Heimskringla - 29.08.1928, Blaðsíða 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRIN CLA
WINNIPEG 29. ÁGÚST 1928
í
Heintakrinjla
(StofaaV 188«)
Kraor at A kverjam alVTlkoAesi
EIGTCNDUK:
VIKING PRESS, LTD.
BSS •« S5S SARGBNT AVE. WISSIPBS
TALSIMI: 8« R37
Tirl blaDelns «r $8.6« Ar*amsurlnn b»rg-
Ist fyrlrfram. Allar fc»rira.BÍr seaAlat
-FHE VIKING PRiBBS LTB.
8IGFÚ8 HALLD6RS fr* HMn«BS
Bitstjérl.
litamaskrllt tll blanstasi
THH VIKING TRIESS, Ltd.. **•*
Ctanftskrlft tll rltstiftransi
■ditoR hkinskrisgla, b« »i*»
WISFIIPK6, MAN.
"HelmsltrinK'A ls F»fcil»Jted by
The Vlklnie I’rraa L,td.
anð mrlnteð by
CITT PRINTl.Mi * MIHMIHWS ۥ.
SSS-SCII Isrnrnt A re.. Wfsslyr*, Man.
Teleyhenet .8d 9S 7
WINNIPEG 29. ÁGÚST 1928
FISKISAMLAGIÐ STOFNAÐ
fædda menn, um að styðja samlagið. Við
Winnipegvatn væru aðstæður | töluvert
aðrar, þar sem fiskað væri vetur, sumar
og haust, enda hefðu hlutfallslega tölu-
vert færri fiskimenn þaðan gert samn-
inga við samlagið, en við Manitobavatn.
Þó hefði talsvert orðið ágengt. T. d.
væru um 40 samningsaðilar þegar fengn-
ir á Gimli, átján í Mikley, o s. frv., enda
myndi drjúgum aukast við töluna. Við
Winnipegvatn væru og ýms tæki, er sam-
lagið gæti fengið, ef því litist, bátar, hús
o. fl.— Alls væri nú um 350 samningar
gerðir við samlagið. Hefði það með því
tryggt sér um sjö miljón pund af ár
legri fiskiveiði fylkisins, er reikna mætti
um átján miljón pund. Taldi Mr. Reyk
dal engan efa á því, að svo marga fleiri
samningsaðila væri mögulegt að útvega
samlaginu, að það byrjaði starfsemi sína
með því, að ráða yfir meira en 50 per
cent. af allri fiskiframleiðslu fylkisins.
Væru því góðar vonir fyrir hendi, að
samlagið næði nauðsynlegum þrifum, og
því framtíðarmarki, er hann teldi nauð-
synlegt: að höndla einnig sumarfiskinn
frá Winnipegvatni, og ef vel heppnaðist,
að koma samlagshreyfingunni inn í
vestari fylkin líka, Sask. og Alberta.
Heimskringla vonar, að föstudagur-
inn 24. ágúst 1928 verði eftirminnilegur
dagur í vestur-íslenzkum annálum. Hann
verður það líka, verður einhver allra eft-
irminnilegasti dagurinn, er niðjar Vestur-
Islendinga geta minnst úr sogu forfeðra
sinna, ef vel tekst það sem þenna dag
var til stofnað. Því þá var myndað
“Man. Co-operative Fisheries, Ltd.”) sem
í raun réttri mætti kalla “Fiskisamlag
Islendinga í Manitoba.” því nálega allir
stofnendnrnir undanteknmgarlaust eru
Islendingar, og forgöngumenn undirbun-
ingsins og samtakanna sömuleiðis.
Undir öllum kringumstæðum mynd-
um vér jafn alhuga hafa óskað þessari
stofnun gengis. En skiljanlega ber-
um vér hana ekki síðnr fyrir brjosti fyr-
ir þá sök, að vér hófum fyrstir opmber-
lega máls á nauðsyn þessa samlags, það
vér til vitum, fyrir fjórum árum siðan.
Oss dettur ekki í hug að ætlast til þess
að menn fái þá hugmynd, að vér seum að
reyna að þakka oss að nokkru leyti fram-
gang málsins. Heiðurinn fyrir Það eiga
íorgön gumenln pg stofnendur oskfftan
ásamt þeim, er ítarlegar en ver hafa
um málið síðar ritað, eins og t. d. F
Pétursson og Guðm. Jónsson frá Vogar
En það er gaman að sjá opnast veg
framgangs .áhugamálum sínum, þeim
eem maður ann mest, jafnvel þott atorku
og skilningi annara megi þakka, en ekki
eigin tilverknaði.
til
» * *
Eins og marga mun reka minni til,
tóku nokkrir menn sig saman í vor um að
koma á fiskisamlagi hér í fylkinu, leit
uði því löggildingar og mynduðu braða-
birgðarnefnd. Þá nefnd skipuðu Guðm.
F. Jónasson, kaupmaður frá Wmmpeg-
osis, er kosinn var formaður nefndarinn-
ar; Paul Reykdal, fyrverandi kaupmaður
að Lundar; Rögnvaldur Vídal, kaupmað-
ur að Hogden; Skúli Sigfússon, fylkis-
þingmaður St. Geórges kyördæmis; B.
Bjarnason, kaupmaður að Langruth, R.
Kerr, frá St. Laurent, og E. Walker frá
Winnipeg. Lögfræðilegur ráðunautur
nefndarinnar var Col. H. M. Hannesson
frá Selkirk.
Á stofnfundinum, er haldinn var í
þinghúsi fylkisins á föstudaginn, og Mr.
G. F. Jónasson stýrði, með Mr. E. Walk-
er sem ritara, skýrði Mr. Paul Reykdal
frá því, hvað bráðabirgðanefndinni
hefði orðið ágengt síðan í vor, samlag-
inu til fylgisöflunar. Hefir hún verið í
höndum Mr. Reykdals, er mjög ötullega
hefir að henni unnið í sumar, með að-
stoð margra góðra drengja víðsvegar að,
að því er oss skilst.
Col. H. M. Hannesson gat þess í
stuttu máli, hvað næst lægi fyrir sam-
laginu, nú er það tæki til staría. 1
fyrsta lagi þyrfti að fá 500—600 samn-
ingsaðila, og ætti þá samlagið að hafa í
höndum sér umráð yfir hðrumbil 10—
11 miljón pundum af ársveiði fylkisins,
eða töluvert meira en helmingnum. I
öðru lagi þyrfti að koma á fót um tutt-
ugu stöðvum, þar sem fiski framleiðenda
væri veitt móttaka. í þriðja lagi þyrfti
að koma á fót miðsölustöð hér í Winni-
peg, og í fjórða lagi að koma upp tveim
skrifstofum í Bandaríkjunum, annari í
Chicago og hinni í New York, er hefðu
umsjón með sölunni syðra, leiðbéindu
Winnipegskrifstofunni viðvíkjandi mark-
aðskilyrðum syðra, jöfnuðu ágreining, er
þar kynni að verða, o. s. frv.— Þyrfti
því nokkurt rekstursfé þegar í byrjun, a.
m. k. um $10,000 fyrir það allra fyrsta,
en líklega um $50,00—60,000 til þess að
koma starfseminni á nauðsynlegan rek-
spöl. Og sem vel var, gat Mr. Hannes-
son flutt fundinum þær gleðifregnir, að
vissa væri fengin fyrir því, að samlagið
gæti fengið nauðsynlegt fé, til þess að
hefja starfsemi sína bæði hér í Canada
og eips í Bandaríkjunum.
Viðskifti við samlagsaðila yrði á þá
leið, kvað Mr. Hannesson, að jafnað yrði
mánaðarlega niður verðinu fyrir fram-
leiðsluna milli framleiðenda, en afgang-
inum síðan jafnað niður milli þeirra, við
vertíðarlok, eftir því sem hver hefði fisk-
að til markaðssölu. Að dæmi annara
samlaga, áskildi fiskisamlagið sér rétt
til þess að leggja til hliðar nokkuð af
hverju hundraði söluverðsins, bæði í vara
sjóð og til þess að svara til, ef eitthvert
tap kynni að bera að höndum, og eins til
þe&s að færa út kvíarnar, eftir því sem
framkvæmdastjórn samlagsins teldi
nauðsynlegt.— Hver meðlimur samlags-
ins hefði eitt atkvæði, þótt hann ekki taki
nema einn hlut, og ekki fleiri, þótt hann
taki tuttugu eða fimmtíu. Þess vegna
riði og enn meira á því, að fiskimenn
gengju sem flestir í samlagið heldur en
jafnvel að þeir legðu sem mest fé í það.
Allir réðu jafnmikið, hvor fyrir sig,
um kosningar, enda um að gera, að velja
þá menn, er menn tryðu bezt til skyn-
samlegra framkvæmda, hvernig svo sem
viðhorf hvers einstaks værí gagnvart
þeim persónulega.
» * *
Þess er ekki að dyljast, að ýmsir
trúlitlir Tómásar finnast, og það meðal
fiskimanna sjálfra, er ekki vænta sér mik
ils af samlaginu. En það er ekkert ein-
stakt. Allar slíkar tilraunir hafa orð-
ið fyrir sömu reynslu.
Sumum hefir fundist fiskisamlags
Um 2,000 fiskimenn kvað Mr. Reyk-
dal vera í Manitobafylki, en af þeim væru
allmargír á mála hjá öðrum.
Um 250 samninga kvað hann hafa verið
gerða við fiskimenn frá Manitohavatni,
og myndu þeir samningar ná til hér um
bil 500 fiskimanna. Kvaðst hann ör-
uggur þess, að um 90 per cent af fiski-
mönnum frá Oak Point og norður úr,
myndu skrifa undir samninga við sam-
lagið. Er þar og mest um óháða fiski-
menn. Við Winnipegosisvatn væru og
ekki allfáir samningar gerðir við fiski-
menn, og eins væríi fengin loforð frá
fiskikaupm. þaðan, er skiftu við inn-
stofnunin grunsamleg af því að flest-
ir frumkvöðlarnir séu, eða hafi verið
fiskikaupmenn. Sjálfsagt gert sér í
hugarlund, að þeir ætluðu sér að maka
krókinn á kostnað fiskimanna, og sitja
svo fastari í sessi en áður. Vér hyggj-
um ekki gildar ástæður fyrir þessari
skoðun. Saml. er stofnað samkvæmt “Lög
nm um samvinnufélög” (“Co operaitóve
Associations Act”) og það er samlags-
mönnunum sjálfum, í heild og hverjum
einstökum, í lófa lagið, að líta eftir því,
að rekstur samlagsins fylgi þeim nákvæm
lega. Auk þess fáum vér ekki annað
séð, en að frumkvöðlamir hafi engu
minna að tapa, en meðlimir, ef illa fer, |
og allt að vinna, engu síður ef vel fer.
Ennfremur er oss kunnugt um það, að
reyndir samvinnufélagsmenn hyggja gott
til lífsskilyrða samlagsins og eru reiðu-
búnir að veita því lið, eigi einungis með
ráðum, heldur einnig dáð, eins og t. d.
Mr. Guðmundur Fjelsted, íormaður
rjómabúasamlagsins í Manitoba, er sjálf
ur sat stofnfundinn, og lét áhuga sinn og
aðstoðarvilja ótvírætt í ljós.
Framtíð samlagsins er undir því
tvennu komin , að það velji sér hæfa
starfsmenn og að fiskimönnum skiljist,
að heill þeirra er undir samlaginu komin
og þá þeim stuðningi er þeir veita því.
“Bis dat qui cito dat,” sögðu hinir gömlu
Rómverjar: sá gefur tvisvar er gefur
fljótt, og það á sannarlega við hér ekki
síður en annatrsstaðar. Ekkert getur
eflt samlagið betur, ásamt framkvæmd-
arsamri og fyrirhyggjusamri stjórn, en
að fiskimenn skipi sér sem fastast og
sem fyrst í samlagsfylkinguna. Sam
lagið þarf ekki að ganga að því grufl-
andi, að því verður veitt harðsnúin
og algerlega óvægin mótstaða fyr og síð-
an unz yfir lýkur, svo að það annaðhvort
stendur sigri hrósandi öruggt og óbug-
andi, eða þá að það verður að lúta í
lægra haldi, öllum fiskimönnum til ó-
metiatnlegs tjóns, um ófyrirsjáanlega
langan tíma.
Og hér mælum vér til íslenzkra
fiskimanna: Fjörutíu og tveir fiskimenn
af hverjum hundrað, er fiski stunda í
Manitobafylki eru fslendingar. En í
höndum þeirra velta áttatíu fiskar af
hverjum hundrað, er veiðast. Það er
því að afar miklu leyti undir yður komið,
íslenzkir fiskimenn, hvort óvinum sam-
lagsins á að auðnast að standa yfir
höfuðsvörðum þess, sem banamenn þess
og framtíðarvelferðar yðar. Einskis
verður svifist. Reynt verður að hræða
menn, kúga menn, múta þeim og kaupa
þá, ef að vanda lætur. Og því harð-
ari sem baráttan vitanlega verður, þess
meira viljum vér brýna yður að snúa
saman bökum og verjst í aljar áttir. Og
þótt þér kunnið að hafa litla trú á sam-
iaginu og að einhverju leyti að hafa tor-
tryggt stofnun þess, þá er nú samlagið
stofnaö. En undir því, að samlag geti
þrifist, er heill yðar komin. Og þess-
vegna eigið þér allir að hlaupa undir
bagga með'því strax, en ekki að bíða hik-
andi, kloívega á girðingunni, óráðnir í
því hvoru megin þér eigið að detta. Mun-
ið, að þér ráðið sjálflr hverja menn þér
skipið til. framkvæmda, að þér á hverju
ári sitjið, til dóms yfir gjörðum þeirra og
getið endurkosið og vikið frá eftir vild.
Hugfestið gamla sannleikann, jafngóðan
þótt margtugginn sé,að sameinaðir standa
menn, suúdraðir falla þeir. Mnnið að
megin framleiðslumagnins er í yðar hönd
um, að þér getið sjálfir skapað yður mátt
uga. Og munið, að þetta er í byrjun
íslenzkt fyrirtæki, ógleymanlegur minn-
isvarði um ætterni yðar og yður sjálfa ef
vel fer, hneykslunarhella ef illa fer. Ver-
ið gætnir, athugulir, en ekki tortryggnir
um skör fram, né fyrir tímann.
* * *
Heimskringla óskar fiskisamlaginu
fararheilla af heilum hug. Ekki ætti að
vera nauðsynlegt að taka það fram, að
hún mun jafnan hafa rúm fyrir alla þá
fylgisöflun, er framkvæmdarnefnd sam-
lagsins og velunnarar þess óska að láta
í té. Og samlagið ætti að nota sér
það. Því enginn efi er á því, að sam-
laginu er hin mesti styrkur að því í bráð
og lengd, að þessu máli sé hreyft sem
oftast, og ekki sízt einmitt í íslenzku
hlöðunum.
OFAN f JÖRÐINA
Því hefir verið haldið fram af ýms-
um, sem til hafa þekkt, að íslenzka
kirkjan myndi vera frjálslyndust og
rýmst þjóðkirkja í heiminum. Þetta
hefir verið skynsömum og framsýnum
mönnum gleðiefni. Því aldrei verður
mótmælendakirkjan of frjálslynd.
En það virðist ekki blása sérlega
byrlega fyrir kenninga- og skoðunar
frelsi innan íslenzku kirkjunnar sem
stendur. Eða máske væri réttara að
segja, að æðsti maður hennar leggi tölu
vert á sig til þess að hasta á hvern vind-
gust, er honum virðist stefna byrleiðis í
kenningarsegl frjálsra skoðana.
Lesendur Heimskringlu rfck-
ur vafalaust minni til “Vígslu-
neitunarinnar” góðu, og ádeilu
Lúðvigs Guðmundssonar á
hendur biskups í tilefni af
henni. Nú flytja “Straumar,”
síðasta heftið er oss hefir bor-
ist, grein eftir Ludvig Guð-
mundsson, er heitir “Kirkjuvald
ið og skoðanafrelsi.” Er upp-
haf hennar á þe&sa leið:
‘ Ekki má helþegja það, er geröist
viö nýlokið guðfræðipróf i háskólan-
um. Að sinni verður þó fátt eitt
saigt.
Þetta gjörðist: Fyrir hönd bisk-
upsins, fór próf. Sig. Sívertsen
fram á það við tvo stúdenta, sem
gengu undir próf, að þeir felldu á-
kveðna kafla úr prófræðunum, er
þeir flyttu þær í dómkirkjunni.
Annar stúdentanna var Jakob Jóns
son frá Djúpavogi. Sá hluti ræðu
hans, sem hann helzt mátti ekki
flytja, af stóli dómkirkjunnar, er
prentaður innan hornklofa í ræðu
hans, sem birtist í heild sinrii í þessu
hefti “Stnauma ” Gefst lesendum
nú færi að sjá ummæli þau, er bisk-
upinn bannfærði. Þess þarf vitan-
lega ekki að geta við þá, sem þekkja
Jakob Jónsson, að hann sinnti ekki
tilmælum biskups, en flutti alla ræð-
una af skörungsskap og með sann-
færingarkrafti.
I ræðu hins stúdentsins stóðu m.
a. þessi orð:
“ “Og það eru einmitt stærstu verð
leikar nútímaguðfræðinnar, að hún
hefir snúið baki við hinum mörgu
meira og minna hæpnu kennisetninig-
um og leitað heldur til Krists, þaðan,
sem hinn hreini kristindómur er
runninn.” ’’
Þessi ummæli voru einnig sett á
svarta listann og vandlega lukt rauð-
um hornklofum og til þess mælst
við stúdentinn, að hann þegði yfir
tþessari skoðun sinni í stólnum!”
En ummæli þau í ræðu Jak-
obs Jónssonar, er biskupi þótti
of mikill sálarháski fyrir almúg
ann, hljóða á þessa leið:
“— — Nú hafa það stundum ver-
ið kallaðir trúmenn, sem hvergi ef-
uðust um játningar og kenningakerfi
kirkjudeildar sinnar. En voru það
þá kaþólskar eða lúterskar játningar,
sem gáfu Jesú hinn dásamlega mátt
hans1?— Eg igeri ekki ráð fyrir að
þessi spurning þurfi svars. Engin
þeirra trúarjátninga, sem síðari aldir
hafa talið mælisnúru kristinnar trú-
ar, er til vor komin frá Kristi sjálf-
um eða postulum hans. Ekki einu
sinni sú, sem kölluð er hin postullega
trúarjátning. Sumar þeirra flytja
kenningar, sem alls ekki voru til á
dögum Krists, og er 'þessvegna úti-
lokað, að jafnvel þeir, sem Jesús
taldi eiga mikla trú, hefðu getað
skrifað undir þær. Jesús virðist
hafa talað um trú hjá heiðnum mönn
um, svo sem kanversku konunni og
rómverska hundraðshöfðingjanum
(smbr. Matt.).— Kirkjusagan sýnir
einnig, að ekki hefir tekist með játn-
ingunum að uppræta illgresið meðal
hveitisins. Hefði því verið betra
að hlýða áminningu dæmisögunnar,
að láta það bíða kornskurðartímans,
“svo að þér eigi, er þér tínið ill-
gresið, reitið hveitið upp ásamt því.”
(Matt. 13, 29—30). Það hefir
stundum virzt svo, sem hinir bann-
færðu ættu ekki minni trú en hinir,
sem bannfæringuna lásu. Hafa ekki
sumir villutrúarmenn siðar reynzt
að standa nær hveitinu en illgres-
inu? Vér höfum sögur af svoköll-
uðu réttrúnaðartímabili, er allt lenti
í ófrjósömum deilum um kennisetn-
ingar. Þá virðist meira hafa ver-
ið hugsað um að hafa réttar kenn-
ingar sem inngang*orð í guðlega
dýrð, en að feta í fótspor Krists
hér á jörð. Ofstæki gagnvart þeim,
sem af öðrum flokki voru, og bræðsla
við djöfulinn og ára hans, galdra og
gjörningþ voru höfuð-einkenni tíð-
arandans. En var ekki hræðslan
einmitt að dómi Jesú merki vantrúar
en ekki trúar?”
“Ojá, og það er heldur hart,”
eins og þar stendur, að herra
biskupnum yfir íslahdi skuli
finnast þessi orð um of ókristi-
leg til þess að framganga opin-
berlega af munni kandída ts
frá Háskóla Islands, þar sem
vitanlega á að ríkja skoðana-
og hugsunarfrelsi. Það má
svo sem nærri geta, að stúdent-
unum fari að skiljast það, að
það kunni að vera vissara upp
á prófúrslitin og fyrstu eink-
unn að haga orðum sínum
“gætilega.”— Eins og það var
talin stílvilla og mállýti á vorrí
tíð í skóla, ef einkverjum varð
á að skrifa ekki “r”in með
réttri gerð í íslenzka stílnum.
Vér erum að vísu ekki guð-
fróðir. En þó hyggjum vér.
að ekki skeiki miklu, er vér get-
um þess til, að í ritum Jóns
biskups Helgasonar megi finna
ummæli, er frá hornklofasjón-
armiðinu séu ekki öllu kristi-
legri, en þessi framanskráðu
ummæli guðfræðistúdentanna
tveggja.
Þjóðkirkjan mótast í bráð og
lengd aíf skoðunum höfðingjá
sinna og af tíðarandanum.
Vanalega hafaj kirkjuhöifðingj-
arnir verið á eftir tíðarand-
anum, og haft þeim mun betur,
að þeim hefir tekist að gera
þjóðkirkjuna yfirleitt á öllum
öldum að ramasta fjanda allra
framfara. Undantekningarnar
hafa bjargað henni frá greftri á
stundum. Aldrei hefir kirkj
unni riðið meira á undantekn-
ingunum meðal yfirmanna
sinna, en einmitt nú á þessum
tímum, er reynsluvísindin eru
stórstígari en nokkru sinni fyr.
Og vér teljum það sorglegt
tákn tímanna, að jafn mikil-
liæfur maður og Jón biskup
Helgason er, skuli nú fara svo
þveröfugt við þá frjálslyndis-
stefnu sína, er fyrrum prýddi
hann mest sem kirkjuhöfðingj-
a. Því það er engin getgáta,
heldur sæmileg vissa, að stjórní
hann framvegis í smásmyglis-
andanum, er undanfarið hefir of
oft komið í Ijós hjá honum, þá
verður hann vel á veg kominn,
um það er æfi hans lýkur.endist
honum aldur og starfsþrek, að
ljúka við það verk, sem hann
nú er að vinna: að ganga móð-
ur sína, íslenzku kirkjuna, ofan
í jörðina.
í slendingadagur in n
í Wynyard
Islenzka þjóðminningarhátíöin sL
2. ágúst aS Wynyard Beach tókst —
vel. VeöriS var aS vrsu dálítið
þungbúiS um morguninn, en batnaSi
eftir því, sem lengur leiS á daginn
unz komiS var glaSasólskin o,g hlý-
indi. HátiSin var afarfjölsótt —
þrátt fyrir farandspár, er heyrst
höfSu, aS í þetta sinn myndi fólkiS
sitja heima. Skemtiskráin tók —
eins og verSa vill — helzt til langan
tíma, en þó til muna skemri, err
búist var viS; því aS vikuna á und-
an voru draumar dreymdir og sýnir
séSar, og síSan flutt sú opinberun
aS nú ættu 15 ræSumenn aS tala á
Islendingadaginn! Sanngjarnara er
aS segja aS aSeins tveir rœðumenn
voru ráSnir fyrir “daginn.” Enn-
fremur var leitaS til eins manns, úr
hverjum bygSarhluta, um örstutt á-
varp eSa kvæSi.
Séra FriSrik A. FriSriksson skip-
aSi forsæti. I upphafi flutti séra
Rúnólfur Marteinsson mjög vandaS
og sanngjarnt erindi um ættland
vort og þjóSarstofn. Mr. Hjálmar-
son, fræSslustjóri, er flvtja skyldi
minni Canada, teptist í fjarlægS á
embættisferS, og náSi eigi í tíma
á hátíSina. Jón Janusson frá Foam
Lake — annar af tveim fyrstu land-
nemum VatnabygSar — rakti gaml-
ar og merkilegar minningar, og lagSi
til aS næsta ár, og þaSan í frá, létu
landar sig ekki muna um þaS, aS
sækja sínar þjóShátíðir klæddir ís-
lenzkum þjóSbúningum, og ríSandi
íslenzkum hestum. — Þorsteinn GuS-
nrundsson frá Leslie áleit aS Islend-
ingum þætti lofiS um sjálfa sig full-
Igott; þeir mættu minka þaS aS ein-
hverju leyti; þeir væru ekki galla-