Heimskringla - 07.08.1929, Blaðsíða 4

4. BLAÐSIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 7. AGOST, 1929
WINNIPEG, 7. AGÚST, 1929
MINNI ISLANDS.
Rœða flutt 'x River Park í Winnipeg á Islendinga-
degi 3. ágúst 1929 af séra Benjamín Krist-
jánssyni.
Góðir Islendingar!
Sjaldan eða aldrei hefir athygli um-
heimsins snúist jafnmikið að íslandi og
um þessar mundir. Veldur því margt, en
einkum þó þjóðhátíð sú, sem nú er fyrir
dyrum á vori komanda. Minnast á þúsund
ára afmælis hins íslenzka ríkis. Við-
búnaðurinn er mikill heimafyrir, að gera
þessa hátíð sem mesta og merkilegasta
fyrir ísland og íslenzkan málstað. Ýmsum
erlendum þjóðum hefir verið boðið til
fagnaðarins. Enginn vafi er á því, að þau
boð verða þegin og víða koma þá íslandi
sæmdir og vinahugir. Vér höfum þegar séð
þess ýms merki hér Vestanhafs, Yfirleitt
er nú íslands allsstaðar minnst, meðal er-
lendra þjóða, þar sem þjóðhátíðin ber á
góma, með hlýju og vinarþeli og fullri
viðurkenningu á þýðingu þess fyrir menn-
ingarsögu germanskra kynstofna.
Þetta hlýtur að gleðja oss Vestur-
Islendinga, eigi síður en heima þjóðina.
Landinn hér er ennþá blóð af íslenzku
blóði, lítt þyntu í Vellankötlu þjóðablend-
ingsins, þó að kynstofninn sé nú búinn að
eiga viðdvöl í þessari álfu í fullan manns-
aldur. Hver gleði og sómi heimalandsins
hlýtur því að snerta viðkvæman streng
í hugum hérlendra íslendinga, ef sonernið
fer að líkindum. Og á því er heldur eng-
innn vafi að svo er. Að minsta kosti
munu allir þeir, sem á íslandi eru fæddir
og uppaldir, hugsa nú heim sterkara, en
endrarnær. Logsár og hálfgleymd heim-
þrá frumbýlingsáranna rís nú upp í nýjum
mætti í ísenzkum sálum og hristir af sér
tímans ryð og snýr heim á leið. Vér
minnumst ósjálfrátt Vésteins, þar sem
hann stóð á fjalls-egginni og heimþráin
varð lífsþránni yfirsterkari.. “Nú falla
vötn öll til Dýrafjarðar ok mun ek þangat
ríða, enda em ek þess fúss.’’ Hann vissi
að riðið gat á lífi hans að hann færi, en
fór engu að síður því að:
‘‘Sérhvern dropa þrífur þráin
þar að mega hníga í sjáin.
—Deyja ofan í Dýrafjörð.”
Svo sterk getur heimþráin orðið, að
hún er sterkari en dauðinn. Öll sönn
kærleiks tilfinning er sterkari en dauðinn!
En hér er ekki um neitt slíkt að ræða
að heimþráin og lífsþráin togist á. Þær
renna saman í eitt í þeirri eðlilegu löngun
að sjá átthagana og líta föðurland sitt
augum. Eðlilegt væri það,að þjóðræknistil-
finning íslendinga hér Vestanhafs tæki nú
mikinn fjörkipp við svo merkan atburð.
sem nú er fyrir höndum. Það væri eðli-
legt að allir væri nú samhuga og á eitt
sáttir, að gera sóma ættjarðar sinnar sem
mestan að því leyti, sem þeir mættu stuðla
að honum. Gæti heimför Vestur-fslend-
inga, ef hún væri rausnarlega gerð og
bróðurlega, orðið all eftirminnilegur at-
burður í sambandi við þessa 1000 ára há-
tíð. En því hörmulegra er til þess að vita
hvílíkt sundrungar og misklíðarefni hún
hefir orðið nú um hríð. Eg ætti ef til
vill ekki, að minnast á þétta efni nú í dag,
og geri það heldur ekki til þess að áfellast
nokkurn öðrum fremur. En ekkert mál
versnar við það, að um það sé rætt, enda
verður einungis þannig fundinn greinar-
munur á góðu og illu. Margir eru nú orðnir
á eitt sáttir um það, að heimferðadeilan
sé orðin Vestur-íslendingum til vanvirðu.
En hún hefir einnig skaðað þá meira. Hún
hefir hjá mörgum slökt áhugann til heim.
ferðar og einnig dregið úr gleði fslendinga
heima, að taka á móti þeim, sem heim
fara, til að sjá gamla landið. Verri há-
tíðaspjöll er eigi hægt að vinna nú, þegar
hugur vor á að hverfa eindreginn heim og
gleðjast með þjóð vorri.
Vér íslendingar hér í Vestur-heimi
erum svo fáir og dreifðir að raun er og
minkun að því, að vér skulum þurfa að
stofna til flokkadrátta og misklíðar út af
smámunum. Eingöngu með samlyndi og
bróðurhug getum vér orðið hvomm öðrum
til gleði og farsældar og fslandi til sóma,
en með sundrungu og flokkaríg hvorugt.
í dag skulum vér því reyna að gleyma
öllu öðru en því, að vér erum íslendingar,
því að ísland er einingarbandið, sem á að
geta tengt oss alla saman, ef vér minn-
umst þess réttilega og eins og það á skilið.
Forstöðunefnd þessarar samkomu
hefir sýnt mér þann sóma, að biðja mig
að minnast íslands í dag.
Hvers er þá að minnast?
Hversvegna hníga nú hugir margra
þjóða heims í norður ætt, til íslands?
Fyrir nærfelt þúsund árum síðan eða
kringum árið 930 var Alþingi íslendinga
sett á stofn og því helgaður þingvöllur við
Öxará. Með því var grundvallað hið forna
íslenzka ríki. Þessi ríkisstofnun þykir
nú hafa verið að ýmsu leyti einstæð og
. merkileg. Þegar kúgunar og einveldis-
stefna réð í flestum öðrum Evrópu-lönd-
um, hyltu íslendingar eindregna lýðræðis-
stefnu. Þetta var auðvitað bein afleið-
ing af því, hvemig landið bygðist. Það
var bygt af úrvali atorkusamra manna,
sem brutust undan ofríki Haralds hár-
fagra og voru í hvívetna reiðubúnir, að
leggja á tæpasta vaðið, til að bjarga frelsi
sínu og mannréttindum. Og af því að
eigi skorti þá mannvitið og dugnaðinn,
hepnaðist þeim -að stofna allsherjaríki á
íslandi, þar sem einstaklingsfrelsinu var
gefið hið ítrásta svigrúm, jafnvel svo, að
sumum þykir að verið hafi við of, því að
seinna hafi orðið mein að því í skorti fram-
kvæmdarvaldsins. Hvað sem um það má
segja, er það víst, að íslendingum farnað-
ist alla þá stund vel, sem þeir voru þessum
málstað sínum trúir, unz einvaldshugsunin
tók aftur að festa rætur hjá þeim sjálfum
á 13 öld. Eg vil taka undir það, sem dr.
Helgi Péturss segir svo fallega einhvers-
staðar í ritum sínum:
“Á tíundu öld var vaxtar-broddur
mannkynsins á Islandi. Hvergi var hárið
gulara eða augun blárri. Hvergi voru
drengilegri menn eða fríðari konur.
Hvergi var snjallar kveðið eða betur talað.
En íslefl&ingar brugðust íslenzkum
málstað. Þeir gerðu Gunnar útlægan og
drápu hann. Þeir drápu Gretti eftir langa
útlegð og erfiða.
Á þrettándu öldinni var enn vaxtar-
broddur mannkynsins á íslandi. Hvergi
voru drengilegri menn eða fríðari konur.
Hvergi var betur talað eða snjallar kveðið.
Aldrei hefir saga verið rituð eins og þá.
Aldrei fyrirmannlegri veislu skemtun,
en hjá Snorra Sturlusyni, er hann sagði
gestum sínum af guðum forfeðranna eða
af ferðum og kvæðum Egils. — En íslend-
ingar brugðust aftur. Þeir snerust gegn
þeim mönnum er þeir áttu mest að styðja.
Ritlaunin fyrir Eglu og Njálu voru goldin
með axarhöggum og spjótalögum.”
Þessi axarhögg og spjótalög tíðkast
ennþá mjög, allstaðar þar sem einvalds
og yfirgangs hugsanir blómgast. En eng-
ir þeir, sem hylla íslenzkan málstað vega
með þeim vopnum. Það eru þeir sem
bregðast íslenzkum málstag eins og dr.
Helgi Péturs bendir réttilega og spaklega
á. Það voru þrælar einveldishugsjónar-
innar, sem drápu Snorra Sturluson og
stóðu yfir höfuðsvörðum fleiri þeirra Stur.
lunganna, sem þegar á alt er litið voru ef
til vill beztir íslendingar á sinni öld.
Hinn íslenzki málstaður er málstaður
drenglyndi og friðar. Þótt margir íslend-
ingar hinir fomu þættu baráttu-menn,
var þjóðarsálin raunar friðsöm. íslending-
ar þoldu eigi kúgun, þeir börðust ætíð fyrir
mannréttindum, af því að þeir höfðu ríka
réttlætistilfinningu. Aðeins friðsamir
menn hafa mikla réttlætistilfinn-
ingu og réttlætishugsjón íslend-
inga birtist einmitt í lögurn þeirra og ríkis-
stofnan. Skortur framkvæmdarvaldsins
mun öllu fremur hafa átt orsök sína að
rekja til þess trausts, sem íslendingar
settu hver til annars, að þeir brygðust
ekki íslenzkum málstað — frelsinu sem
þeir börðust fyrir. Þessvegna var og þing-
völlur þeirra helgaður af allsherjargoða og
mátti ekki verða roðinn vígsblóði og mælt
fyrir griðum á öðrum minni háttar sam-
komum.
1 þessu birtist hugsjón hins forna
lýðveldis hvað bezt. Svo frjálslyndir og
réttsýnir og friðsamir voru íslendingar
t.d. á Alþingi árið 1000 að unt var að koma
á sameiginlegum sið meðal allra lands-
manna. Heiðinn meiri hlutinn vann það
til friðarins að taka kristna trú, til að
komast hjá sundrungu og missætti. Beri
menn þetta saman við sáttfýsi kristinna
manna nú og það sem annarsstaðar er
kunnugt um þau efni. En aldrei hefir ís
lenzkur maður talað viturlega en Þorgeir
goði á Þingvelli árið 1000, er hann talaði
þar fyrir friði og sætt manna. Hann
vissi að þá bar hann í höndum sínum
fjöregg íslenzkra málefna------
Þannig héldu hollvættir landsins og
árnaðargoð traustum verndarhöndum um
hið unga þjóðveldi, alt fram á Sturlunga-
öld. En brestandi fylgi við íslenzkan mál-
stað olli því, að landið var svikið í hendur
útlendu vaidi, og af því flaut íslandi öll
sú hörmung, er síðar dundi yfir, þegar ó-
hamingu þess virtist verða alt að vopni,
Vér skulum eigi dvelja lengi við þá rauna-
tíma, sem í hönd fóru, þegar langvarandi
einangrun, einokun og yfirgangur er-
lendra ránsmanna mergsaug þjóðina unz
yfir þyrmdi með drepsóttum, óáran og
hallærum í lok 18. aldar. — Með nítjándu
öldinni tekur aftur smám saman að roða af
fegurri sól. Og þá er aftur tekið að berj-
ast fyrir íslenzkum málstað, þegar Jón
Sigurðsson gekk fram fyrir skjöldu og
hóf merki sitt: Aldrei að víkja, sem hann
lét ekki niður falla, hversu vonlaus, sem
sóknin var stundum, fyrr en sá stórsigur
var unninn, sem stjórnarskráin 1874 ó
neitanlega var, þegar á alt það er litið, sem
á undan var gengið.
Fyrsta ágúst 1874 gekk stjórnarskrá
Kristjáns konungs 9. í gildi á íslandi og
dagana þar á eftir voru hátíðahöld víða
um Suðurland, þann 5—7 ágúst á Þing-
velli, sumpart til að minnast þúsund ára
íslandsbygðar, en mest til að fagna unn-
um sigri yfir hinu erlenda einveldi, sem
Jón Sigurðsson hafði mest unnið að, að
brjóta á bak aftur — En enn var þó löng
barátta fyrir hendi unz íslenzkur málstað-
ur fékk loks fulla viðrétting með Sam-
bandslögunum 1918, þar sem ísland var
viðurkent fullvalda ríki “í nafni hins æðra
réttlætis,” þótt enn væri það í konungs-
sambandi við Danmörku.
Eins og yður mun vera kunnugt um
vakti það eigi litla athygli, er allir þing
flokkar lýstu yfir því á þinginu í fyrra, að
þeir mundu vilja algerðan skilnað við Dan.
mörku, þegar Sambandslögin yrðu endur-
skoðuð 1943. Og nú hefir Sjálfstæðis-
flokkurinn nýi tekið þetta mál einarðar-
lega upp á stefnuskrá sína. Er það ein-
dreginn vilji íslendinga, að hafna öllu
konungvaldi framvegis, jafnvel þótt ekki
sé nema að nafninu til og hrísta þannig af
sér síðustu menjar fornrar einveldiskúg-
unnar.
Þannig hefir nú íslenzkum málstað
verið ötulíega fylgt heima á Fróni, hinni
fornu lýðveldis hugsun og einstaklfhgs-
frelsi, enda komu ávextirnir brátt í Ijós,
því að á þeim tíu árum, sem hið unga ís-
lenzka fullveldi hefir staðið, hefir þjóðinni
miðað lengra áfram í menningaráttina,
en öll þau ár er hún laut erlendra valdi.
— Sagan hefir sýnt að hagur íslands hef-
ir einungis blómgast, þegar íslenzkum
málstað hefir verið drengilega fylgt — svo
var til forna, þannig er enn og þannig
mun ávalt verða. —
Og þenna íslenzka málstað erum vér að
hylla nú í dag. Þótt oss sé það skapað
að búa víðsfjarri íslandi, viljum vér
samt allir vera íslendingar. Vér viljum
frelsið og víðsýnið, drengskapinn og rétt-
lætistilfinninguna, sem í öndverðu réðst
til að byggja ísland og stofna þar fyrir
myndar ríki, í trássi við þröngsýnan og
valdagráðugan aldaranda og háði friðheil-
agt Alþingi sitt við hjartastað íslenzkrar
náttúrufegurðar. Þeim málstað getum
vér verið trú og viljum vera trú, þótt vér
nú búum í fjarlægu landi og getum aðeins
látið andann svífa í innri sjótihending
þangað, sem Ármannsfell rís yfir þingstað
íslenzkra málefna.
En í dag erum vér einnig að minnast
landsins sjálfs, sem verið hefir vagga
þessara hugsjóna og sem fóstrað hefir
þjóð vora, í blíðu og stríðu — í velgengni
hennar, niðurlægingu og upphefð. Landið
svo fátækt af gulli og gersemum, yen þó
svo ríkt af náttúrufegurð og friði, þar sem
það baðast í sólgyltum öldum Norður-
hafanna. Landið, með fossum og fjöllum
og fannbungum, hraunum og
jöklunum öllum, eins og skáldið
kemst að orði. Landið, með j
hina dásamlegu vornætur dýrð, ,
langdegið, sem bjarmar yfir
fjallabrúnunum um miðnættið
og kyndir þar logandi varðelda,
meðan bygðin öll laugast í frið
andi hvíldarstraumum vorblíð-
unnar. Þótt vér minnumst
einnig harðviðranna á vetrum,
snævarins og ísalaganna og
hríðarbyljianna, .sem einungis,
hafa eflt þjóðina að harðfengi,
þá er þó gaman að veita því
athygli, hversu skáldin eru
minnugri á vorblíðuna og vor-
birtuna. —
Þess minnist rómantíska
skáldið Bjarni Thorarensen, er
hann yrkir kornungur í Kaup-
mannahöfn og fullur af heimþrá
hið þaulkunnuga kvæði:
Eldgamla ísafold
ástkæra fósturmold
fjallkonan fríð,
mögum þín muntu kær
meðan lönd girðir sær
og gumar girnast mær
gljár sól á hlíð.
Og náttúru skáldið Jónas
Hallgrímsson minnist þess í
þessari ódauðlegu vísu:
Þið þekkið fold með blíðri brá
og bláum tindi fjalla,
og svanahljómi, silungs á
og sælu blómi valla,
og bröttum fossi, björtum sjá
og breiðum jökulskalla —
Drjúpi ‘ana blessun drottins á’
um daga heimsins alla!
Þessi innilega ást til Islands,
sem öll er vafin vornætur
draumum, kemur þó ef til vill
greinilegast í ljós í ljóðum
Stepháns G. Stephanssonar, í
Ástarvísum til íslands byrjar
hann að lýsa því, hversu hugur
sinn hrífist til ættjarðarinnar
þegar
vorsólin lýsir um lágnættis-
skeið
sem ljóshvel í útfjarðarmynni
og enn lýsir hann, með tilfinn-
ingar hita útlagans, hversu hin
ósjálfráða ást til íslands blæs
upp hvern neista af göfugum
krafti í sál hans og hlúir að list-
hneigð hans
því svo ert þú ísland í eðli
mitt fest
að einungis gröfin oss skilur.
Og hann færir rök að ást sinni
með þessu ógleymanlega erindi:
brýnir lífið frost og glóð;
heimilishaga
hér gaf drottinn vorri þjóð,
hér blessast heitt og kalt
hér er oss frjálsast alt
Faðmi þig himins fagurblár
föðurleifð vor, í þúsund ár
Slíkar blessunarbænir og
hamingjuóskir og óskir þessara
ágætu skálda, hljóma nú í hjört-
um vorum allra á þessum minn-
ingardegi þjóðernis vors, þótt
oss sé það eigi gefið að færa
þær í jafn fagran og listfengan
búning. En hitt getum vér á-
valt: sýnt viljann á því að vera
íslendingar og heiðra íslenzkar
hugsjónir með orðum vorum og
athöfnum og leitast við að gera
( eigi ættlandi voru vanvirðu með
| smásálarlegum rógi og sundr-
j ungar anda. Ef þetta íslenzka
þjóðarbrot, sem hér býr, á ekki
að drukkna undireins í flaumiðu
þjóðablendingsins, þá er sá kost-
ur vænstur að sundurslíta ekki
friðinn út af smámunum, heldur
festa augun á Islandi og íslenzk-
um málstað.
Lifi Island!
Grundvöllur frjáls-
lyndrar trúarskoðunar.
| Fyrirlestur fluttur á kirkjuþingi í
Riverton, 28 júní af Séra Ben-
jamín Kristjánssyni
Niðurlag
Rétt *r aö taka það fram aö róm-
I versk kaiþólska kirkjan hefir allstaöar
neitað að taka þátt í ^líkri viðleitni
| og neitaö aö ræða hana á sameigin-
í legu kirkjuþingi, nema á þeim grund-
velli aö aörir trúarflokkar beinlínis
gangi inn í kaþólsku kirkjuna. Sýnir
í þetta hvað Igleggst andann, þar sem
I rétt-trúnaöurinn eða valdboðiö er enn
| í algleymingi. En prótestanta kirk-
I jurnar eru aftur á móti, aö vakna til
j meðvitundar um meira frjálslyndi en
. þaö sem varð til aö kljúfa þær, enda
| hefir meira miöað i einingar átt-
! ina á síðustu fimm árum, en á
| næstliðnum hundrað. Og vert er að
j ®efa því gaurn, að frjálslyndustu
trúarflokkarnir hafa altaf átt frumat-
kvæðið og verið liprastir til allrar
bróðurlegrar samvinnu eins og t. d.
Congregationalistar hér í Ameríku. Á
siðustu 20 árum hafa þeir stöðugt
j verið að leita samvinnu við ýmsar
I aðrar kirkjudeildir, en löngum strand-
j að á þröngsýni þeirra, sem samvinnn
| var leitað við alt til skamms tíma. Er
Þín fornöld og sögur mér búa
í barm
og bergmál frá dölum og
hörgum
þín forlög og vonspár um
frægðir og harm
mér fylgt hafa að draumþing-
um mörgum.
Þinn svipurinn ljúfi, þitt líf
og þitt mál
í lögum þeim óma er kveður
mín sál.
Þetta er ástæðan til þess að
oss Islendingum, sem fæddir eru
og uppaldir heima verður tíð
hugsað heim til íslands og er
það hjartfólgnara, en önnur
lönd, að Iandið er snar þáttur af
sjálfum oss eða réttara sagt:
vér af því. Og öll viljum vér
taka undir orð skáldsins í nið-
urlagi kvæðisins:
Eg óska þér blessunar, hlýlega
hönd
þó héðan þér rétt geti neina.
En hvar sem eg ferðast um
firnindi og lönd
ég flyt með þá vonina eina.
Að hvað, sem þú föðurland
fréttir um mig
sé frægð þinni hugnun. Eg
elskaði þig.
Þessi fölskvalausa ástarjátn-
ing skáldsins til íslands, skyldi
engum Vestur-íslendingi úr
minni líða né hin göfuga von
sem við hana er tengd. Fellur
hún saman við ástar-jHtningu
þjóðskáldsins íslenzka séra
Matthíasar Jochumssonar:
ísland þig elskum vér
alla vora daga,
bygð vor við brjóst þín er
braut líf og saga.
blikeldar braga
og einkennilegt að veita því athygli,
að þessi sama kirkjudeild hefir einnig
barist ósleitilegast fyrir ýmsuni
mannúðar málum, eins og t. d. afnámi:
þrætasölunnar meðan aðrir létu ýmist
óátalið eða jafnvel mæltu því bót.
t'egar þetta alt hefir verið athugað,
ágreiningur og framkoma hinna ýmsu
trúarflokka, þá hafa menn mjög tekið
að efast um einsýna fullyrðingu hvers
flokks fyrir því að hann hafi yfir
öllum sannleika og sáluhjálp að ráða,
og hallast fremur að því, að dæma
þá eftir ávöxtum þeirra eða framkomu
yfirleitt. Menn eru hættir að taka
alvarlega þá einokunar hugmynd um
sannleikann er hver kirkjudeild hefir,
en teknir að s'kilja það að guðsríki
verður ekki alt inni'byrgt í kirkjunum
né úthlutað þaðan eins og sakramenti
heldur vex það í jöfnu hlutfalli við
alt það, sem gott er og sómasamlegt
og bróðurlegt í samfélagi manna —
Og erum vér þá vafalaust komin nær
hugsun Krists, en í öllum flokka-
dráttum og trúarbragðakrit. HugSun
hans var fyrst og frcmst að stofna
guðsriki, en ekki einsýna kirkju. Og
guðsríki hans getur rúmað margar
kirkjur og ]afnvel margskonar trúar-
brögð. Það tekur sér bólfcstu,
grœr og vex mitt í vanþroska mann-
kynsins og ófullkomleika. En Krist-
ur verður aldrei vegsamaður með þvt
að halda fram ýmiskonar þröngsýni
og trúarhatri í ltans nafni, sem honum
var gjörsamlga fjærri skapi. Vér
byrjum fyrst að sjá hversu mikill
hann var, er vér skiljum að sú trú,
sent hann boðaði var víðfaðma eins
og mannkynið sjalft og háreist eins og
himinn guðs.
Gildi kirkna. Fjarri fer því að
þessi skoðun ætti að gera oss hirðu-
lausari um kirkjur né óglöggari á
nytsamlegt starf þeirra. Þótt segja