ÞaS er I in er 6J4, 4,3 á kórnum. Veggir eru
óvíst, hvar þessi höfn hefur verið;
nú þykir enginn staSur liklegur til
hafnar ' viS Herjólfsnes, en hins
vegar viS fjörðinn kvaS á einum staS
Landnámabæktir vonar segja einn- ; vera ágæt smáhofn og ætla sumir ag
ig írá upphafi landnáms Islendinga ! Sandur hafi verið þar_
á Grænlandi. Sá hét Gunnbjörn I ^’f þessum fornu skrifum um Her-
L'lfsson kráku, er fyrstur sá Græn- ; jolfsnes má sjá; aS þar hefur fyrrum
land er hann rak vestr um Island, veriS einn af merkustu stöSunr á
þá er hann fann Gunnbjarmfr-sker».
(Gunnbjörn var langafi ÞormóSar
Kolbrúnarskálds.) En ejj Eiríkur
rauSi Þorvaldsson, . landnámsmaður,
var sekur ger á Þórsnesþingi hélt
hann af landi burt og kvaðst ætla
aS leita lands þess, er Gunnbjörn
hefSi séS. Hann fann landið og var
þar þau þrjú ár, er hann hefir átt
að dveljast erlendis i sekt; kannaði
hann nokkuS vesturströndina og kom
því næst aftur til Islands og var þar
í 1 vfetur; en næsta, sumar “fór Ei-
ríkr at byggja land þat er hann hafði
fundit ok hann kallaði Grjpnland, þvi
at hann lét þat menn mjök mundu
fýsa. þangat, ef Iandit héti vel. Svá
segja fróðir menn, at þat sumar fóru
XXV skipa til Grænlands or'Breiöa-
firöi ok Borgarfirði, en XIII komust
misþykkir; noröurveggur 1 y2 m.,
suðurveggur 2, kórgafl nær 3. Þi!
hefir verið fyrir kirkjunni aS vestan
eins og -nú er í torfkirkjum hér á
landi. Veggir hafa veriö hlaönir úr
grjóti og torfi á venjulegan hátt, hafa
verið beinir og sléttir. AS sjálf-
sögSu hefir kirkjan verið þiljuS öll
innan. Af veggjunum voru nú að-
Grænlandi; varla nokkrir bæir þar | eins 3—4 umfeiröir neðst eftir. Utan
vjö undirstöðurnar var raöaS stein-
um. ASalinngangur í kirkjuna hefir
aS sjálfsögöu verjö á miöjum fram-
stafni, en eins og áöur var getiS hafn
aörar dyr veriö á norðurvegg í
fyrstu, þær hafa verið 4y2 m. frá
austurenda kirkj'unnar sjálfrar og 7
frá vesturgaflþili, veriS mjóar, 78
merkari aðrir, nema BrattahliS, bær
Eíríks rauöa og afkomenda hans, og
G.a.rSar, Grænlands-byskup var víg-
Sur. Hann hjet Arnaldur og tók
byskupsvígslu af ö'ssuri erkibyskupi
í Lundi. Brattahlíg virðist hafa veriS
fast lögsögumannssetur.
¥ * *
Þegar Ivar -BárSarson gerði Græn- cm. yzt, 56 inst.. Upp í þessar dyr
lands-Iýsingu sína,1 um 1380, var j ha.fði verið hlaöiS. I fyrstu hafa
Vestri-bygð liöin undir lok; Um 30 I þær aS líkindlim veriö á miSjum norg
árum síöar eru komnar síðustu fregn- I urvegg, en kirkjan virðist þá hafa
ir af Eystri-bygS og er vafasamt, j veriö styttri. Hún hefir verið lengd
hvort nokkrir. Grænlendingar, af | vestur ■ um 2y m.; mátti sjáT það
norrænu bergi brotnir, hafi' lifaS 15. djóslega á norSurveggnum. ’Hefic
öldina á enda. Þrjár aldir liðu frá j líklega veriS gert upp í norðurdyrnar
því aS þessar síöustu fregnir komu, l um leiS. (
áSur en norrænir menn reistu sér aft- I Vart varS grafa, sem dr. Nörlund
ur bygöir og bú á Grænlandi, og enn hyggur eldri en kirkjurústina og ætl-
út; sum rak aptr, en sum týndust. I’a1, lei^ hin fjóröa öldin, áSur en þeir ar hann því, aö hún sé ekki hinnar
var XV vetrum fyrr en kristni var, fyndu Herjólfsnes hiS forna. Arið fyrijtu kirkju á staðnum. Engrar
lögtekin á íslandi. '1830 fanst þar legsteinn meS Tatínii- eldri rústar varö þó vart. Hann ætl-
Enn fremur er skýrt Irá því meö- letursáletrun $vo látandi: her huilir 1 ar þessa frá byrjun 13. aldar.
al annars, hver land nam fyrst á stag HROA(R) — KOIGRIMS :S(QN). j Kirkjan hefir verið lík GárSa-
þeim, sem hér er um aS ræSa: Herj- Fáum árum síöar leiddi brimiö |dómkirkjú aS jögun, en þessi hefir
ólfr het maör, BarSarson Herjolfs- kirkjugarSinn í Ijos og um 1840 va.r ' veriS minni og ekki eins vönduS og
sonar, frænda Ingolfs landnams- hannt rannsakaður. Fun.dust þar dómkirkjan; þessi héfir veriö torf-
manns. Herjólfr enn yngri margar grafir, meS kistum og klreSum J kirkja, GarSa-dómkirkja úr raíuSum
fór til Grænlands, þá er Eiiýkr enn líkakrossum og legsteinum og 1 sandsteini. Kór hefir verið á þeim
rauði bygði landit.-------— Herj- j kirkjurústin innan garSs. Samt þötti báðum, en ekki öSrum kirkjum á
olfr nam HerjólfsfjörS ok bjó á fremur lítiS til þess koma, sem fanst,
Herjólfsnesi; hann var enn göfg- ‘ 0g í annan staS voru rannsóknirnar
asti majSr.’' Um son hans Bjarna taldar unnar aS fullu.
eru miklar frásagnir í þætti Eiriks En brimiS hélt áfram aö brjóta
rauSa og Grænlendingaþætti í Olaf.s ' Upp garSinn og grafirnar, og við og
sögu Tryggvasonar í Flateyjarbók, við voru teknar upp fornleifar og
landafundi hans og hversu þeir urðti j sendar til þjóðminjasafnsins í Kaup-
til þess að Leifur heppni fann Vín- mannahöfn. Sendi það þá loks ár-
land; en sumir draga þær frásagnir iö 1921 duglegan fornfræðing til þess
mjög í efa. Bjarni bjó eítir föSur I aö gera nákvæmar ranhsóknir á staðn
sinn á Herjólfsnesi, að sögn, en'um. ^Hann fór frá Höfn 15. maí og
varla hefir það verið mjög lengi, þvi kom aftur 24. nóvember, en sjálfar
aS svo segir í Eiríks sögu rauSa, aS rannsóknfrnar tóku 2 mánuöi (5. júlí
sé héti Þorkell, er þar bjó, þegar Þor- —27. ágúst)^j hinir fjórir mánuSirnir
björn Vífilsson frá Laugarbrekku fóru í ferðalog og tafir. ’Hann komst
Grænlandi, og vesturstafn úr timbri.
Þykir dr. Nörlund þetta benda á lík-
an aldur þessara kirkna, en þó hygg-
ur hann dómkirkjuna eklri. — Dóm-
kirkjan er krosskirkja, um 23r4 m.
að 1. aS innanmáli og framkirkjan,
vestan stúkna, um 8 m. breiö, en ttnl
16y2 m. ag lengd. Af henni er til
enn stór og merkileg rúst.
ÁSur en skýrt veröur nánar frá
gröfunum í kirkjugarðinum,. og því
er í þeim fanst, skal hér getiö stutt-
Iega um aörar húsarústir a Herjólfs-
I kirkjugarSinum varS vart viö um
200 grafir, en ekki fundust neinar
leifar nema i rúmlega helmingnum
af þeim. Þær voru aðallega fyrir
framan (vestan) kirkjuna, í báSurn
norSurhornum .gavSsins og sunnan-
undir kórnum. — NorSan- og austan
undir kirkjunni var fátt um grafir
og sunnanundir var brotið af. — A
þessum þrem stööum, þar sent mest
haföi verið grafiö, voru kisturnar
mjög þétt settar, og haföi sumstaöar
veriS gmfiS 3 til 4 sinnum í sömu
gröf. Sennilega stendur þetta í sam-
bandi viö ættir eöa bæi, sem hafa átt
hver sinn reit, nokkurnveginn, um
langan aldur. Innan kirkju voru að-
eins þær tvær grafir, sem áður var
getiö. Þær munu eldri en kirkjan
og ktinna aS vera frá heiöni; í þeint
fundust engar leifar hkamanna, en
2 bronzi-prjónar í annari og í hinni
hvalskíöisaskja. og lítill húnn. Hinir
framliSnu höfðu ýmist veriö jaröaöir
í Iíkkistum úr tré, og þá sennilega i
líkklæöum úr líni, eins og fyrirskip-
að var hér á landi, e'ða sveipáðir
klæSum sínum, grafnir í fötunum,
sjaldan þá jafnframt í kistu. En
líklega hafa veriö notuö línklæði eða
líkblæjur undir fötununi. Greftrun
INorSurálfunrii tíökaöist þessi siöur á
miöoldunum, aö grafa kristna menn
með kross á brjóstinu. Svo virðist
sem þetta hafi veriö algengara fyrr-
um á Herjólfsnesi en á síðari tíniuni
þar, því aS um y af þeint 50, er
fundtist þar 1921, fundust án nokk-
urra leifa af líkinu, sem þeir höföu
fylgt, en aöeins 4 nteö þeim hér 45
búningum eða. fataleifum, sem fund-
ust. En alt til síSustu ára heíir siÖ-
urinn þekst, þvi kross fanst með þeim
hinna yngstu fata, senj varla eru eldri
en frá byrjun 15. aldar. Var sá ratin-
ar mjög einfaldur aS gerö, og 5 aör-
ir, en hinir eldri eru sumir mjög
vandaöir og fallega geröir; skai
þeim lýst nánar síðar.
I kirkjugaröinum hafa fundist atik
hins áSurnefnda legsteiris yfir Hró-
.ar Kolgrimssón 6 brot af öSrum meö
latínuletri frá 13. öld; áletrunin hefii-
veriS á íslenzku (eöa grænlenzku þess,
tíma), en aöins eitt $rð verður lesið
á þessunt brotum og þó ekki alt. Þau
sýna vel lögun steinsins. Ennfremur
hafa fundist tveir litlir legsteinar í
garSintim, sem engin áletrun hefir
veriS á, en aðeins kross. Engiun
steinanna er álitinn eldri en frá 13.
öld.
Eftir þetta. yfirlit skal nú sagt
nokkrtt gerr frá því, er fanst í kirkju
garöinum, kistunum, krossunum, fÖt-
unum og beinaleifunuyn.
Kisturnar voru flestar hver anri-
ari likar aö ^erþ; þær voru 29 aö
tölu alls, seni fundust í garöinurri
1921, en sumar vitanlega. mjög óheil-
legar. Af þessuni 29 kistum voru
13 barnakistur. Hér viö bætast tvæf
kistur, sem fundust 1880 og 1900, híi
síöari mjög lítil barnskis'ta. Állar
voru þær breiSari í höfuSendann, .
nema sumar a.f barnskistunum, og
nokkrar hærri í þann endann jafn-^
framt. Lengri kisturnar voru 154—
204 cm., en hinar nrinni 43—88 cffl.
að Iengd. Þær voru úr greni, •fur'.i
eða lævirkjatré, og var rekaviöur í
sumum. Efri fjölin í fótagaflinuffl
í einni var úr eini, líklega grænlenzk-
um; einir vex enn í dag þar í landi
syöst. Fjölin var í einrti af kisfuffl
þeim, er dr. Nörlund álitur grafnar
áSur en kirkjan var bygð; höfuSend
inn var nefnilega undir ytri hleösl-
unni á kórgaflinum. AnnaS var
merkilegt um kistu þessa, hún var
bundin saman með ræmum úr hval-
skiöi; svo voru 2 kistur aörar þrædd
ar saman einnig. En allra-merkast
um hana var það, að á einifjölina
höfðu verlð skornir allháglega hnút-
ar og dýrshöfuS. F.r þessi útskurð-,
ur svo fornlegur, aö hann getur verið
frá ofanveröri 12. öld. Hann hefir
verið gerötir aS gamni sínu til þess
að æfa sig, en ekkí til þess að skrevta
'fjölina; hún et sennilega nokkrri
eldri en kistan.
Kisturfiar voru flestar settar sam-
an þannig, a.S hliöarfjalir voru negld-
ar utan á botn og gafla, en botn neð-
an á þá; lok var ýmist sett ofan á
hliSar og gafla eða á þá eina og mil'i
hliSfja.Ia. Naglar úr <tré, vel tegld-
ir, ferstrendir eSa sívalir. I tveirð
enda fundust þær helzt nálægt kirkju,
þar sem voru tilkomumestir graD
reitir. Utí i hornunum voru engar
kistur. En þaS er ekki neitt sérstak-
legt fyrir Grænland og bendir ekki
á neinn vesaldóm þar né timbureklu,
kistum hefir veriS kostnaðarmeiri, voru gaflar grópaðir í hliSar og botn.
BorSin sum í kistunum höfðu verið
notuS til annars áður. 'SumstaSaf
var aukiS saman fjölum. ViS mu'ri
h.a.fa veriS bezt aS spara. BorSin
höföu vériö höggvin til og siSan
skafin jafnari á innri hlið. Fimrn
aS menn hafa veriö grafnir þar ánlaf kistunum voru loklausar. Dr. Nör-
þess aö kistuleggja þá, því að þaðjlund lítur að þær hafi veriö notaöaf
var alsiöa uni alla Noröurá\fu fram á |tvisvar og lokiS í síðara skiftið brot-
17. öld. Allir höfðu veriS grafnir á | ið og eyðilagt eöa ekki hægt að
venjulegan hátt, höfuö í vestur. j koma því þá yfir. Þótt undarlegt sé
Ijlestar fundust kisturnar og klæSin | hefSr þetta tíðkast fyrrum víöar en
um 1 m. neöar í jörðu en hiS gamla
yfirborð. Viðarkolum haföi venju-
lega veriS stráð í gröfina, einkum
yfiri brjóst og höfuS. Va.r þaö forn
siöup og gert til að sýna eftirleiöis,
jafnvel er líkaminn var oröinn að
mold og alt, sem meö honum fór i
a Grænlandi. Vist tWur dr. Nörlund
að leifar af 2 líkum (lítið eitt af heil-
anum) hafi fundist í einni loklausu
kistunni og loknagla.holurnar sáust
i hliðum hennar og göflum. Kistan
jVar furöanlega ófúin og hafði veriS
l vönduð og vel gerö. Kross var skor-
*) m. = metri = 39 þml. enskir.
gröfina, aS þav var friöhelgur greftrjinn á botn ofarlega. Undarlegt var
unarstaður, vígöur reitur, sem ekkijþaö um þessa kistu og gröf, aö vfir
mátti nota framar til neins, er spilt j henni lá stór forngrýtishnullungur, á
gæti helgi hans. — Viöarkol haldast | aS gizka /30 vættir (\l/2) tonn) að
ófúin í jörðu. Iþyngd; hann lá ofanjarðar, norSan-
Meö mörgum hafði v/eriö grafinn j undir kórnum. Er bágt aö vita,
lítill trékross; hafa fnndist alls 58 hvernig á honum stóö, en víst minnir
þetta á orS Auöunnar GySusonar •
Flóamannasögu, er hann baS Þorgils
í kirkjugarðinum. Krossinn var lagö-
ur á kisturnar e'Sa á brjóstiS, stöku
sinnum á þaö bert, eöa undir vað- örrabeinsstjúp hjálpa sér aS grafa
málsfötin. Þessi siöur er hierkilegur
og er ekki kunnugt, aS hann liafi
tíökast annarsstaöar á Norðurlönd-
um; en þó má minna á, aS til skamms
tíma hefir tiökast meSal sveitafólks
í Danmörku að leggja strákrossa 1
eða 3 á líkin. ViSa annarsstaöar í
móður sína: "skulum vit nú draga ■
hana (kistuna) í brottu, færa niöur •
jörS, ok bera á hana sem méstari
þunga. En merkasti var þaö uffl
þessa kistu hér undir stóra steinin-
um, aS á botni hennar fanst litil ,fer-
strend spýta (W/xl/xl cm.), og