Heimskringla - 24.08.1927, Page 2

2. BLAÐSÍÐA
ITEIMSKRIN GLA
WINNIPEG 24. ÁGÚST 1927.
Þjóðmálastefnur.
i.
Stjórnarhættir þjóðhnna hafa frá
öndverfiu hní<*;K ‘r’ ...... " skauta •
einveldis og lýöstjórnar. Það er mál
manna, aö einveldi — sé .einvaldur-
inn vitur og réttlátur — muni vera
ákjósanlegasta stjórnarform. Þó
hefir þaö ekki gefiö betri raun en
svo, að dagar þess eru taldir. —
Stjórnarhættir einvaldsins hafa kom—
ist i þvílíkar öfgar og ógöngur sem
mannlegir ágallar geta framast vald-
iö. Einvaldurinn, studdur af hersum
og jörlum, en siðar af aðli og klerk
um, gerði' þegnríki sitt að leikvelli
mannlegra ástríðna, þar sem fégjarn
ir menn og gerræðisfullir troðu múg-
inn undir fótum. Síðan reis mót—
hreyfing. Hinar kúguðu stéttir vörp
uðu af sér okinu. Alþýða manna
fær með lýðstjórn og rneira og minna
almennitm kosningarrétti ihlutun um
stjórnarfarið.
En ekki þykir lýðstjórnin hafa gef
ist svo, að ámælislaust sé. Þingræð-
ið sætir miklum aðfinnslum og jafn-
vel niðurbroti. Unt leið og borgara-
stéttirnar hófust til vegs og valda,
stefndi til nýrra öfga. Einstaklings-
framtakið og hin frjálsa samkeppni
hafa skapað auðkúgun á rústum að-
alssetranna. I stað sérkvaða, eins og
skylduvinnu á aðalssetrum, fjárrána
og þess háttar ofbeldis, er komin
verksmiðjuþrælktin og hlífðarlaust
okur á Iífsviðurværi manna. Hin
frjálsa samkeppni snýst i hagsmuna-
samtök, auðhringa, sem féfletta heil-
ar þjóðir. Og í skjóli einstaklings-
framtaksins skapast auðherrar, sem
öðlast vald yfir lífskjörum og sálum
manna gegnum margháttuð samböpd
þjóðskipulagsins.
Nytsemdar- og fræðslustefnan, sam
fara óheftu framtaki beindi för þjóð
anna út á brautir auðhyggjunnar. Og
með stófelldum verklegum fram-
kvæmdum, stóriðju og stóratvinnu—
rekstri, hefir skapast fjölmenn öreiga
stétt t löndunum. Þar sem auð—
byggja mótar athafnir manna og
sambýlishætti til verulegra muna,
verða harðast úti þeir, sem fátæk—
astir eru. Enda er nú risin frá grunni
þjóðrikjanna hávær krafa um ger—
breytingar á þjóðskipttlagi og stjórn-
arháttum þjóðanna. Þær stéttir, sem
verða fyrir barðinu á nútíðaröfgun-
um, krefj^st réttar til þess að skipa
stjórnarháttum og atvinnubrögðum
eftir sínu viti.
Yfirlitið er þá sem hér segir: Her-
konungar eru liðnir undir lok, ein-
völdum er steypt af stóli, aðall og
klerkar sviftir valdi, keisarad. hrun-
in og lýðstjórnarskipulagið með ó—
heftu framtaki og vaxandi auðsöfnun
einstaklinga fóstrað í skauti sér þá
meinsemd, er það skyldi einkum
vinna bug á: ofurvaldi einstaklinga
yfir örlögum og lifskjöruni manna
og þjóða. Verði eigi ag gert, horfir
enn til sania ófarnaðar og jafnan áð-
ur. Allar þjóðskipulaigstilraunir mann
anna virðast hafa strandað á sama
skerfi: eðlisbrestum þeirra, rótgrc)—
inni hneigg.til þess að beita valdi og
yfirtroðslum.
II.
Tveir eru meginþættir í óslitinni
viðleitni mannanna að koma sambýl-
isháttum sinum í viðunanlegt horf.
Er annar sá, að koma til leiðar réttri
skipun um stjórnarfar og nlannrétt— |
indi. Hinn er skifting auðs og arðs
milli þeirra aðilja, sem eiga hlut að
framleiðslu nýrra verðmæta.
Telja má að barátta fyrir réttind-
um þegna og þjóða einkenndi öldina
sem leið. Þá er að fullu af létt þræla
Haldi. Fornar erfðahugmyndir um
vald og tign þjóðhöfðingja ganga úr í
skorðum. Bændaánauð bg margvis- j
legum sérkvöðum er hrundið af al-
þýðu. Þá rennur dagur frjálsrar
hwgsunar. Og nieð febrúarbylting-
unni í Frakklandi, áriS 1848, hófst
sterk hreyfing í Evrópu fyrir attkn-
um þegnréttindum, frjálslegri stjórn-
skipun og frelsi undirokaðra þjóða.
Og þótt öldurnar, er þá risu, lægði
aftur að miklu, höfðu þær brotið,
grundvöllinn undir fornri stjórn—1
skipun. Og er heimsstvrjöldin reyn- i
ir á þolrifin, taka þær byggingar
mjög að gnötra. Enda hrynja þá [
keisaradæmi álfunnar eitt af öðru.
Verkefni tuttugustu aldarinnar virð
íst aftur á móti eiga að verða úr—• i
lausn æfagamalla þrætumála um í hendi sér og vera atvinnu-“veitend-
skifting auðs og frantleiddra verð— ur”, en múgurinn þakklátir “þiggj—
mæta milli þegnanna. Auðhyggjan endur. — Oreiginn, aftur á móti,
og það atvinnuskipulag, er nú ríkir '’sem frá erfiði daganna ber úr býtum
um heim allan, hefir valdið gífur- skorinn skamt lífsviðurværis, en fer á
legri misskiftingu á auði og aðstöðu. mis við þægindi og fegrun lífsins,
Einstökum mönnum hefir frá önd- verður þeirrar sk^ðunar, að auðkýf—
verðu verið fenginn réttur til eignar ingarnir séu sannkallaðir djöflar í
og umráða á landi. Tilbeiðsla gull- mannsmynd, sem steypi mannkyninu
kálfsins hefir skipað fjármagninu eða í ófarnað, og að þeir, sem standi
veltufénu (Kapital) æðsta sess með- undir þyngstum byrðum, skilji bezt
al þeirra aðilja, er að framleiðslu hvar skórinn kreppir og kunni fram-
standa. Þetta tvennt hefir valdið ast skil þeirra úrlausnarráða, sem að
miklum mun aðstöðu og atorku manna. haldi megi koma.. Þannig verða til
Skifti þeirfa hafa orðið skörp og eigi hugtök sem “alræði öreiganna”. —
jafnaðarskifti. En þar sem tekist er á Hæfileikinn til réttlátrar og viturlegr
um lifsviðurværið og verðmætin, skip ar stjórnar á málefnum mannanr.a
ast menn í harðsnúnar si^itir. Fyrir hefir ekki fundist i svonefndum æðri
því verður sú öld, er hefir með hönd- stéttum þjóðayina. Nú trúa sumir
um slik úrlausnarefni, öld stéttabar- því, að hann sé fólginn i fari þeirra,
áttunnar. sem lægstar eru taldar. /
Hreinskorin og stórbrotin flokka—
skifting á rætur í lífsskoðunum
nianna og langsýn þeirra yfir óravegu
Jafnan hefir verið uppi ágreining- iífsjns. Flokkaskifting reist á stétta-
ur um það, hversu skipa bæri málefn baráttu er sjálfsagður fylgifiskur
um mannanna. F.r af þvi risin auðhyggjunnar. En jafnvel í stétta-
stjófpmálalbaratta. Meðan einkum var baráttunni opnast útsýn og skapast
tekist á um mannréttindi og stjórn- Hfsmið. Verða þá annars vegar
skipunarhætti, greindist stjórnmála- ment1) sem te[ja farsæM mannkyns-
lið landanna í tvær höfuðsveitir, sem ;ns Hérna megin grafar komna undir
kalla mætti framsóknar- og ihalds- , forráðum og valdl örfárra hinna “hæf
lið. Framsóknarhyggjunni fylgir ustu” og sterkustu manna. Hins veg-
meira og minna bráðger viðleitíff til ar verga mentl) sem te]ja ag bezt muni
umbóta. Ihaldshyggjunni fylgir fast- aS ha]di koma óheft þroskun og sam_
heldni við rikjandi skipulag og and- ^ starf anra manna.
úð gegn umbreytingu. Þessi flokka-
óbrotin á land og veraldartízkan i ur gegn frekustu tiltektum þess eðl- leiðir að markinu, eftir því sem þeir
hugsun og háttum sló landtjöldum um isþáttar, sem kallaður hefir verið eru skapi farnir og eftir því sem að-
stöðu þeirra er háttað. Sumir kjósa
að nálgast markið eftir þjóðræðis—
III.
skiljast.
Þriðji flokkurinn, samvinnumenn
eða Framsóknarmenn, telur, að með
átökum' áðurnefndra flokka sé haldi^
skifting á rætur sínar í sálarlífi
manna; hún er ávöxtur mismunandi
IV.
Síðari hluta næsfliðinnar aldar og
skapgerðar og lífsskoðana. Þar sem fra*n um aldamót voru hugir manna
hún er ríkjandi, marka höfuðlínur á landi hér ggnteknir af rikisréttar-
afstöðu flokkanna. Atökin verða deilunni við Dani. Þjóðin skipaðist
fremur miðuð við höfuðtakmark, held í tvær höfuðsveitir. Málið var vel
ur en þar, sem tekist er á um dæg- fallið til þess, að greina menn í flokka
urmál. j eftir hugarfari og lífsskoðunum.
Fjölbreytilegir atvinnuhættir þjóð- ^ Meginorkunni í stjórnmálum landsins
anna og megn auðdýrkun þeirra, hef-|,var beint í átt til þessa máls, en inn-
ir komið til leiðar: annars vegar anlands málefni lágu vanhirt í mörg-
skarpari verkskiftingu, hins vegar j um greinum. Togstreitan við Dani
harðari átökum um hagsnninina og gerðist langdregin og þreytandi. Mál-
hverfis á öllum ströndum. Bygginga ! “dýrið í manninum”.
stíll, hibýlabúnaður, klæðaburður, I Undir merki þessa flokks skipa sérj
mataræði, götulíf, gildaskálar, sam--1 einkum kaupmenn landsins, stórút-. Ieiðinni og vinna meirihluta atkvæða
jcvæmislíf og skemtanir, varð allt að gerðarmenn, margir embættismenn og á löggjafarþingum. Oðrum þykir sú
mestu af erlendum toga spunnið. — nokkrir *bændur, auk fjölmargs á-j leið seinfarin og vilja umbylta nú-
Hugsunarháttur fólksins, lífsmið og hangendaliðs þessara aðilja. Hinir verandi þjóðfélags- og atvinnuskipu-
eftirsóknarefni urðu á sama hátt stærri atvinnurekendur i landinu hafa^ ,a”' með snöggum hætti, ef ekki á
mörkuð fjárhyggjunni. Þannig varð j samvinnu við bankana ver^ð eins- Skaplegan hátt, þá með ofbeldi, eins
nýmyndunin frumsmið, unnin með konar ‘‘forsjón” landsins í atvinnu- og rússnesku byltingarmennirnir
hröðum handtökum og ómótuð af ís- J m4Jum) með veltufé þjóðarinnar á gerðu. Þessi stefnumunur hefir
lenzkri hugsun. Og með breyting- miUi handa og örlög fjöldans að greint jafnaðarmenn í meira og minna
um þessum hófust nýjar stéttir í mikiu ]eyti £ valdi sinu. Atvinnu-j ósamþykkar sveitir hvarvetna um
lancfínu. Reis þá upp stétt stórat- rekstur þeirra hefir verið ineð fullu' heim. Mun hans og gæta einnig hér
vinnurekenda annars vegar, en öreig- Samkeppnissni5i og því í góðu sam-J á landi, þó að færri kunni að ver.i
anna hins vegar. Og með vaxandi ræm vi8 Hfsstefnu þeirra, þá, að fáir ( hinir örgeðja menn, en andstæðingar
átökum um fjárafla og hagsmunaað- einstak]ingar> sem te]jast “hæfastir”, jafnaðarmanna ' vilja láta mönnunr
stöðu greindust stéttirnar skarpar og fari meh fe (jnr umráð atvinnuveg—
ákveðnar með hverju ári. Atökin anna.
urðu/mestmegnis um fjárhagsnialefni., Mörgum verður torskilin afstaða
varnir gegn yfirtroðslum, viðreisn úr þeirra emhættismanna, sem fylla
ófarnaði. Þannijr hafa hin miklu um- þenna f]okk Te]ja þeir) ag emhætt- ; til öfga á tvær hendur. Þeir eru jafn-
skifti í atvinnubrögðum og hugarfari ismenn eigi fremur sanileið með þeim aðarmönnum sammála um, að hrinda
þjóðarinnar fært okkur sömu við- monnunl) sem ]ifa af ]aunum fyrir beri ofurvaldi fjárhyggjunnar og
fangsefni og öðrum þjoðum. úrlausn vinnu sinaj enda fylgja margir hinna konia sKÍpuIagi á sambúðarhætti og
þrætumála um atvinnuskipulag og vng.ri emhætismanna jafnaðarmönnum viðskifti manna. Hins vegar eru þejr
auðskifringu. Og á þessum grunm ag nl^]um jonas Jonsson frá Hriflu ótrúaðir á bráðar umbyltingar. Þeir
hvílir núverandi skipun stjórnmála— hefir j grein \ Tímanum skýrt að— segja: Umfeótaviðleitnin er lögmál,
flokkanna í landinti. j stö8u emhættismannanna: Þeir vorti sem ekki verður heft í fjötra, án þess
\ firlitið er í stuttu máli þetta. um ]angt skeið forystunienn í lands—|að af hljótist bylting fyr eða síðar.
i Meðan ríkisréttardeilan við Dani var mfdum og jafnframt einskonar and- Höft á slíkri þróun er brot gegn eðl-
höfuðviðfangsefni í stjórnmálum ]egur agau þjóðarinnar. Af þeim á- islögmáli, og væri svipað því að bera
landsins, greindust landsbúar í tvær ^ stæðum voru þeir sjálfkjörnir önd— farS a eldfjall. Þeir telja þverbrotna
meginsveitir eftir hugarfari og lífs- vegisho]dar ; samkvæmislífi Iands-‘ andstöðu gegn skipulagsumbótum og
skoðtin. Með atvinnubyltingunni hefst manna og hverskonar mannfagnaði, brevtingum óviturlega, því að húrt
ny flokkaskiftingf, rcist a stcttabarattii þaö cnnfrcmur fyrir þá sök aíS öjoÖi byltin^um hcini. Samvinnu —
nútímans. Hru síÖan uppi í landinu þejr höfðu fjárhagslega yfirburði ínenn eru á einu máli og sameignar—
þrjár höfuðstefnur, og verður vikið umfram aðra landsmenn. — En um menn um það, að málum öllum beri
, að þeini hér á eftir. Ieis og atvinnubyltingin hélt innreið að skipa með heill alntennings fyrir
sina i landið, urðu þau uniskifti, að augiim og að stofnsetja beri þjóðríki
fésýslumennirnir tóku við forystu í jarðarinnar á réttlæti, siðfágun og al-
Eins og kunnugt er, ma telja, að | samkvæmisufinu {>ar sem áður réðu mennri þroskaviðleitni. En s'am-
himr eldri stjornmalaflokkar, Sjalf- j einkum and]egir .yíirburðir, ráða nú vinnumenn eru jafnaðarmönnum ó-
V.
stæðis- og Heimastjornarflokkarmr, j fjárniun.r 0g >ar sem embættis- sammála um leið að markinu eða
■ séu nú liðnir undir lok. Með bráða-
birgðarskipun þeirri, seni gerð var um , , , , . .
I ° i r » afsala sér fyrri virðingarstoðu, reyna
samband landanna, var verkefni þeirra
. í raun réttri lokið. Heimastjórnar-
I flokkurinn tók örlögum sínum með
jafnvel lífsviðurværið sjálft. Þjóð- ( ið rann út í bláþráð. Atökin færð- ski]ningi og víðsýni. Liðsmenn hans
málalífið i Iöndunum er, með auknu
athafnafrelsi og framtakssemi ein—
ust inn fyrir umgerð ríkisréttarskýr-
inga, sem urðu þorra inanna óhug—
staklinga, cröin ví&tækari baratta j næmar og lítt skiljanlegar. Þannig
fyrfr Winu og fjölbreyttari en áður , var úr baráttu málsins numinn all-
fyrri, meðan lífskröfur og atvinnu-1 ur sársauki, allur geðhiti og nálega
vegir voru fábrotnari og meðan um- ■ öll sigurgleði yfir úrslitum þess.
ráð og athafnir voru í höndum fárra | Fyrir þvi var — áður bráðabirgð-
manna, sem höfðu múginn í valdi ar úí*slit fengust í sambandsmálinu —
sinu. | risin ný hreyfing í landinu, þar sem
Þegar svo háttar til, er það næst i_ hugum manna var beint að viðreisn-
eðlilegt, að þeir, sem eiga sameig—1 inni innanlands. Sú hreyfing átti
inlegra hagsmuna að gæta, gangi | upptök meðal yngri samvinnumanna
saman í þjóðmálasveitir, til þess að í sveitum landsins. Fyrstu ytri tákn
neyta sameiginlegra krafta til varn- J hennar var flokkur óháðra bænda
ar og sóknar. Það getur skift miklu j 1916. Þar af spratt Framsóknar—
mönnunum mun mörgum nauðugt að ^tarfsaðferðir.
Eins og bent var á hér að frafn—
þeir margir að blása anda i nasir an, virðast allar þjóðskiplagstilraun-
armannaflokktirinn.
fyrir aðstöðu og Iífskjör verka—
mannsins, bóndans, sjómannsins,
kaupmannsins, embættismannsins o. s.
frv., hver verða úrslit einstakra þjóð
máía. Fyrir því standa saman þeir.
flokkurinn. Afstaða forgöngumanna
hans til ríkisréttardeilunnar var sú,
að þeir voru yfirleitt fylgjandi ítr-
ustu sjálfstæðiskröfum Islendinga, en
töldu, ag eigi mæti hugur þjóðarinn-
tóku sér stöðu í hinum nýju flokk-
um, sem risurúr rústum eldri flokka-
skipunar. Sjálfstæðismenn voru treg
I ari ag hlíta dómsorði tímans. Mun
hvorttveggja hafa valdið, að sumum
, . , ... v ... , andstæður samkeppnismönnum og reis
þeirra manna þætti nauðsyn til bera, i . ., , , s
að halda sérvörð um lagalega hlið
fengins sjálfstæðis, og að
hefir þótt nafn flokksins og saga
mega varpa ljóma yfir þá sjálfa og
veita þeim styrkari stjórnmálaaðstöðu.
Þannig heffr flokkur þessi verið lengi
i fjörbrotum, sem flestir landsmenn
myndu kjósa að nú væri lokið.
A rústum þessara flokka eru risn-
ir þrir flokkar í landinu: Ihaldsflokk
urinn, flokkur jafnaðarmanna og
Framsóknarflokkurinn. Þessir flokk-
ar hafa í umræðum verið auðkennd-
ir eftir þeim ráðum, sem hver þeirra
gullkálfinum. Þar að auki eru marg- ir hafa strandað á mannlegum eðlis-
ir þeirra fjárhagslega bundnir fé—^ brestum. Smvinnunienn telja þess
sýslumönnum, annaðhvort vegna' enga von, að mannlegu eðli verðl
skulda, ellegar að þeir hafa ’lagt breytt með snöggum byltingum eða
sparifé sitt í fyrirtæki þeirra. I Iagasetningu.. Sérhvert skipulag, serrv
Flokkur sametgnarmanna, Jafnað- Serir hærri hröfur til mannlegs eðlis,
er gersamlega en bafí getur á hverjum tíma full—
nægt, liggur undir áföllum. Þess
ir stjórnmálabaráttu sína og kröfur vegna ber að láta umbótaviðleitnina
öð’-um i á SaSnstæíium fökum. Harðvítugir ver?ia jafriframt uppeldisviðleitninnf
vej I andspyrnumenn auðvaldsins. segja: þannig, að skipulagið verði einskon-
Svonefnt einstaklingsframtak hefir, ar uppeldsstofnun, en hljoti um leið
gegnum ofbeldisskipulag samkeppn—^ styrk sinn og grunnfestu í almennum
innar, gert tuikinn þorra af vinnandi Þroska. Samvinnuménn eru mótfalln
lýð heimsins að atvinnuþrælum. ir Því, að hefta læri framtak ein-
Undirstéttir þjóðlandanna hafa sveizt staklingsins, heldur beri að styðja það
blóðinu við að bera uppi óhófslif innan siðmennilegs skipulags og bró»
ístrumaga, vinsvelgja og skartkvenna, uriegra skifta, en reisa sterkar skorð-
en borið sjálfar úr býtum skorinn ur viS yfirtroðslum og rangsleitni.
skamt öreigans. Fyrir því hafa þess-| Ráð samvinnumanna gegn þrætum
arstéttir löngum verið ofurseldar þján' og rangslitni í atvinnumálum og við-
ingum og menningarleysi örbirgðar-! skiftum er hið svonefnda samvinnu—
sem stunda sömu atvinnu og búa við ar kólna og stirðna í formum ófrjórra! um sig vill hlita um eignarrétt, at—! 1
innar. Þeir segja ennfremur: Kenn ] skipulag: Borgararnir ganga saman »
svipaða kosti. Stjórnmálaliðið grein-
ist í flokka eftir atvinnustéttum.
lagaskýringa, meðan ótölulegar sakir
fyrri alda hnignunar lægju óbættar
Margir telja, að þessi flokkaskift-1 hjá garðu
ing sé ósæmileg og eigi engan rétt j Um og eftir aldamótin \hélt at-i
á sér; slikt sé auðvirðileg matarpóli- vinnubvltingin innreið sína í landið.
tík, og þar fram eftir götunum. Ef i Með henni færðist fésýslu- og stór-
til vill má segja, að annað væri æski-j iðjubragur á atvinnulíf okkar við sjó
legra. J>ess ber þó að gæta, að á-1 inn. Vistarbandið hafði verið leys:
vinnuskipulag og viðskifti manna á ' ,ns au*va'össmna um blessun fram-| felog. af Jusum og frjálsum vTlja,
milli, og nefndir samkeppnismenn, I taks og yfirhurha einstaklings er ( setja ser v.ðskifta- og sk.pt,lagsregl-
sameignarmenn og samvinnumenn. | h,ekkm£' RanK,æti i a,,ri skipun ur, byggðar á réttlæt. og bróðerni:
Skal nú hver flokkur um sig skil- mannanna um atvinnu °g auðaæfa- Ætlunarverk skipulags.ns er þriþætt:
skifti hefir haldið miklum þorra að koma til leiðar alniennri velnieg—
manna í sorpi niðri. Aðstöðumis- ut\ réttlátum skiftum og borgaraleg-
munur hefir oftlega valdið því, að
greindur lítið eitt.
Flokkur samkeppnismanna, Iha1ds_
flokkurinn, er yfirleitt skipaður mönn i
■ um, seni líta svo á, að “óhe'ft ein-
stand, sem rikir um heim allan, getur j og fólkið flykktist í veiðiverin og á staklingsframtak” og “frjáls sam—
I keppni” verði drjúgast til almennra
j framfara. Þeir telja, sem . rétt er,
ekki verið orðið til að nauðsynja— nýjar atvinnustöðvar á ströndum
lausu, heldur er það vitanlega risið af. landsins. Þar rís upp nýbyggð með
djúpum orsökum. Blindir áfellis— | þvílíkum hraða, að slíks miinu fá að sámkeppnin hafi leitt mannkynið
dómar yfir almenningi fyrir þessar j dæmifcannarstaðar en i gulllöndum. til mjög hárra marka í ýmsum grein-
sakir, eru ekkert annað en óbeinar | t einum bænum voru reistir margir
yfirlýsingar þeirra manna, sem fella j tugir húsa á nokkrum vikum. Um
þá, um athugunarskort og skilnings- j leið þynntist sú fylking, sem heldur
brest þeirra sjálfra. Stéttabaráttan j vörð á gróðrarblettum landsins..
er óhjákvæmileg afleiðing fjölbreyti-! Bændur gerast flestir einyrkjár.
legrar verkasljiftingar og fjárhyggju j Vinnumenn verða jafnfágætir og
menningar þeirrar, sem nytsemis- j lausanienn voru um skeið. En í land
stefnan og efnishyggjan hefir fóstrað inu rís upp ný, fjölmenn stétt dag-
í skauti sinu. .. launafólks, sem byggir heimili sín á
Enn ber á það að líta, að flokka- 1 mölinni og sætir þeim kostum, er mis
skifting, sem hið ytra virðist reist á happasöm 'veiðimennska hefir að
hagsmunabaráttu stétta, á að öðrum að bjóða, þar sem höppum fylgja
þræði rætur sínar í sálarlífi manna glöpp og uppgripum atvinnubrestur.
og lifsskoðunum. Lifskjörin móta I Meginbreytingunum í atvinnulífi
sálarlíf manna og skoðanir. Og landsmanna fylgdu annmarkar fjár-
skoðanirnar verða reistar á reynslu hyggjunnar, enda voru þær þeirrar
og útsýn hvers eins, hvar sem hann ættar. Uppgripin úr sjónum fengu
á stöðu i atvinnufylkingu landanna. mönnum höfuðsvima. Menn gerðust
Auðherrann, sem rakar saman hundr cljarftækir á gróðabrögð, kappsfullir,
uðum miljóna króna af starfí strit— en ekki fyrirhyggjusamir að því
andi nianna i verksmiðjum hans, verð skapi. Því nær allur fjárgróði var
ur þeirrar skoðunar, að svo bezt jafnTiarðan settur á spilaborð áhætt-
farnist mannkytiinu, að hann og hans unnar eða látinn fara í súg> óhöfslífs
líkar hafi ráð fjöldans og lifskjör í og yfirlætis. Mestum hluta fjár- og
hendi sér. Sú skoðun er rtk meðal framkvæmdaorku var beitt til þess
svonefndra framtaksmánna og atið- að reisa nýbyggðina við sjóinn og
kýfinga, að víss tegund af mönnum auka sóknina á djúpmiðin.
sé forsjon alniúgans, að þeir eigi að Nýbyggðin við sjóinn varð með
hafa umráð fjár og atvinnubragð* erlendu sniði. Erlend áhrif g^ngu
, um, og þeir telja, að 1 mannlífinu
hljóti að ráða sömu lög og í hinni ó-
heftu og óþjálfuðu náttúru, þar sem
, lífsverurnar hevja stöðuga haráttu
! um aðstöðu og lífsviðrværi. ' Menn-
irnir séu, eins og aðrar lífsverur,
misjafnir að orku og hæfileikum, og \ ,e'ðslutækin, en nærast af launtim
J að þess háttar mismunur hljóti að fyrir vinnu sina- Sömuleiðis skipa
skapa þeim tilsvarandi yfirburði og sér unf,ir merki fctta nokkrir af ern-
réttindi til þess að neyta hæfideika \ bættismönniim og vngri menntamönn-
sinna að fullu. Sumir þessara um ,an<,sins- Kröfurnar eru þær, að
miðlungsmenn um vitsmuni og hæfi-
leika hafa borist í efstu þrep, með-
an bjartra og bráðgervustu hæfileiki
gætti ekki undir fargi auðkúgunar-
innar. Þannig heflr ynikill hluti af
andlegri og siðgæðislegri orku mann-
anna farist og horfið niður í óskapn
að cnannspillingarinnar og orðið
fótaskinn fépúka og þjóðfélagslegra
illræðismanna.
Flokk þenna fylla öreigar landsins
eða þeir menn, sem engin eiga fram-
nianna telja, að hin háu mörk
einstaklingarnir verði sviftir uniráð-
ávöxtur þeirra fórna, , sem skipulag t!m yfir auðlindtim, veltufé og at-
samkeppninnar krefjist, þannig, að vinnurekstri þjóðlandanna, en að al-
leið þeirra, er vinni stóra sigra, liggi
vfir beinaval hinna, sem undir verða
í baráttunni fyrir lífi sínu.
I.ífsskoðtin þessi bVggist á kenning
menningur taki hvorttveggja í sínar
eigin hendur gegnum löggjöf og
stjórn. Þeir /telja, að samkvæmt
eðlilegum lögum eigi auðlindir jarð-
unni tim “sigur hins hæfasta”, og!ar að vera sameiginleg eign allra
þeir, sem aðhyllást hana, eru arf-jmannn °» 'jafnframt hagnýttar á
takar að hugsunarhætti og lífsstefnu j sanieifíin,eKan hátt með heill og vel- samvinnunnar. Þeir eru flestir e:n-
steinaldarmanna. Margfereytileiki lífs-' farnaS almennings fvrir augum. T
krafanna og athafnalífsins hefir opn-! stafi einstaklings-framtaks og skipu-
að vfirburðamönnum ótölulegar leiðir ,aSs,ausrar samkeppni eigi að Ttoma
til þess að njóta krafta sinna. En! sameiSn þjóðnýting atvinnurekst-
jafnframt hafa athafnir og viðskifti t,rs vifískifta eftir þvi, sem fram-
manna verið felld í skefjar ófullkom-í ast veríur VI'S komið.
innar siðmenningar, jafnhraðan og' Þessir menn eru sammála um yzta
nauðsyn bar til þess að reisa skorð- takmark, ert innbyrðis ósamþykkir um
um þroska. .Segja má, að það sem
jafnaðarmenn hyggjast að vinna með
lagasetningu og rikjaskipulagl ofan
frá, Iwggast samvinnumenn að koma
til leiðar neðan frá með -félagsbygg-
ingu frá grunni i skjóli ríkisverndar
og borgaralegra laga. Frá þjóðfé-
lagslegu sjónarmiði á skipulagið að
vinna tvennt: Það á að styðja al—
menna velmegun og siðmennilég skifti,
og það á jafnframt að ala borgarana
upp, til þess að hlita slíku skipulagi,
og til þess að búa saman á jörðunm
eins og sið'aðir menn.
Skipulag samvinnumanna hefir, eins
og kunnugt er, náð mikilli rótfestu
víða um heim og einnig hér á landi
Þvi hefir að þessu verið beitt mest-
niegnis á sviði verzlunarvíoskiftánna
en hefir, einkum á síðustu árum,
einnig þokast inn á framleiðslusvið-
ið. Fylkingu samvinnumanna hér á
landi skipa einkum bændur og smá-
framleiðendur, svo og ýmsir mennta-
menn, einkum kennarar. Aðstaða
bænda í atvin,nufyl|king.uru landsins
stvður skoðun og hófsemisstefnu
yrkjar, en bjargálnamenn. Um leið
eru þeir sínir eigin húsbændur og
eigin verkamenn. Þeir standa því
'miðja vega milli þeirra kappsfullu
flokka, sem þekkja enga miiðlun, en
toga af alefli hvor til sinnar hand—
ar. — Þróun samvinnustefnunnar
nieðal bænda verpur skýru ljósi yfir
\