Heimskringla - 02.01.1929, Page 1

Agætustu nýtízku litunar og fatahraitt*-
unarstofa i Kanada. Verk unnl« á 1 defi.
VVinnipcg —s— Man.
Dept. H.
■r

FATAIjITUN OG HREINSUN
Bllica Ave. and Slmcoe Str.
Slml 37244 — tvœr llnar
Hnttar hrelnnnlSir o#r endurnýjatllr.
Betrl hrelnaun jnfnödýr.
XLIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG MIÐVIKUDAGINN JAN. 2., 1929.
NUMER 14.
FRETTIR
KAN A DA
Undanfari'ö hefir verið mikið um
rán hér í Winnipeg’borg, og hafa
helzt lyfjabúðir verið rændar. A
fim'udagskveldið var komu tveir
menn inn í lyfjabúð Leslie Dighy
Poyntz, sem margir Islendingar kann
ast við, að 871 Westminster Ave.
Poyntz var í búðinni, en í lyfjakomp-
unni innar var kona er hjá lionum
vann, Mrs. Gertrude M. Pascal. Menn
vita ekki glöggt ennþá hvað farið hef
ir fram milli Poyntz og aðkomu-
manna, en allt i einu heyrði , Mrs.
Pascal skot og sá Poyntz falla. Rak
hún upp hljóð, og flýðu þá morð-
ingjarnir; hafa sennilega ekki búist
við fleirum en Poyntz i búðinni.
Andaðist hann þegar. Hafði hann
verið skotinn í bakið, undir herða-
b'aðið vinstra og fór kúlan í gegn
um hjartað. Morðingjarnir sluppu
í stolnum F'ordbíl, sem fannst i hlið-
argötu, og þóttu ekki jniklar líkur
til þess að upp á þeim hefðist.
En á sunnudaginn umkringdu 14
leyni-lögreglumenn húsið nr. 47ó
á McDermot Ave. Satná dag voru
teknir fastir norður í bæ tveir bræð-
ur Edward og George Vanderlip,
itngir menn. Klukkan hálf tíu á
sunnudagskveldið neyddi lögreglan
annan bræðranna til þes sað sima í
Carl McGee, leiganda í nr. 476 Mc-
Dermot og biðja hann að mæta sér.
Kom hann út að vörmu spori og
hélt vestur McDermot. A Harriet
stræti gekk yfirliðþjálfi í leynilög-
regluliðinu, Maclver að McGee, ot-
aði skammbyssuhlaupi í rifin á hon-
um og skipaði honum að koma með
sér. McGee, sem hafði hendur í
vösuni, snéri sér snarlega við, og
skaut gegnufn hægri vasa sinn, þrem
skotum í mjöðmina á Mclver, er féll
við. Tók McGee þá á fás, en aðri.-
leynilögreglumenn, er þar voru nær-
staddir skutu þá á hann og féll hann
á gangstéttina ekki alllangt frá þeini
stað, er hann skaut Maclver. Hélt
hann þó áfram að skjóta unz kúla
eins' leynilögreglumannsins hitti
hann i hjartastað og drap hann þegar.
Enginn vafi mun leika á því,
að þet‘a var sami maðurinn, sem
drap Poyntz og rænt hefir lyfjabúð-
írnar undarfarið, með aðstoð Vand-
erlipsbræðranna,: líklega aðallega Ed-
wards, sem mun hafa játað meðsekt
þeirra bræðra i þessum glæpum.
Carl McGee var nafntogaður ræn-
ingi sunnan úr Californíit og hafði ver
íð sex ár í St. Quentin fangelsinu
fyrir rán. Var hann nú laus gegn
loforði um góða hegðun (on par-
<ole). En því vildi lögreglan eigi
taka hús á honum, að hún hafði
vitneskju utn að hann var vel vopn-
aður og sveifst einskis, en konur og
börn í húsinu, er hefðu getað orðið
illa úti, ef skothríð hefði hafist þar
inni. Fanst i herbergi hans ' allur
útbúnaður meiri háttar ræningja. A
Winnipeglögreg'lan þakkir skilið fyrir
skjóta úrláusn þessa hroðamáls.
A mánudagsmorguninn var fóru
Jreir R. Nicholson, yfirliðþjálfi í
lögregluhestliðinu R.C.M.P. og J. Ri
Watson fylkislögregluþjónn, til þess
að taka hús á William Eppinger
bónda við Molson (um 38 mílur hér
austur af Winnipeg) er grunaður var
um brennivínsbruggun. Er þeir
:ná1guðust Eppinger, til þess að taka
hann íastan, þreif hann riffil og er
Nicholson hljóp á hann reið skot úr
' rifflinum. Kom kúlan í lærið á
Nicholson rétt ofan við hné. Var
’hún broddskorin (dum-dum-kúla) og
kom út um mjöðmina eftir að hafa
rifið voða'egt sár unt fet á lengd og
um átta þumlunga á breidd upp eftir
lærinu á Nicholson. Andaðist hann
samdægurs, en F.ppinger slapp. þar
eö Watson varö fyrst fyrir að stumra
yfir félaga sínum. —
Byggingaleyfi Winnipeglxrrgar
námu á ári.nu 1928 rúmlega tíu og
hálfri miljón dollara. Er það þran
miljónum meira en 1927. Reist voru
á árinu 825 íveruhús, er kostuðu
nærri fjórar miljónlr dollara. Tutt-
ugu stórhýsi til íbúðar voru einnig
reist og eru þau talin að hafa kost-
að nærri tvær miljónir dollara. Af
öðrum byggingum, svo sem vöru-
húsum, skólutn og öðrum byggingum
hins opinbera, iðnaðarhúsum og bit'-
reiÖaskýlutn hefir mesti urmull ver-
ið byggðut', eða svo mikið að nemur
nærri þrem miljónum. Bygginigar-
leyfin hafa því að rniklu leyti öll
verið notuð enda var byggingarstarf-
ið rekið af krafti siðas'liðið sumar.
Verzlunarráðið í Winnipeg hefir
skrifað Hon. P. J. Veniot yfir-póst-
meistara í Kanada og tjáð honum að
óánægja sé í vestur-fylkjunum ríkj-
andi út af því að fiug-póstflutningarn
ir þar voru lagðir niður. Póstmála-
stjórninni þótti ferðirnar ekki borga
sig, en verzlunarráðið telur það ekki
reynt til hlýtar ennþá. 1 mentalegum
og' hagfræðislegum skilningi telur ráð
ið flug-póstferðirnar ómissandi.
Manitoba talsímakerfið hefir tekið
inn á árinu 1928 $3,674,140.85. Er
það talsvert meira en í fyrra og
nokkru sinni áður. Hrei.m ágóði
er sagður $306,555.26 og er hann
fimtíu og einu þúsundi hærri en á-
góðinn var árið 1927. Til þess að
gefa hugmynd um vöxt og viðgang
félagsins, skal þess getið að i byrjun
ársins 1922 námu allar tekjurnar
$888,805.43. *
A miðvikudaiginn var fóru þeir
Hon. W. R. Clubb, sem ráðherra-
sessinn skipar í fjarveru forsætisráð-
herrans, og Hon. W. J. Major K.C.
dómsmálaráðherra, suður til Battle
Creek sanatorium í Michigan þar sent
forsætisráðherra Hon. John Bracken
nú dvelur sér til heilsubótar, til þess
að ráðfæra sig við hann um málir.
sem fyrir komandi þing verða lögð.
Þó ekkert sé víst um það ennþá, er
búist við að fylkisþingið korni sam-
an 24. janúar eða eins og að undan-
förnu tveim vikum eftir ársfund
bændafélagsins í Manitoba. En sá
fundur verður haldinn í Brandon 8.
janúar. Þrátt fyrir þetta feröalag
ráðherranna suður, er búist við að
forsætisráðherrann verði kominn það
til Heilstj. að hann komi heim um
núðjím janúar eins og áformað hafði
ve/ið.
Um 50 drengi er verið að panta
.frá Englandi,• sem. búist er við að
komi í kring um 15. marz hingað.
Á að kenna þeinr á akuryrkjuskólan-
um hérna i Winnipeg landbúnað, o’
taka þeir sér svo seinna búnað f-yrir
hendur. Manitobastjórnin hefir
tekið höndum saman við sambands-
stjórnina unt að sjá drengjum þess-
um farborða, því þetta er ein af hin-
um mörgu innflutninga-plötum lands
stjórnarinnar eða innflutnigaráðhérr
ans Forke’s. Hér hefir auðvitað ekk
ert verið til af drengjum sem með-
tekið gátu þessar velgjörðir.
-----------x-----------
íTnvtmsknm)la
óskar öllum
íslendingum
gleðilegs nýárs
með þökk fyrir
g a m 1 a a r i ð
FINNUR JÓNSSON
sjötugur
1858 — 29. mai — 1928.
I.
Mér er fyrir löngu úr minni liðið.
hvenær ég heyrði Finns Jónssonar
fyrst getið. En hann varð mér ekki
að umhugsunarefni fyrr en haustið
1899. Þá fékk ég í hendur nýtt rit
úr Bókasafni alþýðu: “Um Grænland
að fornu og nýju.’’ Þar hafði próf.
Finnur ritað fyrra hlutann og var
mynd hans framan við bókina. En
undir myndina hafði hann rítað
þe‘ta erindi úr Hávamálum:
Eldr er beztr
með ýta sonum
ok sólar sýn,
heilindi sitt
ef hafa náir,
ok án löst at lifa.
Þrettán ára vizku minni þótti vís-
an heldur illa valin. Eg kunni aðr-
ar visur úr Hávamálum, sem mér
þóttu stórfelldari og háfleygari: um
orðstir, sem aldrei deyr, mikit mann-
vit o. s. frv. Gæði þau, sem í vís-
unni voru talin, þóttu mér hversdags-
leg' og auðfengin. Maður er ekki
smáþægur á þeim aldri. Eg hefi lík
legast sagt við sjálfan mig eitthvað á
þá leið, að víst myndi Finnur þessi
vera lærdómsmaður mikill á fornan
kveðskap, en ekki kynni hann að þvi
skapi að velja sér úr honum hæfileg
einkunnarorð.
Eg er enn á þvi máli, að Finnur
að arðinúm af starfi hans og fyrir-
rennara hans væri öllum safnað í
eina kornhlöðu. Eg hygg, að dóm-
ur Björns M. Olsens um þau muni
lengi standa: “F.itt er víst: F.f vis-
indamenn síðari tíma komast feti
lengra en Finnur Jónsson í þessu
efni, þá er það af því, að þeir standa
á hinum breiðu og sterku herðum
hans og' byggja á þeim grundvelli,
sem hann hefir lagt.........” (Skirnir
1912, 377). Mætti þetta vera áminn
ing þeim mönnum, sem með ærnu yfir
læti hafa gert athugasemdir við þetta
verk og fært þar til s‘einvölur sem
útgefandinn og meistarar hans veltu
björgum. ,
y En um erindið úr Hávamálum hef
ég skift skoðun. Margar vísnaskýr-
ingar Finns Jónssonar finnst mér
mikið til um. Eg minnist þess jafn
an með ánægju, hvernig hann skýrði
Hávamál haustið 1907, þegar ég var
orðinn lærisveinn hans við H'afnar-
háskóla (smbr. hina ágætu útgáfu og
skýringar kvæðisins frá 1924). En
þessa einu vísu hefir hann skýrt fyrir
mér með lífi sínu og starfi, svo að
ég þykist nú skilja hana betur en
flestar aðrar. Nú dáist ég ekki
einungis að því, hversu vel Finnur
Jónsson kunni að velja sér einkunnar
órð. Eg undrast hitt, að nokkur
maður skuli geta fundið sér einkunn 1
svo vel við sitt hæfí í skáldskap ann- (
ars manns.
II.
Engan skyldi furða, þó að Finni
Jónssyni þyki eldurinn beztur. Eld-
urinn er sú höfuðskepna. sem hann
er mest í ætt við. Mér þykir ekki
Jónsson þekki vel fornan kveðskap ótrúlegt, að á æskuárum hans hafi
norrænan og íslenzkan. Það er ekki stundum blátt áfram veriö sagt um
of mikið um mælt, að í hinni löngu I hann, að hann væri “funi.” Þeir,
og merkilegu skýringasögu dróttkvæð i sem hafa hevrt hann taka þátt í
anná beri þrjá menn hæst. Svein- j deilum um stjórnmál og trúrnál, og
björn Egilsson, Konráð Gíslason og reyndar hvaða mál, sem hann lætur
Finn Jónsson. Hitt er ekki nema i til sín taka, vita, að honum hitnar
spá ein eða geta, að því verki-sé nú I fljótt, og engurn andstæðingi hans
svo langt komið, að aldrei verði | mun hafa til hugar komið að bregða
fjórða manni skipað þar á bekk. Það
er ekki af handahófi, sem ég minnist
þessá hlutans, af starfi Finns Jóns-
sonar, þó að annars verði engin til-
raun gerð til að telja verk hans í
þessari stuttu grein. Rannsókn
hins forna kveðskapar, útgáfa kvæð-
anna og skýring hefir verið höfuð-
þáttur hinnar margþáttuðu vísinda-
starfsemi hans, þar sem hvert stór-
virkið hefir rekið annað. Á mál-
fræðingafundinum í Stokkhólmi 1886
lagði hann fram fyrirætlan gína um
nýja útgáfu dróttkvæðanna. þar sem
textinn væri prentaður bæði nákvæm
lega eftir öllum handritum og færður
eftir föngum til réttrar upprunalegrar
rnyndar. Eftir 30 ár var verkinu
lokið, Den norsk-islandske skjalde-
digtning í fjórum bindum og annari
útgáfu skáldamálsörðabókar Svein-
bjarnar Egilssonar (Lexicon poetic-
uml. í þessum verkum mátti segja.
honum unr hálfvelgju. Samt hafa
öll slík mál ekki verið nema auka-
atriði í lífi hans, hitinn hefir blossað
þar upp í logum. En vísindastarf-
ið hefir verið meginatriðið. I á-
huga hans i ransóknum norrænna og
islenzkra fræða hefir eldurinn brunn
ið jafnt og sifelt, innfjálgur og ó-
slökkvandi. Finnur Jónsson trúir
af alhug á mátt ogi verðmæti vís-
indanna. Hann er í þeim efnum
senr fleirum fasthaldur á þær skoð-
anir, sem hann tók tryggð við á yngri
árúni. En sérstaka trú hefir hann
á sínum eigin vísmdum, norrænum
fræðum. Hann gleymir þvt vafa-
laust oft, hversu Htill reitur þau ertt
á víðlendi mannlegrar þekkingar og
hversu skammt áhrif þeirra ná. Hann
ritaði um dr. Kr. Kaalund sjötugan í
afmælisrit hans og kemst þar svo að
orði.þar sent hann segir frá því,að Kaa
lund hafi orðið bókavörður við safn
Arna Magnússonar “Aldrei hefir
nýtari maður komist í þatfari stöðu.”
Ekki langar miig til að gera lítið úr
norrænum fræðunt né sta.-fi annars
eins afbragðs manns og Kaalund var.
En þó vöknuðu ýms dæini til sam-
anburðar, þegar ég las þetta, dæmi
manna. sem höfðu verið hvorttveggja,
miklir visindamenn og velgjörða-
ntenn alls mannkynsins. Og ég gat
ekki annað en brosað að þessum stóru
orðum.
En brosið fer af við nánari um-
hugsun. Því að Finnur Jónsson á
með að segja stór orð unt vtsindi sítt
Þau verða ekki í munni hans
tnálróf né gífuryrðk Þar stendur
ntaður bak við orðin. Hafi nokkur
maður fórnað lífi sínu fyrir vísindi
sín 02' sýnt svo trú sína á gildi þeirra
í verkinu, þá er það hann. Eg vii
aðeins nefna allar útgáfur hans til
dæmis. Að taka orðamun úr hand
rituni, oftast nteir og1 minna torlesn
unt, er illt verk, seinlegt, leiðinlegt.
fer illa með augu, heila og hug. Það
er líka vanþakklátt. Fáir gefa
orðamuninum gaum, enda er oft og
einatt talsvert af honum bersýnilega
einskis virði. En útgefandinn tekur
hann út í æsar, til þess að spara öðr-
utn íræðimönnum efasemdir óg fyrir-
höfn. Utgáfur Finns Jónssonar eru
meira en vinna. Þær eru afskap-
legt þolinmæðisverk, unnið af rnanni,,
sem að eðlisfari er örgerður og ó-
þolinmóður. Þær eru persónuleg
fórn mannsins til þeirra fræða, sem
hann hefir unnað af heilum huga,
fórn, setn er ekki færð einu sinni fyr-
ir allt i andartaks tuóði, heldur á
óteljandi vinnustundunr og þrevtu-
stundum. Hann hefir oflxtðið
heilsu sinni, svo sterk sem hún hefir
verið, ekki ætlað sér af. Menn hafa
spurt hann um, hvernig hann færi að
afkasta öllum þessum ósköpum, eins
og hann byggi þar yfir einhverju
leyndarmáli. En það leyndarmál
er ekki annað en ástin á starfinu, —
eldurinn. Eg held, að slíkum manni
verði að fyrirgefa, þótt hann sé ekki
sífellt að meta gildi fræða sinna á
heimspekings vísu, bera það saman
við gildi annara greina né líta á vís-
indin sem skeljabrot á ströndinni við
úthaf vanþekkimgarinnar.
En Finnur Jónsson hefir ekki ein
ungis sýnt áhuga sinn á norrænum
fræðum í einrúmi viö ritstörf sln.
Það er varla hægt að tala við hann,
án þess að verða snortinn af sama
anda. Félagi ntinn einn fór til hans
að tala við hann um kjörsvið til
meistaraprófs. Hann ætlaði að
kjósa goðafræði, en fannst hún svo
mikið rannsökuð, að örvænt væri að
gera nokkuð n>út. Þessu stundi hann
upp við prófessor Finn. Svarið var
stutt og laggott: “Það er allt ógert.”
Félagi minn kom heim aftur sigri
hrósandi, með nvja trú á efnínu.
Því miður hefir Finnur Jónsson orð-
ið að sá þessutn áhuga sínum í grýt’a
jörð, þar sem hafa verið nemendur
hans við Hafnar-háskóla. Þegar
ég minnist kennslu þeirrar, sem ég
naut hjá honum, verður mér lika
oftar, hugsað til skrifstofunnar heirpa
hjá hónum á Nyvej 4 eu kennslustof-
unnar í háskólanurh. Eg kom þrá-
sinnis heim til hans .að leita ráða
og bera upp efasemdir. Auðvitað
kom ég ekki að tómum kofunum.
Þekking hans á fræðum sinum cr
bæði nákvæm og víðtæk. Sanit erú
það ekki svörin, sem mér ervi minn-
isstæðust. Einn einfeldingur getur
spurt meira en sjö vitringar geta
svarað. Og þegar út í vafaefnin
kemur, verður hver að finna sjálfum
sér leið. En ég minnist þess, hvern
ig ég igtekk niður Frederiksbergs
Allé, léttari og stæltari í spori og
gat ekki fengið af mér að setjast upp
i sporvagn. Eg hafði fengið nýja
trú á fræði mín, datt margt í hug,
treysti sjálfum mér betur: “Komi
nú einhver og fáist við mik!” Eg
hafði snert á andlegri aflstöð og fór
burt hlaðinn orku. Getur nokkur
kennari igefið lærisveini sínum betra
vegarnesti frá stuttri heimsókn ?
III.
Ok sólar sýn. Finnur Jónsson
unir sér bezt við birtu og heiðviðri.
Mollurigningar og þokuloft Kaup-
mannahafnar fyrri hluta vetrar þótti
honum þungt að búa við. Og í and-
legum efnum er honunr ljós hugsun
fyrir öllu. Veldur þessu bæði gáfna
far hans sjálfs, íslenzkt eðli, sem ber
merki skóglauss lands og tærs lofts,
og efnishyggja og raunhyggja síðara
hluta 19. aklar, sem hann er alinn
upp við. í trúarefnum er hann á-
kveðinn fylgismaður Brandesar, og
það er ó’nætt að segja um báða, að
þeir hvorki skilji né vilji skilja þau
svið trúarlífs og bókmenn’a, sem
liggja fyrir utan landamæri skýrrar
hugsunar. Finnur hefir oft sagt
við mig. þegar vísindaaðferðir hefir
borið á góma, að ekki væri til nema
ein visindaaðferð: heilbrigð skyn-
semi. Mörg andans stórmenni
myndi vera á því máli, að ráðningu
sumra gátna yrði að sækja inn t
skógarmyrkur draunta og djúpsýnar.
og til væri sá sannleikur, 9em óra
mætti fyrir. án þess skynsemin gæti
náð fastatökum á honum. En hinu
verður ekki neitað, að það eru full-
trúar 'hinnar heilbrigðu skynsemi,
sem leggja grundvöll vísindanna, og
urn gildi þess starfs verður varla
deilt. Skoðun Finns Jónssonar á
þessum efnum hefir líka hæft honum
að því leyti, að hann hefir mestmegn-
is fengist við að igæfa út, skýra og
skrifa um rit, sem mörkuð eru skýrri
og sterkri hugsun. Hann er í rann
sóknum sínum laus við óra og hugar-
burð. Þar sér alltaf til sólar. Stund
urn kann hann að vera fullharður
við þá menn, sem honuin þykja fara
með heilaspuna eða léttúðugt andríki.
En þvi verður ekki neitað að hann
hefir stundum sópað burt miklu af
reyk og þoku, sem þyrlað hefir ver-
ið upp að óþörfu, með því að segja
fáein orð af viti, sem hæfðu í mark.
Rannsóknum norrænna fræða hefir
alltaf stafað hollustu af honum.
Ekkert sýnir ljósar heilbrigða
skynsemi Finns Jónssonar en hvernig
hann hefir kunnað að velja sér verk-
efnt. Hann hefir ekki verið að
gaufa í útjöðrum fræða sinna, ekki
sýnt tilfyndni sína í tómum smámun-
um, eins og komið getur fyrir mikla
hæfilelkamenn. Hann hefir jafnan
ráðist þar á garðinn, sem hann var
hæstur og þörfin mest að vinna. Því
bera vísindin hans svo ntiklar minjar.
Verk eins og dróttkvæðaútgáfan og
bókmenntasagan hafa átt nieginþátt
i því að koma norrænum fræðum
af æskuskeiði á fullorðinsaldur.
IV.
*
Sólar sýn, heiíindi, lastaleysi —
þetfa er heílbrigði líkama, vits og
vilja. Finni Jónssyni hefir verið
gefið þetta.allt saman. “Finnur er
hyggður úr íslenzku stuðlabergi,”
sagði franskur kunningi minn einu
sinni við mig. Þó að hann revndi
einu sinni svo á heilsu sína, að það
hefði brotið flesta menn, beygði það
hann aðeins um stundar sakir. Hann
rétti aftur við, án þess að hafa látið
hlé verða á starfinu, og ber nú sjötíu
árin rakkur og reifur. Allir vinir
hans og þeir, sem fræðum hans unna,
munu taka undir þá ósk, að hann
megi enn lengi njóta lífs og heilsu.
Þó að hann. láti nú af kennslu, eftir
rúmra 40 ára starf við Kaupmanna-
hafnar-háskóla, er engin hætta á,
að hann skorti verkefni. Það má
; vita með vissu, að hvet dagur, sem
(Frh. i 4. bls.)