Heimskringla - 12.09.1928, Blaðsíða 4

4. BLAUÍSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 12. SEPT. 1928
1
Híimskrin^la
(Ittfaal 1MM>
Krnor ■ t I hrrrlnin nnrlfcldrll
KIOKNDUR:
VIKING PRESS, LTD.
8BS >( 8BB SAItfiRlfT AVE. WIJI.VIPEG
TAIrSIMl! 8« nX7
VtrV blaflslns «r IS.00 árgangurlnn b»TJ[-
lnt fyrlrfram. Allar borganlr seniltst
THE VIKING PlíIífcS L/TÐ.
8IGPÚ6 HALLDÓRS Ir6 HöfBum
Rritstjórl.
l'lBiiflskrlll tll hlabnlnsi
THK VIKINfi PIIISSS, lAd., Bol SIOS
l'tanAxkrlft tll rltntjðrnnMi
EDITOft HBINBKRInQLA, Bol SIOS
WINNIPRfi, MAN.
“Helmskrlngla ls pnbllsbed by
Tbe Vlkln* Prcno l.td.
and prlnted by
C'IT Y PBINTINO <t PUBLISHINfl CO.
SSSS-SSS SorKMit A ve.. Wtnntpes. Mnn.
Telephonei .8« SS T
WINNIPEG 12. SEPT. 1928
“Friður á jörðu,,
“.....Nefndin er þess fullviss, að þau
gögn er hún hefir safnað ættu að sefa
óttann um það, að heræfingadeildirnar
(the Cadet Corps), með því sniði sem nú
er á þeim, efli hernaðarandann með
kanadiskum æskulýð.” —
“Nefndin leggi fram ályktun, sem
bæði kirkjan og þjóðerniskenndin í
landinu, er vér byggjum, mega vel við
una.” —
Ef blessuð kirkjan er þá ek'ið alltaf
sjálfri sér lík. — í hittifyrra skipaði kirkju
þing hinnar nýstofnuðu “Sameinuðu
Kirkju í Kanada” nefnd til þess að bolla-
leggja það, hvort nokkur hernaðarandi
myndi eiga sér stað í sambandi við her-
æfingar skóla- og æskulýðsins í Kan
ada. Og fyrri málsgreinin, tilfærð hér
að framan, er megin álvktun þeirrar
nefndar lögð fram á þriðja ársþing þess-
arar stofnunar, sem haldið er hér í
Winnipeg þessa dagana.
Stórblöðin hér geta þess að “aug-
ljóst hafi verið að þetta kirkjuþing hafi
verið ásátt um það, að afar mikils væri
vert um afstöðu þess (’: Kirkjunnar) til
ófriðar eða friðar.” — En auðvitað var
ekki við því að búast að þessir guðsmenn,
lærðir né leikir, gætu tékið nokkra af-
stöðu til þeirra mála svona í snatri. Þess-
vegna var nú á ný skipuð nefnd til þess
að melta það ofan í samkunduna. Síð-
ari málsgreinin, tilfærð hér að framan,
er ein af þeim leiðbeiningum, er nefndin
fékk í nestið, til þess að geta betur áttað
sig á meðalhófinu!
Því kirkjan er nú fyrir langa löngu
orðin nógu reynd og ráðsett til þess að
skynja það, að það er betra að fara var-
lega þegar spursmálið er um það hvort
skynsamlegt geti verið eða réttmætt
af mönnum að úthella blóði bræðra sinna,
í viðlögum, t. d. í “varnarstríði,” af
“föðurlandsásL”
Já, oss fer öllum fram með aldrinum.
Og kirkjan er svo löngu komin fram úr
meistara sínum, Jesú Kristi frá Nazareth
í þessu efni, eins og svo mörgu öðru.
Hann var svo ógætinn stundum, meist-
arinn frá Nazareth. Hvílík yfirsjón, að
honum skvldi ekki detta í hug að skipa
einhverja af postulunum í nefnd til þess
að segja áiit sitt um tilverknað Péturs.
áður en hann ávítaði hann fyrir að sníða
eyrað af Malkusi. Því hefði hann Baft
þá forsjá til að bera, þessa gætni, sém
kirkjan hefir löngu öðlast, þá hefðu orð
hans “Sliðra þú sverð þitt; því að allir
þeir, sem grípa til sverðs munu farast
fyrir sverði.” og “Þér skuluð ekki rísa
gegn meingjörðarmarminum, en slái ein-
hver þig á hægri kinn þína, þá snú þú
einnig hinni að honum,” ekki haldið
kirkjunni í þetesari stöðugti klípu', /ár
eftir ár og öld eftir öld, að sjóða saman
afsakanir fvrir “heilögum stríðum” og
“varnarstríðum,” í hvert skifti sem eíii-
hver þjóðhöfðingi eða þjóð hefir treyst
kröftum sínum til þess að girnast eigin-
konu, uxa eða asna náunga síns.
* * *
Fallega væri það nú gert, ef þetta
kirkjuþing kastaði “gætninni” fyrir
borð, og tæki sér ákveðna afstöðu gegn
ófriði. En þess er ekki að vænta.
Kirkjan hefir aldrei farið langt fram úr
stjórnmálamönnunum. Og þeir eru
ekki komnir langt fram úr fyrirrennurum
sínum, hvað sem líður öllum fagnaðar-
látunum út af Kellogg samningnum. Því
sannleikurinn er sá, þrátt fyrir öll lofs-
yrðin sem á hann hefir verið og er lok-
ið, að eins og hann var úr garði gerður
síðast og samþykktur í París, býður
hann kunnugum, hugsandi mönnum
nauðalitla eða engu meiri tryggingu fýr-
ir varanlegum alþjóðafriði en samningar
er áður hafa verið rofnir, þegar hverjum
sýndist eða samningamir sem gerðir
hafa verið eftir ófriðinn mikla og sem
þessi samningur átti að endurbæta.
Hefði hann verið samþykktur eins og
liann kom fyrst frá hendi Kelloggs, hefði
verið nokkuð öðru máli að gegna. En
því var nú ekki að heilsa.
Kellogg samningurinn er afleiðing-
in af tilraunum Briands í fyrravor, á þá
leið, að Frakkar og Bandaríkin skyldu
ekki framar grípa til vopna hvor á móti
öðrum. Svaraði Kellogg þeim mála-
leitunum í desember 1927, og vildi láta
samninginn um það að grípa ekki til vopna
út af ágreiningsmálum ná til allra stór-
veldanna og annara helztu ríkja. Þá
breyttist hljóðið strax dáiítið í Frökkúm,
en þó svöruðu þeir því að þeir myndu
fallast á slíka samningsgerð, að því
leyti að skuldbinda sig til að leggja
ekki í “árásarstríð.” Kellogg vildi eng-
ar slíkar takmarkanir hafa og svarar því
í febrúar 1928, eftir miklar bréfaskriftir
fram og aftur, að sér finnist óhjákvæmi-
lega, að ef stjórnirnar ætli að láta hug
'sjónir sínar í friðaráttina takmarkast af
því að hengja sig í vissan skilning vissra
t orðatiltækja, að þá muni það stórúm
rýra, ef ekki algerlega eyðileggja hina
sönnu viðleitni til þess að afnema allan
ófrið, og verða aðeins þrotabúsyfirlýsing
öllu mannkyni til stórra vonbrigða. Og
í ræðu sem hann heldur fvrir utanríkis-
ráðanefndinni ((Council of Foreign Re-
lations) 15. marz í vor áréttar hann þetta
ennfremur á þessa leið:
“Mér virgist sem allar tilraunir til þess ai5
skilgreina orSiS “árásastríð” og allar undan-
tekningafl- og skilmálasetningar um það. hve-
nær álita skuli að þjóðir hafi rétt til þess að
segja hver annari stríð á hendur, muni stórum
veikja raunverulegan árangur slíkra samninga
sem þess, er nú er á prjónunum, og í raun réttri
eyðileggja allt jákvætt gildi þeirra, sem “frið-
artryggingu.”
Frakkar þumbast við, og bera það
fyrir sig að þeir séu á ýmsan hátt bundnir
svo af Locarno samningnum og ýms-
um öðrum samningum, að þeir verði að
halda fast við sinn skilning, (þ.e.a.s. í
raun réttri að undanskilja “varnarstríð.”)
Og nú fer Keliogg að láta undan síga.
Fleiri koma nú líka til umræðanna,
og þá náttúrlega fyrst og fremst Sir Aust-
en Chamberlaín, utanríkisráðherra Breta,
fyrir þeirra hönd. Hann lýsir yfir því
í stjórnarskeyti til Bandaríkjanna í maí-
mánuði í vor, að hann fallist á amerísku
tiilöguna með sömu undantekningum og
Frakkar og bætir þessari við:
A vissum svæðum í heiminum hagar svo
til að velferð þeirra og það að þau séu látin
afskiftalaus, er lífsnauðsynlegt skilyrði fyrir
friði vorum og öryggi. Stjórn Hans Hátign-
ar hefir látið sér annt um það að þessu, að
gera það öllum skiljanlegt, að hún þolir enga
afskiftasemi á þessum svæðum. Að verja þær
árásum er varnarráðstöfun Bretaveldi. Menn
verða að gera sér glögga grein fyrir ;því að
stjórn Hans Hátignar á StórbreUandi gengur
að þessum nýja samningi að því greinilega til-
skildu, að hann hafi engin áhrif á það, að hún
geri þœr ráðstafanir er henni sýnist í þessu til-
liti. Stjórn Bandaríkjanna hefir samskonar
hagsmuna að gæta, og hefir lýst því yfir, að
hún álíti það fjandsamlegar aðgerðir, ef eitt-
hvert útlent stórveldi taki ekki fullt tillit til
þeirra.”
Setningin, sem prentuð er með
breyttu letri hér að ofan, er endurtekin í
stjórnarskeyti frá Bretum 18. júlí, 1928,
þar sem þeir lofa að skrifa undir samn-
inginn aðeins með þeim skilningi, að
brezka stjórnin hafi fulit ráðstöfunar-
vaid á þeim svæðum, hvar í heimi sem er,
er hún á “sérstakra og lífsnauðsynlegra
hagsmuna að gæta.”
» * *
Menn fara nú sennilega að renna
grun í það, að samningar með þessum
skilmálum og þessum skilningi Frakka og
Breta er ekki alveg gailalaus og óbilandi
verja gegn hverskonar ófriði um allar
aidir. Allir, sem nokkuð hafa fylgst
með og eitthvað lært af sögunni, vita
það, að aldrei hefir stríð svo verið háð, að
minsta kosti ekki um langt skeið, að það
hafi ekki verið “varnar-
stríð” keimafyrir, h e i m a þ j óð-
in aldrei lagt í það af öðrum orsökum en
þeim einum, að á hana var hafið “árásar-
stríð” af hinum aðilanum, að nnnsta
kosti ef jafnokar eigast við. Franski
skilningurinn er því eilíflega opin smuga
fyrir hvern sem er, þegar svo ber undir.
Og þegar stórveldi dettur í hug að ráðast
á lítilmagnann, hvort sem hann býr í Nic-
aragua eða Suður-Afríku, þá er það vit-
anlega heldur ekki “árásarstríð” af stór-
bokkans hálfu, heldur neyöist hann í
það, aðeins til þess að gæta “sérstakra
og lífsnauðsynlegra hagsmuna sinna,”
hversu þvert sem honum er það um geð,
að svo skuli þurfa til að takast. Þar
hefir brezki skiiningurinn í skeyti Cham-
berlain’s því búið til aðra eilíflega opna
smugu, í hvert einasta skifti, sem um ó-
jafnan leik er að ræða, hversu hróplega
ójafn og óréttlátur hann kann að vera.
En að þessum skilningi gengur Kellogg
samt, og hinir aðrir, er undir samninginn
hafa skrifað.
Einn af allra færustu sérfræðingum
í alþjóðarétti, sem nú er uppi í Banda-
ríkjunum, Edwin M. Borchard, prófessor
í alþjóðarétti við Yale háskólann kemst,
að þessari niðurstöðu, eftir að hafa
grandgæfilega athugað samninginn:
“Fyrsta uppástunga Mr. Kellogg’s var
skilyrðislaust afnám stríðs. Samningurinn, sem
nú cr takmarkaður af undanþáguskilyrðum
Frakka og Brcta, inniheldur enga skuldbindingu
um að halda sér frá ófriði eða afnema hann,
licldur cr hann í rauninni og frá lagalegu sjón-
armiði hátíðlegt staðfcstubréf fyrir öllum stríð-
tim, scm tilncfnd cru í undantekningunum og
skilyrðunum
* * *
Friðarþráin í öllum löndum er, sem
betur fer, afarsterk. Á því er enginn
efi. En hún er líka sjálfsagt öruggast
skýli voninni um alþjóðafrið. Því stjórn
málafulltrúar stórveldanna hafa enn sem
fyr brugðist lýðnum, með nákvæmlega
sömu gömlu “gætninni,” alveg eins og
kirkjan. Það eru líka fleiri en pró-
fessor Borchard, sem litla trú hafa á
raunverulegann mátt Kelloggssamnings-
ins, í Norðurálfunni, engu síður en í
Bandaríkjunum. Að smáríkin í Norður-
álfunni telji sér lítið hald í honum, má
bezt sjá á ræðu þeirri, er Ludwig, norski
íulltrúinn hélt á alþjóðafundinum í Gen-
eva fvrra fimtudag, 7. þ. m. Og hvers
halda menn að annar eins herra og Muss
olini muni virða slíkan samning, þó hann
skrifi undir hann, maðurinn, sem hvæsir
þessu að Þjóðverjum, meðan hann er að
kremja lífið og sálina úr ættbræðrum
þeirra í Týról: “Minnist Þýzkaland þess,
að ítalía er þess reiðubúin, ef nauðsyn
krefur, að bera fána sína yfir landamær-
in, en aldrei til baka. Vér heimtum tvö
augu fyrir eitt auga og allan tanngarð-
inn fyrir að missa eina tönn.”
ORÐ OG EFNDIR
...Flyrst lofar hann öllu
og svo svíkur hann allt.
—Gömul vísa.
Menn hafa sögur af því, að Bólu
Hjálmar kom eitt sinn úr kaupstað með
drápsklyfjar á einu áburðartruntunni
sem hann hafði í förinni. Öðru megin
vor'u loforð kaupmannsins, hinu megin
svikin. Þyngri klyfjar hafði hann aldrei
flutt.
Álíka búsílag á nú Manitobafylki að
reiða heim frá kaupmanninum í Ottawa:
innanríkisráðherranum, Honorable
Charles Stewart, að því er Winnipeg
blaðið Free Press skýrir frá, eins og sjá
má á öðrum stað hér í blaðin.u
Öll von einiægra framsóknarm.um björg
un Sjö-systra fossanna úr klóm vatns-
orkuhringsins stóð til Mr. Stewart. Hvað
sem menn annars segja, þá hefir Mr.
Bracken aidrei farið dult með það, að
hann vildi láta W. E. fá fossana til virkj-
unar, eins og til stóð samkvæmt samn-
ingunum, er hann gerði við félagið í
vetur, um þinglokin. Hann hefir eng-
um fortölum tekið síðan, enda líklega
ekki ónáðaður með þeim af þingmönn-
um sínum, þingmönnum framsóknar-
manna. Af honnm voru menn því
löngu hættir að vænta nokkurs. En
Mr. Stewart hafði hátíðlega lofað því
að á engan hátt skvldi hann ráðstafa
fossunum fyr en hann hefði ráðfært sig
við sambandsþingmennina frá Manitoba,
er mótnræltu því, að fossarnir skyldu af-
hentir W. E. félaginu.
Nú tilkynnir hann að hann
hafi enga úrkosti átt aðra en
að láta að óskum fylkisstjórn-
arinnar í þessu máli. En um
leið staðhæfir hann að hann
hafi ráðfært sig við þingmenn-
ina, að Mr. Woodsworth und-
anskildum, áður en hann veitti
endanlegt samþykki sitt til sam
ningsins.
Hér er um auðsæja mótsögn
að ræða. Því yfirlýsing
Mr. Stewarts ber það með sér
deginum ljósara, að koma hans
hingað um daginn og samtal
hans við Mr. Bracken þá, í
sama mund og hann segist hafa
“ráðfært” sig við sambands-
þingmennina, var ekkert annað
en trúðleikur til þess að þyrla
sandi í augun á skilningssljóum
og dottandi kjósendum. Með
öðrum orðum: að afdrif Sjö-
systra fossanna hafa þegar ver-
ið ákveðin á ráðstefnunni um
afhendingu auðsutppsprettanna
fyrir mörgum vikum síðan, en
alls ekki um daginn. Og fyr-
ir þá ráðstefnu hafði Mr. Stew-
art, ekki minnst á þetta við
nokkum sambandsþingmann-
inn, að því er séð verður, né
heldur —. og er það verra —
gefið þeim eða öðrum hina
minstu átyllu til þess að halda
að úrslit þeirrar ráðstefnu yrðu
þau, að Mr. Stewart hefði ekki
eftir sem áður fullt úrskurðar-
vald um Sjö-svstra fossana,
heldur þvert á móti.
* * *
Þrátt fyrir það, að nú er auð-
séð hvað verða vill, eins og
sigurhljómurinn í rödd Free
Press bendir ótvírætt tii, þá er
þó hugsanlegt að mögulegt
væri að varðveita fossana fyrir
hið opinbera ennþá, fjrrir mála.
flutning Mr. J. T. Thorson, er
olli úrskurðarfrestun, senni-
lega um rúman vikutíma. En
það er auðsjáanlega því aðeins
mögulegt. að flokkslþingmenn
Mr. Bráckten skerist í leikinn
á elleftu stundu.
Og það eiga þeir að gera.
Því ef W. E. félagið fær foss-
ana með þessu móti, þá eru
ekki einungis þingdagar margra
þeirra taldir við næstu kosn-
ingar, heldur og framsóknar-
hreyfingunni hér í Manitoba
búinn ómetanlegur hnekkir.
Því þótt gengið sé að því
vísu, að fyrir Mr. Bracken vaki
gott eitt, að hann álíti samn-
inginn hagstæðan fyrir fylkið,
og iafnvel þótt gengið væri út
frá því, að almenningur fengi
ekki dýrseldari orku meðan
samningurinn stendur yfir, sem
reyndar er oss ótrúlegra en
svo að það gæti verið nokkur
huggun, þá er hér um annað og
langt um meira að ræða. Hér
er að ræða um stefnuatriði,
hvað sem fjárhagshlið samn-
ingsins líður í bráð, eins og
Mr. Thorson benti ríkisráðinu
á, og auk þess ýms siðferðis
atriði nólitísk, að því er samn-
ingsaðferðinni iýtur. Hér er
verið að magna þann fjanda á
hendur Manitobabúum, sem
almenningsheill hefir verið
einna þyngstur í skauti í þess-
ari álfu, síðan að hann fór að
ná sér niðri; fianda, sem ná-
grannar vorir, Ontariobúar,
undir forystu mikilmennisins
Sir Adams Beck ráku af hönd-
um sér; fjanda, sem hefir vak-
ið skelfingu og viðbjóð með at-
ferli sínu í hinu volduga ná-
grannaríki fyrir sunnan oss,
svo að beztu menn þjóðarinnar
þar hafa risið í hvíldarlausa
baráttu gegn honum, vatns-
orkuhringnum voðalega og ó-
seðjandi.
Að vísu er tiltöiulega langt
til þess að næstu fylkiskosn-
ingar eiga að fara fram. En
það er skammur tími af þeim
þrjátíu árum, sem samningur-
inn gildir, er selur fossana í
hendur vatnsorkuhringsins. •
Það er svo langur tími, að
hvorki Mr. Bracken eða Mr.
Robson — sem annars hefir
engin afrek að baki sér — end-
ist aldur til þess að lifa af sér
þa'nn pólitízka. álitsniissi, er
þeir verða fyrtr, verði þiessf
samningur nú staðfestur. Það
þarf enga spádómsgáfu til þess
að segja það fyrir, að fái hvorkí
fylkisþing né almenningur að
leggja síðustu hönd á þenna
samning, þá eru þeir, og flestir
flokksmenn þeirra á þingi póli-
tízkt dauðir menn eftir næstu
kosningar. Allir sannir fram
sóknarmenn munu þá með
hrolli spýta þeim úr munni sér
eins og óþroskuðum græn_
jöklum, er þeir hafa í misgán-
ingi tínt sem bláber í berjamó
þjóðmálanna.
----------x----------
í hejítarmóð
(Frh. frá 1. bls.
iega enga ástæðu til, eöa hag í, að
flytja landann fyrir $22 minna og
þar yfir, en þaö þurfti, því máli var
því sjálfdæmi sett af sjálfboðanefnd-
inni.
Öðru máli er hér að skifta með
sjálfboðanefndina, sem hefSi átt að
lita eftir hag landans, frekar en fél-
agsins, og sem er því beint völd að
því, aS hver einasti maSur, sem heim
fer 1930, verSur aS borga $22.00 og-
þar yfir meira fyrir farbréf sitt, en
hann hefSi þurft, ef nefndin héTSí
ekki meS opin augu og af ásettu ráSi
skorist í máliS, til þess aS leitast við
aS koma ÞýóSræknisnefndinni fyrir
kattarnef, svo aS hún gæti ekki haft
neinn veg af málinu, þó meS því yrSi
máliS sjálft fótum troSiS og eySi-
lagt.
Eg hefi nú lítillega minst á nokkur
atriSi þessa máls, sem fólki var nauS-
synlegt aS vita um, áSur en ég tek
lexíuna sjálfa, bráSabirgSar uppkast-
iS og ummæli Mr. Bergmans um þaS,
til íhugunar.
Eg hygg, aS óþarft sé hér aS ræSa
liSi uppkastsins hvern út af fyrir
sig. Sjötti liSurinn hefir gengiS í
augu Mr. Bergmans öSrum fremur,
enda er hann efnisríkastur. En Mr.
Bergman hefir auðsjáanlega ekki
fundist hann nógu ríkur samt, því
þegar aS hann skilur viS hann, er
hann búinn að gera ‘hann $82.000
virSi, og gefur svo ótvíræSilega t
skyn, aS heimfararnefnd ÞjóSræknis-
félagsins ætli aS stinga þeirri fúlgu
í sina eigin vasa. Ekki vantar *ú
góSgirnina.
Mér þykir vænt um aS sjá, hve
mikla trú kunningi minn, Mr. Berg-
man, hefir á því, aS Vestur-Islend-
ingar muni fjölmenna á hátíðina.
Honum telst svo til, aS 3,000 manns
muni fara með eSa á vegum heim-
fararnefndariminar, og á þeirri tölu
hyggir hann fúlgu þá, sem hann gef-
ur í skyn aS viS, heimfararnefndar-
menn, ætlum aS draga undir okkur.
ÞaS myndi H. Bergman aldrei gera,
nema hann væri sannfærður um sann-
leiksgildi þeirrar staShæfingar, til
þess veit ég að hann er of sannleiks-
elskur maSur. Og svo annaS eins
á vegum sjálfboSanna, Cunard lín-
unnar og Thorstínu Jackson’?
En meSal annara orSa, hvað
verSur um umboSsþóknunina, sem
greidd verður af farbréfum þeirra,
sem meS Cunard-línunni fara? Eiga
Islendingar aS fá að njóta nokkurs
þar af? A aS afhenda Cunardlínu
félaginu hana lika, ásamt löndunum,,
skilmála- og skilyrSislaust ? Hún
verður sannarlega ekki lítil þákklæfis-
skuldin, sem t Cunardlínan verSur í
viS sjálfboðana, eftir aS þeir eru
'búnir aS taka $82,000 úr vösum Is-
lendinga, til aS gefa félaginu ---
$82,000, sem samkvæmt viðteknum
viðskiftareglum á meðal eimskipafél-
aga landsins, eiga að ganga til
sjálfboðanna, og þá til þeirra, sem
meS þeim fara heim.
Mr. Bergman spyr, eftir aS hafa
sett fram hiS einkennilega reiknings-
dæmi sitt: “Er unt aS verja þetta?”