Heimskringla - 17.04.1929, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEI MSKRINGLA
I
WINNIPEG, 17. APRÍL, 1929
Meira og minna al-
varlegar hugleiðingar
um stórmerk fyrirbrigöi ' i
andlegu lifi vor Vestur-lslendinga.
Eftir Jón Jónsson úr Garði.
Herra ritstjóri!
Eg er einn þeirra manna, sem
hafa mikla löngun til þess að láta
til sín heyra i blöðunum —
sagt, ég finn köllun hjá mér til þess
að gerast rithöfundur.
un mína ag stórum mun að komast í
riihöfundatölu.
Það er langt síðan mér datt
hug að rita yður einskonar opið
bréf, til þess að gefa háttvirtum les-
endum blaðsins til kynna álit mitt
á ýmsum málum, sem nú eru ofarlega
á dagskrá með oss Vestur-Islending
um, en ég hefi. hikað við það, sök-
um þess að ég hef haldið að mig
skorti rithöfundarhæfileika. En þar
sem ég hef lesið margt eftir vora
nýrri rithöfunda í blöðum vorum,
hefi ég komist að þeirri niðurstöðu,
að feimni og skortur á sjálfstrausti
myndu vera fremur sjaldgæf fyrir-
brigði meðal upprennandi rithöf-
unda. Hefir sá lestur örfað löng-
Að vísu býst ég ekki við neinni
i-ægð fyrst i stað; enda er það
ekki frægðin, sem ég sækist eftir,
heldur hitt, að varpa ljósi a ýmislegt
sem almejnningi kann að virðast
nokkuð þungskilið, einkum í hugs-
i'nargangi óg framsetningi málanna
hjá öðrum rithöfundum. Dylst mér
ekki að á því muni vera mikil þörf,
að margt sé sundurliðað og útskýrt,
til þess að háttvirtir lesendur hafi
sem þess full not. Eg hef líka veitt þvi
eftirtekt, að hjá sumum höfundum
ber andríkið framsetninguna ofur-
liði. Með þetta fyrir augum hefi
ég fallið frá minni upprunalegu ætl-
un, að segja álit mitt á meiriháttar
málum, og ætla i þess stað að benda
á merkilegar hugsanir og frumleg-
ar, sem ég hefi orðið var við i rit-
smíðum annara. Veit ég heldur
ekki nema að þetta sé fullt eins þarí
legt verk, því ekki veitir af að öllu
sé til skila haldið, svo að engin gull-
Eg hefi veitt því eftirtekt og
glaðst af, að gáfum er nú veitt
meiri athygli en áður var, hvar sem
þær koma í ljós. Áður fyr voru
n.enn ekiki taldir miklir gáfumenn
nema að þeir inntu af hendi einhver
taisverð afrek á einhverju sviði and-
legrar starfsemi, og þá var haldið
að miklir gáfumenn vseru nokkuð fá
gætir. Nú er þetta orðið breytt.
Ein skammargrein í blöðunum er nú
nóg til þess að höfundur hennar kom
ist í tölu frábærra gáfumanna. Þetta
er íramför, sem sýnir, að þeir menn
eru til, sem ekki vilja hvolfa mæli-
keri yfir hið andlega Ijós meðbræðra
sinna, og er það allra góða gjalda
vert. Og livað getur verið út á
]>að að setja, þótt menn þroski gáfur
sinar á því að rita skammargreinar
i blöðin? Alls ekki neitt, eftir þvi
sem ég fæ bezt séð. Mín skoðun er
sú, að menn eiga að fá að rifa óá-
reittir um hvað eina, sem þeini býr
■ brjósti. Eg ann bæði ritfrelsi og
málfrelsi. Það mun og líka vera
I sannast mála, að þær þjóðir hafi
grasið. En samkvæmt nýju rök-
semdafærslunni er auðvitað maður-
inn, sem situr á vélinni orsökin í
raun og veru; hestarnir eru milli-
liður, sem má stökkva yfir. Það
ætti þá öllum að vera ljóst, að til
þess að slá gras þarf þá ekkert ann-
að en að maður setjist upp á sláttu-
vél.
Svo mikið hefir mér fundist ti!
um þessa rökfræðjslegu uppgfitvun,.
sem heyrir, að ég held, undir þá
indúktívu logik, að mér hefir kom-
ið til hugar að það ætti að koma
henni á framfæri við einhvern merk-
an rökfræðing og heimspeking, ti!
dæmis Bertrand Russell. Þætti mér
liklegt að hann myndi fáanlegur tih
þess að útfæra hana og gera hana
kunna heimspekilega menntuðum
mönnum. Mig, sem almúga-
mann stórfurðar á þeirri athyglis-
gáfu, sem sumum mönnum er gefí
in; en öllu furðulegri er samt sú
andlega deyfð, sem lýsir sér í því.
að menn skuli lesa svona röksemda-
færslu viku eftir viku, án þess, að
korn týnist úr vorum sameiginlega komist lengst i öllum framförum
andans sjóði, sem oss öllum ætti að sem fæstar hindranir hafa sett hinni i því er virðist, að veita henni nokkra
vera umhugað um að yrði sem mest- | eðlilegu framrás hæfileikanna og sér-
ur, að vöxtunum til að minnsta kenna einstaklinganna, einkum
eftirtekt.
kosti, hvað sem öðru líður.
scccccccosccccccccccccccccccccoscccccccoscccccccft
Weymarn Oils Ltd.
HÖFUÐSTÓLL $1,250,000
250,000 hlutir hver á$5,00
Weymarn Oils Ltd., á og hefir umráð yfir 16,-
000 ekrum á eftirfylgjandi stöðum;
Turner Valley ........ 160-ekrur
Wainwright ............ 6,000. ekrur
Pincher Creek ........ 4,000 ekrur
Clearwater 3,000 ekrur
Rocky Mountain Forest
Reserve ............ 3,000 ekrur
FélagitS á einnig Mount Royal lindina vit5 Pincher
Creek, sem er 1,000 feta djúp og sýnir olíu. Er metifc
ati framieit5slan nægileg á 1700 feta dýpi.
Þ»á er Black Diamond lindin í Turner Valley á 1300
feta dýpi, og Clearwater lindin á 500 feta dýpi. Þ*rjú
borunaráhöld eru á • áminstum stöt5um.
Rannsökut5 vert5a svæt5in í Wainwright og Mercoal á
þessu ári, ennfremur vert5a 11 brunnar borat5ir í ár.
Weymarns Oil Ltd., er stofnat5 af norskum aut5mönn-
um. Hr. Paul von Weymarn, jart5fræt5ingur, er forseti
félagsins.
Hluta-áskriftum veitt móttaka samkvæmt reglum
vorum ásölunni.
Frekari upplýsingar veittar ef óskat5 er.
The Parent Co., Limited
STOCKS BONDS GRAIN
187-189 Grain Exchange Annex
Sími S9 937 Winnipeg, Man.
sccccecccccccccccccccccccccccccceccccccccccceccg

DREWRYS
STANDARD
^ LAGER
úuúiiLin
Fifty years
of constant
effort made
this brew
possible.
Men of judgment
order it by name.
THE DREWRY’S Ltd.
WINNIPEG
Phone 57 221
þeirra, sem hafa haft hin andlegu
verðmætin til brunns að bera.
Nú eru þó sumir menn svo gerðir,
að þeir amast vi^S skömmunum, og
tala um að segja blöðunum upp, ef
þær haldi áfram. En hafa þessir
menn athugað það, vil ég spyrja, að
með þvi voru þeir að hindra eðlilega
framþróun eins hins bezta lyndi ein-
kennis þjóðar vorrar? Og þó að
þessir siðustu tíma gáfumenn sýni
háttvirtum blaðalestndum litla vægð,
bæði með lengd rúgerða sinna og
\ Eitt af því, sem ég hefi marg oft
dáðst áð, er snilli sumra manna, sem
við ritstjórn fást. Eg tala nú ekki
um það þó'.t þeir séu fjölfróðir og
geti ritað um hvað sern er, því það
tilhevrir þeirra stöðu og starfi rétt
eins og smíðatólin heyra til stöðu
og starfi smiðsins. Það sem mes'
vekur undrun mína og aðdáun er
þessi frábæra glöggskygni, sem lýsir
sér í því að þeir koma auga á insta
kjarnan í því, sem í sjálfu sér yfir-
gengur allan skilning. Hvergi kem
svo hinu, hversu óþreytandi þeir eru ! ur þessi tegund af skyggnisgáfu eins
ið úr menningunni út um heim-
inn, maðurinn sá. Það var eins
skemtilegt að hlusta á hann tala um
framtið þorpsins og lesa “Looking |
Backwards” eftir Bellamy eða aðrar
slíkar útópíur. Boosterinn hefir tak-
markalausa trú á framtíðinni, vonir
hans svífa hátt, hann býggir skýja-
borgir, sem hrynja. En það gerir
ekkert til, þvi hann stendur eftir í
rfústunum jafn gilaður og ánægðúr
og byrjar aflur að byggja. Til
hvers er að fást um vitsmuni slíkra
manna? Og hver væri svo bættari
með því, þótt allir væru orðnir að
spekingum? Eg er hræddur um að
þetta væri ekkert skemtilegur heim-
ur, ef allir væru orðnir að afburða
gáfumönnum og spekingum. Mig
hryllir við að hugsa um öll þau
ósköp, sem maður yrði þá ag lesa;
því geta má nærri að s’.íkir menn
yrðu sískrifandi. Að minnsta kosti
veit ég það, að ég hefði mikils að
sakna, ef allir mínir kunningjar
væru orðnir að spekingum.
En fyrst ég fór að minnast á
boosters, langar mig til að minnast
ofurMtið á tvær þoosterstegundir,
sem stundum láta til sín heyra, og
eru að mínu áliti einkar skemtileg-
ar — það eru ættar-boosterinn og
flokks-boosterinn. Álit þeirra á
ættinni sinni eða flokknum sínum er
svo hjartanlega og sakleysislega á-
nægjulegt að maður getur naumast
annað en orðið bjartsýnn og vongóð-
ur um alla hluti við að hlusta á
það. Yfirleitt eru boosterarnir
hugsjónamenn og allra manna sæl-
astir.
Mikið vilja þeír menn færast í
fang, sem hugsa sér að banna H. K.
Laxness að rita um nokkuð nema
íslenzk efni. Hann er áreiðanlega
of snjall rithöfundur til þess að það
sé hægt að velja honum efni og
leggja það upp i hendurnar á hon-
um. Ekki svo að skiija, að ég
fyrir mitt leyti hafi nokkuð á móti
því að íslenzkir rithöfundar haldi
sér við þjóðleg efni; ég er meðlimur
Þjóðræknisfélagsins og álít það al-
veg sjálfsagt, en vil samt ekki fylgja
því fram í"'það ítrasta. Sannast a5
segja skelfist ég við þá hugsun, a5
allir íslenzkir rithöfundar yrðu eins-
konar Guðmundar á Sandi, sem gætu
um ekkert ritað nema gamalt hey
qg ullarsokka. En ef meiri hlutan-
um finnst það nauðsynlegt að tak-
marka ri'frelsi H. K. L., þá er langt
frá því að ég vilji setja mig upp á
móti því. Náttúrlega hlýtur meirt
í því að endurtaka allt, sem þeir
hafa áður sagt, fæ ég ekki annað
séð en að lesendurnir verði að þola
það í allri auðmýkt. Það er nú
líka svo margt, sem niöúnum er selt
nú á dögum fyrir skæra skildinga; *Af þessu stafar það, hversu mikið er
og skammirnar fimmtiu og tvisvar
sinnum á ári kos‘a þó ekki nema $3
á ári, og það er innan við sex cent
á viku, og það geta varla heitið dýr-
ar skammir. Það er minni matur
í mörgu, sem menn kaupa fyrir þrjá
dollara.
■^3^5^101
Mjög eftirtektarvert andlegt fyrir-
brigði hefir komið í Ijós hér á meðal
vor nú á þessu síðasta ári, og vildi
ég leyfa mér að benda mönnum á
það, af því ég er þeirrar skoðunar,
að það kunni að hafa farið framhjá
ýnisum. Þetta fyrirhrigði er hvorki
meira né niinna en ný aðferð i rok-
fræði. Því er miður, að þeir munu
margir vera, sem ekki :gera sér ljósa
grein fyrir því, hversu mikilsverð
» ný aðferð í rökfræði í raun og veru
er. Nýjar aðferðir þar eru sjald-
gæfar, og þeir, sem hafa fundið
þær, svo sem Aristoteles og John
Stuart Mill, hafa orðið sæmilega
nafnkenndir menn.
r
^ Þessi nýja aðferð er, í sem allra
fæstum orðum, í því fólgin, að
stökkva af einhverri gefinni afleið-
, ingu yfir á fyrstu .orsök hennar og
l fella úr alla óþarfa liði, sem kunna
; að vera á milli fyrstu orsakarinnar
: og afleiðingarinnar, sem um er . aö
ræða. Eg vil reyna að útskýra
þe a með dænium —
| Gerum ráð fyrir að bóndi segi
vinnumanni sínum að fara út og
brynna kúnum. Afleiðingin er þá
það, að kýrnar fá að drekka, sem
er yfir höfuð að tala afar nauðsyn-
legt fyrir kýr. Orsökin að því
i myndi venjulega vera talin sú, að
j vinnumaðurinn leysir kýrnar og rek-
ur þær þangað sem vatnið er. En
samkvæmt hinni nýju rökfræði, sem
nú er farin að tíðkast hér á meðal
vor, er þessu ekki þannig farið.
Skipun bóndans er orsökin og vinnii
maðurinn á engan þátt í því að
i kýrnar fá að drekka.
Tökum annað dæmi.
Gerum ráð fyrir að maður sé að
slá með sláttuvél. Afleiðingin er
auðvitað sú, að grasið fellur undan
ljánum. Hestarnir, sem draga vél-
, ina myndu venjulega vera taldir or-
sökin að því að vélin hreyfist og sker
vel í Ijós, að ég held, o,g í ritdóm-
um. Á sviði listarinnar er skiln-
ingurinn með öllu ónógur; hin
sanna list sprengir af sér alla' fjötra
vesællar og takmarkaðrar skynsemi.
til af óskiljanlegum skáldskap.
Venjulegir menn standa undrandi.
ráðþrota og fálmandi frammi fyrir
honum. En hjá ritstjóranum, sem
gagnrýnir þennan skáldskap er ekk-
ert hik eða fálm. Hann sér að
minnsta kosti, að út úr því ö!lu and
ar eiíthvert “ómræmt hlýblævi,” og
að höf. ristir feikna djúpt. Bresti
allt annað, getur hann bætt því við.
að höf. sé næstum því “innblásinn,"
og til að gefa því enn meiri áherzlu,
getur hann saigt “að vorri hyggju.”
Allir sæmilega greindir menn vita,
að þessi “vor hyggja” er engin al-
menn hyggja. Nei, hún er einskon
ar æðri hyggja. Svona tala hsldur
ekki aðrir en þeir, sem valdið hafa.
Vel getur verið að einhverjir eigi
ofurlítið erfitt með að átta sig á
því, hvað það i raun og veru sé, að
vera innblásinn; sumum finnst það
ef til vill dálítið þokukennd útskýr-
ing. En þeir menn ættu að geta
látið sér skiljast, að á bak v!ð alla
þoku er einhversstaðar einhver ljós-
glæta.
* * *
Andlega ástandið í Bandaríkjun-
um er orðið ýmsum íslendingum að
miklu áhyggjuefni nú; enda er það
ekki furða, því sannast að segja er
það harla ískyggilegt ef að vel flest-
ir af hundrað og fimmtán miljón-
um manna, sem þar búa, hafa aðeins
vit á'við tíu eða tólf ára gamla
krakka. Auðvltað er ekki staðhæft
að það séu aðrir en hundrað pro-
centers og boosters, sem svo illa erti
á sig komnir. Eg veit ekki hversu
fjölmennur sá flokkur er þar, og
væri fróðlegt að fá áætlun um það
írá einhverjum sem ertt kunnugir þar
í landi; því séu þeir mjög fjölmenn-
ir, sé ég ekki annað en að eitthvað
verði til bragðs að taka annað en
að skrifa um það í blöð. Eigin-
!ega veltur allt á því að vita tölu
þeirra. Mér finnst árásin á boost-
erana vera óverðskulduð, því í raun
og veru eru þeir allra geðugustu
menn. Eg befi þekkt aðeins einn
góðan booster hér í Kanada. Hann
átti heima í smáþorpi og var alveg
sannfærður uni það, að þorpið sitt
væri sú fyrirmynd, sem allar stór-
borgir heimsins ættu að sníða sig
eftir. Já, hann gerði nú ekki mik-
Peningar
PENINGAR LÁNAÐIR
út á
BÚLÖND OG BÆJAREIGNIR
iLeitið upplýsinga hjá agentum í ykkar
bygðarlagi eða á aðal skrifstofu félagsins —
í lánsdeildinni.
THE GREAT WEST LIFE ASSURANCE CO.,
LTD.,
Winnipeg, Manitoba, Canada
<*WHITE SEAL ’
Btuggað af æfðustu bruggurum úr úrvals malti
og humli. — Eins og bjórinn sem þú varst
vanur að drekka.
BEZTI BJÓR f KANADA
TIL HEIMILISNOTA A JOLUNUM
Fluttur beint til leyfishafa gegn pöntun
Biðjið um hann á bjórstofunum
Sími 81 178, - 81 17£
KIEWEL BREWINíi
CO.,LTD.
St Boniface, Man
"---i--rmir—iw~t—'' ~ i— tm i 1» Z
Stofnað 1882.
Löggilt 1914.
D. D.Wood& Sons, Ltd.
KOLA KAUPMENN
Vér þorum að hætta mannorði voru og velgengni
á viðskiftin
SOURIS—DRUMHELLER
FOOTHILLS, SAUNDERS CREEK
POCAHONTAS, STEINKOL,
KOPPERS, SOLWAY EÐA FORD KÓK
ALLAR TEGUNDIR ELDIVIÐAR.
Not - Gæði - Sparnaður
Þetta þrent hafið þér upp úr því að skifta við oss
SfMI: 87 308 Ross Ave. and Arlington Str.
Vér færum yðuir kolin hvenær sem þér viljig
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU