Heimskringla - 12.06.1929, Blaðsíða 5

WINNIEG, 12. JÚNÍ, 1929
HEIMSKRINGLA
5. BLAÐSlÐA
er aö finna nógar sléttur, sem laga
má.
Landslag á Islandi gefur flug-
mönnum hinar beztu bendingar um
þaö, hvernig þeir eiga að átta sig.
Veðráttan er yfirleitt þannig, aö
“heiðskírt er loft og- himinn klár,”
loftið hlætt og undarlega gott út-
sýni, nema á Austfjörðum, þar sem
oft er þoka. Mér hefir verið sagt,
að af vestasta jökli Islands sjái í
björtu veðri til Grænlandsjökla, og
þetta ómetanlegur kostur fyrir
flugmenn.
Því verður ekki i mót mælt, að
hér er hagkvæmasta leiðin til Lund-
una. I góðu veðri mun flugmað-
ur sjá Grænland skömmu eftir að
hann fer frá Kanadaströnd. Um
leið og hann skilur við Grænland
blasir Island við. Og áður en Is-
landsfjöll hverfa sýnum, rísa Færeyj
ar úr sjó. Og áður en Færeyjum
sleppir sést liilla undir Hjaltland.
En framfarirnar á Islandi og hin
agæta lega þess væri Bandaríkjun-
um að litlu gagni ef ekki væri leið-
in þar á milli jafn auðveld og hún
er.
Þegar Hassel og Cramer lögðu á
stað í fyrra til þess að sanna hvað
norður flugleiðin væri góð, þá trúðu
þeim fæstir. Og eftir.að þeim mis-
tokst og þeir skildu flugvélina eftir
í Grænlandi, gleymdu menn þeim
yfirleitt. Þeir komust þó af, og það
sýnir, að hugmynd þeirra hefir verið
rétt. Það eru fáir af flugmönnum
þeim, sem lagt hafa út yfir Atlanz-
haf, og hafa komið aftur, ef vélar
þeirra hafa hrapað á miðri leið.
Innlandsísinn á Grænlandi er svo
sléttur, að hann er frægasti lending-
arstaður fyrir flugvélar, eins og þeir
Vilhjálmur Stefánsson, Byrd og
prófessor Hoobs hafa bent á. Nansen,
Peary, Rasmussen, Kock og aðrir,
sem lagt hafa leið sína yfir ísauðn-
trnar, segja hið sama. Þar er allt
eggslétt, mílu eftir mílu — 10,000
fermílur, þar sem varla er nokkur
mishæð. Mesti'ókosturinn við þenn
an lendingarstað er sá, að hann er
8000 fet yfir sjávarflöt. En þegar
þar hafa verið gerðar birgðastöðvar
og olíugeymslur, þá gerir það ekki
svo mikið til. Og loftskeytastöðv-
ar hljóta að koma þar upp innan
skamms, hvort sem er.
Að þeir Hassel og Cramer skyldu
rata til mannabyggða eftir að þeir
Eöfðu neyðst til að lenda, er miklu
merkilegra en af hefir verið látið,
ekki vegna þess, að þéír sýndi
neina frábæra hreysti, heldur vegna
þess, hve þeir höguðu sér skynsam-
lega og vegna þess, hvernig hagar
til þar í landi. ' Þeir höfðu ekki
neinn vasa-áttavita sér til leiðbein-
ingar og áttavitinn í flugvélinni vav
of þungur til þess að burðast með
hann. En reynsla þeirra Peary og
Rasmussen um það, hvernig vindar
haga sér á Grænlandi, kom þeim að
haldi. Sé ekki óvenjulegt veður,
þá blása vindar þar næstum alltaf
ofan af hájöklinum og til jaðra hans
í allar áttir. Vegna þess rötuðu
þeir, og þessi staðreynd hefir afar
mikla þýðing fyrir flugmenn í fram
tíðinni.
Ofviðri standa aldrei lengi á Græn
landi en tímunum saman er þar
fcjart og kyrt veður. Þessa er getið
í “Konungsskuggsjá” og það hefir
ekki breyzt síðan.
‘Þótt Grænland hafi þannig marga
kosti frá náttúrunnar hendi, til þess
að verða miðstöð flugferða, þá er
þar engin verzlun. Ekki stafar
það þó af því, að landkostir séu þar
ekki góðir, heldur af hinu, að Danir
halda landinu lokuðu af umhyggju
fyrir íbúunum. En Danir vita þó.
að þegar þar að kemur, að þess verð
ur almennt krafist, að Grænland
verði opnað, vegna alheims viðskifta.
þá geta þeir ekki haldið því lokuðu
fremur en Búar gátu setið sjálfir
að demantanámum sínum.
En það er ekki gott að segja,
hvernig fara krfhn í Grænlandi þegar
það verður opnað, en sjálfsagt verð-
ur flutt mikið út þar. Hið byggi-
lega svæði, sem er gott til hreindýr-
arræktar, er stærra en allar Bret-
landseyjar. Qg hvergi eru betri
fiskimið en þar við land. Þar er og
eina K'ryolit-náman, sem til er í
heiminum. Og kolin, sem finnast
þar í landi, eru nothæf.
Það er vani okkar að gera ekki
neitt fyr en einhver flugmaður tek-
ur sig fram um það að vilja fara
einhverja ferð, og rýkur svo á stað
undirbúningslítið. Sú ferð hefir
sína kosti, því að þá þykir meira
vert um flugafrekin. Þess vegna
eiga allir hinir djörfu og framsýnu
flugmenn, eins og til dæmis Hassell,
fullkominn heiður skilið fyrir sitt
starf.
En um flugleið eins og þessa þá
væri það betra að hafa lengri undir-
búning, kynna sér til, hlítar um nokk-
urra ára skeið allt viðvíkjandi veð-
urfarsrannsóknunum, o. s. frv., og
kynna sér hvernig Islendingar og
Færeyingar líta á flugmálin. Við
viium nú þegar hvaða farartæki í
Ioftinu gefast bezt undir vissum
kringumstæðum. En til þess að
koma á loftferðum milli Ameríku og
Evrópu uni Island og Grænland,
þarf undanfarið að gera nákvæm-
legar og vísindalegar rannsóknir
Þegar þeim er lokið, má fara að
hugsa til framkvæmda. Nú eru komn
ar veðurstöðvar um allt og verzlunar
skýrslur nú allstaðar til. Upplýsing
ar viðvíkjandi þessu má fá í Dan-
mörku, Islandi og Kanada. Það
vantar bara einhvern, sem tekur sig
fram um að safna þessum upplýsing-
um saman og gefur sér tíma til þess.
(Grein þessi birtist i aprílhefti
ameríska tímaritsins “Airway Age”
sem fjallar um flugmál. Má nokk-
uð af því marka, hvernig sérfróðum
mönnum lízt á hugmyndina. Grein-
ir. er hér dálítið stytt og þýðingin
lausleg. ^En oss þótti hún þess
virði að Islending'ar kyntust henni.
—Hjeimskringla liefir leyfi höfund-
arins að birta greinina).
----------x---------
Blaðamenska nútímans.
Rothcrmcre og Bcrry.
Unt það er oft talað, að ekkert
vald í þjóðlífi nútímans sé eins öfl- j
ugt og áhrifamikið eins og blöðin. |
Um þessi mál er nú mikið rætt og j
ritað í ýmsum helztu menningar- I
löndum F.vrópu, ekki sizt í Bretlandi.
Menn ræða það fram og aftur, hvort
áhrif blaðanna séu til góðs eða ills
og það, hvernig þeim ætti helzt aö
vera fyrirkomið. Þótt mönnum komi
saman um fátt af'þessu, eru menn á
eitt sáttir um það, að áhrif blaðanna
séu mikil og vaxandi. En vissan
um þetta hefir í för með sér vax-
andi hættu, segja menn líka. þá
hættu. að einstákir menn reyna að
sölsa undir sig blaðakostinn. Þetta
eru stundum kaupsýslumenn og
braskarar, setn ekkert skyn bera
sjálfir á blaðamennsku og geta ekk-
ert í blöðin skrifað. En þeir vilja
einhverra hluta vegna geta liaft áhrif
á gang málanna, eða þeir vilja blátt
áfrarn reka blöðin sem gróðafyrir-
tæki, en það verður oft til þess að
rýra mjög andlegt gildi þeirra. (En
hvergi erlendis et'u btöð eða tímarit
gefin eða lánuð, en ávalt borguð
fyrirfram af áskriíendum. Og þegar
þau korna út í hundrað þúsunda og
miljóna upplögum, með miklum og
dýrum auglýsinguni, geta þau orðið
gróðafyrirtæki).
Sent sagt, það er þessi ofvöxtur
blaðanna og vaxandi samsteypa
þeirra í fáa einokttnarhringi, sem
nú veldur mönnum hvað mestum á-
h'yggjum í Bretlandi í þessutn efnttm.
Því er haldið fram af ýmsum hin-
um beztu blaðamönnum og stjóm- j
málamönnum, að þetta spilli stórlega |
ýmsu því bezta í blöðunum, tilgangi
þeirra og áhrifum, einkurn þannig að
það hefti frelsi þeirra til þess að vera
óháðir gagnrýnendur á ntenn og mál
efni. Nú má svo heita að það séu
örfáir menn, sent eru einráðir urn
það, hvað brezkir blaðlesendur fá að
sjá og heyrR. Langmestur hlutinn af
brezkum blaðakosti er nú sameinaður
í þrjú stórfélög eða hringi undir
stjórn Berry’s, Rothermere’s og In-
veresk. Berry á til dæntis 26 stór
dagblöð í 11 borgunt víðsvegar um
Bretland og attk þess um 100 viku-
hálfsmánaðar og mánaðarblöð. En
höfuðstóll útgáfufélags hans er utn
160 ntiljónir króna og má af þessu
ntarka nokkuð, hversu mikil fyrir-
tækin eru. Helztu Berry blöðin eru
Daily Telegraph og Sunday Times í
J London og Daily Dispatch í Man-
chester. Rotherniere á meðal ann-
ars 12 stór dagblöð í 7 bor.gnm og
Inveresk 177 blöð og timarit.
Allmörg blöð, og ýms þau beztu,
eru að vísu utan þessara samtaka,
en samt fer veldi hringanna vax-
andi. Það er hlægilegt nú orðið að
tala úm frelsi brezkra blaða, sagði
enskur rithöfundur nýlega í grein
um þessi efni. Þau eru flest bund-
ir. klíkum og flokkum og reka ein-
strengislega erindi þeirra, oft á ó-
prúttinn hátt. Það sem heilbrigt og
skynsamlegt almenningisáJit vantar
eru óháð blöð, — því klíkuvaldið er
pest þjóðlífsins, — óháð blöð, sem
stinga á kýlunum án manngreinar-
álits, sem flvtja hollar fréttir og
fróðleik, sem hækka mentunarstig
lesendanna.
---;-----X---------
Oíriðarrannsóknirnar.
og Renoui’in
Þjóðirnar, sem tóku þátt í heims-
styrjöldinni, létu á ófriðarárunum
gefa út sæg af allskonar ritum til
þess að sanna sakleysi sitt, einkum
um ófriðarupptökin, en sekt óvin-
anna. Þetta voru oftast einhliða og
litaðar frásagnir. En stðan hafa
einstakir rnenn skrifað margt um ó-
friðinn, m. a. ýmsir þeir, sem mestan
þátt tóku í honum. Lögrétta hefir
áður getið um ýms af þeim ritum,
til dæmis rit Churchills. En af því
er nýkomið út síðasta bindið og ber
þar margt á góma. Meðat annars
segir hann frá því, að Lusitania hafi
verið hlaðin her.gögnum til Banda-
manna þegar Þjóðverjar söktu henni,
en því hefir áður verið neitað og
Þjóðverjum mjög legið á hálsi íyrir
það, að skjóta niður vopnlaust og
hlutlaust fólksflutningsskip. Auk
þess, sem einstakir menn hafa skrif-
að um ófriðinn, eru stjórnir ófriðar-
ríkjanna á síðustu árum farnar að
gefa út ýms skjöl -viðvíkjandi striðs-
árunum og tímunum þar á undan.
Frakkar eru nú að bvrja útgáfu mik-
ils verks, þar sem birta á leyniskjöl
siöus'.u ára. En Þjóðverjar hafa
nýlokið við útgáfu á samskonar
verki í 54 bindum og í fyrra byrjuðu
Bandaríkjamenn á þessháttar útgáfu,
en Bretar árið 1926. En það voru
Rússar, setn fyrstir byrjuðu á birt-
ingu leyniskjalanna undir stjórn
Trotskys 1917. Þessar útgáfur hafa
haft rnikil áhrif og brugðið nýju
ljósi yfir margt í stjórnmálum og
hermálum og sýnt það, að upptök
heimsstyrjaldarinnar eru miklu flókn
ari en ntenn héldu í ofsa ófriðarár-
anna. Tvo menn má sérstaklega
uefna sent hvað mest hafa að þvi
unnið, að ryðja braut visindalegum
rannsóknum á þessum efnum, Miont-
gelas greifa í Þýzkalandi og Renou-
vin í Frakklandi. Þar er von hinna
beztu manna, að hlutlaus rannsókn á
npptökum og eðli ófriðarins geti
orðið til þess, að varna þvt að sltk
vitfirring yrði endurtekin. En oft
hefir samt farið svo áður, að ekki
hefir ein styvjöldin verið “visinda-
lega” fullskvrð þegar sú næsta hefir
skollið á. Og enn eru horfurnar
illar.—Lögrétta.
--------x--------
Askorun.
Deilur þær um heimfararmálið, er
Lögberg og Heimskringla hafa flutt
síðastliðið ár, eru orðnar okkttr i
mjög hvumleiðar. Við fáum ekki
séð, að framhald af þeim ge'.i leitt
til neinna breytinga eða úrslita, end t
þótt öfgalausar væru. Málið sjálft
virðist fyrir löngu að vera þraut-
rætt í allar áttir.
Hjitt er víst, að deilur þessar eru
fvrir löngu orðnar okkur Vestur-
Islendingum til stórrar vanvirðu, sem
einlægt fer vaxandi. Við erum
orðnir að athlægi frændum okkar
heima á gamla landinu og öllum
þeim er frétt hafa um deilur þess-
ar.
Við skorum því hérmeð á leiðtoga
beggja hinna andstæðu flokka í þessu
máli að láta nú allar blaðadeilur um
þetta niál, falla niður. Jafnframt
-korum við á rjtstjóra blaðanna.
Lögbergs og Heimskringlu að leyfa
engum deilugreinum um þetta mál
rúni í blöðunum framar.
Ritstjóri Heimskringlu hefir nú
þegar haft góð örð um að verða við
áskorun Guttorms prests Guttorms-
scnar og safnaðarmanna hans; þar
á móti álítur ritstjóri Lögbergs þetta
mál óviðkomandi Bandaríkjunum.
Við viljum því sérstaklega beina
þesari ásjkorun til ritistjóiji Lög-
bergs, sem réttir hlutaðeigendur, að
hans áliti.
Verði blöðin ekki við þéssari á-
skorun okkar, þá getur farið svo að
við neyðumst til að hætta að kaupa
blöðin, meðan þessu fer fram. Við
viljum ógjarnan kaupa eða lesa þau
blöð, sem auka okkur gremju, og
baka þjóðflokki okkar óvirðingu. Nú
þegar hafa margir gó®ir drengir
hætt við heimförina þeint orsökum.
I sambandi við þetta skorum við
hér með á alla íslendinga í þessu
landi, að stvðja þessa áskorun okk-
ar. — Þögnin kann að geta deyft
þann hatursekl er logað hefir um
hríð milli okkar mikilhæfostu manna.
Þessa áskorun sendum við báðum
blöðunum og vonum að þau ljái
henni rúm.
Vogar, Siglunes og Hayland, 1. til 4.
Júní 1929.
GuSm. Jónsson, G. A. Isherg,
B. G.' Johnson, John HelgaSon,
Gísli HaUsson, B. Eggertsson,
ólafía lsberg, O. MagnúsSon.
H. GuSmundsson, John J. Johu-
son, A. Svcistrup, J. K. Jónas-
son, M. Magnússon,. F. Thorkels
son, G. Peterson.
---------X---------
Islendingadagurinn
1929
verður haldinn hátíðlegur þann
2. ágúst í sumar, í River Park, eins
og að undanförnu.
Nefnd sú, er kosinn var á almenn-
um fundi, sem haldinn var i Goöd-
templara húsinu þann 12. marz 1929,
til þess að vinna að undihbúningi
dagsins, tók strax til starfa og hefir
unnið uppihaldslaust síðan. Þó að
hún sé nú þegar búin að búa sig vel
í haginn, þá er hún ennþá að verki,
svo allt, er að skemtunum lítur þann
dag verði sem bezt og fullkomnast.
Nýbrigði verða það fyrir gesti,
er sækja daginn, að sjá þar Leif
Heppna í fullum skrúða, og hinn
fyrsta þingforseta Islands, ef hann
getur komið því við, að vera hér
staddur. Annars hefir Egill Skalla
grimsson góðfúslega lofað nefndinni
að vera hér 2. ágúst og tala nokkur
orð til fólksins. Það þarf naum-
ast að taka það fram, að Fjallkonan
verður hér eins og að undanförnu
með hirðmeyjum sinum. Hún mun
nú þegar hafa lagt af stað frá Is-
landi áleiðis hingað til okkar til
þess, að verða viss um að verða hér
i tæka tíð.
(Meira síðar).
----------x---------
Kosningar í Danmörku.
að Hægrimenn brugðu því fylgi, sem
þeir höfðu veitt stjórninni og féllu
þá fjárlögin með atkvæðum Jafnað-
armanna, sem verið hafa í stjórnar-
stöðu siðan Vinstrimenn komu til
valda.
sínum, og ráða ekki yfir nema einum
sjötta af atkvæðamagþi þingsitts.
Slíkan dóm kveður eitt mesta menn-
ingarland álfunnar upp yfir íhalds-
stefnunni. — Tíminn.
Kosninigarnar fóru svo, að Jafnað
armenn unnu mikið á. Þeir unnu 8
sæti alls, 6 frá Hægrimönnum og 2
frá Vinstrimönnum, bættu 100 þús.
við þá atkvæðatölu, sem flokkurinn
hlaut við næstu kosningar á undan.
I Fólk&þinginu danska eiga sæti
| 144 menn. Eftir kosningarnar eru
flokkaskiftin þessii. Jajfnfeðjarmenn
61, Vinstrimenn 43, Hægrimenn 24,
radikali flokkurinn 16, aðrir flokk-
ar 4. Eftir er þá ótalinn þingmað-
ur Færeyinga, sem enn er ókjörinn.
Jafnskjótt sem kunn ujðu úrsPit
kosninganna, baðst stjórn Vinstri-
j manna lausnar.
Hafa Jafnaðarntenn nú myndað
j nýja stjórn undir forystu Staunings
og með stuðningi Radikala. Eru
þrír af tíu ráðherrum úr síðarnefnd-
I um flokki.
j Það eftirtektarverðasta í þessum
kosningum er þverrandi fylgi íhalds
flokksins, Hægrimanna. Þeir hafa
ir.isst fimmta hlutann af þirtgsætum
FRÁ ÍSLANDI
<
Þjórsá 5. mai FB.
jÞreifandi norðanbylur skall á
hér um miðnætti í fyrrinótt og hélzt
í þrjú dægur. Nú sæmilegt veður
og hríðarlaust, en allhvast. Veður
var svo slæmt fyrsta daginn. að ó-
gerningur var að finna fé, varta far-
andi milli bæja. Muna menn ekki
slikt veður á þessum tíma árs, og
varla svo slæmt vetrarveður um langt
skeið. Veðrið var vægara austur i
Hvolhreppi oig Fljótshlið.
Hér eru þriggja mannhæða skafl-
ar sumstaðar, þar sem brúnir eruj
og eru rnenn nú að ná fé úr fönn.
Snjóinn leysir fljótt upp og menn
moka upp skafla sem óðast, en menn
óttast mjög, að talsvert af fé hafi
farist, en þó verður ekki með visus
um þetta sagt enn. Veður mun
hafa verið heldur vægara uppi í
Hreppum, en sennilega hefir fé fent
þar líka.
I samræmi við þær
breytingar og fram-
farir sem orðið hafa
á síðastl. 52 árum,
hefir
Er ávalt hefir bruggað
helzta bjór vesturlandsins.
—haldið vinsældum sín-
um meðal almennings með,
STAMDARD
LAGEJ^ ,
—er fullkomnað hef
ir verið með 52 ára
reynslu fneð ölgerð.
Þann 21. marz síðastl., gerðust
þau tíðindi í fólksþinginu danska,
að fjárlagafrumvarp stjórnarinnar
var fellt við 3. umræðu. Afleið-
ingarnar urðu þær, að stjórnin leysti
upp þingið og efndi til nýrra kosn-
inga. En þær fóru fram 24. f. m.
I Danmörku eru nú 4 aðalflokk-
ar. Stærstur er flokkur jafnaðar-
manna, næstur Vinstrimannaflokkur-
inn, þá Hægrimenn (íhaldsmenn) og
Radikali IJIpkkurJnn. Vinstri^nenn
hafa farið með stjórn undanfarið.
Forsætisráðherra þeirra er Miadsen-
Mygdal.
Það, sem ágreiningnum olli um
fjárlögin voru útgjöldin til hernað-
ar. Danir eru smáþjóð og hafa
engin skilyrði til að verða herveldi.
Landið hefir engan mátt til að reisa
rönd við herjum eða flotum stór-
veldanna, ef til ófriðar kæmi. Því
hafa ýmsir talið heppilegt, að þjóðin
léti af öllum vígbúnaði, enda yrði
hann jafnan gagnslaus og til einskis
nema kostnaðarauka. En í landinu
eru líka menn, sem lifa á ljóma fornr
ar herfrægðar, þegar Danir voru
voldugust þjóð um Norð/udönd.
Þessir menn vilja halda uppi her og
flota og verja til þess ærnu fé.
Hægrimennirnir í þinginu báru
nú fram tillögur um allmikla aukn-
ingu á framlögum til hersins. Nam
sú aukning á 7. milj. kr. Flokkur
stjórnarinnar vildi eigi fallast á
þessa hækkun. Afleiðingin varð sú,
KAUPMAÐURINN YE T
HVAÐ ER HOLL FÆÐA