Heimskringla - 12.09.1928, Blaðsíða 2

J. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 12. SEPT. 1928
Andlegt líf á Soviet
Rússlandi
Þegar sagt var frá atvinnumálum
og afkomu í Sovjet-Rússlandi í síð-
asta blaði var þess stuttleg’a getið,
að einn sá þáttur þjóðlífsins þar,
sem merkastur væri til athugunar á
hinu nýja ástandi, væri andlega líf-
ið eða bókmentirnar. Það er kunn-
ugt að síðara hluta seinustu aldar
og fram yfir aldamót áttu Rússar
hvern merkishöfundinn öðrum fremri
og þeir höfðu margvislegt áhrif á
andlegt lif annara Evrópuríkja og
urðu á ýmsan hátt leiðtogar nýs
tíma, auk þess, sem þeir mótuðu
þjóðlífið heima fyrir eða komu þar
á margskonar róti. Voru þá rædd
af ákafa á Rússlandi, að vísu með
nokkrum hömlum ritskoðunarinnar,
hin mikilsverðustu úrlausnarefni
þjóðfélagsmála, trúmála og heim-
speki og svo afstaða Rússra sjálfra
í heimsmenningunni. Margt í þeim
umræðum hefir haft heimssögulegt
gildi í byltingum þeim, sem á eftir
fóru. En tæpast hafa Rússar eign-
ast nokkurt skáld á síðustu bylting-
arárunum, sem jafnist á við öndvegis
skáld fyrri tíma og hafa þó átt og
eiga enn ýms góð skáld. Og bol-
shevíkar hafa á ýmsan hátt látið
sér ant um listir og vísindi í land-
inu. Öðrum þræði hafa þefr þó
líka komið fram einstrengislega í
jþessum efnum og hefir stjórnin.
eins og annað einræði, tilhneigingu
til þess að þrælka listirnar undir oki
flokksaga síns og stjórnmálastefnu.
A árunum milli byltinganna 1905
og 1917 var Alexander Blok merk-
asta skáld Rússlands. Hann var ekki
beinlínis bolshevíki, en orkti helzta
verk sitt um byltinguna 1917, og fagn
aði henni á ýmsan hátt. Hann var
alltrúhneigður og “guðleitandi” í
skáldskap sinum eins og titt var um
Rússa og hneigðist mjög í þjóð-
ræknisátt og tignaði á gamla vísu
hið dularfulla og víðfeðma rússneska
þjóðareðli, gagnstætt eðli Evrópu-
mannsins, og menningar hans, sem
að ýmsu leyti hefði haft skaðvænleg
áhrif á rússneskt líf. Þetta er gam-
alt og margrætt efni í rússneskum
bókmentum. Aðrir öndvegishöfund
ar frá sama tima og síðustu árum
eru Belyi og Remisow. En helztu
höfundar á timum bolshevíkastjórn-
arinnar hafa annars verið Jesenin,
Iwanow, Pilniak og Samiatin og svo
Majakowskij og Gorki hefir skrifað
ýms beztu rit sín á síðustu árum.
Þeir hafa allir skrifað merkilegar
og góðar lýsingar á rússnesku lífi
byltingaráranna og hugleiðingar um
ástandið og enganveginn gylt það
eða skrumað af því, en viljað horf-
ast í augu við veruleikann og þó
halda trú sinni á hugsjón hins nýja
tíma. Pilniak hefir i einni helztu
sögu sinni lýst hörmungum bylting-
aráranna í rússneskum smábæ og
mun hafa verið eitthvert fyrsta
skáldið, sem lýsti byltingunni frá
þeirri hlið.
Eitt af þessum skáldum, Belyi,
hefir skrifað um hinn nýja öreiga-
skáldskap og afstöðu hans m. a. á
þessa leið: Spurningin um list og
menningu öreiganna var rædd ákaft
um skeið. Annar flokkurinn pré-
dikaði veldi, tign og nýjung öreiga-
menningarinnar og reyndi að ákveða
form hennar sem nákvæmast. Or-
eigaskáldin áttu að yrkja ljóð undir
einföldum og alþýðlegum bragarhátt-
um. — Einstaklingshyggjan átti að
deyja í list þeirra, og orðið “ég”
átti að hverfa úr orðabók þeirra og
“vér” að koma í staðinn. Hinn
flokkurinn lét skýringuna á öreiga-
skáldskapnum eiga sig, en fullyrti
að hann væri kraftlaus, fánýtur og
blælaus. Oreigaskáld var aðeins
beinaber náungi, sem hafði það helzí
fyrir stafni að brjóta styttu Pusch-
kins og prédika einhverja alþjóða-
stefnu. En meðan þessum deilum
fór fram var í öreigaskólunum lögð
vaxandi áherzla á það, að lesa, skilja
og skýra skáld hins gamla tíma, eins
og Puschkin og Gogol og á það að
hagnýta sér verðmæti hinnar eilífu
menningar. Kvæði öreigaskáldanm
eru nú orkt undir fínustu og flókn-
ustu bragarháttum og bókmentasmekk
urinn beinist í ýmsar áttir, til Pus-
chkins eða Tiutschews eða Tagore’s
eða til Blok’s. I stað þess að fyrir-
lita einstaklingshyggjuna fóru öreiga
skáldin að prédika að eina viðreisnar
von öreigalistarinnar væri efling ein-
staklingshyggjunnar. Menn fóru
jafnvel að deila um það, hvort nokk-
ur öreigaskáldskapur væri mögu-
legur.
Rússneskum bókmentum siðustu
áranna hefir því farið eins og oft
hefir farið áður undir svipuðum
kringumstæðum. Þær hafa byrjað
sem ákafar og flokksbundnar bylt-
ingar og niðurrifsbókmentir, en síð-
an færst meira og meira í þá átt að
losa sig undan flokksaganum til þess
að standa sem sjálfstæðastar gagn-
vart viðfangsefnum sinum og hafa þá
jafnframt farið að lita friðsamlegar
á menningarverðmæti fyrri tíma
og hagnýtt sér þau. Byltingin af-
neitar ekki beinlínis sjálfri sér, en
hún endurskoðar sjálf^ sig og lag-
ar á margan hátt. I öllu þessu
róti hafa í rússneskum bókmentum
komið fram mörg merk verk og ýms-
ir frömuðir stjórnmálanna hafa
skrifað merkilega um andleg mál,
s. .s Trotsky og Titsjerin, sem sjálf-
ur fæst við skáldskap. Það, sem
margir rússneskir höfundar telja að
nú hái þroska bókmentanna mest,
eru afskifti rikisins af bókaútgáfunni
og ýmiskonar “vinnuveiting” ríkis-
valdsins til rithöfunda, sem á að vera
gerð í einskonar styrktarskyni eða
til þess að hagnýta starfskrafta rit-
höfundanna á “skipulagsbundinn’’
há;t, en verður til þess að dreifa og
spilla störfum skáldanna, segja þau
sjálf, enda búa þau mörg við þröng-
an kost. Ymsir merkir Rússar
vinna þvi að þvi, að losa bókment-
irnar sem fyrst undan áhrifum rik-
isvaldsins, ritskoðunar og rikisút-
gáfu. R'íkisútgáfan reynist illa.
En rússneskt líf og rússneskt andríki
á meira en nóg efni í nýja og glæsi-
lega list.
Rússnesk bcendamenning
Þegar rætt er um rússneska kom-
munismann heyrist þess oft getið, að
hann muni stranda alveg á mótspyrnu
bændanna, enda hefir sovjetstjórnin
orðið að slá mjög af kröfum sin-
um um þjóðnýtingu landbúnaðarins.
En nýleg fregn segir að hún sé nú
aftur farin að framkvæma þjóðnýt-
ingarkröfurnar á þv; sviði. Nýlega
hefir einnig komið fyrir smáatvik.
sem bregður dálitlu ljósi yfir ástand-
ið, og sýnir, að þótt það sé illt nú,
þá þykja mörgum bændum umskift-
in allgóð frá því sem var. ' Vol-
konsky prins, sem nú er landflótta í
Frakklandi, sendi nýlega bréf fyr-
verandi landsetum sínum í Rússlandi,
en hann átti miklar jarðeignir í Ry-
azon-héraði. Kvaðst hann halda
fram rétti sínum til jarðanna sam-
kvæmt lögum zardæmisins og ætla að
hverfa til þeirra aftur, “þegar kristi
legri stjórn hefir verið komið á í
hinu þjáða föðurlandi.” Bændurnir
sendu prinsinum svohljóðandi svar:
“Við höfum ekki gleymt hnútasvip-
um yðar og hýðingarlurkum, sem
riðu á þrælkuðum herðum okkar.
Fyrir tíu árum brendum við í ofnum
okkar öllum zarlögum um eignir yð-
ar. Stóreignum yðar er nú heið-
arlega skift milli okkar. Loks verð
um við að minna yður á það, að okk-
ur skjátlaðist stórlega, þegar við
létum yður sleppa lifandi út úr Sov-
jet-Rússlandi.”
—Lögrétta.
Hernann Keyserling'
greifi, um framtíð
menningarinnar
A síðustu árum hefir margt verið
rætt um framtíð hinnar vestrænu
menningar. Virðist sumum svo, að
sú menning sé nú að hruni komin og
eru k en n i n g a r Spenglers
kunnastar þeirrfe skoðana. Einnig
hefir Keyserling greifi, sem Lög-
réttu lesendum er einnig kunnur,
skrifað um þetta, en er mun bjart-
sýnni en Spengler. Er hér á eftir
sagt frá nýrri ritsmíð eftir hann um
þetta.
Við stöndum nú á þröskuldi nýs
myrkurtímabils, tímabils eins og þess,
sem kom á eftir tímum hins róm-
verska glæsileiiks. Þetta merkir
ekki það, að hnignunartími sé um
það bil að koma á eftir framfhra-
tíma, en aðeins það, að nýtt tíma-
skeið er fyrir höndum, ólíkt í eðli
sinu því tímabili, sem lá milli endur-
reisnaraldarinnar og heimsstyrjald-
arinnar. Tími undirbúnings, en
ekki fullkomnunar. Og hv<ar skeð-
ur undirbúningur nýs tímabils, ef
ekki í myrkrinu? Og úr myrkrinu
kemur það í ljós gegnum óskapnað
og ófegurð. Tímabil ljóssins eru
ekki, eins og flestir halda, þýðingar-
mestu timarnir. Þeir eru blátt á-
fram tímar uppskerunnar, fullkomn-
uninnar. Því munu þessi tímabil
sífelt skiftast á. Hin sönnu öfl
sögunnar eru ekki efnisleg, heldur
andleg. Efnisöflin, sem slik, hafa
nauðalitið gildi. Það er merking
þeirra og tilgangur, sem á veltur.
Því það er einmitt þetta, sem menn
kalla merking og tilgang, eða mein-
ingu, sem lýsir hinu skapandi afli
mannsins. Enginn maður lifir fyr-
ir það, sem að hans áliti er ekki vert
þess að lifa fyrir. Þeir tim-
ar hafa verið til, að mannkynið
taldi fátæktinni, sem hugsjón, allt
það til gildis, sem menn nú telja
góðum lífskjörum til gildis .
Merki hinnar nýiu myrkuraldar
eru augljós. Nú á tímum, eins og
í upphafi miðaldanna, lætur hin nýja
kynslóð sér gersamlega í léttu rúmi
liggja hugsjónir og markmið feðra
sinna. Menningararfurinn hefir
ekki lengur sín gömlu áhrif, hversti
fagur sem hann kann að vera, hvorki
í trúmálum né listum. Svo rná
segja, að sú manntegund, sem kalla
má bílstjóramanninn, sé nú alstaðar
að verða fyrirmynd og hugsjón, en
það merkir að maðurinn er aftur að
komast á hið frumlega sálarlífsstig,
en hefur á valdi sínu alla véltækni
nútímamenningarinnar. Heimsstyrj-
öldin hefir sannað þetta allt. Hin
raunverulega afleiðing heimsstyrj-
aldarinnar er ekki fólgin í sigri banda
manna, eða stjórnarfarsbreytinguiir
ríkjanna, hún er fólgin í breytingu
á sálarlífi og eðliseinkennum. Það
er ekki á Rússlandi einu, að ný mann
tegund vex upp. Það á einnig við
um Þýzkaland og England, pafnvel
Ameriku. Og hinn nýi maður er
ekki menningatmaður, hann er “bíl-
stjóri,” það er að segja hann er
þrunginn af frumlegu ofbeldi, fullur
af lífsfjöri og yfirlæti æskunnar.
1 sögu heimsins hafa orðið margar
brteytingar tnenningar og antllegs
lífs. En við þekkjum aðeins eina
slíka breytingu, sem með réttu kall-
ast “myrk”,— miðaldir Vesturlanda.
Breytingarnar, sein nú eru að verða
eru eins róttækar og þær, sem gerð-
ust fyrir 2000 árum. Og þá þver-
brotnaði beinlínis sam'hengið milli
fornaldar og miðaldaheimsins, þvi
það sem lifði úr hinu gamla var
notað til að holdga nýja sál.
Ef litið er í einni svipan yfir
mannkyn nútímans, munu menn sjá,
að það er bolshevismi en ekki þjóð-
ræði (demokrati) sem hefir orðið
hin almenna afleiðing heimsstyrjald-
arinnar, ekki krafa um frið, heldur
um ofbeldi, ekki virðing fyrir göml-
um réttindum, heldur stofnun nýrra
réttinda, það er mark aldarandans.
Anteríka er nú einangruð frá öllum
umheimi, Bandarikin ein hafa hald-
ið i niðurstöður hins gamla skipu-
lags. Þess vegna er því svo farið
— gagnstætt því, sem almennt er
talið, — að heimurinn hefir aldrei
verið fjær þvi en nú, að verða amer-
ikanskur. Amerfikar hugsjónir og
fyrirmyndir hafa aldrei verið heim-
inum í heild sinni fjarlægari en nú.
Andi hins svonefnda nýja heims er
farinn að verða gamall og úr sér
giengim^. , Menn trúa nú tæpast
lengur á hugsjónir lýðræðisins, á rétt
eignanna, stranigleika siðvendninnar.
Munur hins nýja og gamla sést á
muninum á Rússlandi og Ameríku
og skýtur hið nýja þó einnig upp
höfðinu í Ameríku. En hvorki
RÚSslandi né Ameríka eru fyllilegt
framfíðarmark.
Þjónusta og “samstarf” voru orð-
tök og einkenni miðaldanna, engu
síður en nútimans. En samfélags-
ríki (collektiv-ríki) er ekki menning-
arríki langt á leið komið, það er hið
almenna, frumlega ríki. En það er
ekki hið almenna, heldur hið ein-
staka, sem sýnir blóma menningarinn
ar. Þegar menn aftur eru vaxnir
upp úr samfélag’sríkinu, sem er
nauðsynlegur liður þróunarinnar,
munu nýjar einstaklingsstefnur aft-
ur ná sér niðri. Nú vill allt mann-
kynið lifa lífinu fullkomlega. Það
vill eyða öllum sérréttindum. Hið
nýja myrkurtímabil, sem fyrir hönd-
um er, er hlið þesa æðra ríkis. Lát-
um því okkur ekki örvænta vegna
þeirrar baráttu og erfiðleika, sem
bíða okkar. Þær einar geta látið
nýja og æðri menningu fæðast.
—Lögréttja.
Jón Laxdal
Með Jóni Laxdal er í valinn fall-
inn sá hinna eldri söngmentamanna
íslenzkra, sem mörgum mun mest
eftirsjá að. Hann elskaði listina
vegna hennar sjálfrar, fölskvalaust
og án eigingirni. Þó að ýms við-
leitni i íslenzku tónmentalífi síðari
tíma hafi ef til vill verið honum tor-
skilin, þá átti það nýja engum kala
að mæta hjá honum. Hann var fús
á að styðja hverja þá viðleitni, sem
hann fann að var af hreinum toga
spunnin. Og hann hvatti fremur
en lajtti hina yngri tólnmentamenni,
þó að hann léti í ljósi að aidursmun-
ur væri svo mikill, að sjálfur gæti
hann lítið lið veitt þeim.
Hann hafði einna mestar tónlista-
gáfur til að bera af þeim Islending-
um sinnar kynslóðar, sem störfuðu
í sömu grein tónmentar, þó að kunn-
átta hans hafi hvorki náð lengra
né skemmra en hinna. En hann lét
svo um mælt að hann teldi sig “ekki
til eiginlegra tónskálda,” og gaf með
því í skyn að honum væri fullljóst
að ekki væri um æðri list að ræða,
heldur alþýðuskáldskap, þó að af
göfugum toga væri spunninn. I
lögum hans ber mest á því ljúfa og
ljósa og býr í þeim mörgum ótvíræð
listræn tilfinning.
Frá Islandi.
Jarðarför
dr. Valtýs Guðmundssonar fór fram
hér í bænum á mánudaginn var. Var
líkið flutt hingað með “Islandi.”
Séra Ölafur Olafsson kirkjuprestur
talaði í kirkjunni. Sungið var kvæði
eftir Þorstein Gíslason. Þingmenn
fyrverandi og núverandi báru
kistuna úr kirkju, en háskólaprófess
orar í garðinn.
R’vík. 11. ágúst.
Síldaraflinn.
Frá Siglufirði er símað á fimtudag
linn: Góður síldarafli á mánudag og
þriðjudag, t. d. fékk E. s. Namdal
1100 tunnur, E. s. Papey 700 tunn-
ur, M. s. Hrefna 500 tunnur, önnur
skip minna.
Lögreglan hér hefir að boði lands-
stjórnarinnar hvað eftir annað stöðv
að uppskipun á bræðslusild úr erl-
endum skipum, en verksmiðjueigend-
urnir halda áfram afgreiðslunni. —
Stöðvaði lögreglan þó til dæmis einn
daginn þrisvar sinnum afgreiðslu
sama skipsins, E.s. Jöna hjá Goos.
Nýjar landssímastöðvar
Eftirtaldar 3 flokks stöðvar hafæ
nýlega verið opnaðar: Hruni og Galta
fell í Hrunamannahreppi, Asar og
Holt í Gnúpverjahreppi, Fellsmúli í
Landmannahreppi, Stóridalur i
Svínavatnshreppi, Hnjúkar, Flaga,
Eyjólfsstaðir og As i Vatnsdal. Stöð
in á Varmá hefir verið flutt að Ala-
fossi.
Ur Borgarfirði
er símað 4. ágúst: Heyskapur
gengur alstaðar vel, hey hirt eftir
hendinni. Flestir búnir að slá það
í túnum, sem slegið verður að sinni.
Snöggustu blettina hafa margir beð-
ið með aö slá. A Hvanneyri eru
konmir upp undir 2000 hestar í hlöð-
ur. Tööufengur allmikið minni
en vanalega. 1 fyrra heyjuðust á
Hvanneyri 4400 hestar, en verður
varla meira en 3,400 — 3,500 hest-
ar j ár.
1 Hvítá er verið að steypa stöp-
ul þann hinn mikla, sem verður úndir
miðri brúnni. Aætlað var að sögn,.
að fara myndu 1500 sementspokar
til stöpulsins. Gengur brúarsmíðin
vel.
Sundkonur
Tvær ungar stúlkur hafa nýlega
'getið sér góðan orðstír fyrir sund.
Synti önnur þeirra, Anna Gunnars-
dóttir, nemandi á Hvanneyri, yfir
þveran Borgarfjörð, um 2600 metra.
Var hún einn klt. og 20 mín. á
leiðinni. Sjávarhiti var 13—14 stig.
Hin stúlkan heitir Asta Jóhannes-
dóttir héðan úr bænum. Synti hún
úr Viðey inn á Reykjavíkurhöfn. Ei
: sú vegalengd talin um 4 kílómetrar.
Var hún tæpa tvo tíma á leiðinni.
Sjávarhiti var 12 1-2 stig.
Tvisvar áður hefir verið synt úr
Viðey til Reykjavíkur. Fyrst synti
| Ben G. Waage þessa vegalengd 19
14 og síðan Erlingur Pálsson 1925.
Vegagerð er um það bil að hætta
í Norðurárdal, verður hætt þegar
vegurinn er kominn yfir Sanddalsá,
sem verið er að brúa. Fara vega-
gerðarmennirnir síðan að bæta
verstu kaflana á Holtavörðuheiði,
til þess að gera þá greiðfærari bif-
reiðum. Ennfremur er verið að
ryðja Stóravatnsskarð, verður þá al-
veg fært bifreiðum alla leig úr Borg-
arnesi til Skagafjarðar.— Bifreið-
ar fara nú úr Borgarnesi til Blöndu
óss eftir hverja bátsferð. — Tvisvar
er nú búið að fara fram og aftur í
bifreið til Stykkishólms. Er nú ver-
ið að ryðja veginn á fjaliinu, svo að-
hann verði nokkurnveginn fær bif-
reiðum.
A Hvanneyri er nýlega byrjað á
mikilli fjósbyggingu yfir 80 n'aut-
Það var bjart yfir öllum mannin-
um og munu fáir landar vorir frek-
ar hafa geta borið nafnið ‘‘gentle-
man” en einmitt hann. Þó var hann
alveg laus við allt, sem kallast gæti /
óhreinlyndi, eða skortur á hreinskilni,
og þeim mönnum kann að hætta til, j
sem leggja áherzlu á Ijúfmannlegt við
mót. Hann gat lýst áliti sinu í j
mjög skýrum dráttum og eindregið ,
ef því var að skifta. Höfðingi var I
hann í lund, mikill vinur Hannesar !
Hafstein. Hann leitaði ljóss, feg-1
urðar og yndis í allri sinni lífshög- |
un, eins og títt er um marga listgefna
menn. Þetta gat engum dulist sem
kom á heimili hans, sem var prýtt '
þannig að sumir myndu nefna “lux- j
us,’’ en þar var bragur smekks og
menningar á öllu.
ENDURGREIÐSLA
C FTIR að búið er að selja vörurnar, þá er greið
og hagkvæm innheimta alls varðandi.
Frændi hans, Eggert M. Laxdal, |
hefir nú öðlast skilyrði til þess að
þroska í Ijósi evrópskar menningar
þá ættgengu listgáfu, sem ekki fékk ■
notið sín hjá Jóni Laxdal, þó að á
öðru sviði væri. Þar lýsir sér :
munur tveggja kynslóða.
Minnig Jóns Laxdal er björt óg
hlý.
—Jón Leifs.
—Vörður
Auk þeirarr þekkingar er vér höfum á kröfum
vörusendanda, og þess hagræðis er af því stafar, þá
er tryggð öll fjárheimta með útibúa kerfi voru yfir
allan Canada og í 31 ríki utanlands.
The Royal Bank
of Canada
EIGIÐ ÞÉR VINI A GAMLA LANDINU
ER VILJA KOMAST TIL CANADA?
SJE SVO, og langi yður til þess að hjálpa þeim
hingað til lands, þá komið að finna oss. Vér
önnumst allar nauðsynlegar framkvæmdir.
ALLOWAY & CHAMPION, Rail Agents
UMBOÐSMENN ALLRA FARSKIPAFJELAGÁ
607 MAIN STRKKT, WINNIPEG SfMI 26 861
BVa kver umbnðsmatlur CANADIAN NATIONAL irm cr.
TEKIÐ Á MÓTI FARÞEGUM VIÐ LANDGÖNGU OG Á LEIÐ TIL ÁFANGASTAÐAR
FARBRÉF
FRAM OG
AFTUR TIL
allra staða
í veröldinni