Heimskringla - 04.04.1928, Blaðsíða 4

4. BLAÐSÍÐA
HK ÍMSKRI N G LA
WINNIPEG 4. APRÍL 1928
lÉjrimskringlct
(StofnnK 188«)
Kenor At A bverjnm mlVTlkadtfl
BIGENDUR:
VIKING PRESS, LTD.
853 bk 855 SARGEJÍT AArE , WINJVIPEG
TAESl.MIi 8« 537
V«rt> blaBsln* er »3.00 árgangurlnn borg-
t»t fyrirfram. Allar borganir sendlet
THE VIKING PHEES LTD.
HIGFGS HALLDÓRS frá Höfnum
Ritstjóri.
ItanAskrlW tll I»ln7lntnflii
THFJ V1KI \ G PRESS, Ltd., Boz St05
lltanftMkrlft tll rltMtJrtranm
RDITOR HEHISKRINGI.A, hoz S105
WINNIPEG, MAN.
“Heimskringla ls published by
The VlklniK Preaa Ltd.
and printed by
CITY PHINTING & PPHLISHING CO.
M58-8X5 SnrRent Ave.. Wlnnlpegf, Man.
Telephone: .86 53 7
_______________________________________I
---------- ----------------------------
WINNIPEG MANITOBA^ 4. MARZ 1928.
VIRKJUN SJÖ-SYSTRA FOSSANNA.
Því er miður, að ekki virðast mikil
líkindi til þess að bæjarstjórnin í Winn-
ipeg ætli sér að gera nokkuð til þess,
að reyna að varðiveita Sjönsystra foss-
ana fyrir opinbera virkjun. Hinn núver-
andi borgarstjóri, Mr. Dan McLean, er
öruggur vinur samkeppni og einstakl-
ingsreksturs, og með sér hefir hann álit-
legan meirihluta bæjarstjómarinnar.
Og þá er einnig hætt við að almenn-
ingsálitið verði svo tvískift að kröfunni
um opinbera virkjun verði lítið lið að
því sem þaðan heyrist. Em þar ýms
áhrif að verki. H. A. Robson, leiðtogi
liberala í Manitobafylki, er var hinn á-
kafasti tallsmaður opinberrar - virkjunar,
meðan hann var að leita sér atkvæða í
kosningunum í júní í fyrrasumar, er ör-
uggur á hina hliðina þegar í bardagann
er komið. Það eitt hefði nú auðvitað
gert lítið, til eða frá. Óþægari ljár í
þúfu er Free Press, er á sér einn af penna-
færustu mönnum í Canada í ritstjórnar-
sessi, og legst af alefli á móti opinberri
virkjun fossanna.
Og til þess að' ná sem beztum árangri
í þá átt, hefir blaðið vakið upp draug,
magnað hann sem bezt, að því er virð-
ist aðeins til þess að geta því hátíðlegar
kveðið hann niður aftur, stigið á gröfina
og sett sig í stellingar, sem frelsari fylk-
isins frammi fyrir öllum lýðnum. Það
færir mörg og gild rök fyrir því, hvílík
vitfiiring það væri af fylkinu, að fara nú
að demba mörgum miljónum dala í það
að virkja Sjö-systra fossana. Til þess að
sú virkjun borgi sig sem bezt í framtíð-
inni, verði hún að vera svo ítarleg, að
fylkið hafi ekkert við meiri hluta ork-
unnar að gera fyrst um sinn; geti ekki
heldur komið henni út, heldur verði að
liggja með hana og stórtapa á henni ár-
lega fyrst um sinn.
Það skrítna við þessa uppvakningu
er fyrst og fremst það, að þeir, er með
Mr. J. S. Farmer, fyrverandi borgarstjóra,
í broddi fylkingar krötfðust Sjö.systra
fossanna fylkisins til handa, hafa aldrei
farið fram á það, að demba mörgum mil-
jón dala í virkjun fossanna nú þegar.
Þeir þóttust sjá í hendi sér, það sem nú
er komið á daginn, hvaðan sem þeim hefir
komið sú vitneskja eða grunur, og kröfð-
ust þess aðeins, að fossunum skyldi hald-
ið fyrir félaginu, og varðveittir unz til
þess kæmi, að fylkið og bærinn yrðu að
færa út orkuverkvíar sínar, en þess tíma
hefði auðvitað ekki verið lengi að bíða,
þar eð orkuverið við Pointe du Bois verð-
ur ekki frekar nytjað, og orkuverið við
Þrælafossa (Slave Falls). sem bærinn nú
kemur upp innan skamms, mundi verða
fullnytjað innan fárra ára, að því er kunn-
ugir telja, enda hefir City Hydro síðustu
tíu árin aukið orkuneyzlu sína um 10 per
cent á hverju ári.
En þeim -mun skrítnara er þetta af
því, að Free Press, sem jafnan ritar mik-
ið um opinbera virkjun, og lofar hana á
hvert reipi — utan Manitobafylkis —
hefir ekki fyr en rétt síðustu vikurnar
komist að þeirri niðurstöðu, er blaðið
fylgir nú af alefli, þrátt fyrir það, að end-
anleg afdrif Sjö.systr. fossanna hafa verið
á döfinni við og við síðustu tvö árin. Og
ávallt hefir málið verið svo rætt, bæði af
Tribune, sem fylgt hefir fylkisvirkjun,
þótt conservativt blað sé, og af Free Press,
að áreiðanlega hafa fylkisbúar eigi feng-
ið annað skilið, en að Sjö-systra fossarnir
skyldu geymdir fylkinu til handa. Þann-
ig hafa menn jafnvel skilið innanríkis-
ráðherra Canada, Mr. Stewart. Á þá leið
hafa menn hvað eftir annað skilið, for-
setisráðherra Manitobafylkis, Mr. Brack-
en. Það er ekki lengra að minnast en
til 13. des. síðastl., er Mr. Bracken ritaði
Mr. A. W. McLimont, forstjóra Winnipeg
Eleetric, og biður hann um skýringu á
þeim orðasveim er gangi um það, að fé
lag hans sé að festa kaup á landi, er liggi
nálægt Sjö-systra fossunum og varar
liann við að þetta sé “staður, er fylkis-
stjómin hafi sótt um að fá sér geymdan,
sjálfri sér til afnota.”
í full tvö ár hefir þetta mál verið
rætt. í full tvö ár hafa fylkisbúar stað-
ið í þeirri trú, að við Sjö-systra fossana
• væri framtíðar orkuver fylkisins. Free
Press gerir ekkert til þess að hnekkja
því áliti. Síður en svo. Það er ekki fyr
en nú allra síðustu vikurnar, að fylkis-
virkjun fossanna er orðin “vitfirring.”
Einkennilega lengi hefir ritstjóri Free
Press, svo gáfaður maður, verið að átta
sig á þessu máli.
# * %■
Það er ekki alveg ósvipað því, að
sama höndin hefði stýrt þeim pennunum
er rituðu Hogg-skýrsluna og ritstjórnar
greinar Free Press, og þó ekki hér endi-
lega átt við þann orðasveim, að ritstjóri
Free Press muni um langt skeið hafa
verið býsna áhrifamikill um opinberar
framkvæmdir í fylkinu. Skýrslan kemur
í fyrstu nokkuð einkennilega fyrir, er
litið er til þess, að þar talar ráðunautur
voldugustu vatnsvirkjunar opinberrar í
heiminum, er fylkisbúum í Ontario hefir
orðið til ómetanlegrar blessunar. Kynni
iþað að vera bending í þá átt, að ekki sé
ástæðulaus sá ótti, er kemur fram meðal
annars í “Toronto Globe,” að hinum vold-
uga auðvaldshring ‘The Power Corpor-
ation of Canada,” muni nú takast að
svæla undir sig Ontariovirkjunina, að
látnum hinum mikla höfundi hennar, Sir
Adam Beck.
Skýrsla Mjr. Hogg lýsir ítarlega
þeim mörgu og miklu ókostum, er hún
telur á fylkisvirkjun Sjö-systra fossanna.
En hún víkur ekki lifandi vitund að því, að
hugsast gæti að mönnum virtust aðrir
vegir færir, til þess að varðveita fossana
fyrir fylkið. Ekkert er minnst á það,
hvort hugsanlegt væri, að fylkið kæmi
upp orkuverinu, og seldi svo félaginu
orku, í stað þess að nú á hið öfuga að
eiga sér stað. Samkvæmt skýrslunni er
ekki sjáanlegt, að hugsanlegt sé fyrir hið
opinbera, að koma orkuframleiðslu sinni
á markaðinn, og þó hlýtur mörgum að
virðast, sem fylkið ætti ekki að standa
þar öllu ver að vígi en félagið. Ekkert
er minnst á það, að fylkið og Winnipeg-
bær gætu komið sér saman um virkjun-
ina, og ætti það þó að vera bænum áhuga-
mál, því samkvæmt hinum nýju samning-
um við félagið hiýtur bærinn að missa af
viðskiftum fylkisins. lEkkert er heldur
minnst á það, að félagið hefir þegar vald
á mikilsháttar orkulindum annarsstaðar,
svo að þessvegna hefði vel mátt geyma
fylkinu, Sjö-systra fössana nokkur ár
enn, ef það ekki er viðbúið að virkja þá
strax. Yfirleitt er erfitt að hugsa sér,
að skýrslan hefði getað verið félaginu
meira í vil, þótt hún hefði verið samin
af þess eigin forstöðumönnum.
Free Press verður mikið úr þeirri
röksemd, er Mr. Roibson hefir einnig not-
að. og sem er einn þáttur Hogg-skýrsl-
unnar hvílík trygging það sé allri al-
þýðu að eftiriitsnefnd þjóðnytja (Public
Utilities Board) eigi að hafa hér hönd í
bagga. Þó vita allir, að slík stórhákarla-
félög sem “Power Corporation,” eru ekki
afskaplega smeik við afskifti siíkra
nefnda, enda oftast farið allra sinna
ferða, þrátt fyrir það eftirlit, er þær eiga
að hafa með far- og flutningsgjöldum, og
öðrum afrakstri auðvaldshringanna. Við-
urkennir Eree Press í ritstjórnargrein 17.
maí, að þessu sé svo varið — að minnsta-
kosti utan Manitobafylkis! Er og ýmis-
legs að minnast, er ekki hefir löngu skeð
hér nálægt oss, er sanni það. Það er því
hætt við, þrátt fyrir ummæli Free Press,
Mr. Robson og Hogg-skýrslunnar, að ekki
séu allir sannfærðir um jafngildi þeirrar
‘tryggingar,” við raunveruiega sjálfsvirkj-
un hins opinbera, þegar um auðsupp-
sprettur almennings er að ræða.
* * *
Því er miður, að Brackenstjórninni,
er svo margt hefir vel unnið fyrir fólkið.
hefir ekki tekist í þessu mál'i, að gera svo
hreint fyrir sínum dyrum í þessu máli að
almenningsálitinu nægi. Hún hrapaði
nokkuð óvænt og skyndilega að þessum
samningum. Mr. Bracken gekk að vísu
ekki heill til skógar allan þingtímann,
enda er það álit margra, og það jafnvel
þeirra andstæðinga hans, sem óánægðast-
ir eru með þessi úrslit, að hann hefði
ekki hrapað svo að ákvörðun sinni, sem
hann gerði, ef hann hefði verið maður
heill heilsu. Hvernig sem málinu er
snúið, og enda þótt stjórnin hafi aðeins
brugðist á það ráð, er hún áleit lang til-
tækilegast, þá er henni áreiðanlega af
fjölmörgum virt til ámælis, að sjá ekki
svo um, að málið gæti komið fyrir fylkis-
þing í stað þess að samþykkja samning-
inn tafarlaust eftir þingslit. Því fremur,
sem Mr. Bracken virðist þó hafa verið
langtum glöggskyggnari á orkuþurft
fylkisins, en bæði Free Press og Mr. Hogg,
er meta hana til einna 20,000 og 30,000
hestafla hlutfallslega. Því í janúar í fyrra,
er Mr. Bracken reit innanríkisráðiherra,
og sótti um fylkisvirkjun á Sjö-systra
fossunum komst hann meðal annars svo
að orði: “Jafnvel eins og nú er komið
virkjuninni, virðist ekki ólíklegt að innan
fárra ára þurfi fylkið (hér er átt við utan
Winnipegborgar) á 50,000 hestöflum að
halda.”
Það er meir en líklegt að hér sé ekki
um neinar ýkjur að ræða, heldur myndi
orkusala fylkisins hafa getað farið tölu-
vert fram úr þessu, ef góð ráðsmennska
hefði um fjallað. En nú eru Sjö-systra
fossarnir tapaðir fylkinu, og það bundið
30 ára samning við Winnipeg Electric
félagið, nema bærinn sjái sér fært að
bjarga. En því miður virðist ekki mikið
útlit á því eins og í upphafi var sýnt. Og
því teljum vér stjórninni hafa tekist svo
meðferð þessa máls, að vandséð sé, hvort
hún fær bitið úr þeirri nál til fulls. —
LISTANÁMSSKEIÐ.
Þegar Emile Walters listmálari var
hér á ferð í vetur. áttum vér tal við hann,
og gat hann þá þess, meðal annars, að
eitt af því er sig langaði til að koma í
framkvæimd. væri það, að koma á sumar-
kensluskeiði hér nyrðra,er veitti íslenzkum
unglingum tilsögn í drátt- og málaralist.
Talaði hann nokkuð um þetta fram og
aftur.
Nú er svo komið, sem betur fer, að
þessi fyrirætlun Mr. Walters er fullráð-
in. Hyggst hann að koma hingað norð-
ur í ágústmánuði í sumar og hefst náms-
skeiðið að Gimli um miðjan ágústmánuð.
Er svo til ætlast, að það standi 5 - 6 vikur;
helzt 6 vikur, ef auðið er. Mr. Walters
ætlar sér aðeins ferða- og verukostnað
fyrir tilsögnina svo hún geti orðið nem
endum svo ódýr, sem auðið er. Gert er
ráð fyrir að nemendur greiði $20.00 í
kenslulaun, og verði um 30 þátttakendur.
Auk kennslulauna þurfa þeir að leggja sér
til nauðsynleg áhöld, penzla, liti, o.s.frv.,
og mun það tæpast nema mikilli upphæð.
Mr. Walters ætlast til þess, að nem-
endurnir séu 14 ára, eða eldri. Vonar
hann að námsskeiðið geti orðið fyrir
íslendinga eingöngu, er fari svo, að áhugi
meðal þeirra verði ekki nógur til þess,
að 30 nemendur fáist meðal þeirra, verð-
ur leitað til enskumælandi manna hér,
og er vonandi að ekki þurfi til þess að
koma.
Nokkrir vinir Mr. Walters hér í bæ,
hafa myndað með sér nefnd, til þess að
sjá um að þetta mál komist til fram-
kvæmda. Skipa nefndina Dr. Ágúst
Blöndal, formaður hennar; dr. B. H. 01-
son; Mr. S. K. Hall, og Mr. Fred Steven-
son. Minnst var á málefni þetta á
Þjóðræknisþinginu síðasta, og var Þjóð.
ræknisfélaginu falið að aðstoða þessa
nefnd.
Vonandi er, að félagið sjái sér fært,
að styðja þetta með ráðum og dáð, því
enginn efi er á því, að hér er um veru-
legt þjóðfæknismál að ræða. Verði Mr.
Walters var við verulega hæfileika meðal
nemenda sinna hér, þá hefir hann von um
að geta komið þeim á framfæri við lista-
skóla eystra í Bandaríkjunum. Er hann.
sem kunnugt er af grein séra Rögnvaldar
Péturssonar hér í blaðinu í vetur, félagi
Tiffanygildisins, en þeir félagar hafa til-
iögurétt um það, hverjir fái komist að
Tiffany listaskólanum, er meðal annars
fullkomnar nemendur í málara- og drátt-
list; skrautsmíði gulls, silfurs og ann-
ara dýrra málma.
Islendingar eru nú komnir á
þann rekspöl hér í álfu, að þeir
geta margir hverjir, að minnsta
kosti, farið að gefa meiri gaum
fögrum listum, en áður hefir
auðið verið, þegar frumbýlings-
árin hlutu auðvitað að mestu
leyti að ganga í strit einföld-
u>stu lífsnauðsynja. Þeir sem
þessu boði Mr. Walters geta
sinnt, með einhverri von um á-
rangur.ættu því ekki. að hugsa
sig tvisvar um að taka því. Það
ihefir fyllilega sýnt sig, að vér
íslendingar erum ekki miður
lisgáfaðir yfirleitt en aðrar þjóð-
ir, þótt tækifærin til þess að
þroska listgáfuna til merkilegr-
ar framleiðslu. hafi til skamms
tíma boðist þeim fá, þegar und-
anskildar eru bókmenntir að
nokkru leyti. Og hér ætti að
geta opnast vegur einhverri
listgá^u, er ef til vill annars
kynni að geymast ófrjó, um ald-
ur og æfi, af því að enginn veitti
henni eftirtekt eða hvatning
sem dugi.
Umsóknir um þátttöku í þess-
u listanámsskeiði sendist fyrir
15. júní næstkomandi, til dr.
Ágústs Blöndal, 806 Victor str..
Winnipeg. Munið nú að senda
umsóknina í tíma.
BJÖRGVIN GUÐMUNDSSON
Nefnd sú, er haft hefir með
ihönklum námsstyrktar m á 1
Björgvins Guðmundssonar, finn
ur hjá sér hvöt til þess að skýra
vestur-íslenzkum almenningi
frá því nokkuð frekar, hvernig
mál þetta nú horfir við.
í ávarpi sínu hinu fyrsta,
taldi nefndin miklar líkur til
þess, að námstími Björgvins
Guðmundssonar myndi verða 3
ár, og'eigi myndi unnt að kom-
ast af með skemmri tíma, svo
fremi að tilgangnum ætti að
verða fyllilega náð. Áætlað var
þá einnig, að fengnum öllum
hugsanlegum upplýsingum. að
kostnaðurinn um árið gæti eigi
lægri orðið, en tuttugu og fimm
hunduð dollarar, eða því sem
næst.
Nú hefir nefndin þau gleði-
tíðindi að flytja, að fyrir frá-
bæra elju og ástundan, samfara
stórmerkilegum meðfæddum
hæfileikum, verður námstími
Björgvins um þriðjungi skemm-
ri en ráðgert var, því nú er það
nokkurnveginn víst, að þessi
efniiegi listamaður ljúki fulln-
aðarprófi í hljómfræði, við kon-
unglega hljómlistarskólann í
Lundúnum í öndverðum nælsta
mánuði.
Nefndin er innilega þakklát
sérhverjum þeim, er stutt hefir
Björgvinsmálið með drengileg-
um fjárframlögum til þessa, og
mun þess langminnug, hvað
frábæriiega góðar undirtektirn-
ar hafa yfirleitt verið, meðal
fólks vors í álfu hér. Og nú er
í raun og veru ekki nema um
herziumuninn að ræða. Fé það,
sem Björgvinssjóðurinn enn
þarfnast, þannig að málið verði
á sómasamlegan hátt til lykta
leitt, nemur um átta hundrað
dölum. og þar í innifalinn ferð-
akostnaður Björgvins og fjöi-
skyldu hans hingað til borgar
frá Evrópu, að loknu námi.
Það eru því vinsamleg tiimæli
nefndarinnar, að Vestur-íslend-
ingar bregðist skjótlega við, og
sendi tillög sín hr. bankastjóra
T. E. Thorsteinsson, cor. Will-
iam og Sherbrooke, fyrir þann
25. þ.m., því málið þoiir úr þessu
ekki lengri bið. Sú er eindreg-
in sannfæring nefndarinnar,
að þjóðarbrotið vestræna, sem
og íslenzka þjóðin í heild muni
á sínum tíma sæmd mikla hljóta
af tóniistarstarfi Björgvins Guð-
mundssonar, og er þá tilgangin-
um náð.
Virðingarfyllst,
S. K. Hall, B. H. Olson, M. B.
Halldórsson, Paul Bárdal, S.
Halldórs frá Höfnum, J. P.
Pálsson. Einar P. Jónsson, Fr.
A. Friðriksson.
í fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hin
viðurklenndiu jneðujl, við bak-
verk, gigt og bröðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í ölium lyfabúð
um á 50c askjan eða 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto 2, Ont., og senda
andvirðið þangað.
Salmagundi
Kain stundaði jarðyrkju, en Abe?
hirti fénað. — Jarðyrkja gefur, af>
öðru jöfnu, meira í aðra hönd heldur
en búpeningur. Því vill það verða.,
að smalinn rýmir fyrir jarðyrkju-
manninum, og engið fyrir akrinum.
Dæmi þess eru nóg hér i vesturland-
inu; enda allsherjardæmi, fyr eða síð-
ar, hvar sem jörðin er plórfær.
Kornræktin útrýmir — bókstaflega.
tírepur — smalamenskuna sem iðnað.
I einni meiningu orðsins, drepur
jarðyrkjumaðurinn smalann. — Og
Kain var jarðyrkjumaður, en Abel
smali.
—L. F.
---------x----------
Athugasemd Lögbergs
Það virðist rangt, sem Lögberg-
iheldur fram, (22 marz) að grein sú
er blaðið flutti 8 marz, og sem virt-
ist gera Kr. Pétursson að ósanninda-
manni, hafi verið aðeins eftir stjórn-
arskýrslum 1924, því greinin segir r
“Arið 1924 vóru gefin út 779 veiði-
ieyfi; veturinn 1925 jukust þau urn-
200.” Greinin fer því eftir skýrsl-
um frá 1925, og framsetning er
Iþanniig, að að líkindum lætur að
veiðin á Manitobavatni borgi sig í
nútíð “mjög vel” og að “úttbúnaður
við veiði á þessu vatni, (Manitoba-
vatni), er miklu ódýrari en á hinunr
vötnunum” (Lögberg 8 marz). Skyld'i
þessi ástæða vera orsök þess, hve
lágt verð er borigað fyrir fisk við
Manitobavatn ? Það er einkennilegt,
að blaðið skuli hafa fis'kiveiðaskýrslur
frá 1924, sem agn 1928.
Um “vatnsrotturæktina’’ segir
Iblaðið: að “það sé engin stórsynd, þ<>
umræddir mýraflákar séu til einihvers-
notaðir.” Þeir eru notaðir af al-
menningi til rottuveiða, og kostar
veiðileyfi hvers einstaklimgs aðeins
tvo dollara, en ef “mýraflákarnir’’
verða leigðir auðmönnum, tapar al-
menningur þessum atvinnuvegi, og er
öðru nær, en slíkt sé framför. En
um þetta vil ég síður deila við rit-
stjórann, því stundum hefir Lögberg
bent á skuldabagga Canadískra borg-
ara, sem blaðið segir að sé (1927)
“$245 á ihvert mannsbarn í landinu”'
Þetta er aðeins þjóðskuldin, svo eru
nú auðvitaö fylkisskuldir, öæjaskuld-
ir, sveitaskuldir, og einstaklingsskuld-
ir. Máske þessar s'kuldir verði borg-
aðar með því að leigja auðfélögum
náttúruauðlegð landsins, svo sem
straumorkuaflið í “Seven Sisters-
Faills” í Winnipeg únni. Alt sftkt
má afsaka með þokukendum skýrslum
sérfræðinganna. ,
26. marz 1928.
A. E. Isfeld.