Heimskringla - 07.03.1928, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRIN OLA
WINNIPBG 7. MARZ 1928
Hugvakning
u
Ihefir veriö á vegimim frá Elfros til
Hnausa. Og fyrst og seinast og í
miSiS; hún er innan djúp innvortis
Ibók, sem lýsir oft meira innsæi og
lífskilningi í fáum orSum, en hálfar
Hnausaför Mín, (Mcð mytidum
Og skýringuttt, eftir J. P.
Pálsson. The City Printing and
Publishing Co., Winnipeg 1926.
Nú er hún komin í bláa og hlýja
kápu, Hnausaförin hans Jáhannesar
Jæknis Pálssonar í Elfros, og sómir
sér vel. BrotiS er stórt. Pappír
gljúpur og þykkur. PrentiS stórt og
skírt. Frágangur snotur a8 öllu
saman lögSu.
Myndirnar sem bókina prýSa, tíu
aS tölu, eru flestar vel dregnar, og
ósköp blátt áfram, en sumar mættu
vera meira liíandi, — betur blaS-
skellandi og kúnstugri. Þær eru góS
nýlenda í skrifum vestrænna Islend-
inga, og varpa birtu yfir bókina.
Oþarfi finst mér samt aS festa þær
á sérstök stássblöS, meS skjá yfir,
sem títt er meS ljósmyndir höfunda
framan viS verk þeirra (einkurn
IjóSasmiSa) oig litmyndir og smágerSa
uppdrætti, sem ekki er hægt aS prenta
á hinn vanalega bókapappír. Myndir
þessar eiga heima i lesmálinu, og þar
sem þær eru pennadrættir, prentast
þær jafnvel á loSnu sem hálku og
hefSu fariS fult eins vel og hefSu
orSiS heldur mýkri á gljúpa pappírn—
um en á gljiáanum, þótt bókin verSi
nú samt sem áSur nokkuS skraiut
legri í sumra augum fyrir bragSiS.
PrentviIIupúkinn, þótt stór sé,
hefSi vel mátt vera ægilegri og stór—
hyrndari, og Heimskringlu nafniS
sjást þar meS sínu gamla, rétta letri
En svo er trúlegast aS sá gamli Sat-
an hafi breytt um letriS, þótt á ntynd
stæSi, þar sem þaS er svo nálægt
honum, aS hann getur haglega náS
til þess meS loppunni. Annars
hættulegt aS hafa slíka risapúka
bókum sinum, þótt aldrei séu nema
myndir, nema þeir séu þá lokaSir
innan fjallhárra umgerSa, sem alsett-
ar væru vigSu útflúri. En hér leik—
ur hann laushm hala„ og hefir þvi
(Ilíklega aS næturlagi þegar enginn
sá til hans) komist í örfá orS bókar
innar og vilt um þau, þótt létt sé
lesaranum aS koma þeim á rétta leiS
þvi skemdir hans í þessari bók eru
fáar og smáar, sem betur fer.— Vel
hefSi á því fariS, aS hafa yfirlit yfir
kaflana og myndanöfnin, og eins aS
geta nafns teiknárans sérstakslega.
Vöntun er þaS í skýringar (aftast
í bókinni)aS hvergi er þar getiS
Vantans, Landans og Fantars, sem
vóru meSreiSarmenn og mötunautar
Skramlbans (ihöfundarins), á þessar
miklu æfintýraför hans til Hnausa-
staSar. Er mjög líklegt aS margir
lesendanna hefSu gaman af aS vita
hvaSa náungar þetta séu í holdsins
rétta búningi, fyrst mkgiriþorri annar,
smærri sögu persóna, eru skirSir sinni
gömlu skirn í Skýringum.
Hnausaförin sýnir, aS hægt er aS
skrifa skemtilegar ferSasögur,
þess aS telja alla steinana í kirkjum
Iþeim, sem maSur sér, og mörbitana
d slátursneiSum þeim, sem á borS eru
bornar fyrir mann. En hver
aSferSin verSur heppilegri ritihöf
undum framtiSarinnar, verSa vin—
sældir Hnausafarar aS skera úr.
Höfundur notar skáldsál sína og
kyngigáfu, til aS breyta sér í galdra
flugu, sem flýgur beint upp í opinn
munninn á náunganum, bara til aS
skoSa hann innan rifja, svona rétt
aS gamni s<inu. En þetta þykir fólki
óþarfa hnýsni, sem von er, og finst
hann geti látiS líf sitt í friSi þegar
ekkert gengiur aS því. AuS.vitaS
veit fólkiS ekkert um þessar hamfar-
ir höfundar, fyr en þaS sér sinn inn-
ra mann- uppmálaSan í svörtum bók-
stöfum hjá Jóhannesi. En þaS er
nóg. ÞaS verSur hissa og slær á lær
sér eins og séra SigurSur á Prest-
hólum, og biSur gttS aS gæta sín,
þegar hann fer í þennan ham.
og heilar útvortis ferSaisögur, sem
flökta á yfirborSinu og hama sig í
pilsfellingum og frakkahrukkum
fólksins,sem máské líka kann því enn—
>á best, aS viS þaS sé fitlaS aS utan—
verSu, upp á gamla móSinn.
Sýnishorn þess, hvernig höfundur
fléttar saman gletni sína og ádeilu,
er hér tekiS af handa hófi, bls. 9 og
10. HöfSu þeir félagarnir frægu
skotiS á lestarklefafundi, á yfirreiS
sinni meS Sípíar til Winnipeg, til aS
ræSa landsins gagn og nauSsynjar.
ÞriSja máliS á dagskránni var um
■kýr, en fundarsamlþyktin var á
>essa leiS:
“Þar sem kýrnar i Canada hafa án
efa haldiS lífinu í Vestur-Islending-
um, frá þvi þeir stigu fyrst á kaf i
Nýja Islandi, ag fram á niSurgang
seirra, sem nú á sér staS á akurlendi
Vestur—Canada, álítur fundurinn vel
til falliS, aS Vestur-Islendingar taki
upp fána aS skjaldarmerki, meS
hvítri kú á bláum grunni. &kal
hvíti liturinn tákna heiSjökla Islands,
blái liturinn blámann í Reykjavrk,
en kýrmyndin gnægS og gjafm,ildi
lands og stjórnar i Ameríku. Fundur-
inn álítur aS þetta tiltæki mæitti gaigna
rslenzku þjóSarbrotunum eins og
tinspöng brotinni leirskál.
“Svo itarlega var þetta mál rætt,
og af þeim sannfæringarkrafti, aS
forseti misti alla stjórn á fundar-
mönnum, og lentu ræSur þeirra út
í ýms alvörumál og aSra vitleysu.
Til dænris réSust þeir nú aS mér,
Vantan og Fantar, og kendu mér um
apauppþotiS í Bandarikjunum. Báru
þaS á mig, aS meS apadómum mínum
í Heimskringlu hefði ég komiS af
Þessi ófreskisgáfa Jóhannesar,
aS geta séS innan í menn og mál—
efni og jafn vel dauSa hluti, veldur
því, aS hann getur lýst því sem á
leiS hans verSur, alt öSru vísi, en
almenningur sér þaS. Þess vegna
verSur Hnausaförin sérkennilegust
rillra ferSalýsinga, og nýstárlegust
staS öllu Dayton— farganinu, og öSru
því líku aparíi. HótuSu þeir aS
koma öllu upp um mig, og draga mig
fyrir lög Og dóm. /
“I fyrstu lét ég hvergi bugast.
SagSist fá Clarence Darrow eSa
Hjálmar Bergmann mér til varnar.
En þeir hótuSu því, aS ekki skyldi
Clarence verja mig, fyr en hann hefSi
lokiS viS aS fylla öll apahöfuS
Bandaríkjamanna meS mannsviti. Og
Hjálmari kváSnst þeir tefja fyrir svo
mjög, aS hann gæti ekki tekiS mál
mitt aS sér, fyr en Vestuf—Islending-
ar hefSu meS frjálsum samskotum
goldiS Brandi læknir fyrir öll þau
mannslíf, sem hann refir dregiS úr
klóm dauSans, hlutfallslega viS laun
þeu, sem Hjálmar hlaut fyrir aS
ná manni af gálganum, til þess aS
hann kæmist í æfilangt fángelsi.”
Frá mönnum þeim sem hér hafa
nefndir veriS, segja skýringar svo
frá:
Clarence DarrovV er lögmaSur í
Ohicago sem heldur því fram aS
jörSin' sé hnöttótt og meira en sex
þúsund ára gömul. Svo er hann á
(því, aS menn ráSi Iftlu um ætt sína
og eSli — fullyrSir, aS menn skapi
sig ekki sjálfir, og ráSi því ekki aS
an öllu leyti hugsunum sínum, orSum og
gerSum. Bryan sáluga þótti Darrow
vandræSamaSur.
“Hjálmar Bergmann er lögmaSur
í Winnipeg. Höfundur heyrSi gaml-
an dómara láta þaS sér um munn
fara, aS Hjálmar væri einn allra
vandvirkasti og lærSasti lögmaSur
sem þá væri í Winnipeg.”
Hygginn maSur og heppinn er
höfundur, engu siSur en gott skáld
og lífsrýnari, aS skjóta seinni skýr-
ingunni inn, svo Hjálmari þætti ekki
fyrir, því svo er máttur hans mikill,
aS undir brennigkri laiga sinna,
getur hann breytt gildasta búk í
duft og ösku. Og þeim mun snjall—
ari er hann þeim, sem yfir postulana
kom, aS hann getur látiS dauSa
kirkjukroppana tala hverri, tungu,
er honum sýnist, auk þá heldur
WessaSa söfnuSina. Gagnar hvorugt
honum á móti, skáldgáfa né fítons-
andi, ef hann vill í alvöru stríSa.
Og þótt Jöhannes sé göldróttur, þá
er hinn þaS fjölgunnugri, aS á meSan
Jchannes grandskoSar heimspekilega
hiS innra líf, þá er hinn búinn aS
snúa því viS, sé þaS honum óvinveitt,
svo innvortis blasir viS útvortis,
móti allra auigum, og hefir margur
grátiS ófögrum tárum, þegar hann
hefir séS sjálfan sig þannig umsnú-
lítill vinaspegill. — En því er alls
þess tarna getiS, aS lesarinn viti, hve
margt og mikiö honum getur dottiS
í hng, þegar hann les hina ýmislegu
kafla Hnausafarar.
Hugmyndaflug höfundar er oft
mikiS, og stíllinn víSa heppinn og
hæfinn, en þó jafnframt eins og
fjörug ótemja, og á aS vera þaS,
eins og lýsimgtu úr glaSlegu nýlendu-
lífi tveggja samanpússaSra þjóSlífa,
sómir aS vera. GamaniS er létt og
græzkulaust, en alvaran. á bak viS
dregur stundum úr mesta léttleikan-
um. Kýmnin og fyndnin er aldrei
ibakbitandi, og má vera aS þar sakni
Landinn náunigans mest í bókinni, og
þykist svikinn á matarholum svíra
og hryggjarliSa.
Glöggskygni og kunnleika þarf
sumstaSar til aS greina á milli 'raitn-
ans og alvöru, skops og vandlæting-
ar. Lætur höfundur þar tilfinningar
ráSa, og gefur húrra og hopp og hí
og trallalla, þótt lesarinn verSi aS
svitna viS aS hugsa, og geta sér hins
rétta. En þetta er skáldum líkt.
Þau eru svo sjálfselsk, aS eiginlega
smíSa þau alla sína skapaSa hluti
eftir sínu eigin höfSi, bara aS gamni
sínu, án þess aS hlýSa á guSsrödd
fólksins, sem heimtar aS alt sé sung-
iS á sínar nótur. iSamt ætlast þau
til góSrar sölu hérna megin, og
landsjóSslauna hinumegin , fyrir þaS,
sem þau sjálf og óbeSin eru aS leika
sér viS aS búa til.
Höfundur Hnausafarar /lVú einn
stærsta þáttinn í því aS hrinda því
fagra verki af staS meSal Vínlend-
inga, sem lvfti Björgvin tónskáldi
yfir lög og láS, svo hann gteti aS
nokkru svaliS þekkingarþorsta sínum
hljómlist og söngvísindum, yfir '
hinum aldna 'tþróttaheimi. Allur
söluágóSi bókar þessarar, gengur
starfi því til styrktar.
Þ. Þ. Þ.
ANDSVAR
til Halldórs Kilfan Lax‘ness
(Framhald).
II. í
*
“Reinen ist alles rein;
iSchweinen ist alles Schwein.”
—Nietssche
“Refirnir þekkja hver annan á
lyktinni.”
(—Halldór Kiljan Laxness”)
Mælskur gerist Halldór Kiljan
Laxness um þaS, er hann kallar
heimskulegt atferli mitt, aS gera bók
Baird T. iSpaldings aS umtalsefni
i alvarlegu máli. I örstuttum kafla
greinar sinnar ikallar hann mann
þenna 5 sinnum “lygara,” og til skýr-
ingar,— “Auglýsinigalygara.” Hér
er nú hver vandlætingardýptin og
sannfæringarkrafturinn! Enda á
lýgin aS vera svo augljós, aS ekki
verSi um vilst.
Eins og tekiS er fram í ræSu minni
sl. 30 nóv., leitaSi ég ekki upplýsinga
um .höfund og iheimildir bókar þess—
arar áSur en ég gerSi hana aS um—
talsefni og birti hana. Eg kom því
ekki viS i tíma — fremur en ég
hefi enniþá látiS af því verSa, aS
afla mér löggiltrar þýSingar af “rit—
dómi” Ií. K. L., senda hana til útgef—
anda, og fá umsögn þeirra um þaS,
hvort þeir hafi gefiS bók út, eftir
slíikan mann.
Hversvegna fór ég þá þessum al-
vöruorSum um bókina ? Ekki vegna
þess, aS Ihún flytti mér nokkrar ný—
ungar, nokkra nýja opinberun feSa
skoSanir, er sérstakslega þyrfti þvi
aS vanda heimildir aS, heldur miklu
fremur vegna þess, aS hún heldur
fram skoSunum, sem óg ihefi töluvert
lesiS um áSur, og sem svo góS rök
virSast vera fyrir, aS þau standi ó—
högguS á eigin merg, hvaS sem þess-
ari bók HSur. ÞaS eru þau rök
sem ég hálfvegis hélt aS H. K. L-
ætlaSi sér aS gagnrýna aS “Inn-
gangnum” loknum. AS því ætti aS
verSa gott gagn, sé hann svo trúfróS—
ur maSur, sem hann lætur á sér
Þannig varS mér bókin tilfallandi
ytra tilefni til þess, aS gera aS um—
talsefni lífsikoSun, sem lengi hefir
fyrir mér vakaS. Mér þykir sú
skoSun skynsamleg. Var mér frá
byrjun fulljóst, aS allur þorri manna
teldi hana óskynsamlega öfgatrlú.
En viS þvi verSur tæplega gert, aS
svo er minni ihugsun háttaS aS ekki
gct ég tfúað litlu án þess að trúa
tniklu. Mér er ókleift aS stíga hiS
minsta spor í trúaráttina, án þess aS
viS mér blasi heilar veraldir dásam—
Iegs Hfs og — “kraftaverka.” Ur
því aS ég á annaS 'borS aShylIist
yfirfourSi andans i tilverunni, kemst
ég ekki af meS þann dýrtíSar-láig-
marksskamt í trúarskoSunum, sem
sumir fleyta fram andlegu Hfi sínu
og sinna á. AnnaShvort trúi ég
engu eSa miklu. Tertium non
datur.
Bók Spaldings er aSeins ein af
fyllri staShæfingum þess, aS þeir
hlutir gerist, er ég samkvæmt ein—
lægasta skilningi mínum hlýt aS á-
lykta aS geti gjörst. Og þótt
Spalding hafi aldrei veriS til, og ekk-
ert á bók hans aS igræSa, þá eru i
þessum efnum næg sjálfstæS rök
fyrir hendi og óþrotlegir vitniáburS—
ir. ÞaS sé, ef þörf gerist, nokkur
afsökun “óvarkárni” minnar.
Rithöfundurinn breiSir mjög úr sér
yfir þeirri flónsiku minni, er hann
vill kalla svo, aS sjá ekki tafarlaust
aS B. T. Spalding sé “auSvirSilegur
auglýsingalygari.”
Játa skal IþaS, aS nokkuS er eg
ótortrygginn þegar rætt er og ritaS um
trúmál. Mér er því nær ógerningur
aS trúa því, aS um stærstu úrlausn
arefni mannlífsins, um guS og ódauS-
leika, um mátt og tilgang mannsand-
ans, sé rætt og ritaS af óheilindum
Eg verS því aS láta refina um þaS
aS þekkja hver annan á lyktinni. Má
vera aS hér sé um þá vöntun aS
ræSa, hjá mér, er geri mlg óvarkár—
ann og auStrúa; og síst er slíku
mælandi bót. En þó held ég aS
þaS sé yfirleitt skárra, en aS tor-
tryggja og svívirSa góSar Jivatir,
eins og þráfaldlega á sér staS. Því
aS ekki er aSeins:
“hreinum alt hreint,” he'dur Qgi
“svinum alt svín” eSa
“refutn alt refur.” ,
Og þrátt fyrir þenna “eye—open—
er” sunnan frá Californíu, tekst mér
ekki aS sjá hina “augljósu” óeinlægni
og auglýsingalygi umræddrar bókar.
SkoSaninar eru mjög umhuigsunar-
verSar og máliS nógu óbrotiS og
“blóSlaust” -til þess, aS viS ensku—
hestarnir, H. K. L. og undirritaSur,
fáum þvingunarlítiS haft gagn af
lestrinum. Spurninigin er þá aSeins
um efnisumgjörSina — frásöguþráS—
inn. Er hann sannsögulegur, eSa
ekki ?
Blue Ribbon
BAKING POWDER
BLIJE RIBBON
er hið eina
bökunarduft
sem þarf til allrar
hökunar
af öllu tæi.
Reynið það
SenditS 25c til Blue Ribbon Ltd.
Winnipeg, fyrir Blue Rtbbon
matreibslubók til daglegrar not
kunar i heimahúsum i Ve.tur
Canada.
,Auglýsingalýgi!
Kaþólsk viSIiorf!
raka.
| irnir, og bókin þeirra opinbera skýrs—
la. Alt kemur þaS eflaust á dag—
Já, mörg myndin kemur lesaran- 'nn ef td v’** fyrir ötula fram—
um í hug, þegar H. K. L. fer aS göngu H' H
deila á óeinlægni og óvarkárni manna Og þótt þaS ætti nú aS takast,
í bókmentum. j aS igera bók þessa ómerkilega, og
En hefir H. K. L. ekki veriS dá-|hÖfund hennar> Þá standa Þ4 óbifuö
litiS óvarkár sjálfur i þessari 0rS- 1 rökin f7rir erfSatign og þroskamögu-
freku árás á margnefndu bók? Ieikum n*nnsamlans- Forsendurnar
um faSerni GuSs og sonerni manna-
Teljuin nú svo, sem sennileiga ^ eru klett-traustar undirstöSur þeirra
er þó ekki tilfelIiS, — aS efnisum-;
gjörSin væri ekki beinlínis bygS á j
sannsögulegum viSburSum, væri |
ekki “true to life” frekar en t.d. forn-
aldarsögur vorar (sbr. eina ritgerS
sr. R. E. Kvaran í Hkr.). Væri
þaS Iþá samt ekki foeldur flauslurs—
lega og illgirnislega aS veriS, aS 1
brennimerkja höfundinn vægöarlaust j
sem ærulausan lygara? Hefir þaS j
ekki viSgengist frá fornöld og fram j
á vora daga, aS menn smíSi sér form,
eftir vild, til aS túlka í skoSanir
sínar. Taka menn ekki þjóSsögur
og sannsögufræSi og byggja þar viS
þörfum? Og hafa menn ekki rétt
(meira)
Friðrik A. Fridriksson
Gerðabók
9. ársþings
Þjóðrœknisfélags Islenditiga í
... ...Vesturheimi.....-
HiS niunda ársþing ÞjóSræknis—
félags Isl. í Vestuifteimi var sett t
til þess aS flytja í slikum formum, „ .... ,
, , . . Goodtemplarahusinu í Winmpeg
hátiiSSeg sannindi og tala um þau
hátiSlegu máli.
alls þess, sem sézt hefir og sagt jnn og fundist þá laga—skuggsjáin skilja.
Enn hefir ekkert komiS fram í
íþessu máli er afsannaSi bókstafleg—
an sannsöguleik frásagnarinnar ?
Síst verSur þaS séS af skrifi H. K.
L. hvor þeirra er “lygarinn,” hann
eSa Spaldinig. Víst er um þaS, aS
hámentaSir menn og konur, sem eng-
um tekst aS bendla viS auglýsinga-
lýgi, halda fram tilvist meistaranna
og þeirra yfirvenjulegu máttarhwfi-
leikum. Og aS svokomnu máli
leyfi ég mér aS taka vitnisburS þeirra
og bókarinnar fram yfir ókvæSisskriJ
H. K. L. Færi hann nú á stúfana
og fyndi staShæfingum sínum ær-
legar sannanir, þá er sjálfsagt aS
læygja sig þegnsamleigast. Honum
er ekkert annara en mér, um þaS,
aS aSeins ihiS sanna, í þessum efnum,
haldi velli. ---
Annars minnir grein H. K. L.
mig á þaS, aS fyrir ekki all—löngu
síöan tók eitt forystuljóSskáld Is—
lendinga sig til og reit grein í
“Skirni” um, eitt^margþýddasta og
víSlesnasta sagnaskáld vort. KallaSi
ritdómarinn skáldsögu hins — lyga-
sögur! Naumast verSur þess vart
í “verkum” H. K. L., aS hann hafi
nokkuö lært af listamanninum, er
greinina reit, — nema ef vera skyldi
þetta mikilúSga ritsjároröbragS. Því
floti viröist hann hafa fleytt ofan
af, og smyr nú kökkþykt á sína eigin
andlegu brauSagerS ööru eins sæl—
gætis—oröbragSi eins og — “lygi,
lygari, auglýsingalygari” — og svo
frv.!
Nú vill svo til, aö um þaö hafa
gengiS sagnir, aS fyrir aldamót hafi
ellefu hvítum mönnum veriS hleypt
inn í MiS—Asíu-ríkin til ransóknar.
sem annars vóru þá stranglega lokuS
útlendingum. Mörg ár eru síöan aS
mér bárust þær sagnir. Hugsan-
legt væri aS Spaldinig styddist viS
þann smásöguþráö, og notaöi hann
til þess, aö útskýra mikilvæg andleg
sannindi. Ekki ætti hann þar fyrir
aS fá á sig neinn ‘lygara’ stimpil.’ Og
ekki ættu aöeins refir aS þekkja
refi, heldur og skáld aS fara nærri
um þaS sem*skálda er, og skil ja þaö,aS
skáldsögur eru ekki —lygasögur-
En, sem sagt, sennilegast er aS hér
þurfi ekki neinar skáldskapar—skýr-
inigar viS. Ef til vill eru þessir 11
menn munnmælasagnanna, og menn
þeir, er bókin ræöir um, sömu menn-
þriöjudagsmorguninn 21 febr. 1928
kl. 10 fyrir hádegiS. Forseti félags—
ins séra Ragnar E. Kvaran setti
þingiö. BaS hann fundarmenn aö-
rísa úr sæti og sýngja sálminn W-
638 eftir séra Mattih. Jochumsson
(“Faöir andanna). áöur en til þing-
starfa væri tekiö. Flutti hann aS
því loknu forsetaskýrsluna, ítarlegt
og á'gætt erindi yfir starfsemi félags—
ins á liöinu ári. Gat hann nokkurræ
félagsmanna er andast heföu á árintt
en sérstakslega þeirra, skáldsins-
Stepháns G. Step’háftssonar og fyrv-
dómsmálaráSherra Thomas H. Jóhn-
son. AS erindislokum mæltist hann
til þess aS þimgheimur stæöi á fætur
í virSinigarskyni viS minningu þeirr»
og var þaö gert.
B. B. Olson stakk uppá aS þing-'
heimur þakkaöi forseta erindiö og
starf hans á árinu í þágu félagsin's
meö því aS standa á fætur, bar hanr*

omm+o-m ! i -ta
I
I
Hið nýja heimili Dominion Busi-
ness College er algerlega útbú-
ið öllu því, er þarf til að gefa
fullkomna verzlunarkennslu.
í átjájn ár hafa verkveitend
ur í Winnipeg tekið stúdenta frá
Dominion skólanum fram yfir
aðra.
Það borgar sig að ganga á
góðan skóla.
DOÍ
business
i
THE MALL — WINNIPEG
TELEPHONE 37 181

É
<0