Heimskringla - 29.08.1928, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 29. ÁGÚST 1928
Valtýr Guðmundsson,
prófessor
F. 11. mars 1860 — D. 22. júlí 1928.
Sjötíu ár er ekki langtir tími tal-
inn í lífi þjóSa. En þegar viö Is-
lendingar rennum augunum yfir
síðastliöin 70 ár, þá er sem við fá-
um yfirlit yfir ekki einasta eitt
heldur mörg tímabil í sögu vorri,
svö örar, svo gagngerðar hafa breyt-
ingarnar oröið á þessum árum. —
Æfisögur fárra manna bera jafn
glöggan vott um breytingar undan-
farinna 70 ára, eins og æfisaga dr.
Valtýs Guðmundssonar, er lézt 68
ára að aldri sunnudíaginn 22. jhilí
s. 1. í Espergærde á Sjálandi.
Valtýr Guðmundsson var fæddur
að Arbakka á Skagaströnd þann 11.
marz 1860. Foreldrar hans voru
Guðimundur Eínarsson sýslluskjrifari
og Valdis Guðmundsdóttir. — Fað-
ir hans dó þegar hann var 4 ára gam-
all. Móðir hans giftist síðar og
hann ólst upp að miklu leyti meðal
vandalausra. En þegar hann stálp-
aðist var hann nokkur ár hjá móður
sinni og stjúpa.
Kornungur, innan við fermingu,
tók hann þokudag einn þá ákvörð ■
un, er markaði allan lífsferil hans
síðan. Hann var þá smaladrengur
hjá stjúpa sínum í Heiðarseili í
Gönguskörðum. Hann strauk vest-
ur yfir fjöll til fjárhaldsmanns síns
á Holtastöðum í Langadal.
þurfti, því meistaraprófi lauk hann
eftir 3 1-2 ár, í Norðuhlandamál-
Hann hafði fengið lítilsháttar arf
eftir föður sinn en sá arfur eydd-
ist að mestu á uppvaxtarárum hans.
I mörg ár var hann mest umtalaði þó Var eftir óselt kot eitt í Norður-
maðurinn í íslenzkum stjórnmálum,
áhrifamesti, og sá sem mestum breyt-
ingum kom á stað.
Um hann stóð styr, um hann
Skiftust flokkar, hann var lofaður
og skammaður, honum var fylg't
sem foringja, og hann var skoðaður
6em skæðiastur andstæðingun.
En öll sú deila, öll sú barátta,
sem hann átti í, og hún var marg-
þætt, því hann kom víða við, er nú
aflmenningstvitundinni gleymd. Því
timarnir, hugsunarhátturinn, um-
hverfið, lífsskilyrðin, allt hefir breyst
hér síðan.
En fyrir þeim, sem þektu Valtý
Guðmund6son ptersónulega, og fyr-
ir þeim, sem læra að þekkja starfjá
árdal. Er vestur kom að Holta-
stöðum vildi hann afla sér mentun-
ar og brjótast í þvi að komast í
skóla. En við það var ekki kom-
andi fyrri en hann fékk aldur til
að ráða sér sjálfur. — Þá tók hann
að nokkru leyti ráðin af fjárhalds-
manninum, ákvað að selja kotið fyr-
ir 1200 kr. Og með þann sjóð
gekk hann út á mentaveginn, vinfár,
einstæður unglingur. Hin full'a
vissa um, að hann ætti engan að,
hann yrði að berjast áfram einn,
örfaði kiark hans og viljaþrek.
A skólaárunum vann hann við
kensllu. Stúdent 1883. Er til
Hafnar kom, fleytti hann sér fram
Garðstyrknum einum. Þá svalt
Jafnframt því sem hann las undir
meistarapróf, undirbjó hann doktors
ritgerð sína, um húsagerð á sögu-
öldinni, er hann hlaut doktorsnafn-
bót fyrir við Hafnarháskóla í árs-
byrjun 1889, 5 1-2 ári eftir að hann
kom til Hafnar.
Arið eftir fékk hann konungsveit-
ingu fyrir dósentsembætti við Hafn
arskóla í sögu Islands og bókment-
um.
Þá stóð hann á þrítugu. Þetta
hafði hann klofið einn og óstuddur,
nema hvað hinn litli arfur hjálpaði
honum á stað.
Meiri var sá arfur, en hann átti
í huga sér, óbilandi trú á mátt og
megin, óslökkvandi löngun til fram ur ytra hafði hann margfallt hetri
kvæmda. tök a Þvi en aSrlr þingmenn, að
fylgjast með í heiminum, fá nýjar
kappi hugmyndir, finna nýjar framfaratil-
Osjállfrátt tók hann ’samllWingar
úr eigin lífi. Fyrir fáum árum
hafði hann flakkaö um fjöll, sem
fátækur, klæðlítill smali. —Nú hafði
hann hlotið virðingar- og trúnaðar-
stöðu við erlendan háskóla.
Eins gat hin yfirgefna sofandi,
fátæka þjóð, úti í hafi, vaknað til
dáðs, vegs og virðingar, eflst að
menningu, andlegri sem verklegri.
Með eldfjöri kastaði hann sér út
í stjórnmálin, og var kosinn á þing
fyrir Vestmannaeyjar 1894.
Næsta ár stofnaði hann tímaritið
Eimreiðina.
Eins og högum þjóðarinnar þá
var komið hafði hann að mörgu
leyti ákjósanlega aðsföðu til þess að
verða boðberi nýrra tíma, umbóta-
maður á sviði stjórnmála. Búsett-
það lögur. Menn, sem sátu hér á Is-
- Næstu árin vann hann af
við vísindaiðkanir. Þá var
áform hans að semja menningar- landi að staðaldri fyrir 30—35 árum,
sögu Islands allt frá því landið bygð áttu sífelt á hættu að “forpokast”
ist og fram til síðustu daga. Safn jog dofna. En hann gat notið þess
aði hann feikna miklum drögum að að vera úti í hringiðunni, nema
þessu, og ætlaðist til, að þetta yrði rétt á meðan hann sat á þingi. Varð
sitt mesta verk. A þeim árum j þetta og fylgismönnum hans ákaf-
ferðaðist hann með ríkisstyrk um 4ega mikill styrkur.
Skotland, Irland, England og Frakk
hans, þegar sagan hefir máð af því ^ hann stundum. En slíkt var og dag-
alla flokksóvild, þegar menn þekkja ilegt brauð í bernsku, svo að hon-
hugsjónamanninn, verður et\durminn
ingin um hann björt. T sögu !s-
lands stendur hann sem einn hug-
sjónaríkasti og bjartsýnasti vormað-
ur Islands um síðastliðin aldamót.
um brá ekki við, að því er hann
sjálfur sagði. Vann hann þau ár-
in sem áður með óþreytandi elju.—
Var honum augljós nauðsyn að ná
prófi áður en Garðstyrkur þraut.
Og honum tókst það betur en til
land, í því skyni að kynnast eldri
og yngri menningarsögu þessara
þjóða.
En er frá leið fann hann eigi
Tímarit hans Eimreiðin var í
upphafi með alveg sérkennilegum
blæ. _ Svo sýnist mönnum ekki nú,
önnur tímarit úslenzk hafa tekið
hana sér til fyrirmyndar. Nafnið
þann fögnuð og ánægju við verkið, eitt ber vott um einn hinn sterk-
lyndiseinkennum stofn
er hann átti sér von.
Hugur hans beindist til frám-
tíðarinnar. Honum fanst fórn-
fræðagrúsk fánýtt borið saman við
asta þáttinn
andans.
Hann var járnbrautarmaður. Og
fyrst hann á annað borð trúði því,
það, að vinna að framförum lands-|°S var sannfærður um, að þá fyrst stj5rnm4]amanni#
i atvinnuvegum landsmanna
láta slík mál sitja á hakanum fyrir
stóra málinu — sambandinu við
Dani.
Andstæðingar hans spöruðu vitan-
lega eigi að gera honum hfnar tor-
tryggilegustu getsakir í því máli. En
hans siður var, að láta þær sem
vind um eyrun þjóta.
Andstaðan kom fyrst og fremst
frá kýrstöðumönnunum, mönnunum
sem þoldu ekki að heyra nefnda mil-
jón á Alþingi, því þá sundlaði við
að huigsa um sivo háar upphæðir*.
Og þegar þeir sendu honum getsakir
og dylgjutón í blöðunum, þá hló
hann oft við lesturinn og var alveg
undrandi yfir því, hve mennirnir
gætu farið villur vegar.
Menn undruðust oft rósemi hans
í því efni. En við nánari athugun
var hún skiljanleg. Honum var það
ekki aðalatriði hvernig .stjórnmála-
sambandi voru við Dani var. hagað.
heldur hitt, að hér gætu komist á
þær framfarir, á verklegu og and-
legu sviði, sem hann' var sannfærð-
ur um, að hér ættu heima, hér væru
nauðsynlegar. Hann vildi binda
enda á deiluna við Dani, með þeim
hætti er hann teldi viðunandi í svip,
því hann sá, að sú deila blátt áfram
dró huga manna og krafta frá öðr-
um verkefnum, er honum voru hjart-
fólgin vegna þjóðarinnar. Hann
var rnaður fnllkomlega sjálfstæður
—og þurfti fvrir sitt leyti ekkert
hingað að sækja, til þess að komast
áfram, hvorki í áiliti né efnalega.
Það var því augljóst, að þátttaka
hans í íslenzkum stjórnmálum var
sprottin af ást hans og áhuga fyrir
íslenzkum framförum.
félagsins 1885 og var í stjórn þess í
20 ár, kjörinn heiðursfélagi þess 19
26. — Kennari var hann við “Borg-
erdydsskolen” i Kristjánshöfn 1887
—’94. Var í stjórn hins kgl. nor-
ræna Fornfræðafélags frá því 1892.
Hann var kallaður til Ameríku 18-
96, til að rannsaka svo nefndar Vín-
iandsrústir í útjaðri Boston. Vann
að því sex vikur, og ferðaðist síð-
an um Xalandslbygðir vestra.
Þ. 18. ágúst 1889 kvæntist hann
Önnu Jóha'nniesdóttur, Jóhannesar
sýslumanns Guðmundssonar. Hún
dó árið 1903, var hann ekkjumaður
síðan. Ráðskona hans Marie Dals-
gaard, sem mörgum Islendingum er
að góðu kunn, hafði verið á heimili
þeirra hióna alla tíð. Varg hún
síðan stoð og stytta hans í langvar-
andi veikindum og allt fram á bana-
stund. Er hann eltist sóttu á hann
ýmsir kvillar, og síðast í fyrra
blöðrusjúkdómur er dró hann til
dauða eftir langa og erfiða legu,
Hafði hann fyrir nokkru verið
fluttur frá Höfn til Espergærde, ti!
þess að njóta betur sumarveðráttu
til hressingar. En þar beið dauðinn
hans.
I rnörg ár var heimili hans í
Kaupmannahöfn sarrikomustaður ís-
lenzkra námsmanna og annara Is-
lendinga er þar dvöldu. Var gest-
risni hans viðbrugðið, alúð hans og
greiðvikni við gesti og gangandi.
Fjölmargir Islendingar áttu þar at-
hvarf og fengu þar þær leiðbeining-
ar og aðstoð, sem þeim kom að
gagni, bæði fyrr og síðar.
—Isafold.
ins. Rannsóknir hans á menningu
En í einu skjátlaðist honum sem
Hann varaði sig
ekki á því, fyr en of seint, að það
sama sem var honum til gagns um
vorri leiddu honum skýrar en áður |1,or!íi®> er vis fengjum öru-ggar,
fyrir sjónir, hve kyrstaðan var hér|SreiSar samgöngur um landið, þá a|damét;n) var íslenzkum stjórnmála
afskapleg. Og hann fyltist brenn-jatti allt hans ritstjórnarstarf að skip mann; org;n torfæra eftir nokkur ár.
andi áhuga fyrir því, að lyfta þjóð ast unclir þ‘lS eina mer'<i- Aður var búseta erlendis til góðs.
sinni til vegs og virðingar.
ÞJER UTAN-SÖLUSAMLAGS
BÆNDUR!
ÞJER
GETÍÐ STöÐ-
YAÐ ÞETTA ISKYGG
ILEGA VERÐHRUN
á HVEITIKORNINU.
Verðhrunið stafar af því hve mikið er
til af hveiti utan við sölusamlagið. Þessa
árs uppskera veitir hveiti pröngurum
tækifæri að leika sér með eins mikið
hveiti og til var áður en hveitisamlagið
var stofnað. Þeir eru nú að pranga með
miljónir bushela sem eru utan Samlags-
ins, áður en uppskera byrjar. Þessvegna
hrapar verðið jafnt og stöðugt.
Þér getið stöðvað þetta verðhrun og
snúið á prangarana, með því að leggja
uppskeruna inn í Samlagið. Ef utan-
sölusamlags-bændur fá pröngurunum
kom sitt til að verzla með, safna prangar-
arnir peningum en bændur skuldum. Ef
utan-sölusamlags bændur leggja korn sitt
inn í Samlagið verða prangararnir í korn
hraki, en bændur græða á því peninga og
stuðlar það að betri verzlun og greiðari
viðskiftum — sem er öllum til góðs nema
pröngurunum.
Sala Samlagsins hefir heppnast vei á síðastliðn-
um fjórum árum
Lægst
Uppskeruár 1924-25—W’peg. verð—hæzt $2.19
” 1925-26 ” $1.66
” 1926-27 ” $1.67
” 1927-28 ” $1.60
Síðasta afborgun á uppskerunni 1927-
$1.22 Samlagsverð $1.66
$1.16 ” $1.66
” $1.23 ” $1.42
” $1.17 ” $1.40
28 hefir enn ekki verið gerð.
ENGAR ÁSTÆÐUR Nú I VERÖLDINNI FYRIR ÞVÍ AÐ HVEITI SJE Á DOLLAR
LÁTIÐ PRANGARANA BORGA—
LEGGIÐ HVEITIÐ INN f SAMLAGIÐ!
Manitoba Wheat Pool
var
Þeir voru mjög samrýmdir allg En þevar viö Islendingar fengum
tíö Þorsteinn Erlingsson og dr. Val- daglegt samband við umheiminn með
týr. Og Þorsteinn orti í fyrsta símanum varö allt líf hér örara,
> hefti Eimreiöarinnar hiö gullfallega umbreytingarnar hraöari en áöur,
kvæði sitt “Brautin.” og utanlandsvera ísl. stjórnmála
manns að staöaldri kom honum eigi
“En ef aö við reyndum aö brjótast að haldi. Hann misti smátt og
það beint smátt nauösynlega viðkynningu við
þó brekkurnar verði þar hærri. þjóðlífið í hinni breyttu mynd, en
Vort ferðalag gengur svo grátlega varð þess ekki var fyrri en um
seint seinan.
o. s. frv. | Sagan geymir verk hans, hvatn-
ingarorð hans til íslenzkar æsku,
Þessi var stefnan, markið, að brautryðjandans bjartsýna, er taldi
brjótast beint, yfir torfærur sem áður ; menn kjark. og gaf mörgum
þóttu ófærar með öllu. aukna og mar-gfalda trú á fram-
Fræg er deilan um símann. Val- tiSarn,ög-uleika landsins.
týr vildi eigi sæsíma Mikla norræna, Og þegar litið er á þann megin
heldur loftskeyti til landsins. A 20 þétt ; æfjstarfj hans gleymast hnjóðs
ára afmæli símans fékkst fyrst, ef yrg; þau er hann fékk á lífsleiðinni,
svo mætti segja, opinber viðurkenn- fr^ þeim er fengu ofbirtu í augun
ing a þvi að hann hafði á réttu að at bjartsýni hans, og frá þeim er- til-
standa, auk þess sem reynslan hefir e;nka v;]du sér fraTnfarir þær er
sannað okkur það — og á ef til vill hann hafg; rutt braut
eftir að gera það betur. Og nú á
allra síðustu árum er sú hugmynd °g Þá verSur litiS úr hrakyrK-
hans að koma til framkvæmda, að l,m Þeim’ er ÞrSngsýnar smásálir
nota jarðhitann til upphitunar. hreyttu ti'l harvs á banasæng’inrfL
I Dr. Valtýr Guðmundsson var kos-
inn alþingismaður fyrir Vestmanna-
eyjar 1894—1901, fyrir Gullbringu-
og Kjósarasýslu 1903—’09, fyrir
Seyðisfjörð 1911—1914.
Lengi mætti telja þau framfara-
mál, er hann hefir haft afskifti af
og hrint áleiðis, meðan hann var á
þingi, og meðan hann var ritstjóri.
En meðan hann lét sem mest til
sín taka, hætti mönnum við því að
Var kosinn í stjórn Bókmenta-
Frá islandi.
Laugavatn,sskólinn
Nú í sumar er reistur rúmlega
þriðjungur hússins, þ. e. tvær af
fjórum miðþiljum aðal'byggingar-
innar, og auk þess kjallari undir
næsta gólfi til hægri á myndinni. Sá
kjallari verður sundlaug í vetur, og
er svo til ætlast að nemendur geti
á morgnana gengið úr skólaherbergj
um beint út í laugina og synt þar,
áður en námið byjar að öðru leyti.
Meginbyggingin lítur út eins og
ga-mall íslenzkur sveitabær með fjór-
um þilveggjum fram á hlaðið. I
kjallaranum verður eldhús, borðstofa
og geymsla, , en þar yfir fjórar sam
liggjandi kenslustofur. Þær verða
aðskildar með hreyfanlegu skilrúmi
og tveim grönnum steinsúlum undir
hverjum bita. Má því gera allar
skólastofurnar að ’einum samkomu-
sal til fundarhalda eða fyrirlestra.
I lægri álmunum tveim, ýst til hægri
og vinstri eru fyrirhugaðar kennara
íbúðir. Þær álmur standa ekki
jafn framarlega og meginbyggingin,
og gerir sú tilbreytni húsið allt feg-
urra og veglegra. I loftherbergj-
unum verða heimavistir nemenda,
en væntanlega þarf þar síðar að bæta
við nokkrum minni húsum bak við
skólabygginguna, svo sem fleiri
heimavistum, herhergjum til að
kenna hússtjórn og karlmönnum
smíði, sundlaug, og lei-kfimishúsi.
EIGIÐ ÞÉR VINI A GAMLA LANDINU
ER VILJA KOMAST TIL CANADA?
FARBRÉF
FRAM OG
AFTUR TIL
allra staöa
í veröldinni
SJE SVO, og langi yður til þess að hjálpa þeim
hingað til lands, þá komið að finna oss. Vér
önnumst allar nauðsynlegar frajmkvæmdir.
ALLOWAY & CHAMPION, Rail Agents
UMBOÐSMENN ALLRA FARSKIPAFJELAGÁ
««7 MAIN STRKET, WINNIPEG SIMI 2« 861
ESa hver umbo6«matinr CANADIAN NATIONAL nem er.
TEKIÐ Á MÓTI FARÞEGUM VIÐ LANDGÖNGU OG Á LEIÐ TIL ÁFANGASTAÐAR